Aggregator

Wetenschappers hebben bij een opgraving in de Romeinse stad Pompeï een plek ontdekt waar beton werd gemaakt. De materialen die ze daar aantroffen bevestigen de pas een paar jaar bestaande theorie over hoe dit uitzonderlijk sterke beton werd gemaakt.

Het tijdschrift Nature Communications beschrijft dat archeologen bij een opgraving in Pompeï op een bouwplaats zijn gestuit, die bij de vulkaanuitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus onder een lading as en steen verdween.

Tussen de muren in aanbouw lagen gereedschappen en al gemengde grondstoffen die nodig waren voor het maken van beton. "Terwijl ik het bekeek, voelde het alsof ik terugreisde in de tijd en naast de arbeiders stond die beton aanmaakten en aanbrachten", zegt hoofdonderzoeker Admir Masic in het vakblad.

Theorie

De kennis over hoe de Romeinen hun beton maakten, is verloren gegaan. Maar in 2023 kwamen onderzoekers onder wie Masic zelf met een theorie. De Romeinen zouden ongebluste kalk hebben gemengd met water en een mix van vulkanische stenen en as.

Aan die methode zou het Romeinse beton zijn unieke zelfhelende kwaliteit te danken hebben, waarbij beschadigingen door een chemische reactie vanzelf worden gerepareerd, zelfs onder water. Romeinse bouwwerken als het Colosseum, het Pantheon en tal van aquaducten hebben dankzij dit beton de tand des tijds goed doorstaan.

Probleem

Er was alleen een probleem. De Romeinse ingenieur en architect Vitruvius beschreef in de eerste eeuw voor Christus een heel andere methode van beton maken.

Dat probleem is volgens Masic met de opgraving in Pompeï opgelost. Hij denkt dat in de honderd jaar na de dood van Vitrivius de methode van beton maken is veranderd. "Vergelijk het met de vroege telefoons. In de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw gebruikte je een draaischijf en belde je via koperen leidingen. Nu bellen we met smartphones via draadloze netwerken."

Werelderfgoed

Pompeï ligt bij het huidige Napels. Tot de uitbarsting van de Vesuvius was het een bloeiende stad. Die uitbarsting kwam zo plotseling dat de 10.000 tot 20.000 inwoners volkomen werden verrast.

De stad verdween met zijn inwoners onder een 4 tot 6 meter dikke laag steen en as. Dankzij de opgravingen hebben we een goed beeld van hoe mensen daar leefden. De opgravingen staan op de werelderfgoedlijst van Unesco.

In bijna vier jaar tijd hebben Russische militairen die terugkeerden van het front in Oekraïne ruim 500 mensen gedood en honderden anderen zwaar mishandeld in Rusland. In totaal zijn er ruim duizend slachtoffers, concludeert het onafhankelijk Russische nieuwsmedium Verstka. De onderzoekers schetsten een gitzwart beeld op basis van honderden gerechtelijke uitspraken.

Het gaat om militairen die na hun verlof, gratie of door verwondingen zijn teruggekeerd naar de maatschappij. In sommige gevallen zat hun contracttermijn erop of zijn ze na ontslag teruggekeerd van het front.

In de meeste gevallen zijn de slachtoffers familieleden of andere naasten van de teruggekeerde militairen, concluderen de journalisten. In meer dan de helft van de gevallen was er alcohol of waren er drugs in het spel.

Daders vaak ex-gevangenen

In 274 gevallen werden de verdachten veroordeeld voor moord, schrijft Verstka. Andere dodelijke slachtoffers die de onderzoekers meetellen zijn bijvoorbeeld personen die na mishandeling aan hun verwondingen overleden. Bij de gevallen waar het gaat om moord, is de dader vaak een ex-gevangene, blijkt uit de rechtbankgegevens.

Al binnen een paar maanden na de Russische aanval in februari 2022 verschenen de eerste berichten dat Rusland gevangenen rekruteerde voor de oorlogsvoering. De Russische president Poetin had de bevolking beloofd dat er geen mobilisatie kwam. De gevangenen boden daarom uitkomst. Onder meer huurlingenleger Wagner dook op in de verafgelegen strafkoloniën om de gevangen te ronselen voor het front.

Veel van de gerekruteerde gevangenen overleefden de gevechten niet. Wie het wel een halfjaar lang volhield, kreeg een medaille, gratie en amnestie.

Een aantal van hen duikt nu op in de documenten van Verstka. "Ik ben op zoek naar een levenspartner", staat in de bio van een teruggekeerd Wagner-lid op zijn VKontakte-pagina, een Russische sociaal medium. Wat er niet in zijn profiel staat is dat hij bij zijn terugkeer van het front zijn partner doodde.

Hij is hiervoor veroordeeld tot 8 jaar en 6 maanden celstraf in een strafkolonie. De rechtbank noemt als verzachtende omstandigheden onder meer zijn gezondheid, deelname aan "een speciale militaire operatie" en een onderscheiding van de staat.

Strafvermindering als veteraan

In 90 procent van de ruim 700 geanalyseerde uitspraken beschouwden de rechters de deelname van de militairen aan de oorlog in Oekraïne als een verzachtende omstandigheid, schrijft Verstka. Een andere reden voor strafvermindering is het "onwettige" of "immorele gedrag" van de slachtoffers. In bijna een kwart van de gevallen werd dit als als verzachtende omstandigheid meegenomen.

Verstka sprak onder meer de vriendin van de vermoorde Anna Kasjanova. Kasjanova werd gedood door een vriend van haar partner. Haar partner had de man gevraagd haar in de gaten te houden tijdens zijn afwezigheid. Na een ruzie wurgde de man haar en verborg haar lichaam in de koelkast. Hij kreeg acht jaar strafkolonie opgelegd.

In 2015 was de man al eens veroordeeld tot 15 jaar strafkolonie voor het vermoorden van een politieagent en het in stukken hakken van zijn lijk. Hij kwam eerder vrij door zich aan te sluiten bij het leger.

De vriendin van de vermoorde Kasjanova vroeg de politie om opheldering over de lage straf, gezien zijn eerdere veroordeling, vertelt ze aan Vertska. "Zij zeiden: 'Nee, hij heeft voor die misdaad al met zijn bloed geboet bij de speciale militaire operatie, er is gratie aan hem verleend.'"

Steekproef

Het daadwerkelijke aantal misdrijven dat is gepleegd door teruggekeerde Russische militairen ligt waarschijnlijk aanzienlijk hoger dan in deze steekproef is aangetoond, schrijven de journalisten. Na de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne worden er veel minder uitspraken gepubliceerd en worden gegevens over gratieverlening of deelname aan de oorlog dikwijls weggelaten.

Zo'n 140.000 veteranen zijn inmiddels volgens de autoriteiten teruggekeerd naar hun normale leven. Dat is slechts een klein percentage van de totale Russische bevolking, ruim 145 miljoen. Toch is de stijging van het aantal moorden schrikbarend te noemen, schrijven de journalisten.

Volgens de Russische overheid worden er in Rusland ruim 7000 moorden per jaar gepleegd, ruim 9 per 100.000 mannelijke inwoners, berekenen de onderzoekers. Het aantal moorden bij de sinds 2022 teruggekeerde veteranen ligt vele malen hoger: 171 per 100.000.

In de Tweede Kamer zijn grote zorgen over de veiligheid van Aruba, Bonaire en Curaçao nu de spanningen rond Venezuela oplopen. De ABC-eilanden liggen op slechts tientallen kilometers afstand van de Venezolaanse kust.

