NOS Nieuws - Algemeen

David Linszen is de grote winnaar van het Leids Cabaret Festival. De cabaretier won zaterdagavond alle drie de prijzen voor zijn optreden in de Leidse Schouwburg.

Linszen mocht de juryprijs, de publieksprijs en de studentenjuryprijs in ontvangst nemen. De vakjury omschrijft zijn show als absurdisme op hoog niveau. "Gedurfd, gekund en geestig. David is vanaf de eerste tot de laatste seconde verrassend, muzikaal, origineel en hypergeestig. Zijn stem, lichaam, mimiek en zijn gedachten; alles is onder controle."

De cabaretier nam het in de finale op tegen Said El Hassnaoui en Tim Kroezen. De drie finalisten gaan vanaf 5 maart op tournee door Nederland.

Het Leids Cabaret Festival werd in 1978 voor het eerst georganiseerd. Oud-winnaars zijn onder anderen Najib Amhali, Paulien Cornelisse, Dolf Jansen en Sanne Wallis de Vries.

Het festival is al jaren een van de belangrijkste springplanken voor cabarettalent. Vorig jaar ging het niet door. Volgens de organisatie ontbrak het toen aan talent.

Koning Charles heeft zijn dank uitgesproken voor alle berichten van steun die hij heeft gekregen sinds maandag bekend werd dat hij kanker heeft. "Zoals iedereen weet die getroffen is door kanker, warme steunbetuigingen bieden enorme troost en bemoediging."

De Britse koning (75) verblijft op het koninklijke landgoed Sandringham. Hij wordt behandeld, voor wat voor soort kanker is niet bekendgemaakt. De kanker werd ontdekt toen hij in een ziekenhuis werd behandeld vanwege een vergrote prostaat.

Charles zegt in zijn verklaring verder dat hij het hartverwarmend vindt dat het delen van zijn diagnose er ook toe heeft geleid dat er meer aandacht is voor organisaties die kankerpatiënten en hun families ondersteunen.

Harry en William

Tijdens zijn behandeling zal de koning geen publieke taken verrichten, maar wel staatszaken blijven uitvoeren.

Dinsdag was Charles naar Sandringham gevlogen, samen met zijn vrouw Camilla. Hij sprak daarvoor met zijn zoon prins Harry, die vanuit Los Angeles naar Engeland was gevlogen.

Ook prins William heeft zijn dank uitgesproken voor alle steun voor zijn vader en voor zijn vrouw, Catherine. Die heeft een buikoperatie ondergaan en moet tot zeker Pasen rust houden.

NSC-leden komen volgende week vrijdag bijeen om de stukgelopen formatie te bespreken. "Het houdt de leden bezig en daarom moeten we nu het gesprek met elkaar gaan voeren", schrijft partijvoorzitter Bert van Boggelen in een interne brief.

Deze week brak de partij de formatiepoging met PVV, VVD en BBB voortijdig af. Dat besluit is niet lichtvaardig genomen, staat in de brief aan partijleden. Van Boggelen "merkt dat NSC-leden willen weten waar we staan".

Er staan twee bijeenkomsten gepland: aanstaande vrijdag in Zwolle en de week erop in Breukelen. Op deze avonden zijn maximaal 100 tot 150 leden aanwezig. "Zo garanderen we interactie met elkaar en met de onderhandelaars Pieter Omtzigt en Eddy van Hijum."

Verslag naar Kamer

Informateur Plasterk zal maandag zijn verslag over de formatieronde naar de Tweede Kamer sturen. De betrokken partijen kunnen het nog inzien en controleren op feitelijke onjuistheden.

Afgelopen week, nadat Omtzigt had laten weten niet meer mee te doen aan deze formatieronde, nodigde Plasterk de NSC-leider een paar keer tevergeefs uit voor een gesprek. Wel spraken de twee elkaar donderdag nog telefonisch. Plasterk wilde daarover weinig kwijt. "Ik ben blij dat ik hem heb gesproken en daar laat ik het bij."

Eerder had Plasterk Omtzigt een gebrek aan respect voor het 'instituut informateur' verweten. Daarvoor had Omtzigt Plasterk verweten dat hij stukken te laat op tafel zou hebben gelegd.

Journalist en voice-over Hanneke de Jonge is de nieuwe stem van NOS Met het Oog op Morgen. Ze volgt Hans Hogendoorn op, die na 48 jaar en bijna 17.000 uitzendingen afzwaait als stem van het radioprogramma.

De Jonge gaat als stem van het programma de bekende begintune inspreken ("Buiten is het twaalf graden, binnen zit... "), net als jingles.

De Jonge zei bij de bekendmaking in het radioprogramma "ontzettend vereerd" te zijn. "Je stem krijg je, dat is iets heel persoonlijks. Als je die mag delen met de wereld, is dat iets heel moois."

Bekijk hier het moment van de bekendmaking:

De afgelopen vijf weken is via een publiekswedstrijd een nieuwe stem gezocht. Die van De Jonge is gekozen uit bijna 7200 inzendingen. Daaronder zaten de stemmen van acteurs en stemacteurs, maar ook van gewone luisteraars. Een jury onder leiding van Oog- en NOS Journaal-presentator Rob Trip maakte eerst een selectie van 170 stemmen; uiteindelijk bleef een shortlist van elf stemmen over.

De jury roemt De Jonge als "een stem waar je iedere avond naar wilt luisteren". "Een stem die je er zo uitpikt. Uniek en toegankelijk tegelijk, dat is heel bijzonder. ( ) Als zíj praat, dan kun je niet anders dan daarnaar luisteren."

Luister zelf hoe het begin van 'Het Oog' voortaan klinkt:

Hanneke de Jonge is verslaggever voor onder meer Nieuwsuur. Ook werkt ze als voice-over.

Andere mensen op de shortlist waren de actrices Jacqueline Blom en Thekla Reuten, acteur Gijs Scholten van Aschat en de zangeressen Eva Zwaving en Esther Floor.

Zoektocht naar unieke en eigentijdse stem

In de jury zaten behalve Rob Trip Nieuws & Co-presentator Fleur Wallenburg, dj en stemacteur Fernando Halman en plaatsvervangend hoofdredacteur van NOS Nieuws Bart Leferink. Ze waren op zoek naar een stem die uniek, herkenbaar en eigentijds is, karakter heeft, past bij de late avond "en zowel urgentie als warmte heeft".

Vanwege de overweldigende belangstelling werd de inzendingstermijn voor de publiekwedstrijd twaalf dagen naar voren gehaald. Uiteindelijk werden 7183 opnames ingestuurd.

Hogendoorn maakte begin januari bekend te stoppen. Hij is sinds de start in 1976 te horen in de intro van NOS Met het Oog op Morgen. Hogendoorn, bekend om zijn diepe, karakteristieke stem, noemde het toen jammer dat zijn stem verdwijnt. "Toch is het beter om nu al een opvolger te zoeken en niet te wachten tot het moment dat ik dit niet meer kan doen."

