NOS Nieuws - Algemeen

Het Russische leger heeft 45 drones afgevuurd op Oekraïne, meldt het Oekraïense leger. Volgens Oekraïne gaat het om door Iran gemaakte Shahed-drones en zijn negen regio's door het hele land bestookt, waaronder hoofdstad Kyiv. Zaterdag kwamen in Charkiv zeven mensen om het leven bij een aanval met drones.

In een verklaring zegt de Oekraïense luchtmacht veertig drones te hebben neergehaald en dat er in totaal twee mensen gewond zijn geraakt. Daarnaast is er veel materiële schade. De drone-aanval duurde meer dan vijf uur en was vooral gericht op landbouwfaciliteiten en infrastructuur.

Drone in Moldavië

De grenspolitie in Moldavië heeft gezegd dat er in de zuidelijke stad Etulia, dicht bij de grens met Oekraïne, onderdelen zijn gevonden van een Shahed-drone. Mogelijk gaat het om een door Oekraïne neergeschoten drone.

De Moldavische president Sandu reageerde op het incident dat "de Russische oorlog opnieuw dicht bij huis toeslaat". Volgens Sandu is het een nieuwe herinnering aan de realiteit waarmee Moldavië wordt geconfronteerd. "De Russische agressie brengt het hele continent in gevaar", zei ze.

Legertop vervangen

De drone-aanvallen komen in een week waarin de Oekraïense president Zelensky de hoogste commandant van het leger verving. Commandant der landstrijdkrachten Oleksandr Syrsky heeft nu de taken overgenomen van generaal Valeri Zaloezjny, omdat Oekraïne, volgens Zelensky, toe is aan "nieuw militair leiderschap". Ook op andere plekken in de legerleiding heeft Oekraïne vervangers benoemd.

Met de benoemingen hoopt Oekraïne effectiever te kunnen vechten en een verandering aan het front te kunnen bewerkstelligen. Daar lijkt nu een patstelling te ontstaan.

In Oss hebben ruim 27.000 huishoudens een paar uur zonder stroom gezeten als gevolg van een stroomstoring. Ook carnavalsvierders kwamen in het donker te zitten.

Volgens Omroep Brabant begon de storing rond 17.45 uur. Ruim twee uur later deed alles het weer. Netbeheerder Enexis zegt dat er een storing was in een elektriciteitshuisje.

Aan het begin van de avond werd het in centrum en de wijken daarbuiten opeens donker. Een feesttent voor carnaval moest overschakelen op een aggregaat en cafés draaiden een tijdje op noodstroom.

Volgens centrummanager Jack van Lieshout was het in kroegen door de storing even niet mogelijk om met pin betalen. Ook kwam er geen geluid uit de muziekinstallatie. "Dus ik heb zelf maar een boxje meegenomen."

Vele tienduizenden computersystemen wereldwijd, en duizenden in Nederland, zijn kwetsbaar voor cybercriminelen en inlichtingendiensten. Dat blijkt uit een inventarisatie van de NOS. Het gaat hierbij om computersystemen waarvan bekend is dat ze onveilig zijn, maar die niet worden voorzien van een oplossing.

"Er is te veel apparatuur online die kwetsbaar is, terwijl er allang een oplossing is", zegt Frank Breedijk van beveiligingscollectief Dutch Institute for Vulnerability Disclosure.

Het kan gaan om apparatuur die bedrijfsnetwerken beschermt, maar ook om servers die websites en e-mail hosten. In sommige gevallen gaat het ook om consumenten die bijvoorbeeld een opslagsysteem aan internet hebben gekoppeld.

Die beveiligingsproblemen kunnen worden misbruikt door criminelen om bijvoorbeeld ransomware te installeren, maar ook door inlichtingendiensten. Dat laatste werd afgelopen week duidelijk met een bericht van de MIVD; de geheime dienst meldde dat de Chinese inlichtingendienst in Nederland een systeem van Defensie wist binnen te dringen. Dat systeem was niet bijgewerkt naar de laatste softwareversie.