Zorgen zijn er om het geweld van de Amerikanen, de instabiliteit in de regio en het risico dat het conflict groter wordt, met alle gevolgen voor de eilanden van dien. "Het is geen ver-van-ons-bed-show, het gaat om de voordeur van ons Koninkrijk", zei BBB-Kamerlid Vermeer.

Volgens demissionair minister Van Weel van Buitenlandse Zaken (VVD) is er geen acuut gevaar voor de eilanden, maar houdt het kabinet de situatie wel nauwlettend in de gaten door bijvoorbeeld frequent contact te hebben met de autoriteiten ter plaatse. Ook wordt met andere landen overlegd hoe in geval van escalatie gezamenlijk kan worden opgetreden.

Uit voorzorg is het het Nederlandse marineschip Zr.Ms. Den Helder van de Verenigde Staten naar de Caraïben gevaren, aldus Van Weel. Dat kan in ieder geval helpen bij de bevoorrading. Voor nu is er dus geen reden tot paniek, zei Van Weel, maar hij zal "dag en nacht bereikbaar" zijn als er vragen zijn vanuit de eilanden, "en dat meen ik".

De spanningen tussen Venezuela en de VS zijn de laatste tijd steeds verder opgelopen. De afgelopen maanden heeft het Amerikaanse leger meer dan twintig vermeende drugsboten uit Venezuela aangevallen in de Caribische Zee en het Stille Oceaangebied. Tientallen mensen werden daarbij gedood. Volgens onder meer GroenLinks-PvdA, D66 en Denk gaat het om schendingen van het internationaal recht.

De regering-Trump zegt dat de opvarenden drugs naar de VS probeerden te smokkelen, maar bewijzen zijn er niet. Voor de kust van Venezuela is inmiddels een grote Amerikaanse troepenmacht opgebouwd, met een nucleaire onderzeeër, het grootste vliegdekschip ter wereld, de USS Gerald R. Ford, en torpedobootjagers.

'Geen informatie van de VS'

Trump zou de Venezolaanse leider Maduro een - inmiddels verstreken - deadline hebben gegeven om op te stappen. Ook Kamerleden hebben kritiek op het regime van Maduro, dat protesten met harde hand de kop indrukt. Volgens cijfers van de Verenigde Naties zijn de afgelopen tien jaar bijna 8 miljoen Venezolanen het land ontvlucht.

Maar het slechte regime ter plaatse is geen reden voor Nederland om zich te lenen voor de door "grondstoffen gedreven neokoloniale politiek" die de VS nu bedrijft, vindt Denk-fractievoorzitter Van Baarle. Ook hekelt hij, evenals andere Kamereden, de aanvallen op speedboten met vele slachtoffers.

Kamerleden wilden van het kabinet weten welke informatie er is over de acties van de Amerikanen, en hun uitspraken over drugssmokkel, waarmee ze hun aanvallen rechtvaardigen. Van Weel zei die vragen goed te begrijpen, maar niet over informatie te beschikken. Daarmee kan niet gecontroleerd worden of er inderdaad schendingen van het internationaal recht plaatsvinden, betoogde Van Weel. "We weten de exacte intenties van de VS niet."

Problematisch

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Piri noemde het uitblijven van een veroordeling van het geweld "problematisch". "Natuurlijk moeten de dingen worden onderzocht, en ik ga er vanuit dat dat gebeurt", zei Van Weel, maar dat is nu "het eerste proces dat moeten worden doorlopen".

Van Weel benadrukte evenwel ook dat Nederland "beslist geen onderdeel van de operatie van de Amerikanen wil worden".

De rechtbank in Groningen heeft twee mannen van 26 en 24 jaar veroordeeld voor fraude. Zij wisten goederen ter waarde van 260.000 euro buit te maken door wat de rechter "een geraffineerd systeem" noemde met valse retourzendingen aan Amazon.

De 26-jarige man kreeg anderhalf jaar cel waarvan een half jaar voorwaardelijk, meldt RTV Noord. De 24-jarige kreeg een taakstraf van 240 uur en een voorwaardelijke celstraf van een half jaar.

De twee werkten in 2022 en 2023 bij PostNL in Hoogezand. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) fabriceerde de 26-jarige man in die tijd software op zijn laptop waarmee hij het retourzendingssysteem van Amazon kon nabootsen. Die software, volgens het OM een kloon van het echte retourzendingssysteem, wist hij door inloggegevens te misbruiken draaiend te krijgen op de computers van zijn werkgever.

Valse retourlabels

Vervolgens bestelden de mannen goederen zoals smartphones en tablets bij Amazon. Ze betaalden daarvoor, maar na ontvangst draaiden zij via de software die ze bij PostNL hadden geïnstalleerd valse retourlabels uit. Op grond van die retourlabels betaalde Amazon ruim 260.000 euro uit.

Overigens stuurde het tweetal wel degelijk dozen terug, maar die waren meestal leeg of volgestopt met rotzooi. Tijdens de rechtszaak bleek dat ze de buit verkochten.

De twee liepen tegen de lamp toen PostNL in de gaten kreeg dat het systeem in Hoogezand was gehackt.

Refundfraude

De 26-jarige man werd er ook van verdacht dat hij het idee voor de fraude met anderen deelde. In augustus 2022 liet hij een groep mannen in Hoogeveen zijn zelfgemaakte software zien. Hij vertelde erbij hoe zo gemakkelijk veel geld te "verdienen" zou zijn. Hij liet zijn laptop achter, waarna de groep ook begon met wat het OM refundfraude noemt.

Bij de rechter zei de 26-jarige man dat hij zich niet verantwoordelijk voelde voor de daden van de groep in Hoogeveen, omdat hij daarbij niet aanwezig was. Maar de rechtbank noemde hem een mededader en veroordeelde de man voor computervredebreuk (het binnendringen in het systeem van PostNL), flessentrekkerij, oplichting, illegaal vuurwerk- en drugsbezit.

De rechtbank achtte de rol van de 24-jarige man een stuk kleiner. Daarom komt hij er vanaf met een taakstraf en een voorwaardelijke celstraf.

Terugbetalen

Beide mannen moeten Amazon het volledige schadebedrag terugbetalen. Aan hun voormalige werkgever PostNL moeten ze ruim 8000 euro betalen.

De groep mannen uit Hoogeveen wordt ervan verdacht voor miljoenen te hebben gefraudeerd op identieke wijze. Zij moeten in januari voor de rechtbank verschijnen.

Dat er dinosporen zijn te vinden in de buurt van het Boliviaanse dorp Torotoro is al heel lang bekend, maar hoeveel het er zijn is nu pas duidelijk. Paleontologen hebben na zes jaar onderzoek vastgesteld dat het om zo'n 16.600 pootafdrukken gaat, verspreid over een groot stuk rotslandschap in de oostelijke Andes.

De drietenige afdrukken spraken onder de lokale bevolking al in vroeger tijden tot de verbeelding. Bewoners vertelden elkaar legendes over bovennatuurlijke monsters die de kracht hadden om hun klauwen in het harde gesteente te zetten. In de jaren 60 kwamen wetenschappers naar het gebied. Ze stelden vast dat het om de afdrukken ging van theropoden, een dinosaurusgroep waartoe ook de tyrannosaurus rex behoorde.

Ze zetten hun enorme klauwen meer dan 66 miljoen jaar geleden in de modder. Dat gebeurde vlak voordat de waterspiegel rees. De sporen bleven onder water intact en versteenden uiteindelijk.