In Rotterdam is gisteren een haan aangetroffen in een hotelkamer. De gast was al uitgecheckt en omdat de dierenambulance geen pluimvee vervoert, werd de politie ingeschakeld.

De politie bracht het dier naar opvang Zwerfkip & Zo in Boskoop. Het is een jonge witte haan van vier tot vijf maanden oud die zeer tam is, meldt een medewerker van de opvang aan Rijnmond. Ze zegt nooit eerder iets dergelijks te hebben meegemaakt.

"Ik snap ook niet dat iemand hem in een hotelkamer dumpt. Dat is natuurlijk geen plek voor een haan."

De politie had volgens de opvang goed voor het dier gezorgd en havervlokken voor hem gekocht. De haan zit een week in quarantaine om uit te sluiten dat het dier ziek is. "Wel ziet hij er gezond en fit uit", zegt de medewerker. "Als alles goed gaat kunnen we hem plaatsen bij andere dieren."

In Duitsland is een 20-jarige man bij een carnavalsoptocht onder een praalwagen terechtgekomen. De man overleed later in het ziekenhuis aan zijn verwondingen, melden Duitse media.

Het ongeluk gebeurde vanmiddag in Sankt Goarshausen, zo'n 95 kilometer ten westen van Frankfurt. De optocht zou op dat moment al zijn afgelopen.

Tegen Duitse media zei de burgemeester dat het slachtoffer probeerde om in de wagen te stappen, maar vervolgens tussen de dubbele wielen belandde op het moment dat het voertuig wegreed.

Einde niet afgelast

Volgens de burgemeester was het na het ongeluk eerst de bedoeling dat het einde van het carnavalsfeest zou worden afgelast, zodat feestvierders de reddingswerkers niet zouden hinderen. Daarna is toch besloten om de afsluiting door te laten gaan, maar wel in afgeslankte vorm.

De burgemeester heeft zijn medeleven betuigd aan de nabestaanden van het slachtoffer. Ook sprak hij zijn dank uit aan de hulpdiensten.

Volgens de brandweer was er niets mis met de praalwagen die betrokken was bij het dodelijke ongeluk. Ook de apk van het voertuig was in orde.

Israël voert meer luchtaanvallen uit op Rafah. Daarmee groeit de vrees voor een grondoffensief onder de 1,4 miljoen Palestijnen die in en rondom de zuidelijke stad schuilen voor de oorlog. Premier Netanyahu heeft er een grote operatie aangekondigd tegen Hamas.

Afgelopen nacht en vandaag zijn minstens 44 Palestijnen gedood door Israëlische luchtaanvallen op Rafah, schrijft persbureau AP. De door Hamas aangestuurde autoriteiten melden deze aantallen. Een journalist van het Amerikaanse persbureau heeft gezien dat de lichamen aankwamen bij een ziekenhuis.

Volgens AP kwamen zeker dertien kinderen om het leven bij de bombardementen. Het is onduidelijk hoeveel Hamas-strijders werden gedood. De lokale autoriteiten maken alleen bekend hoeveel mensen zijn omgekomen en of het mannen, vrouwen of kinderen zijn.

'Waar moeten we heen?'

Inwoners en VN-hulporganisatie OCHA melden een toename van het aantal luchtaanvallen op de stad, die grenst aan Egypte. Palestijnen zien dat als voorbode van een naderend Israëlisch grondoffensief.

"We weten niet meer waar we naartoe moeten gaan", zegt een uit het noorden gevluchte Palestijn tegen een verslaggever van de Arabische nieuwszender Al Jazeera. Burgers zijn steeds verder zuidwaarts gestuurd door het Israëlische leger, dat vrij spel wil hebben in de oorlog met Hamas.

Het leger is al klaar voor de aanval op Rafah over land, schrijven Israëlische media op basis van anonieme bronnen. Legerchef Halevi zou nog wachten op een besluit van het oorlogskabinet wat er met de vele burgers in de omgeving moet gebeuren. De autoriteiten hebben niet op deze berichtgeving gereageerd.

Gisteren maakte Netanyahu wel bekend dat hij het leger een plan laat opstellen. Behalve over een aanvalsstrategie moeten de strijdkrachten zich ook buigen over een evacuatieplan voor burgers. "Het is onmogelijk het doel van de oorlog te bereiken terwijl er nog vier Hamas-bataljons in Rafah zitten", zei de premier. Hij zei niet wanneer de grondaanval zou beginnen.

Achter de schermen heeft Netanyahu gezegd dat Israël, gezien de toenemende internationale druk, één maand heeft om de operatie in Rafah te voltooien, zeggen anonieme functionarissen tegen Israëlische nieuwssites. Netanyahu zou het offensief uiterlijk voor het begin van de islamitische vastenmaand ramadan, half maart, willen afronden.

De Amerikaanse president Biden zei gisteren dat het Israëlische offensief in Gaza doorslaat. Het was voor het eerst dat de belangrijkste bondgenoot van Israël zo'n kritische toon aansloeg. "Er zijn veel onschuldige mensen die verhongeren en doodgaan. Dat moet stoppen", zei Biden.

De humanitaire crisis verslechtert met de dag, benadrukt de VN. Ongeveer 1,7 miljoen van de 2,3 miljoen Palestijnen in Gaza is op de vlucht geslagen. Slechts een op de drie ziekenhuizen werkt nog deels. Honderdduizenden burgers lijden acute honger en ondervoeding dreigt voor ruim 2 miljoen mensen. De toevoer van noodhulp, waarover Israël beslist, schiet nog altijd ernstig tekort volgens hulporganisaties.

'Extreme tegenmaatregelen'

Ook Duitsland en Saudi-Arabië hebben uitgehaald naar Israël. Het Saudische koninkrijk dreigt met "extreme tegenmaatregelen" als Israël de aanval op Rafah opent. Van de toenadering tussen de twee landen van voor de oorlog lijkt niets meer over. Zonder Palestijnse staat komen er geen diplomatieke betrekkingen met Israël, zei de Saudische minister van Buitenlandse Zaken deze week.

"Een offensief door het Israëlische leger op Rafah zou een humanitaire catastrofe zijn", zegt de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Baerbock. Ze herhaalt dat Israël het recht heeft zich te verdedigen tegen terroristische acties van Hamas, maar roept het land op burgers zo veel mogelijk te ontzien. "Er is een nieuwe wapenstilstand nodig, zodat de gijzelaars eindelijk kunnen worden bevrijd."

Met tussenkomst van Egypte, de VS en Qatar onderhandelen Hamas en Israël nog altijd over een staakt-het-vuren.

De Hongaarse president Novák is afgetreden na ophef over door haar verleende gratie aan een man die veroordeeld was voor medeplichtigheid aan kindermisbruik. Ze was president van Hongarije sinds 2022.

"De gratie die ik heb verleend heeft bij veel mensen geleid tot verbijstering en onrust", zo verklaarde ze op televisie. Het conservatieve staatshoofd erkende dat ze een fout had gemaakt. Novák was de eerste vrouwelijke president van Hongarije en bij haar aantreden in 2022, toen ze 44 jaar was, ook de jongste.