Actief misbruikt

Dat staat dus niet op zichzelf. Zo is een lek in Microsoft-systemen voor het delen van bestanden - dat al in 2020 is opgelost - wereldwijd nog bij ruim 200.000 systemen aanwezig, blijkt uit cijfers van Shodan, dat op internet aangesloten systemen in kaart brengt.

In Nederland gaat het om ruim 3000 systemen, terwijl dit lek volgens de Amerikaanse overheid actief wordt gebruikt bij ransomware-aanvallen waarbij via het lek kan worden ingebroken, en een systeem kan worden gekaapt.

Een in ernst vergelijkbaar lek in populaire serversoftware voor het verzenden van e-mail, dat in 2018 werd opgelost en sinds 2021 actief wordt misbruikt, is op 45.000 systemen wereldwijd aanwezig. In Nederland zijn dat er ruim 3000.

Verkeer van aanvallers

Het zogenoemde BlueKeep-lek, dat in 2019 computerbeveiligers maanden bezighield, is nog steeds aanwezig op ruim 55.000 servers wereldwijd en op ruim 350 in Nederland. Ook zijn er zeven voorbeelden van lekken in de populaire mailsoftware Microsoft Exchange.

De cijfers geven een inschatting, maar zijn niet 100 procent betrouwbaar: zo kan een systeem wel zijn gepatcht (jargon voor 'beveiligd tegen een specifiek probleem'), maar is dat op afstand niet uit te lezen. Ook zijn er ethische hackers die bewust doen alsof ze een kwetsbaar computersysteem hebben, zodat ze het verkeer van aanvallers kunnen analyseren.

Dit soort lekken is prijsschieten voor criminelen, die zich relatief makkelijk een systeem binnen kunnen wurmen. "Op underground-forums worden lijsten uitgewisseld met computersystemen die hiervoor kwetsbaar zijn, soms tegen betaling", zegt ethisch hacker Matthijs Koot. Andere criminelen kunnen daar weer gebruik van maken.

Tegelijkertijd gaat het in Nederland relatief goed, benadrukt Koot. "In veel landen is dit echt nog een puinhoop, ook bij overheden." In Nederland coördineert een speciale overheidsinstelling, het Nationaal Cyber Security Centrum, de digitale beveiliging van overheden en de kritieke infrastructuur.

Dat betekent niet dat het probleem daarmee voor Nederlanders is opgelost. "Er kan altijd een kwetsbaar systeem bij een bedrijf staan waarin de persoonsgegevens van veel Nederlanders staan, zowel in Nederland als daarbuiten." Die persoonsgegevens worden door ransomware-criminelen vaak gepubliceerd, om zo gehackte bedrijven onder druk te zetten om te betalen.

Afspeuren

Een groep Nederlandse hackers sloeg ruim vier jaar geleden de handen ineen en besloot om georganiseerd het internet af te speuren naar onveilige apparaten: dat werd het Dutch Institute for Vulnerability Disclosure, DIVD.

Het internet afspeuren naar onveilige systemen is nu een van de vaste activiteiten van DIVD. De stichting probeert de eigenaren van computersystemen te waarschuwen voor zwakke plekken in hun systemen, zodat ze die problemen kunnen aanpakken.

Dat blijft nodig, zegt Frank Breedijk van DIVD. "Er is geen significante trend de goede kant op, dat bedrijven en organisaties sneller hun updates installeren." Soms worden problemen snel opgelost, maar daar staan vaak ook slechte voorbeelden tegenover, stelt hij.

Kwetsbare routers

Makkelijk op te lossen is het ook niet. "Het is in grote organisaties soms niet eens bekend dat er ergens op een bepaalde plek een computersysteem staat." Als niemand er dan verantwoordelijk voor is, wordt zo'n systeem makkelijk over het hoofd gezien.

Er is ook een rol voor internetgebruikers, zegt ethisch hacker Koot. "Als jouw slimme apparaten worden gehackt kun je daar zelf het slachtoffer van worden, maar criminelen kunnen jouw internetverbinding vervolgens ook misbruiken voor andere aanvallen." Dat gebeurde bijvoorbeeld nog in 2022 met kwetsbare routers. "Hang dus niet zomaar van alles aan het internet."