Nu is dus uitgezocht hoeveel stappen de dino's in het sediment hebben gezet. De sporen zijn nauwkeurig in kaart gebracht en gedocumenteerd. De resultaten zijn gemeld in het wetenschappelijke tijdschrift PLOS One.

Pogingen om te zwemmen

"Er is geen plaats ter wereld waar je zo'n overvloed aan pootafdrukken vindt", zegt onderzoeker Roberto Biaggi. "Het is een wereldrecord." Dat was niet meteen duidelijk, vertelt Biaggi. "We begonnen met één terrein. Toen ontdekten we dat de sporen leidden naar ander terreinen, en dat je ze allemaal met elkaar kon verbinden. Uiteindelijk vonden we negen verschillende terreinen."

De pootafdrukken geven de wetenschappers inzicht in het gedrag van de dino's. Onderzoekers kunnen er bijvoorbeeld aan zien hoe de dieren bewogen, hoe hard ze liepen en of ze plotseling stopten of omdraaiden.

Er wachtte de paleontologen nog een bijzondere vondst. De dino's deden ook pogingen om te zwemmen, blijkt uit andere sporen. Die laten zien hoe ze tijdens die moeizame inspanning krassen maakten met hun klauwen in de bodem van het meer. Het team vond 1378 van die sporen.

Prehistorische supersnelweg

De dino's die Torotoro passeerden varieerden in grootte. Er waren dieren bij die 10 meter lang waren, maar ook kleintjes ter grootte van een kip, concludeerden de wetenschappers uit de pootafdrukken.

Waarom de theropoden in kuddes over het winderige plateau trokken, vertellen de sporen niet. Mogelijk omdat het een waterrijk gebied was, zegt paleontoloog Anthony Romilio, die niet deelnam aan de studie. "Het kan zijn dat ze allemaal frequente bezoekers van het zoetwatermeer waren en deze modderige oever vaker opzochten." Biaggi acht het ook mogelijk dat de dino's voor iets wegrenden of dat ze op zoek waren naar een plaats om zich te vestigen.

Een ander mysterie is dat er geen dinosaurusbotten zijn gevonden in het gebied. Ook dat wijst erop dat de dino's onderweg waren naar andere gebieden, het spoor volgend van een soort prehistorische supersnelweg die van zuidelijk Peru tot aan het noordwesten van Argentinië liep.

Biaggi verwacht dat het onderzoek in het Boliviaanse gebied verdergaat. "Ik denk dat dat nog jaren doorgaat en dat er nog veel meer afdrukken worden gevonden, in de buurt van wat er nu is ontdekt."

The G4 iMac is one of the more popular computers in the restomodding scene given its charm and unparalleled ergonomics. Most modern machines that people squeeze in don’t have a …read more

Pasgeborenen in Gaza betalen de prijs voor de honger die hun moeders de afgelopen jaren hebben geleden. Voordat de oorlog tussen Hamas en Israël eind 2023 uitbrak had volgens het ministerie van Gezondheid in Gaza, dat onder controle staat van Hamas, 5 procent van de pasgeborenen een te laag geboortegewicht. Dat komt neer op minder dan 2,5 kilo. In de eerste helft van dit jaar was dat 10 procent.

"Ondervoede moeders zetten te lichte of te vroeg geboren kinderen op de wereld", zegt Tess Ingram van Unicef, de VN-hulporganisatie voor kinderen. "Die kinderen sterven in ziekenhuizen op de neonatologieafdeling. Als ze het overleven, krijgen ze zelf met ondervoeding te maken en ondervinden ze mogelijk hun hele leven de medische gevolgen ervan."

Duizenden kinderen

Uitgedrukt in absolute cijfers werden in Gaza in de eerste helft van dit jaar 300 baby's per maand met een te laag gewicht geboren. Tussen juli en september waren dat er gemiddeld 460 per maand. Gemeten over de hele oorlog gaat het om enkele duizenden kinderen.

"Kinderen met een te laag geboortegewicht hebben twintig keer meer kans om te sterven dan kinderen met een normaal gewicht", zegt Ingram. "Ze hebben speciale zorg nodig, wat veel ziekenhuizen in Gaza niet konden bieden door de verwoestingen, door de dood en het ontbreken van personeel en doordat Israël essentiële medische hulp niet toeliet."

Sterfte

Volgens Ingram steeg het aantal baby's dat hun eerste dag niet overleefde van 27 per maand net voor de oorlog naar 47 per maand de afgelopen zomer. "Een laag geboortegewicht wordt doorgaans veroorzaakt door ondervoeding tijdens de zwangerschap van de moeder, stress bij de moeder en te beperkte zorg voor pasgeborenen. In Gaza zien we dit alle drie."

In oktober kwamen Israël en Hamas een staakt-het-vuren overeen. Twee maanden later is de levering van voedsel nog niet op peil en zijn nog steeds veel moeders ondervoed. "Dit zal ook in de komende maanden de geboorte van te lichte baby's tot gevolg hebben", aldus Ingram.

De emoties liepen vandaag hoog op in de rechtbank in Den Bosch. Daar stonden Jumbo, de op een na grootste supermarkt van het land, en een van zijn huisbakkers, Amarant, tegenover elkaar. Het zijn de zeldzame momenten waarop het publiek iets meekrijgt van normaal gesproken geheime onderhandelingen over contracten en prijzen.

Ruim 20 jaar was Koninklijke Amarant Bakkers, een familiebedrijf uit het Noord-Hollandse Avenhorn, een belangrijke huisbakker van Jumbo. Totdat de supermarkt eerder dit jaar aankondigde per januari over te stappen naar de grootste bakker van Nederland, Goedhart Borgesius. Jumbo doet dit omdat het de inkoopkosten wil drukken.

Amarant zegt een langere overgangsperiode nodig te hebben. De advocaat van de bakkerij stelt dat de jarenlange samenwerking eenzijdig is beëindigd en waarschuwt dat de bakkerij nu flink in de problemen kan komen. "Door de jaren heen zijn partijen steeds meer met elkaar vervlochten geraakt", aldus de advocaat. "Die vervlechting heeft partijen afhankelijk van elkaar gemaakt."

Amarant bezit vier bakkerijen, waarvan er twee exclusief voor Jumbo bakken, waaronder de grootste van de vier. Deze bakkerijen leveren dagvers brood aan de supermarktketen. Jumbo heeft daarnaast nog andere broodleveranciers, waarvan Goedhart Borgesius verreweg de grootste is.

'Redden van de ondergang'

Jumbo zegt in de rechtbank dat de overeenkomst tussen de supermarkt en de bakker volledig duidelijk is en de einddatum al langer bekend was. "In het contract staat een spijkerharde einddatum, dus hier is geen sprake van een opzegging vanuit Jumbo, maar van het aflopen van een contract van een bepaalde tijd", aldus de advocaat van Jumbo.

"Het kost Jumbo niet veel moeite om een transitieperiode toe te staan en daarmee redt het Amarant van de ondergang", zegt de advocaat van Amarant. De opzegging van Jumbo heeft al grote gevolgen gehad voor de bakker. Die moest een van zijn bakkerijen "noodgedwongen" verkopen. Die is "voor een spreekwoordelijke appel en een ei aan een derde verkocht".

"Het voelt alsof we van de markt af worden gedrukt", zegt directeur Renee Pater van het bakkersbedrijf. De bakkerij moest volgens haar door Jumbo verder onderhandelen met de grootste concurrent, Borgesius. "Die heeft er als leverancier van zowel Jumbo als Albert Heijn ook geen baat bij dat de overgangsperiode voor Amarant wordt verlengd", zegt Pater.