Na de toespraak van Novák gingen demonstranten opnieuw de straat op:

Novák was een trouwe bondgenoot van premier Orbán, maar die distantieerde zich deze week van haar. Eerder was ze vicevoorzitter van de Fidesz-partij van Orbán. Voordat ze president werd, was ze minister van Familiezaken. Ze was groot voorstander van traditionele familiewaarden en het beschermen van kinderen.

Misbruik in kindertehuis

Haar besluit om terug te treden komt een week nadat bekend werd dat ze in april vorig jaar gratie had verleend aan een man die was veroordeeld voor het verbergen van seksueel misbruik van kinderen in een door de staat beheerd kindertehuis.

De man werd in 2018 tot ruim drie jaar cel veroordeeld, omdat hij slachtoffers onder druk had gezet om verklaringen over seksueel misbruik door de directeur van het kindertehuis in te trekken. Die directeur is daarvoor veroordeeld: tussen 2004 en 2016 misbruikte hij zeker tien kinderen, waarvoor hij een gevangenisstraf van acht jaar uitzit.

"Op basis van het gratieverzoek en de beschikbare informatie heb ik in april vorig jaar voor clementie gekozen. Dat was in de overtuiging dat de veroordeelde geen misbruik had gemaakt van de kwetsbaarheid van de aan hem toevertrouwde kinderen", zei ze Novák.

"Ik heb een fout gemaakt", vervolgde ze, "omdat dit besluit, dat niet te rechtvaardigen valt, aanleiding geven tot twijfel over zero tolerance voor pedofilie. Hier is geen sprake van", benadrukte ze. "En hier kan ook geen twijfel over bestaan."

Aftreden geëist

Het nieuws van de gratie leidde tot woede onder de bevolking. Duizenden demonstranten stonden gisteren voor het presidentieel paleis in Boedapest om het aftreden van Novák te eisen.

Vlak voor de demonstratie zei een parlementslid dat Novák niet aan kon blijven na het schandaal. "Het is oprechte woede die mensen de straat op drijft en waardoor ze luid van zich laten horen."

Oppositiepartijen zijn een parlementaire procedure tegen Novák gestart. En juist eergisteren diende premier Orbán een voorstel in voor een grondwetswijziging, waardoor mensen die veroordeeld zijn voor misdrijven tegen kinderen geen gratie meer kunnen krijgen. Iets wat dus lijnrecht ingaat tegen het besluit van Novák.

Ook voormalig minister trekt zich terug

Behalve Novák was ook toenmalig minister Varga van Justitie betrokken bij het presidentieel pardon. Zij zou zich kandidaat stellen als lijsttrekker voor Fidesz bij de verkiezingen voor het Europees Parlement, begin juni.

Maar vandaag kondigde ze op Facebook aan dat ze de politieke verantwoordelijkheid voor het goedkeuren van de gratie neemt. Ze trekt zich terug uit het openbare leven en geeft haar zetel in het parlement en haar rol als lijstrekker voor het EP op.

Carnavalsvierders hebben in het zuiden van het land, en op een enkele plaats boven de rivieren, de straten overgenomen. Ze hebben geluk: het is veelal droog en met temperaturen van ruim tien graden ook opvallend zacht weer. Alleen over de kosten wordt hier en daar geklaagd, want carnaval is iets duurder dan vorig jaar.

In veel carnavalssteden is het druk. De gemeente Tilburg raadt mensen aan om pas op zondag weer te komen. "Kruikenstad is vol, kom morgen carnavallen", is het advies. Ook in onder meer Breda en Den Bosch werden tijdelijk pleinen en straten afgesloten om de drukte in goede banen te leiden.

Het feest begon vanochtend op tijd. "O wéé, zingen met een zachte géé", zong een gelegenheidstrio vanochtend niet lang na 11.11 uur op de Zoepkoel in Venlo. Duizenden mensen, uitgedost in alle kleuren van de regenboog, haakten in en deinden mee, zoals te zien is op de speciale website van 1Limburg.

De Zoepkoel is de naam die de Oude Markt in Venlo alleen met carnaval draagt. En het is niet de enige plek die volgestroomd is met carnavalsvierders. Hetzelfde beeld is er in Roermond, Sittard, Eindhoven en in allerlei kleinere steden en dorpen.

Ludieke wegwijzer

Den Bosch, nu Oeteldonk, trekt traditiegetrouw ook tal van carnavalsvierders uit de Randstad. Bij aankomst in de stad zien zij dit jaar een 'instructiebord', waarop staat aangegeven dat ze carnaval serieus moeten nemen. Het bord ziet er officieel uit, maar is een ludiek idee van Bosschenaar Jasper Schilder. "Het verspreidt zich als een lopend vuurtje", zegt hij tegen Omroep Brabant.

Vorig jaar werd het carnaval op sommige plekken in het zuiden des lands te druk. Daarom gelden in een aantal steden nu maatregelen. Zo moeten carnavalsvierders op sommige plekken betalen om mee te vieren. Voor het evenement 't Kanon van 't Balkon in Sittard betalen bezoekers bijvoorbeeld 13 euro. In Roermond geldt een toegangsprijs van 5,55 euro.

In Breda hoeven bezoekers niet te betalen, maar staan dit jaar wel hekken om gedrang te voorkomen. Ook heeft burgemeester Depla gevraagd om de muziekkeus aan te passen en vooral carnavalsmuziek te draaien. "Het is niet de bedoeling om er een housefeest van te maken", zei hij eerder tegen de NOS.

De maatregelen lijken op weinig kritiek te stuiten. Er is wel gedoe over de hoge prijzen voor bier en andere consumpties tijdens het feest. "De begroting van ons evenement is ten opzichte van een paar jaar geleden verdubbeld. Die kosten moeten helaas terugverdiend worden", legt Jolanda Hameleers van de organisatie in Sittard uit.

Een biertje kost daar 3,25 euro, tegenover 3 euro vorig jaar. Hameleers: "De kosten van het licht, geluid, salarissen en energie zijn allemaal gestegen. Ook beveiligingsbedrijven zijn substantieel omhooggegaan in hun uurtarief."

In Venlo is de waarde van het Venlonaerke, de munt om met carnaval in de hele stad te kunnen betalen, 3,65 euro. Vorig jaar was dat nog 3,20 euro.

Statiegeldjagers

Voor sommige carnavalsvierders zijn die hogere prijzen reden om minder, of anders, te eten en te drinken. Anderen proberen wat bij te verdienen door (statiegeld-)blikjes in te zamelen in grote vuilniszakken.

Een woordvoerder van de gemeente Den Bosch zegt tegen Omroep Brabant die inzamelwoede te herkennen. "Het heeft voor ons zowel voor- als nadelen. Als mensen de blikjes verzamelen en die inleveren, zijn we daar blij mee. Dat helpt om de openbare ruimte schoon te houden. Wanneer mensen gaan graaien tussen het restafval en het afval op straat gooien, zijn we daar natuurlijk niet blij mee."

