In Amsterdam is vanavond stilgestaan bij de Kristallnacht. Precies 87 jaar geleden werden Joden in nazi-Duitsland het slachtoffer van een georganiseerde klopjacht. "Nu zijn Joden opnieuw bang", zei de Duitse minister Karin Prien op de herdenking in de Portugese Synagoge.
Net als andere sprekers waarschuwde Prien voor de gevaren van het opgelaaide antisemitisme. Het was de eerste keer dat een Duitse minister aanwezig is bij de jaarlijkse en zwaar beveiligde herdenking in Amsterdam.
Onderwijsminister Prien is van Joodse afkomst en geboren in de stad:
Amsterdam was een toevluchtsoord voor haar grootouders, die Duitsland in de jaren 30 hadden verlaten. "Daarvoor ben ik Amsterdam nog steeds enorm dankbaar", zei Prien in het Nederlands.
De aanslagen door Hamas op 7 oktober 2023 in Israël hebben de angst onder Joodse mensen aangewakkerd, vervolgde Prien. Ze legde ook een link met de Maccabi-rellen in Amsterdam een jaar geleden. "We hebben in Amsterdam gezien hoe snel haat in geweld kan veranderen."
De minister sprak desondanks ook van positieve ontwikkelingen. Ze verwees naar de wapenstilstand in Gaza tussen Hamas en Israël. "Dat geeft me hoop." Verder benoemde ze de inzet van maatschappelijke organisaties om antisemitisme en discriminatie aan te pakken.
Wat was de Kristallnacht?
In de nacht van 9 op 10 november 1938 werden verspreid over Duitsland en Oostenrijk Joden aangevallen, opgepakt of vermoord. Het was de eerste grootschalige pogrom sinds de nazi's aan de macht waren gekomen. Winkels van Joden werden geplunderd, synagogen in brand gestoken en huizen en begraafplaatsen vernield.
Honderden mensen werden omgebracht. Naar schatting 30.000 opgepakte Joden werden afgevoerd naar concentratiekampen. De Kristallnacht wordt ook wel de nacht van het gebroken glas genoemd. Het was de opmaat voor de genocide op Joden, de Holocaust.
Auteur Jessica Durlacher vertelde op het podium dat haar vader een jaar voor de Kristallnacht uit Duitsland was gevlucht. Gerhard Durlacher werd uiteindelijk in Nederland alsnog opgepakt en overleefde verschillende concentratiekampen, maar zijn ouders werden door de nazi's vermoord. "Ze waren wel gevlucht, maar het had niets geholpen."
Ook zij legde een verband met de huidige spanningen in de maatschappij. Sinds de oorlog tussen Israël en Gaza losbarstte in 2023 zijn Holocaustherdenkingen extra beladen geworden. "Het roept zelfs agressie op, alsof het een vals beroep op deernis is. Die agressie is niet gericht tegen de regering in Israël die deze oorlog voert, maar tegen de voltallige Israëlische bevolking en diaspora."
Het aantal meldingen van geweld tegen of discriminatie van Joden is onverminderd hoog, zegt Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding Eddo Verdoner tegen de NOS. Hij verwijst naar cijfers van de politie, die vorig jaar 880 antisemitische incidenten registreerde. Dat is evenveel als het jaar ervoor. In 2022 lag dit aantal nog fors lager: 549. Deze toename heeft alles te maken met de oorlog in Gaza.
Druk van antisemitisme
Wanneer je inzoomt op de hoeveelheid zaken die het OM heeft vervolgd, wordt de omvang van het probleem volgens Verdoner beter zichtbaar. Ruim een derde van alle behandelde discriminatiezaken vorig jaar had betrekking op antisemitisme. Dat aandeel lag nog hoger in 2023: toen was dat 48 procent van alle gevallen.
"Joden vormen slechts 0,3 procent van de bevolking. Dus niet alleen is het aantal incidenten hoog, de kans dat je zoiets meemaakt als Jood is heel erg groot", zegt hij. "We zien dat Joodse Nederlanders steeds meer de druk voelen van antisemitisme. Juist daarom is de herdenking van de Kristallnacht zo belangrijk."
Volgens Verdoner proberen Joden vaker hun identiteit te verbergen. "Als ze een taxi of eten bestellen gebruiken ze bijvoorbeeld een andere naam, omdat ze niet herkend willen worden. Dat is erg treurig." Hij zegt ook dat het lastiger wordt voor Joden om een zaal te huren voor religieuze evenementen uit vrees voor anti-Israëlische demonstraties.