Amarant levert ook brood aan Albert Heijn, maar het is nog niet zeker of het meer brood kan gaan leveren. Dit regelen kost veel tijd, zegt het bakkersbedrijf. Om die periode te kunnen overbruggen is een langere transitieperiode voor het Noord-Hollandse bedrijf van levensbelang, zegt de bakkerij.

Jumbo blijft in de rechtszaal benadrukken dat het zich aan de contractuele afspraken houdt en dat Amarant een transitieperiode die eerder is aangeboden, heeft geweigerd. Directeur Pater was geëmotioneerd tijdens haar slotwoorden: "Juist van Jumbo, een familiebedrijf bij uitstek, mag je verwachten dat het zich laat leiden door redelijkheid en billijkheid, maar dat is hier niet gebeurd."

Meer rechtszaken

Het is niet de eerste keer dat Jumbo in de rechtbank tegenover een van zijn leveranciers staat. Eerder dit jaar spande Heineken een kort geding aan tegen de supermarkt omdat het biermerken uit de schappen zou houden. Heineken verloor dit kort geding.

Daarnaast was er onenigheid tussen Jumbo en JDE Peet's, het moederbedrijf van Douwe Egberts, over de prijs van koffie. Jumbo kreeg sinds begin dit jaar geen DE-producten en Pickwick-thee meer geleverd. Daardoor waren deze producten een tijd niet verkrijgbaar bij de supermarkt.

Jumbo is overigens niet de enige supermarkt die de laatste tijd in conflict raakt met zijn leveranciers. Ook Albert Heijn en Picnic voerden stevige onderhandelingen met de koffieleverancier.

Supermarkten onderhandelen jaarlijks met leveranciers en producenten over de prijzen van hun producten. Die onderhandelingen worden steeds harder gevoerd omdat supermarkten de prijzen laag willen houden, maar leveranciers - door de inflatie en hogere productiekosten - deze juist willen verhogen.

Over twee weken doet de rechter uitspraak over deze zaak tussen Jumbo en Amarant.

Het Nederlands-Belgische spoorbedrijf European Sleeper laat vanaf volgend jaar zomer een nachttrein rijden naar Milaan. Vanaf 18 juni kunnen passagiers drie keer per week opstappen in Amsterdam of Brussel. In Duitsland worden beide treindelen gekoppeld. Daarna rijden ze met tussenstops in Keulen, Bern, Brig, Stresa (Lago Maggiore) door naar Milaan.

"De dienstregeling is nog niet helemaal definitief, maar het vertrek uit Amsterdam is waarschijnlijk rond 19.00 uur", zegt Chris Engelsman van European Sleeper. "De bedoeling is dat hij voor 10.00 uur in Milaan aankomt, maar we hebben nog geen definitieve tijden in Italië."

De trein vertrekt op maandag, donderdag en zaterdag uit Amsterdam en Brussel. Terugreizen vanuit Milaan kan op woensdag, vrijdag en zaterdag. Per rit kunnen er 500 tot 600 mensen mee, afhankelijk van het aantal rijtuigen. Het treinstel waarmee wordt gereden, bestaat uit zit- en slaaprijtuigen. Bij de slaaprijtuigen is er keus tussen drie- en vijfpersoonscoupés. Die eerste coupés bieden meer luxe.

Enkeltje voor 80 euro

Net als bij luchtvaartmaatschappijen betalen reizigers minder als ze vroeg boeken. Engelsman verwacht dat een enkeltje Milaan met een eenvoudige slaapcoupé gemiddeld 80 euro gaat kosten. Doelgroep is zowel de toerist als de zakelijke reiziger.

European Sleeper rijdt sinds 2023 met nachttreinen op het traject Brussel-Amsterdam-Berlijn-Dresden-Praag. Vanaf eind maart rijdt het bedrijf ook op het traject Parijs-Berlijn. In 2027 of 2028 wil het een nachtverbinding met Barcelona opzetten.

Nieuwe verbindingen naar Duitsland

Het is de derde internationale treinverbinding die Nederland er volgend jaar bij krijgt. Gisteren werd bekend dat vervoerder GoVolta in maart begint met treindiensten naar Berlijn en Hamburg. Die treinen beginnen in Amsterdam.

Naar Hamburg bestaat nu nog geen directe verbinding. Op de route Amsterdam-Berlijn gaat GoVolta de concurrentie aan met European Sleeper en met de NS. Die rijdt samen met Deutsche Bahn zeven keer per dag tussen beide hoofdsteden.

De Amerikaanse zanger Raul Malo is op 60-jarige leeftijd overleden. Hij was frontman van de country- en americanaband The Mavericks.

In Nederland is de band vooral bekend van de hit Dance The Night Away, dat in 1998 acht weken in de Top 40 stond, met plek 23 als hoogste notering. In het door Malo geschreven nummer, dat nog altijd geregeld te horen is, wordt country vermengd met pop en zijn ook Latin-invloeden te horen.

Raul Malo werd in Miami geboren en had Cubaanse ouders. In 1989 was hij medeoprichter van The Mavericks. Malo en zijn bandgenoten waren bewonderaars van onder anderen Roy Orbison en Elvis Presley, wat ook in hun muziek was terug te horen.

De groep bracht in 1990 bij een relatief kleine platenmaatschappij debuutalbum The Mavericks uit en brak door na een optreden in Nashville een jaar later. In het hart van de Amerikaanse countrymuziek sloeg de sound aan en ze tekenden een contract bij het bekende countrylabel MCA Nashville.

Countrywereld

In de jaren die volgden kreeg de groep vooral in de countrywereld steeds meer bekendheid. Meerdere nummers eindigden hoog in de hitlijsten voor countrymuziek in de VS en ook in Canada deden de nummers van The Mavericks, met de karakteristieke baritonstem van Malo, het goed. Het nummer Here comes the rain werd in dat land hun grootste hit, met een vierde plaats in de countryhitlijsten als hoogtepunt.

In Europa kwam de doorbraak met het album Trampoline in 1998. Het nummer Dance the night away bleek in Europa populair, maar werd ook in de VS gewaardeerd. Daarna verscheen de groep niet meer in de Europese hitlijsten. The Mavericks gingen weg bij MCA Nashville en had in verschillende samenstellingen meerdere comebacks.

Meerdere prijzen

De groep won verschillende countryprijzen, met als hoogtepunt de Country Music Association-prijs voor beste zanggroep van 1995. De CMA's worden gezien als de meest prestigieuze prijzen voor country-artiesten. Het jaar erop won de groep ook een Grammy Award voor het beste country-optreden met Here comes the rain.

Als soloartiest was Malo onderdeel van het collectief Los Super Seven, een groep die in wisselende samenstelling met bekende latino artiesten muziek opnam. Hij zong mee op het album Canto in 2001.

Darmkanker

Vorig jaar was Malo nog aan het touren met The Mavericks. Op meerdere podia trad hij op met country-artiest Dwight Yoakam. Die tour maakte hij niet af; hij maakte bekend uitgezaaide darmkanker te hebben. Het laatste album van de groep, Moon & Stars, kwam ook in dat jaar uit.