Tostiapparaat

Er is natuurlijk nog een oplossing voor de hogere prijzen: thuis eten en drinken. Zanger Huub Hangop springt daar handig op in met zijn meezinger Waar is mijn tos, tos, tos, tos, tostiapparaat?, door Radio 538 uitgeroepen tot een van de carnavalskrakers van dit jaar.

Luister hier zelf naar zijn zoektocht:

Zeven inzittenden van een Nederlandse touringcar zijn lichtgewond geraakt toen hun bus op een Duitse snelweg van achteren werd geramd. Het ongeluk gebeurde rond 11.00 uur op de A3 tussen Frankfurt en Keulen.

De bestuurder van de auto raakte zwaargewond. Hij zat bekneld, maar was al bevrijd toen de hulpdiensten arriveerden.

Onwel geraakt

Volgens de Duitse politie reed de auto met hoge snelheid op de bus in. De bestuurder was daarvoor al opgevallen door zijn onrustige rijstijl. Het lijkt erop dat de man onwel is geraakt, zegt de politie.

De weg was in de richting van Frankfurt een uur dicht. De Nederlandse bus is weggesleept. Waar het gezelschap naartoe onderweg was, is niet bekend.

Negentien graven liggen er in de hoek van de begraafplaats van Bijeljina in Bosnië-Herzegovina. Op de grafstenen de letters N. N., wat staat voor nomen nescio: naam onbekend. In deze regio betekent het meestal dat het gaat om migranten die niet zijn geïdentificeerd.

De jaartallen op de grafstenen maken duidelijk dat deze migranten allemaal in de afgelopen drie jaar zijn overleden. "We weten niet wie het zijn, wat hun nationaliteit of religie is", zegt Mario Tomic, het hoofd van de begraafplaats. "We begraven ze als onbekend persoon op het atheïstische deel van de begraafplaats en hopen dat hun familie ze komt zoeken."

Het stadje Bijeljina ligt op de zogeheten Balkanroute, een route die veel migranten gebruiken om de Europese Unie te bereiken. In 2016 kwam de route veel in het nieuws toen migranten vanuit Turkije en Griekenland naar landen in Noord- en West-Europa kwamen.

Sindsdien is er veel gedaan om de migrantenstroom te stoppen. Het aantal mensen dat van de route gebruikmaakt is afgenomen, maar nog steeds hoog. Van de 286.000 migranten die vorig jaar illegaal de Europese Unie bereikten namen enkele tienduizenden de weg over de Balkan. Alleen de route over de Middellandse Zee naar Italië wordt vaker genomen.

Frontex, de EU-organisatie die de grenzen helpt bewaken, publiceerde onlangs de cijfers van het aantal grensoverschrijdingen in 2023:

De migranten die begraven liggen op de begraafplaats van Bijeljina zijn omgekomen toen ze de Drina, de grensrivier tussen Servië en Bosnië-Herzegovina, probeerden over te steken.

De rivier is bekend terrein voor Nenad Jovanovic. Hij is reddingswerker in het gebied en heeft veel van de omgekomen migranten uit het water gehaald. "De rivier is hier gevaarlijk vanwege de grindwinning in het gebied. De stroming kan snel veranderen en is heel onvoorspelbaar."

Terwijl hij langs de rivier loopt, wijst Jovanovic een van de plekken aan waar hij iemand vond. "Een jaar geleden vonden we op deze plek een lichaam. Het water stond toen wat hoger en de persoon was vast komen te zitten in die takken."

Dat migranten langs dit deel van de Balkan trekken is relatief nieuw. In 2016 reisden de meesten via Servië naar Hongarije. Maar dat land bouwde langs de hele grens hekken en verscherpte de grenscontroles.

Het gevolg is dat migranten de afgelopen jaren via de westelijke Balkan naar Kroatië proberen te komen. De grenzen op deze route zijn poreuzer en de autoriteiten controleren minder streng. Met hulp van mensensmokkelaars kunnen migranten relatief eenvoudig door het gebied reizen.

Op de routes moeten migranten een aantal grensrivieren oversteken, dit zijn de plekken waar de meeste doden vallen:

Migranten die omkomen worden vaak snel begraven op begraafplaatsen langs de route, zoals die in Bijeljina. Autoriteiten doen weinig moeite om de identiteit van de slachtoffers vast te stellen. Op lokaal niveau is vaak bekend hoeveel migranten zijn gestorven, maar een centraal overzicht ontbreekt.

De wetgeving in Bosnië om de identiteit te achterhalen schiet in veel gevallen tekort, vindt Vidak Simic, de patholoog van Bijeljina. Hij neemt DNA af van overleden migranten en moet dat volgens de wet zes maanden bewaren.

"Het zijn meestal migranten die van ver komen. Ik vind die zes maanden dan te kort voor familieleden om hun naasten te vinden. Daarom heb ik besloten de botten langer te bewaren."

Het is voor familieleden vaak een ingewikkelde zoektocht, legt hij uit. "Mensen hebben geen informatie, ze proberen het via ambassades, hulporganisaties of soms via het Rode Kruis. Maar uiteindelijk moeten ze vaak zelf op zoek."

In de diepvries in het kantoor van Simic ligt het DNA van zo'n veertig mensen. De afgelopen jaren kon hij drie mensen identificeren, waarna ze in eigen land opnieuw werden begraven.

Terug op de begraafplaats laat de directeur het mortuarium zien. Onlangs is er opnieuw een omgekomen migrant binnengebracht. Het enige dat hij weet is dat ze een vrouw is. Ze wordt binnenkort naast de andere migranten begraven in een anoniem graf.

De ene klimaat- en natuurmaatregel na de andere sneuvelt in Brussel. Met als klap op de vuurpijl deze week het voorstel om het gebruik van pesticiden te halveren in 2030. Actiegroepen en wetenschappers maken zich grote zorgen. Want wat komt er nog terecht van de 'Green Deal' om de landbouw te verduurzamen?

"Ik ben echt enorm teleurgesteld", zegt hoogleraar bodemfysica en landbeheer Violette Geissen. Ze doet onderzoek naar de effecten van pesticiden-cocktails. "Wij dachten dat er eindelijk maatregelen kwamen." Ook universitair hoofddocent bestuurskunde Jeroen Candel had het niet aan zien komen: "Ik ben gewoon heel verdrietig. We maken ons er al zo lang hard voor."

Beide wetenschappers van Wageningen University & Research (WUR) spraken in Brussel de Europarlementariërs toe, maar zonder resultaat dus. Candel: "Het voelde een beetje als in de film Don't Look Up". Gevoel voor urgentie leek er niet bij veel Europese politici, zegt hij.