Wetenschappers van het Darwin Online-project hebben vandaag de complete privébibliotheek van Charles Darwin online gezet. De verzameling van de grondlegger van de evolutietheorie telt nu 7400 titels en 13.000 volumes. De presentatie van het project gaat vooraf aan de 215de geboortedag van Darwin, op 12 februari.

Jarenlang leek de bibliotheek van Darwin uit slechts 1480 titels te bestaan, uitgaande van twee collecties van de universiteit van Cambridge en Down House. Daar zijn nu talloze titels aan toegevoegd. De werken zijn samengebracht in een 300 pagina's tellende catalogus.

Het project is het geesteskind van de Britse wetenschapshistoricus John van Wyhe, die er achttien jaar aan werkte. Hij schreef een speciale introductie voor de bibliotheek.

Zo zag de bibliotheek in Darwins woning Down House eruit:

"Prachtig, heel speciaal", reageert Redmond O'Hanlon, schrijver en presentator van televisieserie Beagle, In het voetspoor van Darwin. "De omvang van de bibliotheek, en de focus en aandacht waarmee Von Wyhe alles heeft samengesteld - via catalogi en veilingen - dat is echt buitengewoon. Met aandacht voor kleinste dingen, zoals pamfletten en tijdschriften."

O'Hanlon kent Van Wyhe van de tijd dat de twee voor het tv-programma meevoeren op de nagebouwde versie van de Beagle, het schip waarop Darwin de wereld verkende en observaties deed die later tot zijn evolutietheorie zouden leiden. "Een rustige man die toen al een begin had gemaakt met dit project en veel tijd in bibliotheken doorbracht", zegt O'Hanlon over Van Wyhe. "Hij heeft ons een schat gegeven."

De boeken in de bibliotheek laten ook mooi de ontwikkeling zien die Darwin doormaakte in zijn denken, legt O'Hanlon uit. In zijn jonge jaren las Darwin bijvoorbeeld Natural Theology van William Paley. Dat boek spiegelde Darwin voor dat God alles had gemaakt en dat het bestuderen van de natuur dus gelijkstond met het bestuderen van God. "Niets was te klein om te bestuderen, tot mieren aan toe, want God had ze gemaakt".

Later zou hij Principles of Geology van Charles Lyell lezen. Dat boek bestudeerde de verschillende lagen in de grond en maakte Darwin duidelijk dat de aarde heel oud moest zijn. "Dat boek leidde ertoe dat Darwin langzaam van zijn geloof viel", zegt O'Hanlon. Uit de Bijbel was immers op te maken dat de aarde slechts een paar duizend jaar oud kon zijn.

Nederlandse boeken

Het grootste deel van de bibliotheek bestaat uit wetenschappelijke boeken, vooral over biologie en geologie. Maar ook onderwerpen als filosofie, religie, kunst en reisverslagen zijn terug te vinden. Naast de vele Engelstalige titels bevat de bibliotheek zelfs een paar Nederlandse, Spaanse en Italiaanse boeken.

De bibliotheek laat zien dat Darwin geen geïsoleerd genie was, benadrukt wetenschapshistoricus Van Wyhe, die het project leidde. Hij wist precies wat er bekend was in zijn tijd en bouwde voort op de kennis en studies van duizenden mensen.

Toch wist hij ook weer niet helemaal alles. In de bibliotheek van Darwin bevond zich ook een boek van de monnik Gregor Mendel, die het principe van overerving ontdekte door plantjes met elkaar te kruisen. Mendel wordt wel de vader van de genetica genoemd. "Darwin heeft het boek van Mendel echter nooit gelezen, omdat het was geschreven in een taal die hij niet machtig was", zegt O'Hanlon.

De vader van de evolutietheorie ontdekte dus dat soorten zich ontwikkelden dankzij natuurlijke selectie. Hoe dat precies in zijn werk ging, heeft hij nooit geweten. Terwijl hij het mechanisme gewoon in zijn eigen bibliotheek had kunnen achterhalen.

Het carnaval in het Limburgse kerkdorp Itteren is vandaag begonnen zonder de traditionele carnavalsmis. De mis kwam eerder deze week in opspraak, omdat de pastoor geen hostie wilde uitreiken aan een lesbisch prinsessenpaar. Daarop meldde carnavalsvereniging De Vreigeleire niet aanwezig te zijn. De parochie blies vervolgens de hele dienst af.