"Niemand belichaamde het leven en de liefde, vreugde en passie, familie, vrienden, muziek en avontuur op de manier zoals onze geliefde Raul dat deed", laat zijn vrouw Bettty weten aan Amerikaanse media. Zijn band prijst zijn inzet "voor behoud van het meertalige Amerikaanse muzikale repertoire" en de manier "waarop hij opkwam voor muziekonderwijs voor ieder kind in de VS en de rest van de wereld".

De Oekraïense president Zelensky zegt dat zijn land klaar is voor verkiezingen, ook als de oorlog nog niet ten einde is gekomen. Wel wil hij dan garanties van de Verenigde Staten en Europa dat de stembusgang eerlijk en veilig zal verlopen.

"Ik vraag nu in het openbaar de hulp van de VS", zei hij tegen een groep journalisten, melden meerdere media, waaronder Kyiv Independent en persbureau Reuters. "Samen met onze Europese partners kunnen we de veiligheid garanderen die nodig is om verkiezingen te houden. Als dat gebeurt, is Oekraïne klaar om binnen 60 tot 90 dagen verkiezingen te houden."

Volgens de Oekraïense krant stelde Zelensky dat hij het parlement gaat vragen om met wetvoorstellen te komen die moeten regelen dat er in oorlogstijd kan worden gestemd.

Correspondent Midden- en Oost-Europa Christiaan Paauwe:

"Het voorstel roept nog veel vragen op, maar Zelensky maakt hier een bijzondere draai die vergaande gevolgen kan hebben voor zijn land. Verkiezingen in oorlogstijd sloot hij tot nu toe steeds uit, en de meeste Oekraïners waren het daarmee eens. Want hoe zorg je ervoor dat de verkiezingen democratisch en veilig verlopen, als het land continu wordt aangevallen en als een deel van de bevolking onder Russische bezetting leeft? Bovendien is er de zorg dat verkiezingen kunnen leiden tot verdeeldheid die Rusland weer zou kunnen uitbuiten.

Maar de Amerikaanse president Trump heeft sinds hij aan de macht kwam er bij Zelensky meerdere keren op aangedrongen om verkiezingen te houden. Deze eis kwam ook terug in het 'vredesplan' dat de VS met Rusland opstelde. Zelensky laat met deze aankondiging zien dat hij bereid is ver te gaan om Amerika tevreden te stellen. Ook zal hij hiermee kritiek dat Oekraïne steeds autoritairder wordt van de hand kunnen doen.

Bovendien is de timing opvallend. Oekraïne is nog aan het bijkomen van een vergaand corruptieschandaal in de energiesector, waardoor Zelensky's rechterhand Jermak gedwongen werd om te vertrekken. Hierdoor heeft de populariteit van de president een grote deuk opgelopen. Als er daadwerkelijk verkiezingen komen, zou dat voor hem en zijn partij zomaar slecht kunnen uitpakken."

Zelensky werd in 2019 met 73 procent van de stemmen gekozen als president. Zijn ambtstermijn zat er officieel in mei van vorig jaar op, maar de huidige Oekraïense wet staat geen verkiezingen toe in oorlogstijd. Zelensky stelt nu "zelf de wil en bereidheid te hebben" om zich hard voor te maken voor een wijziging van die wet.

Mochten er daadwerkelijk verkiezingen komen, dan is ook de vraag hoe Oekraïners op de vlucht hun stem zouden kunnen uitbrengen. Naar schatting hebben ruim 5 miljoen Oekraïners hun land verlaten sinds de grote Russische invasie van begin 2022. Verder zijn nog eens zo'n 4 miljoen Oekraïners in hun eigen land ontheemd. In Nederland verblijven zo'n 135.000 Oekraïense vluchtelingen.

Overleg in Londen

Amerikaanse en Russische diplomaten stelden eerder een 28-puntenplan op voor beëindiging van de oorlog in Oekraïne. Daarin stond onder meer dat binnen honderd dagen nieuwe verkiezingen in Oekraïne moeten komen. Tot ontstemming van Oekraïne was het zelf niet betrokken bij de totstandkoming van dat plan.

Het bevat voor het land zeer ongunstige punten, waaronder dat de door Rusland bezette gebieden in de Donbas Russisch grondgebied worden en dat ook delen die Rusland niet bezet Russisch zouden worden. Voor veel Oekraïners komt dat neer op capitulatie.

Als tegenreactie spreekt Zelensky met zijn Europese bondgenoten over een alternatief voorstel. Hoe dat Europese voorstel eruitziet, is nog niet bekend. Na overleg in Londen, hamerden Zelensky, de Britse premier Starmer, de Duitse bondskanselier Merz en de Franse president Macron gisteren op het belang van harde veiligheidsgaranties tegen verdere Russische agressie.

Het zeehondencentrum in Lauwersoog maakt zich grote zorgen over het aantal zeehonden dat verstrikt raakt. Dit jaar zijn 45 verstrikte zeehonden gemeld die soms forse snijwonden hadden opgelopen. Een aantal overleefde het niet.

Het zeehondencentrum slaat alarm naar aanleiding van de vondst van Django (Unchained), afgelopen vrijdag op Terschelling. De grijze zeehond zat vast in een visnet en had diepe snijwonden in haar nek.

De zeehondenwachters van Terschelling konden Django meteen bevrijden, maar vonden het door de ernst van de verwondingen onverantwoord om haar vrij te laten. Om op krachten te komen en te worden behandeld is ze overgebracht naar zeehondencentrum WEC in Lauwersoog.

Lijden door afval

"Onschuldige zeehonden zoals Django lijden door het afval dat mensen in de natuur achterlaten", zegt strandingscoördinator Emmy Venema bij Omrop Fryslân. "Django heeft geluk gehad dat ze tijdig werd gevonden."

Django verblijft nu op de intensive care, waar bezoekers haar ook kunnen zien. "Het is heftig om te aanschouwen, maar het benadrukt hoe menselijk handelen ingrijpende gevolgen kan hebben", aldus het zeehondencentrum.

Django is de vierde verstrikte zeehond die dit jaar is opgenomen in Lauwersoog. Twee van hen overleefden hun verwondingen niet.

Verviervoudigd

Volgens Venema is het aantal verstrikte zeehonden dat wordt gemeld bij de drie zeehondencentra in Nederland in tien jaar tijd verviervoudigd. "De vraag is: waar komt dat door? Is het mooi weer en zijn er meer mensen die het zien? Of komt het doordat mensen een telefoon hebben en het daardoor makkelijker melden?"

Het zeehondencentrum doet een oproep: "Ruim je afval op, en neem ook mee wat je onderweg tegenkomt. Daarmee voorkom je leed en houden we de Waddenzee veilig voor zijn bewoners."

Compromise is key to keeping a team humming along. Say one person wants an inrunner electric motor, and the other prefers outrunner. What to do? Well, if you work at …read more

De provincie Zeeland zit opnieuw zonder aannemer die de iconische Zeelandbrug wil opknappen. Vandaag werd bekend dat de provincie het contract met aannemerscombinatie BAM/Spie voor de renovatie van de brug heeft opgezegd.

De opknapbeurt zou "heel fors" duurder worden dan het budget van 5,5 miljoen euro, zegt gedeputeerde Harry van der Maas bij Omroep Zeeland. Hij wil begin volgend jaar een nieuw plan presenteren voor de renovatie.

De basculebrug in de Zeelandbrug, het deel dat open en dicht gaat voor de scheepvaart, is hoognodig toe aan een opknapbeurt. De beweegbare brug werd geopend in 1965 en kampt met metaalmoeheid. Door het toegenomen aantal zware voertuigen is scheurvorming ontstaan in het stalen brugdek. Ook moet de Zeelandbrug over de volledige lengte worden voorzien van nieuw asfalt.