Het is uitzonderlijk dat de Europese Commissie een wetsvoorstel helemaal intrekt. Eerder werden wel al andere milieu- en natuurmaatregelen opgeschort. "De beroemde 'van boer tot bord-strategie' van Timmermans voor verduurzaming van de landbouw is van tafel, er is niks meer van over. Alle wetsvoorstellen zijn verwaterd", aldus Candel.

'Rechtse wind'

Hoe komt het dat de noodzaak - die er volgens wetenschappers en natuurorganisaties is - niet gezien lijkt te worden? Volgens voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie is het pesticiden-plan "een symbool geworden van polarisatie" en "is er meer dialoog en een andere aanpak nodig om door te gaan". De voorstellen leidden tot boosheid bij de boeren, die het gevoel hadden dat er over hun hoofden heen werd beslist over hun lot.

Ingrid Visseren-Hamakers, hoogleraar milieubeleid en politiek en Eerste Kamerlid voor de Partij voor de Dieren, stelt dat het intrekken van het wetsvoorstel ligt aan de conservatieve partijen. "Het zegt veel over de politieke kleur van de Europese Commissie."

Ook volgens Willem Lageweg van de Transitiecoalitie Voedsel, een denktank voor de toekomst van de landbouw, waait er 'een rechtse wind' in Europa. "Het lijkt een boerenstrijd om mest, om het recht pesticide te mogen gebruiken, maar er zit meer onder: sociaal-culturele waarden die worden aangevallen, autonomie en plattelandscultuur. Daar wordt vanuit rechts-populistische kringen vol op ingespeeld."

Toch denkt bestuurskundige Candel dat het sneuvelen van de pesticiden-wet niet (alleen) aan boerenprotesten ligt.

"De strijd woekert al twee tot drie jaar. Ooit ging het goed met de Green Deal. Het tij zat toen mee voor duurzaamheid en biodiversiteit in Europa. Toen kwam de oorlog in Oekraïne en werd economie opeens belangrijker", zegt hij. "Onder meer de pesticiden-fabrikanten gebruikten dat: 'Nu hebben we juist voedselzekerheid nodig'. De wet was eigenlijk al dood voor de boerenacties."

Terwijl wetenschappers en natuurorganisaties dus teleurgesteld zijn, is dat gevoel in de agrarische sector anders. Fruitteler Hans van der Wind van Agractie begrijpt wel dat het pesticiden-plan van de baan is. "Met alleen groene middelen red je het nu gewoon nog niet als fruitteler of akkerbouwer, je hebt licht-chemische middelen nodig om ziektes en mislukte oogsten te voorkomen."

"Aan chemisch kleeft een negatieve bijsmaak, maar dat is onterecht. Het helpt gewoon om gezonde producten te blijven produceren", aldus Van der Wind. Ook Ron Mulders van Land- en Tuinbouworganisatie LTO vindt dat wat de Europese Commissie wilde "te rigide" was. "Bottom line is: verduurzaming is prima, maar het moet wel realistisch en haalbaar zijn."

Gezondheidsrisico's

Maar volgens WUR-wetenschappers Candel en Geissen zijn er genoeg alternatieven voor pesticiden. Zij zeggen zich juist voor de boeren zelf grote zorgen te maken over het pesticiden-gebruik. Geissen: "Het is gewoon niet bekend wat de gezondheidsrisico's zijn van pesticiden voor boeren en hun gezinnen. De effecten op de gezondheid zijn nooit getoetst. We hebben geen idee of het gebruik veilig is."

Het is twee voor twaalf, klinkt het vanuit de wetenschap. "Hoe langer je stikstof en pesticiden in de natuur brengt, hoe erger het wordt, het stapelt zich op", zegt Visseren-Hamakers.

Lageweg: "Als we niks doen wordt de pijn alleen maar groter. Het zijn reële zorgen die boeren hebben. Je moet door deze pijn heen, maar er moet vooral ook veel meer aandacht en steun naar boeren die voorop gaan in de verandering. Dat versterkt het draagvlak."

Het ministerie van Justitie en Veiligheid hield zich bij het inhuren van een beveiligingsbedrijf om buurten rond asielzoekerscentra veilig te houden niet aan de aanbestedingsregels. Dat blijkt uit onderzoek van NRC.

Ook waren er volgens de krant binnen de Vreemdelingenpolitie grote zorgen over de manier waarop zij van het ministerie moesten besluiten over potentiële overlastgevers. Er werd gevreesd dat het zou leiden tot etnisch profileren.

Het ministerie stelde volgens de krant op verzoek van minister Yesilgöz een coördinator overlast aan. Deze coördinator, Kees Loef, had de opdracht om de overlast van een groep asielzoekers uit landen als Marokko of Algerije die geen of nauwelijks kans maken op een verblijfsvergunning tegen te gaan.

Loef is een bekende van Yesilgöz: ze werkten in het verleden beiden bij de gemeente Amsterdam. Daar werkten zij als bestuursadviseurs veiligheid om overlast van de ongeveer zeshonderd grootste veelplegers in de stad tegen te gaan. "Ze hadden mij nodig omdat ze er met het ministerie niet uitkwamen. Niemand deed wat", zegt Loef in NRC. "De opdracht aan mij was: dóé iets, los het op."

Straatcoach

Loef stelde een team aan dat deels bestond uit mensen die hij kende van zijn tijd in Amsterdam. Hij huurde onder meer een beveiligingsbedrijf in van een oud-kickbokser die bij de gemeente meewerkte als adviseur, straatcoach en begeleider van andere straatcoaches. Dat bedrijf houdt toezicht rondom asielzoekerscentra.

Dat kostte 3 miljoen euro. Volgens de regels had het ministerie bij zulke hoge kosten de klus moeten aanbesteden, maar dat is niet gebeurd. "Op het ministerie begonnen ze ook te mopperen. Maar de minister heeft gezegd: we gaan dit gewoon doen", stelt Loef in de krant.

'Dwingende spoed'

Het ministerie erkent dat de aanbestedingsregels niet gevolgd zijn, maar stelt in een reactie dat er sprake was van "dwingende spoed". Inmiddels heeft het ministerie wel een aanbesteding lopen voor uitbreiding in andere gemeenten.

Ook blijkt uit onderzoek van NRC dat er binnen de Vreemdelingenpolitie bezwaren waren over de manier waarop het ministerie de overlast wilde aanpakken. Er zou een proef zijn gestart waarbij de Vreemdelingenpolitie al bij aankomst van de asielzoekers potentiële overlastgevers eruit moest halen.

Daarvan werd gevreesd dat het neer zou komen op etnisch profileren. Een bron bij de Vreemdelingenpolitie vertelt aan de krant: "Op het ministerie hoorden we: de minister wil dit nu eenmaal. Ik zei: de minister kan zoveel willen, maar zo werkt het toch niet?"

'Niet de bedoeling'

De baas van de Vreemdelingenpolitie wilde volgens de krant niet meewerken en het plan werd aangepast. Volgens het ministerie zijn er gesprekken met de politie geweest "over de zorgen met betrekking tot etnisch profileren. Daarbij is duidelijk met elkaar gecommuniceerd dat dit uiteraard niet de bedoeling is".