"Prima", laat een woordvoerder van De Vreigeleire daarover weten. "Wij hebben in ieder geval ons punt gemaakt door niet te gaan en onze hele vereniging heeft zich daarachter geschaard."

'Geen vanzelfsprekendheid'

Dit jaar zijn Carly I en Helen de carnavalsprinsessen van De Vreigeleire. De pastoor liet hen eerder deze week weten dat hij de communie zou weigeren. "Ik heb altijd graag meegewerkt aan de carnavalsmis", zei hij tegen 1Limburg. "Maar de situatie is nu anders, omdat het gaat om twee mensen van hetzelfde geslacht die samenwonen."

Zijn beslissing werd gesteund door het bisdom Roermond. De communie is volgens het bisdom "geen vanzelfsprekendheid of recht", ook niet voor trouwe kerkgangers. "In een niet-kerkelijke relatie is het correct niet ter communie te gaan", liet het bisdom in een verklaring weten.

Borgharen

De pastoor is ook werkzaam in buurdorp Borgharen, waar de carnavalsmis eveneens is afgeblazen. Carnavalsvereniging de Beerbieters deed dat in samenspraak met de pastoor. "De Vreigeleire zijn onze goede vrienden en we begrijpen hun standpunt", schrijft de vereniging op Facebook. "De kerk heeft sinds mensenheugenis meningen waar ze achter blijven staan. Hier vinden we allemaal wel iets van, maar ook dit willen we respecteren."

In het Spaanse pretpark PortAventura, in de buurt van badplaats Salou, is een boom op bezoekers gevallen die in een achtbaan zaten. Daarbij zijn zeker veertien gewonden gevallen, waarvan twee in kritieke toestand verkeren. Onder de gewonden zijn ook kinderen.

Het ongeluk gebeurde tijdens een zware storm die de gehele regio in het zuiden van Catalonië trof. Volgens het pretpark viel door harde wind een boom bij de Tomahawk-achtbaan om en takken zouden de passagiers in de attractie hebben geraakt. Onder meer met helikopters werden verschillende gewonden naar het ziekenhuis gebracht.

Hoe het ongeluk kon gebeuren, wordt nog onderzocht. Het pretpark laat weten dat het park aan alle veiligheidseisen voldoet.

PortAventura is een van de bekendste en populairste pretparken van Spanje. Afgelopen jaar bezochten ruim 5,5 miljoen mensen het park.

In natuurgebied De Onlanden, op de grens van Drenthe en Groningen, is in 2023 een recordaantal broedvogels geteld. Dat is bijzonder, omdat afgelopen jaar in datzelfde gebied de vogelgriep flink heeft huisgehouden - met honderden dode vogels tot gevolg. De afname van het aantal kokmeeuwen, de vogel die flink werd getroffen, wordt gecompenseerd door hoge aantallen van andere soorten.

In het gebied zijn 122 verschillende soorten broedvogels waargenomen, schrijft RTV Noord. Dat is meer dan in het jaar daarvoor, toen werden 113 soorten geregistreerd. Vooral de rietzanger en de snor (een moerasvogel) zijn vaker gespot, zegt coördinator Michel Wijnhold van stichting Natuurbelang De Onlanden. "Vier soorten hebben in 2023 hun debuut gemaakt. Daarnaast hebben zeldzame soorten het natuurgebied opnieuw gevonden."

De Onlanden ligt vlak ten zuiden van de stad Groningen, op de grens met Drenthe, en is ongeveer 2500 hectare groot.

Vogelgriep

Afgelopen mei werd gesproken van de langste vogelgriepuitbraak onder wilde vogels ooit. De ziekte heerste vooral onder kokmeeuwen. Ook in De Onlanden was dat problematisch, omdat juist die vogels in grote kolonies van duizenden vogels bij elkaar leven.