Samen aan het werk

Maar toen de provincie in januari op zoek ging naar een aannemer, wilde niemand de klus doen. Pas twee maanden na het verlopen van de inschrijftermijn, in juli, meldden BAM Infra Nederland en SPIE Nederland dat ze samen aan het werk wilden.

Het is nooit bekendgemaakt waarom de aannemerscombinatie zo laat in het project stapte. Maar vorige week ging het mis. In het bouwteam werd toen een nieuwe kostenraming gepresenteerd. "En die heeft me onaangenaam verrast", aldus gedeputeerde Van der Maas.

Hij zegt teleurgesteld te zijn. "Het is niet onlogisch dat er kostenoverschrijdingen zijn als je een definitief plan maakt, maar dit was heel fors."

Meer dan twintig procent

Hoe hoog de extra kosten waren, wil de gedeputeerde niet zeggen. "Maar het was meer dan 20 procent."

Bezuinigen op het ontwerp is onmogelijk, volgens Van der Maas. Dat gaat in tegen de regels voor aanbestedingen van projecten. "Als we dat zouden doen, kunnen andere bedrijven zeggen: onder die voorwaarden hadden we dat werk ook wel willen uitvoeren", legt hij uit. Die bedrijven kunnen dan naar de rechter stappen om dat alsnog af te dwingen.

Hoe het provinciebestuur verder wil, is niet duidelijk. "We verkennen de mogelijkheden", zegt Van der Maas. Begin januari wil hij een nieuw plan voorleggen aan Provinciale Staten.

Dertig jaar veilig mee

BAM en Spie laten weten dat uit gezamenlijk onderzoek met de provincie gaandeweg is gebleken dat het beschikbare budget onvoldoende is om de werkzaamheden in de gestelde periode van zes weken gelijktijdig uit te voeren. Beide bedrijven wijzen erop dat door het onderzoek wel duidelijk is geworden wat er technisch moet gebeuren aan de Zeelandbrug zodat deze weer dertig jaar veilig mee kan.

"De provincie kan deze kennis gebruiken bij de ontwikkeling van verdere plannen. Vanuit BAM en SPIE blijven wij bereid om de provincie te ondersteunen met onze kennis en ervaring en wij overwegen verder geen juridische stappen", aldus de bedrijven in een gezamenlijke verklaring.

De Drentse gemeente Westerveld gaat voortaan uitleggen waarom bomen moeten worden gekapt. In plaats van de ouderwetse gele stip komt er een QR-code op de boom die verwijst naar informatie.

"Het kappen van een boom geeft altijd emotie", aldus Patrick Brouwer van de gemeente Westerveld bij RTV Drenthe. "De een is er blij mee en ziet het als openhaardhout. De ander wil de boom juist graag behouden. We geven nu inzicht aan de voorkant waarom je een boom moet kappen."

De gemeente, waar onder meer de dorpen Havelte, Diever, Dwingeloo en Vledder onder vallen, is bij de invoer van het systeem niet over een nacht ijs gegaan. Wie de QR-code scant, krijgt niet alleen informatie over de boom zelf, maar ook een interactieve bomenkaart van de hele omgeving.

Sterretjes en bolletjes

Op die kaart staan sterretjes en bolletjes. De bolletjes staan voor te planten bomen, de sterretjes voor de bomen die worden geveld. Wie vervolgens op de boom zelf klikt, krijgt informatie over de leeftijd, dikte en soort, alsmede de reden waarom de boom niet kan blijven staan.

In de Vlasstraat in Diever staat inmiddels een aantal bomen met een QR-code op de stam. De bomen zijn onlangs afgekeurd door een onafhankelijk bureau, meldt het systeem. De reden: "Een slechte conditie en einde levenscyclus".

De methode met de QR-codes is niet helemaal nieuw. De gemeente Rotterdam begon er eerder mee en ook enkele andere gemeenten gingen Westerveld voor.

Man met de zaag

Brouwer is er blij mee omdat bomenkap in het verleden soms tot lastige gesprekken leidde. "Dan kwam er de bekende gele stip op", zegt Brouwer. "Alleen was het dan vaak zo dat als de man met de zaag kwam, hij de vraag kreeg: waarom moet die boom weg?"

De gemeente hoopt dat het nieuwe systeem meer begrip oplevert. Binnenkort worden in de bebouwde kommen van de Drentse gemeente meer bomen die weg moeten van QR-kaartjes voorzien.

Brouwer benadrukt dat voor de kaartjes waarop de QR-code staat geen boom is gekapt. De kaartjes zijn gemaakt van gerecycled materiaal en gaan lang mee. "De aannemer haalt het kaartje eraf en geeft dat aan ons terug zodat we deze het volgende jaar opnieuw kunnen gebruiken", stelt hij.

Wanneer een omroep klinkt uit de luidsprekers op station Lozova staan de mensen in de wachtruimte op. Niet omdat hun trein eraan komt, maar omdat het luchtalarm in de Oost-Oekraïense stad is afgegaan. Het verkeer is stilgelegd, wordt omgeroepen. Iedereen moet het station verlaten en schuilen in de kelder.

Op het perron is duidelijk te zien waarom het luchtalarm hier zo serieus wordt genomen. Afgelopen zomer hebben Russische kamikazedrones een groot deel van het oude stationsgebouw zwaar beschadigd.

Spoor als nationale trots

Sinds het begin van de oorlog zijn de spoorwegen met regelmaat doelwit geweest, maar dit jaar zijn de aanvallen fors toegenomen. Dat werd afgelopen weekend opnieuw duidelijk, toen een belangrijk knooppunt ten zuiden van de hoofdstad Kyiv werd verwoest.

De spoorwegen zijn een punt van nationale trots in Oekraïne. Na bijna vier jaar oorlog blijven treinen door het hele land rijden. Het is een levensader voor de export van graan, voor personenvervoer, en natuurlijk voor wapenleveranties en andere steun vanuit het Westen. Dat weten ze in Moskou ook.

In de schuilkelder in Lozova zitten spoormedewerkers en een paar treinreizigers. Reizen doe je alleen als het echt moet, zegt een vrouw die op een houten bankje zit te wachten. "Als je op reis bent, weet je nooit wat er kan gebeuren in een minuut of twee."

Verwoest station

Als het luchtalarm voorbij is, laat stationsdirecteur Nina Zabjela de schade van de aanval van begin augustus zien. Het is een wonder dat het gebouw nog staat, zegt ze. Door de hoge ramen en neoklassieke zuilen van begin 20ste eeuw kijk je zo de blauwe hemel in.

De aanval bestond uit twee golven, zegt Zabjela. Het gebouw werd tientallen keren geraakt door drones. "Gelukkig was iedereen op tijd gaan schuilen en waren er geen slachtoffers."

Station Lozova is volgens de directeur een doelwit omdat het een belangrijk knooppunt is. Hier komen vier spoorlijnen samen: naar Dnipro in het zuiden, naar de Donbas in het oosten, naar Charkiv in het noorden en naar het westen. "Hiervandaan kan je naar alle delen van Oekraïne reizen", zegt de directeur.

Binnen en buiten zijn bouwmaterialen opgesteld voor het herstel. Maar dat gaat langzamer dan ze zou willen, zegt Zabjela. Het werk moet steeds onderbroken worden als het luchtalarm afgaat.