Ook is het niet altijd duidelijk waarom iemand naar een speciale locatie wordt toegebracht die voor overlastgevers geschikt is. "Wat wij vanuit de pilot onder overlast verstaan, hebben we bewust niet gedefinieerd. Omdat we ons niet willen laten beperken", zegt de coördinator van de IND tegen NRC.

'Te ver'

Vluchtelingenwerk Nederland laat naar aanleiding van het artikel weten dat het de aanpak van overlastgevende asielzoekers te ver vindt gaan. In het artikel staat onder meer dat de overlastgevers op de speciale locatie slechts één uur per dag naar buiten mogen; experts zeggen dat het min of meer lijkt alsof zij in een gevangenis leven.

"De grote overlast van een handjevol asielzoekers ondermijnt het draagvlak voor de opvang van haast alle andere asielzoekers, die daar niets mee te maken hebben en er ten onrechte op aangekeken worden. Van de minister en staatssecretaris mag worden verwacht dat zij dit onderscheid ook zien en maken", stelt Vluchtelingenwerk. "Maar het onderzoek van NRC laat een heel ander beeld zien: een doorgeschoten aanpak die geen onderscheid meer lijkt te maken. En de rechtsstaat met voeten treedt."

Ook de Vereniging van Asieladvocaten en Juristen Nederland zegt niet tegen het aanpakken van overlastgevers te zijn, maar dat de genomen maatregelen van het ministerie te ver gaan.

Het ministerie ontkent zich actief bemoeid te hebben met de werkinstructie van het OM om tegen relatief kleine vergrijpen van asielzoekers sneller en harder op te treden. Volgens een woordvoerder is discriminatie nooit het doel geweest.

Voor veel mensen is het kopen van mooie carnavalskleding elk jaar weer een dure grap. Niet voor niks kiezen carnavalsvierders steeds vaker voor tweedehands boerenkielen en andere outfits.

Marktplaats bijvoorbeeld ziet dat bezoekers van de website vaker zoeken op het trefwoord carnaval. Maar ook het aanbod van tweedehands kleding voor carnaval groeit. Volgens een woordvoerder zijn dit jaar ruim 10.000 advertenties meer geplaatst in de categorie 'carnavalskleding' en 'feestkleding' dan vorig jaar.

De honderden kringloopwinkels in ons land zien eveneens een run op feestelijke kledingstukken: "Soms zijn we genoodzaakt om te zeggen: u mag maar vijf kledingstukken meenemen, zodat er voor anderen ook nog keuze is", zegt Rachel Heijne, directeur van de Branchevereniging Kringloop Nederland.

Katoen vs. nylon

In Tilburg ziet Petra van Bueren al wekenlang veel klanten in haar pop-up-winkel. Doorgaans verkoopt ze vintage-kleding, maar tussen Nieuwjaar en carnaval heeft ze alleen carnavalskleding in de rekken hangen. En niet zonder succes.

"Kleding is hier veel goedkoper en de kwaliteit is beter", zegt Van Bueren. "Tegenwoordig is carnavalskleding niet meer van goede kwaliteit. Het is allemaal van nylon. Eén keer gebruiken en het scheurt al. Maar de ouderwetse kielen bijvoorbeeld zijn allemaal van katoen. Niet stuk te krijgen. En veel goedkoper ook."

Veel klanten van Van Bueren onderschrijven dat: "Nieuwe kleding is veel te duur", zegt een van hen in het NOS Radio 1 Journaal. "En je draagt die kleding één of twee keer. Dan is zo'n pop-up-store toch een uitkomst? Dat ook mensen die het niet zo breed hebben, toch kunnen meedoen. Want carnaval overslaan is natuurlijk geen optie."

Gevraagd naar de populairste items dit jaar, vliegt het alle kanten op: van Pippi Langkous tot boerenkleding, van Teletubbies tot eskimo- en trouwjurken. "Ik koop door het jaar trouwjurken via internet", bekent een bezoeker van Van Buerens winkel in Tilburg. "En die zet ik vlak voor carnaval weer te koop, want dan is er veel vraag naar trouwjurken voor carnaval. Dat levert best aardig wat geld op", lacht hij.

Een schaap dat in december werd doodgebeten in de buurt van Staphorst, is het slachtoffer geworden van een goudjakhals. De schapenhouder ging ervan uit dat een wolf de schuldige was. Maar DNA-onderzoek wijst nu uit dat er een goudjakhals in Overijssel rondloopt, meldt RTV Oost.

Het is niet de eerste keer dat er bewijs wordt geleverd voor de aanwezigheid van de jakhals in Nederland. Toch is het aantal keer dat hij tevoorschijn komt op de vingers van één hand te tellen. In 2020 viel een goudjakhals voor het eerst een schaap in Nederland aan, dicht bij Nijmegen. Twee jaar later doodde een goudjakhals op drie plaatsen in Friesland schapen en vorig jaar viel het dier twee schapen aan in de buurt van Lauwersoog.

Het DNA-onderzoek in de buurt van Staphorst is gedaan door BIJ12. Dat is een organisatie die voor de provincie bijhoudt wanneer een wolf of een ander dier schapen doodt. BIJ12 keert ook schadevergoedingen uit aan gedupeerde boeren.

'Leven meer van konijnen en hazen'

De goudjakhals is iets groter dan een vos en herkenbaar aan zijn spitse snuit en korte staart. In tegenstelling tot de wolf komt de jakhals van origine niet in Nederland voor. De populatie zit vooral in het oosten van Europa.

Zelfs nu hij af en toe in Nederland wordt gesignaleerd hoeven schapenhouders zich geen zorgen te maken, zei roofdierexpert Jaap Mulder eerder. "Hij is toch wel een flink stuk kleiner dan de wolf. Het zijn meer dieren die van konijnen en hazen leven dan van reeën en schapen."

Jagers mogen de goudjakhals niet doden, omdat het in Europa een beschermde soort is.

De 71-jarige Rotterdammer die eind vorige maand werd ontvoerd is weer terecht. Hij meldde zichzelf vanochtend bij de politie. De man had geen verwondingen, maar is wel voor een gezondheidscheck naar het ziekenhuis gebracht.

De politie was bezig met een melding van een voertuig dat te water was geraakt toen de man aan kwam lopen. Uit het gesprek dat volgde en na het controleren van zijn identiteit, concludeerden de agenten dat het om de ontvoerde man ging.

Hoe de man daar terechtkwam is onduidelijk. Gisteren stelde het Openbaar Ministerie nog een beloning van 20.000 euro beschikbaar voor de tip die zou leiden naar de vondst van de man. Dat leverde een aantal tips op over een vluchtauto, maar geen bruikbare tips over waar hij was.

In busje getrokken

De man werd op 25 januari in Rotterdam door twee mannen in een bus getrokken en meegenomen. Een derde man bestuurde het busje. Het slachtoffer liep op dat moment van een moskee naar huis in de wijk Spangen. Het ging om een afstand van een paar honderd meter. Het slachtoffer is voorganger in de moskee.