In het broedseizoen, tussen maart en juli, kruipen vogels al helemaal bij elkaar. "Als het daar eenmaal inslaat, slaat het letterlijk in als een bom", zei boswachter Bart Zwiers destijds tegen RTV Noord. Uiteindelijk werden zo'n 1600 dode kokmeeuwen geruimd in het natuurgebied.

Het Drents-Groningse natuurgebied huisvest de grootste kolonie kokmeeuwen in Nederland. Er werden 814 nesten van de soort geteld. Ondanks dat de vogelgriep toesloeg, werden toch veel jongen gespot. "Her en der vonden we losse nesten, buiten kolonieverband", zegt Wijnhold. "Het leek wel alsof 'social distancing', ook bekend was bij de kokmeeuw."

Waterberging

De Onlanden is niet alleen een natuurgebied, maar ook in gebruik als waterberging. In 1998 had Groningen wateroverlast. Om daar beter op voorbereid te zijn, is De Onlanden ingericht als waterbergingsgebied. Een wateroverschot in Drentse beken door extreme neerslag kan daar tijdelijk worden opgevangen. In 2013 was de inrichting van het gebied afgerond.

Sindsdien is er nieuwe moerasnatuur ontstaan. De Onlanden trekt verschillende vogels aan en ook de otter heeft zich er gevestigd.

De brandweer heeft geen zicht op het aantal brandweerlieden dat een trauma heeft opgelopen door hun werk, blijkt uit onderzoek van Zembla. Ook schiet de zorg en ondersteuning van brandweermensen die wel binnen de organisatie aan de bel trekken tekort. "Dat is al 20 jaar zo. Dat is een wrange conclusie", zegt de Amsterdamse brandweercommandant Tijs van Lieshout.

Volgens de officiële cijfers is het aantal brandweermensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) in ons land beperkt tot een handvol. Maar op basis van internationaal onderzoek loopt het werkelijke aantal mogelijk op tot zo'n 1500.

Brandweermensen zeggen in het programma niet goed voorbereid te worden op de impact van aangrijpende gebeurtenissen, zoals verdrinkingen, beknellingen en suïcides.

Baby's en kleine kinderen

Daar komt bij dat de brandweer steeds meer reanimaties uitvoert. Zembla stelt vast dat de brandweer van alle hulpdiensten inmiddels veruit de meeste reanimaties verricht, omdat ze vaak als eerste ter plaatse zijn.

"Als ik van mensen afscheid neem voor hun pensioen, dan hebben ze soms meer dan 1500 reanimaties meegemaakt", zegt Van Lieshout. Bij 80 procent van de reanimaties overlijdt het slachtoffer, onder wie soms baby's en kleine kinderen. "Wat ik aan dood heb gezien", zegt een brandweerman in Zembla, "dat kan je brein niet aan."

Beroepsziekte

Doordat PTSS nog geen erkende beroepsziekte is bij de brandweer moeten de medewerkers zelf psychologische hulp zoeken na een heftige brand of reanimatie. Doordat PTTS niet geldt als beroepsziekte worden mensen die erdoor uitvallen gekort op hun salaris.

In 2015 beloofde de brandweertop onderzoek te doen naar de omvang van PTSS en de ondersteuning van getraumatiseerde brandweerlieden te verbeteren. De directeuren van twee veiligheidsregio's erkennen dat die nazorg de afgelopen jaren tekortschoot.

Ze roepen alle veiligheidsregio's op PTSS te erkennen als beroepsziekte bij brandweerlieden, zoals bij de politie en binnen Defensie al wel gebeurt.

Oud-informateur Remkes denkt dat de vorming van een 'normaal' meerderheidskabinet van PVV, VVD, NSC en BBB onmogelijk is. Hij pleit in het tv-programma Buitenhof voor een ander soort kabinet, bijvoorbeeld een extraparlementair kabinet of een kabinet met een gedoogconstructie.

Hij vindt dat de fracties van de vier politieke partijen nu eerst de vraag moeten beantwoorden welk soort kabinet er eigenlijk gevormd moet worden. "Daar zit het op vast", aldus Remkes.