Aanvallen op energie-infrastructuur

Ook blijft het een uitdaging om de treinen op tijd te laten rijden. Niet alleen vanwege de aanvallen op de spoorwegen, maar omdat de energie-infrastructuur in de tussentijd net zo goed de ene na de andere klap te incasseren heeft. Grote delen van Oekraïne zitten steeds zonder stroom, en daardoor zijn treinen ook vaak vertraagd.

De nationale spoorwegmaatschappij Oekrzaliznitsja noteerde van begin augustus tot oktober 300 aanvallen. In dezelfde periode vorig jaar waren het er 217. In totaal waren er de afgelopen jaren 4200 aanvallen op hun infrastructuur en werden 40 treinstations beschadigd of verwoest.

Het grootschalige luchtoffensief gaat door terwijl druk wordt gesproken over een mogelijk eind aan de oorlog. Kyiv ziet de luchtaanvallen als een poging van het Kremlin om de wil van Oekraïners te breken en om zo vergaande concessies af te dwingen bij een bestand. Moskou eist onder meer dat Oekraïne de hele Donbas opgeeft.

Ook de trein naar Barvinkove, een plaatsje verder naar het oosten, is deze dag vertraagd. Reizigers wachten op het perron, meerdere militairen staan met bloemen in de hand. Als de trein aankomt, is duidelijk waarom. Vriendinnen, vrouwen en zelfs een heel gezin stappen uit en vallen de mannen in de armen.

Verbindingen ingekort door oorlog

Lviv-Kramatorsk staat als route op de wagons, alleen is die informatie achterhaald. Naar Kramatorsk, de belangrijkste stad in de Donbas die nog in Oekraïense handen is, rijdt de trein niet meer. Daar is het front en zijn de Russische aanvalsdrones te dichtbij gekomen.

Ze kunnen alleen nog tot Barvinkove rijden, zegt een militair die even uitstapt en een vape rookt. Daarna moeten ze per bus de Donbas in. Hij is net op familiebezoek geweest. "Ik heb de commandant moeten zeggen dat ik te laat ben, anders maakt hij zich zorgen", zegt de militair. Gezond en wel aankomen, dat is volgens hem belangrijker dan op tijd zijn.

De 19-jarige Ivan woont in Barvinkove en is ook gewend geraakt aan de vertraging. Hij is blij dat de treinen ondanks alle aanvallen nog rijden, zegt hij voordat hij instapt. Dat reizen gevaarlijker is geworden, wuift hij nonchalant weg. "Dat is wonen in Oekraïne ook."

[Jean] wrote into the tips line (the system works!) to let all of us know about his hacked and hand-wired C64 keyboard, a thing of beauty in its chocolate-brown and …read more

Een team van archeologen heeft in Jeruzalem de opgraving afgerond van een aaneengesloten stuk van de oude stadsmuur. De ommuring van de stad dateert uit de tweede eeuw voor Christus.

Het archeologische werk, dat jaren heeft geduurd, is sinds vorige week klaar, zegt het team tegen persbureau AP. Het zijn fundamenten van de muur die om heel toenmalig Jeruzalem liep, een veel groter gebied dan de huidige Oude Stad.

De tien meter hoge muur met 60 wachttorens werd opgericht tijdens de dynastie van de Hasmoneeën, een onafhankelijk Joods koninkrijk dat over Judea heerste van 141 tot 37 voor Christus. De huidige muur rond de Oude Stad is pas enkele eeuwen oud.

De vondst werd gedaan onder een 19de-eeuws gevangenisgebouw dat tegenwoordig deel uitmaakt van het Tower of David Museum. Archeologen begonnen daar in 1999 te graven, maar vanwege het geweld in Jeruzalem tijdens de Tweede Intifada (2000-2005) werd het werk stilgelegd.

Twee jaar geleden werden de schepjes, troffels en borsteltjes weer tevoorschijn gehaald. Met de hand werden twee olympische zwembaden aan zand en puin verwijderd voordat de muur tevoorschijn kwam.

'Archeologisch bewijs'

Het gevonden stuk muur is bijna 50 meter lang en vijf meter breed. Waar de archeologen zich het meeste over verbaasden was de hoogte: de muur bleek over een groot stuk tot op hetzelfde niveau te zijn afgebroken en de vraag is: waarom?

Experts hebben twee theorieën. De meest aansprekende gaat terug op het verhaal over de belegering van Jeruzalem rond 132 voor Christus door de Hellenistische koning Antiochus VII, die is beschreven door de Romeinse historicus Flavius Josephus. De Joodse verdedigers van de stad zaten in het nauw en hun koning besloot een deal te sluiten met Antiochus. Onderdeel daarvan was dat de stedelingen de fortificaties rond Jeruzalem "met de grond gelijk zouden maken".

"We denken dat we daar nu archeologisch bewijs voor hebben gevonden", zegt Amit Re'em, een van de archeologen. "Het is wonderlijk, archeologie en oeroude verhalen die bij elkaar komen, dat is de magie van Jeruzalem."

Koning Herodes

Maar die theorie wankelt. Op andere plekken in de stad zijn namelijk stukken antieke stadsmuur teruggevonden die helemaal niet zijn afgebroken. Daarom zien sommige deskundigen meer in een andere theorie. Mogelijk is ruim een eeuw na de belegering van Antiochus alleen een klein deel van de oude muur neergehaald om plaats te maken voor het paleis van Herodes, de beruchte Romeinse koning uit het Nieuwe Testament.

Het is volgens de experts onwaarschijnlijk dat de stad een eeuw lang, tot aan de Romeinse overheersing, zonder de bescherming van een omwalling zat.

Nu de archeologische fase is afgerond, wil het Tower of David Museum een glazen vloer installeren boven de resten van de stadsmuur. De renovatie gaat volgens plan zo'n twee jaar duren.

De aanleg van een waterstofnetwerk dat in 2030 de vijf grote industrieclusters in Nederland en de buurlanden met elkaar moet verbinden, loopt vertraging op. Ook is er veel te weinig geld beschikbaar, zo concludeert de Algemene Rekenkamer na onderzoek.

De Gasunie begon onlangs met de aanleg van het netwerk. Groene waterstof is een alternatief voor industrieën die nu nog afhankelijk zijn van aardgas. Er wordt dan geen CO2 meer uitgestoten.

De kosten voor de aanleg van het waterstofnetwerk werden vier jaar geleden geraamd op 1,5 miljard euro. Inmiddels zijn de ramingen opgelopen naar 3,8 miljard euro.

Niet alleen gaan de kosten omhoog, er kan ook minder gebruik gemaakt worden van bestaande gasleidingen. De reden daarvoor is dat de industrie minder snel van het gas af gaat dan eerder verwacht. Daardoor blijven gasleidingen langer in gebruik. Het gevolg is dat er meer nieuwe leidingen voor waterstof moeten worden aangelegd.

Financiële controle onder de maat

Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei was eerder op de hoogte van kostenoverschrijdingen dan aan de Tweede Kamer werd gemeld, schrijft de Algemene Rekenkamer. "Wij vinden dat de minister scherper op de kwaliteit van de kostenraming had moeten zijn, omdat deze bepalend is voor de hoogte van de subsidie."

De 750 miljoen euro aan toegezegde subsidie is bij lange na niet voldoende om het waterstofnetwerk aan te leggen. De rekenkamer schat dat de overheid nog zeker 2,5 miljard euro moet bijpassen. Dat is 1,8 miljard euro meer dan aan subsidie is toegezegd.