De politie denkt dat hij het slachtoffer is geworden van een crimineel conflict. Het is nog onduidelijk wat er precies is voorgevallen, de politie onderzoekt de zaak. Afgelopen donderdag werd een inval in een woning in Rotterdam-Zuid gedaan, eerder werd een loods in Nieuwe-Tonge doorzocht.

Op 30 januari is een 45-jarige man uit Zwolle aangehouden die mogelijk bij de ontvoering betrokken was. Die verdachte zit nog in voorlopige hechtenis. Er is verder niemand aangehouden.

"Ik ben zo bang. Kom alsjeblieft", klinkt een meisjesstem aan de telefoon. "Roep alsjeblieft iemand om me te komen halen."

Het zijn woorden van de 6-jarige Hind uit Gaza, die met vijf familieleden werd beschoten door een Israëlische tank toen ze in een auto vluchtten uit Gaza-Stad. Het fragment van haar telefoongesprek met een hulpverlener werd een week geleden vrijgegeven door de hulporganisatie Palestijnse Rode Halve Maan. Het lot van het meisje kreeg internationaal meteen veel aandacht, op sociale media gaat de hashtag #SaveHind rond.

Nu hebben familieleden haar lichaam gevonden. Ook de lichamen van haar nicht en enkele andere familieleden werden aangetroffen, net als twee gedode hulpverleners die een zoektocht naar Hind waren begonnen.

Het verhaal begint op 29 januari, als de familieleden op bevel van het Israëlische leger Gaza-Stad ontvluchten. Onderweg komen ze oog in oog te staan met een Israëlische tank.

Hinds nicht, de 15-jarige Layan Hamadeh, besluit te bellen met de Palestijnse Rode Halve Maan. "Ze schieten op ons. De tank staat naast ons", zegt ze. "Is hij heel dichtbij?", wordt haar gevraagd. "Ja! Kom ons alsjeblieft halen." Het gesprek wordt verstoord door schoten. "Hallo... Hallo....?"

Layan wordt tijdens het gesprek gedood, net als haar ouders en twee andere kinderen. Hind is de enige die de beschieting door de tank overleeft.

De jonge Hind pakt in de beschoten auto de telefoon van haar nichtje en belt volgens de Palestijnse Rode Halve Maan urenlang met een hulpverlener. Die probeert haar te kalmeren, terwijl haar locatie achterhaald wordt om zo een ambulance naar de plek te sturen.

Zoekactie

Dagenlang is er geen enkel spoor van het meisje. De Rode Halve Maan stuurt, wanneer het veilig lijkt en na goedkeuring van de Israëlische autoriteiten, twee reddingswerkers naar de omgeving om Hind te gaan zoeken. Maar ook de reddingswerkers raken al snel vermist.

Volgens een van de familieleden die de lichamen vond was de auto van de familie doorzeefd met kogels. De familieleden konden het gebied in Gaza-Stad nu bereiken omdat de Israëlische troepen zich onlangs terugtrokken.

Ook de lichamen van de reddingswerkers zijn dus gevonden. Ze lagen in de buurt van de auto. Volgens de Palestijnse Rode Halve Maan is hun ambulance doelbewust onder vuur genomen door het Israëlische leger. De hulporganisatie zegt dat vooraf met het Israëlische leger is afgesproken waar de reddingswerkers precies heen zouden gaan om Hind te redden.

Israël heeft nog niet gereageerd op vragen van internationale media over de incidenten.

Tegen CNN vertelt de moeder van Hind dat ze elke seconde op de terugkeer van haar dochter wachtte. Ze hoopt dat haar dochter op een mooie plek is en vertelt dat Hind de droom had om dokter te worden.

De Palestijnse Rode Halve Maan prijst het werk van de omgekomen reddingswerkers en schrijft: "Hind verloor op tragische wijze haar leven nadat ze urenlang met een doodsbange en wanhopige stem onze teams had gesmeekt om hulp."

In een zwembad in het Belgische Lommel is gisteravond een Nederlander verdronken. De man van 31 kwam volgens Belgische media uit Eindhoven.

Het zwembad was gisteravond afgehuurd door een moskee in Lommel, vlak over de grens bij Luyksgestel. Volgens Het Laatste Nieuws zou de man in ondiep water hebben gevolleybald, waarna hij waarschijnlijk onwel is geworden. Hij werd even later gevonden op de bodem van dat bad.

De hulpdiensten die even later aankwamen reanimeerden de man nog, maar dat mocht niet meer baten. De politie deed onderzoek naar de verdrinking. Een dokter zou hebben vastgesteld dat er geen sprake is van een misdrijf.

Het landschapskunstwerk Sea Level in Zeewolde wordt afgebroken en daarna opnieuw opgebouwd. De twee lange betonnen muren zijn in slechte staat en aan vervanging toe. De maker, de Amerikaanse kunstenaar Richard Serra, betaalt zelf een miljoen euro mee aan de opknapbeurt.

Sea Level stamt uit 1996 en bestaat uit twee betonnen muren van elk 200 meter lengte, waarmee Serra laat zien hoe hoog het zeewater zou komen zonder dijken. "Lopend langs de muur wekt het kunstwerk het benauwende gevoel op dat je 'kopje onder gaat'", waarna je even verderop weer langzaam boven komt drijven", aldus de website Land Art.

Sea Level was lange tijd het grootste kunstwerk dat de minimalist Serra had gemaakt en trekt vooral veel Amerikaanse en Chinese toeristen. Maar het beton heeft de tand des tijds niet goed doorstaan. "Toen het kunstwerk werd neergezet, was het heel mooi en gaaf. Maar nu heeft het wel een poetsbeurt nodig", aldus wethouder Erik van de Beld van Zeewolde eerder bij Omroep Flevoland. "Er is graffiti op gespoten. Dat is weer verwijderd, er is overheen geschilderd. Nu begint de muur echt te degenereren."

Veel geld voor een muurtje

Het besluit om het kunstwerk opnieuw op te bouwen viel vorig najaar al, maar het was lange tijd onduidelijk wie de kosten van bijna 1,2 miljoen euro op zich zou nemen. Dat is nu ook geregeld. De studio van de kunstenaar zelf betaalt 1 miljoen euro, 250.000 euro meer dan dat hij vorig najaar al had aangeboden. De provincie Flevoland betaalt de resterende 175.000 euro, meldt Omroep Flevoland. Serra wilde zelf graag dat werk opnieuw zou worden opgebouwd.

"Het is heel veel geld voor een muurtje", aldus wethouder Van de Beld. "Maar als we het kunstwerk nu opnieuw als opdracht zouden geven aan deze kunstenaar, dan betaal je tien miljoen euro. Het is heel beroemd. Als je daar staat, dan ervaar je echt hoe het is om onder de zeespiegel te leven. Als de dijken zouden doorbreken, dan staat het water tot aan de bovenkant van het kunstwerk."

Verstilde zee

Vanochtend werd ook bekend dat de provincie Flevoland 225.000 euro beschikbaar stelt voor de renovatie van het landschapskunstwerk Aardzee van Piet Slegers, iets verderop in Zeewolde. Aardzee is een park waarin het vlakke polderlandschap wordt doorbroken door dijkjes, duinen en andere niveauverschillen, waardoor "de verstilde zee op het droge" wordt verbeeld.

Bij Aardzee worden onder andere de schelpenpaden opnieuw aangelegd en krijgen twee bruggen een verfbeurt. De zoons van kunstenaar Piet Slegers zijn nauw betrokken bij de renovatie. Beide opknapbeurten beginnen nog dit jaar.

Voordat je de fabriek van chipmachinemaker ASML binnen mag moet je door een grondige procedure. Het begint met het aantrekken van een speciaal beschermingspak: een hoofddeksel, overall, sokken, mondkapje, schoenen en handschoenen. Daarna ga je door een douche van wind. Pas dan ben je binnen.

De NOS kreeg gisteren, samen met andere media, bij uitzondering toegang tot het hart van het bedrijf, de zogeheten cleanroom: de plek waar elk stofje te veel is en medewerkers in witte en blauwe pakken dag en nacht werken aan de chipmachines. De lucht is er tienduizend keer schoner dan in een operatiekamer. Daar merk je zelf overigens niks van, maar voor het bedrijf is het van groot belang.

Geen make-up en niet roken

De voorzorgsmaatregelen gaan zo ver dat je geen make-up mag dragen en niet mag roken vlak voordat je naar binnen gaat. Op dit gedeelte van de campus kom je niet zomaar. Er is een speciale training vereist. Ook leden van de raad van bestuur komen zonder die training niet zelfstandig de cleanroom in.

De rondleiding begint in een gangenstelsel, de plek waar elke medewerker de dienst begint en eindigt. Van daaruit kun je naar allerlei hallen, afgesloten door grote rolluiken met ramen, waar wordt gewerkt aan onderdelen van de machine. Er hangt een rustige sfeer, met medewerkers die bijvoorbeeld om een laptop heen staan. De hallen zelf zijn hoog, dat is nodig omdat er een kraan moet passen boven de reusachtige machines die er worden gebouwd.

Het is binnen ook warm: 21 graden. En iedereen draagt altijd een volledig beschermingspak. Zonder dat kom je niet binnen. Als je na een uur binnen te zijn geweest je mondmasker weer af mag doen, voelt dat heerlijk. Gemiddeld werken er 300 tot 400 mensen per dag. Blijkbaar heeft het werken aan de peperdure machines ook iets weg van sleutelen aan auto's, want er werken ook voormalig automonteurs.

Achterstand

Dat het bedrijf juist nu de deuren opent, is niet zonder reden. Al meer dan tien jaar wordt er gewerkt aan een nieuw type machine, de zogenoemde High NA-versie van de EUV (Extreem Ultraviolet), het hoogtepunt van de rondleiding. Het is de eerste keer, afgezien van koning Willem-Alexander en de president van Zuid-Korea, dat buitenstaanders de machine te zien krijgen.

Chipfabrikant Intel heeft het apparaat als eerste besteld en kreeg begin dit jaar de eerste onderdelen. Dat bedrijf heeft een achterstand op Samsung uit Zuid-Korea en het Taiwanese TSMC en hoopt die met dit type machine goed te kunnen maken.

Andere belangrijke klanten hebben volgens ASML ook een bestelling toegezegd, al houdt bijvoorbeeld TSMC de kaarten ook nog tegen de borst. De urgentie die Intel voelt, wordt in Taiwan nog niet gevoeld.

Het is voor ASML een groot project, allereerst omdat het technologisch gezien een grote stap is. Maar ook speelt mee dat het bedrijf al jaren vaak in het nieuws komt omdat het een speelbal is in het geopolitieke conflict tussen de VS en China. Dit is een kans om de aandacht te vestigen op waar het volgens de mensen in Veldhoven zelf écht om draait.

Daarbij is export naar China eigenlijk niet aan de orde bij deze nieuwste machine. Want het staat nu al vast dat deze daar nooit naartoe zal gaan, wat betekent dat de VS, maar ook Taiwan en Zuid-Korea, de komende jaren hun technologische voorsprong kunnen vergroten.

"Deze machine gaat ervoor zorgen dat alle rekencapaciteit die nodig is voor kunstmatige intelligentie, alle opslagcapaciteit en alle data, dat dat er allemaal komt", zei topman Peter Wennink vorige maand bij de presentatie van de jaarcijfers. "Zonder deze machine wordt dat een probleem."

Met andere woorden: de machine staat symbool voor de toekomst van ASML. Er hangt een flink prijskaartje aan: een exemplaar kost tussen de 350 en 400 miljoen euro. De machine geldt als het meest complexe systeem dat ooit door de mens is gemaakt.

Nóg dunnere lijntjes

De belangrijkste vernieuwing is dat deze machine in staat is nog dunnere lijntjes te 'printen' op chips. Er komen speciaal voor ASML ontwikkelde spiegels aan te pas, afkomstig van het Duitse bedrijf Zeiss. Die begeleiden het EUV-licht door de machine heen. De twee bedrijven werken al decennia nauw samen. Zonder de spiegels van Zeiss kan ASML geen machines bouwen.

Die dunne lijntjes zijn het hart van de computerchips en worden transistoren genoemd. Hoe kleiner die zijn en hoe meer je daarvan hebt, hoe sneller het apparaat werkt. De allernieuwste iPhone heeft er maar liefst 19 miljard. Het is de kunst er steeds meer kwijt te kunnen op ongeveer hetzelfde oppervlakte.

Dat is in een notendop de grootste uitdaging van ASML, waarvan de machines lijntjes printen met diktes van nanometers. Dat is onvoorstelbaar klein, onzichtbaar voor het menselijk oog. Een cd is ongeveer 1 mm dik, 1 nanometer is een miljoen keer dunner.

Paradoxaal genoeg moeten de machines om nóg dunnere lijntjes te kunnen printen alsmaar groter worden. Dat komt voornamelijk door de eerder genoemde spiegels. Om één machine te verschepen, zijn maar liefst zeven Boeing 747-toestellen nodig. Het vervoer van één ASML-machine staat dus gelijk aan meer dan 2500 passagiers, iets waar ze in Veldhoven niet per se trots op zijn.

Tijdens de rondleiding is goed te zien hoe groot de machine is. Het apparaat torent ver boven de groep journalisten uit en doet met zijn veertien meter lengte denken aan een grote vrachtwagen. Een wirwar aan kabels, waterleidingen, geluiden en behuizingen maakt het tot een imposant geheel.

Voorlopig komt de chip in je telefoon of laptop overigens nog niet uit zo'n nieuwe machine. Pas in 2026 wordt die ingezet voor massaproductie, twaalf jaar nadat het ontwerpen ervan begon.