Voor de verduurzaming van de Nederlandse industrie is de overgang van aardgas naar elektriciteit niet genoeg. Er zijn voor de -chemische- industrie naast elektronen ook moleculen nodig in de vorm van gas. De meest duurzame manier om dat te realiseren is groene waterstof. Dat is een vorm van gas die gemaakt wordt van duurzaam opgewekte elektriciteit en water.

Er wordt al tientallen jaren gebruik gemaakt van waterstof in de industrie, maar die is meestal gemaakt van aardgas. Dit wordt grijze waterstof genoemd. Als bij het gebruik van grijze waterstof de CO2 in de fabriekspijp afgevangen wordt, wordt gesproken van blauwe waterstof.

Om het hele netwerk te laten draaien op groene waterstof is er veel duurzaam opgewekte elektriciteit nodig.

Bedrijven zijn huiverig

Omdat er op dit moment nauwelijks groene waterstof beschikbaar is, is groene waterstof heel erg duur. Vanwege de hoge prijs durven bedrijven de overgang naar groene waterstof niet aan. Hierdoor lijkt ook de aan te leggen infrastructuur voorlopig niet rendabel. Ook in andere landen doet dit probleem zich voor.

Op dit moment is Shell het enige bedrijf dat in Nederland een investering in een grote waterstoffabriek heeft aangedurfd. Gasunie is begonnen met de verbinding van de Hydrogen 1 van Shell op de Tweede Maasvlakte naar de raffinaderij in Pernis.

Afgesproken is dat voor ieder onderdeel van het waterstofnetwerk bekeken wordt of het rendabel is. Voor de aanleg van de overige onderdelen zijn er nog geen definitieve investeringsbesluiten genomen. In totaal gaat het om 1200 kilometer aan waterstofleidingen.

Duidelijkheid nodig over extra geld

De Algemene Rekenkamer adviseert het kabinet om voor het vervolg van de aanleg betere afspraken te maken over de financiering. Dat betekent een keuze uit meer overheidssubsidie, een lager rendement voor de Gasunie of hogere kosten voor de gebruikers van het waterstofnetwerk.

Net als Nederland kampt Duitsland met een snel toenemende woningnood. Een recordaantal van 1 miljoen mensen is dakloos of heeft geen vaste woning. Tegelijkertijd worden er steeds minder huizen gebouwd. De Duitse regering wil de wooncrisis aanpakken met een nieuw middel: de 'Bau-Turbo'.

Bouwen moet eenvoudiger worden. Wanneer een stad of gemeente de turbo inzet, mag er van de normale bouwregels worden afgeweken. Zo mag er gebouwd worden op plekken waar het bestemmingsplan dat niet toestaat en is een bouwvergunning voor kleine projecten niet altijd nodig.

Als een bouwaanvraag niet binnen drie maanden wordt behandeld, geldt die voortaan automatisch als goedgekeurd. Een ingrijpende maatregel, want zo'n procedure kan nu jaren duren.

Veel kansen

Lokale overheden mogen zelf bepalen of en hoe de bouwturbo wordt ingezet. Het snelst groeiende stadsdeel van Berlijn, Pankow, grijpt het wapen met beide handen aan. "De stad is in enkele jaren met 350.000 mensen gegroeid, terwijl er nauwelijks beschikbare woningen zijn. Daardoor zit de woningmarkt helemaal vast", zegt districtbestuurder Cornelius Bechtler.

Door de maatregel kan de nieuwbouw eenvoudig worden opgevoerd, ziet hij. "We kunnen nu appartementen bouwen op een plek waar volgens het bestemmingsplan eengezinswoningen horen." Ook ziet hij kansen voor het toevoegen van woningen, bijvoorbeeld boven een supermarkt.

De grote woningbouwklappers zijn aan de stadsrand, op grote nieuwbouwlocaties. Even verderop in Pankow, op een deels braakliggend terrein, moet een autoluwe wijk met 8600 woningen verrijzen. "Hier komen houten woningen, die elders al gebouwd zijn en hier als Playmobilhuizen worden neergezet", zegt stadsontwikkelaar Heiko Ruddigkeit.

Andere uiterste

Niet iedereen is enthousiast. "Bouwturbo klinkt leuk, maar het is niet realistisch", zegt Theresa Keilhacker, architect en lid van de Berlijnse klimaatraad. Bouwen is nu eenmaal complex en tijdrovend. "Het duurt lang omdat allerlei belangen moeten worden afgewogen. Om dan maar regels te omzeilen en naar niemand te luisteren? Dan vervallen we van het ene uiterste in het andere."

Zij vreest dat de laatste groene plekken in steden worden bebouwd, zoals in de Grüner Kiez in Pankow. "Hier verzetten bewoners zich tegen bouwplannen op hun groene binnenplaats", zegt ze bij het afgezette hofje. Hier zijn bijna honderd woning gepland. De bouwturbo kan de omwonenden daarbij buitenspel zetten, vreest Keilhacker. "Milieuwetgeving kan worden omzeild en burgerinspraak is niet meer nodig."

De architect wil liever een 'ombouwturbo', waarbij slimmer gebruik wordt gemaakt van de gebouwen die er zijn. "In de hoogte uitbreiden kan ook, zonder de ziel van de wijk aan te tasten."

Andere critici denken dat de bouwturbo vooral dure woningen voor de hogere middenklasse zal opleveren. Zo vervalt in Berlijn met de turbo de eis om minstens 30 procent betaalbaar te bouwen, zegt oppositiepoliticus Julian Schwarze (De Groenen).

Stadsdeelbestuurder Bechtler temt de zorgen. "Het is niet zo dat nu alles zo maar mag. We zijn nog steeds gebonden aan allerlei bouwregels." Ook houdt de overheid voldoende grip om het 'juiste' te bouwen, denkt hij. Voor bouwprojecten groter dan twee hectare blijven inspraakavonden bovendien bestaan.

De woningnood in Duitsland

Duitsland heeft een geschat tekort van 2 miljoen betaalbare appartementen in steden. Vorig jaar werden 251.900 woningen opgeleverd, het laagste aantal sinds 2015. Dat wordt geweten aan gestegen bouwkosten, hogere rentes en een terughoudende opstelling van investeerders. Duitsland kent niet zoals Nederland een hoge stikstofuitstoot, dus dat vormt geen belemmering.

De huurprijzen stijgen flink, met name in de grote steden. In Berlijn, Hamburg en Frankfurt steeg de gemiddelde huur vorig jaar met 10 tot 12 procent. Duitsland is een huurland: het is het enige EU-land waar meer mensen huren (53 procent) dan een huis bezitten. Door immigratie en expats neemt de vraag naar huurwoningen toe. Bijna nergens in Europa wordt zo'n groot deel van het inkomen besteed aan woonlasten als in Duitsland: ongeveer een kwart.

Bechtler verwacht dat het turbopakket de bouwkosten zal verlagen. "De planningstijd duurde in Duitsland altijd lang en dat maakt het ook kostbaar. Als je de procedures verkort, wordt het ook kostentechnisch aantrekkelijker om in woningbouw te investeren."

Andere Berlijnse stadsdelen zijn terughoudender met de inzet van de bouwturbo, mede omdat die tot nieuwe juridische uitdagingen leidt. Bouwbedrijven vrezen dat lokale overheden daarom koudwatervrees hebben.

Stadsontwikkelaar Ruddigkeit vindt de hele bouwturbo wel een spannend middel. "Ik zie het als een experiment. We moeten het gewoon uitproberen. Als je niets probeert, blijft alles hetzelfde."