Oud-VVD-Kamerlid, oud-minister en voormalig commissaris van de Koning Remkes geniet in Den Haag veel gezag en wordt de laatste tijd vooral geroemd om zijn vermogen botsende partijen bij elkaar te brengen. Na een moeizame en langdurige kabinetsformatie in 2021 wist hij een kabinet van VVD, D66, CDA en de ChristenUnie tot stand te brengen, het kabinet-Rutte IV.

Dichtgetimmerde regeerakkoorden

Morgen komt de huidige informateur Plasterk met zijn advies en volgens Remkes is de 'vormvraag' nu het allerbelangrijkste. Een meerderheidskabinet gaat echt niet lukken, denkt Remkes, omdat NSC-leider Omtzigt al vanaf het begin heeft aangegeven dat hij niet in zo'n kabinet wil zitten.

Hij snapt ook de keuze van de NSC-leider om voorlopig uit de formatiegesprekken te stappen. "Hij had het gevoel, denk ik, in een proces te worden gezogen waar hij later niet meer uit kon."

Remkes is voorzitter geweest van de Staatscommissie Parlementair Stelsel en ziet de laatste jaren dat de verhouding tussen kabinet en Tweede Kamer niet goed is. Door dichtgetimmerde regeerakkoorden is de Kamer gebonden aan allerlei afspraken en coalitiepartijen hebben eigenlijk weinig in te brengen. Dat moet anders, aldus Remkes.

Persoonlijke titel

In ieder geval zou er een regeerakkoord op hoofdlijnen geschreven moeten worden. "Een meerderheid hoeft er dan nog niet per se te zijn." De fractievoorzitters zouden namen kunnen voorstellen van mogelijke bewindslieden die dan op persoonlijke titel tot een kabinet toetreden. "We hebben in Nederland die traditie niet, maar in Denemarken functioneert het redelijk."

Remkes vindt verder dat er niet goed is omgegaan met de bezwaren van Omtzigt. Bij een formatie moeten de onderhandelende partijen zich inleven in het standpunt van de ander. De volgende formatieronde moet er wat hem betreft een informateur komen in wie de NSC-leider vertrouwen heeft. "Omtzigt moet comfort geboden worden".

'Kleppen dicht'

Voor de manier waarop de vier partijen met elkaar zijn omgegaan heeft Remkes weinig waardering. Hij spreekt over "respectloos gedrag". "Iedereen zat te twitteren, dat was sfeerbedervend." Hij zou zelf tegen de onderhandelende partijen hebben gezegd: "Kleppen dicht". "Maar of Plasterk dat ook gedaan heeft weet ik niet als oppervlakkige waarnemer."

Zelf wil hij geen informateur meer zijn. "Er zijn voldoende mensen die dit kunnen."

Het Museum voor Schone Kunsten in het Franse Lyon onderzoekt of een met soep besmeurd werk van de wereldberoemde Franse impressionist Claude Monet is beschadigd. Gisteren besmeurden twee vrouwen van de actiegroep Riposte Alimentaire Monets schilderij Le Printemps, wat De Lente betekent. Op beelden op X is te zien hoe het tweetal soep over het schilderij gooit en daarna oproept tot actie.

"Deze lente is de enige die we nog hebben, als we nu niks doen. Wat zullen onze toekomstige kunstenaars schilderen? Waar zullen we van dromen als er geen lente meer is?". De actiegroep eist volgens persbureau DPA een radicale verandering in de samenleving, voor het klimaat en op sociaal vlak.

Aangifte

De vrouwen zijn na de actie door de politie meegenomen en het museum gaat aangifte doen van vandalisme. Het is nog niet duidelijk hoe het werk van de schilder eraan toe is. Het doek was afgedekt met een glasplaat. Op dit moment wordt onderzocht wat de schade is en of er restauratie nodig is.

Het is niet de eerste keer dat een bekend werk van een schilder met soep wordt beklad. De Mona Lisa van Leonardo da Vinci in het Louvre is regelmatig doelwit, zoals twee weken geleden nog. In Londen werd in 2022 De Zonnebloemen van Van Gogh met tomatensoep besmeurd.

In een kast bij de Historische Kring Heemskerk blijkt al jaren een prent te liggen naar ontwerp van de 16e-eeuwse schilder Maarten van Heemskerck. De gemeente kocht de prent in 1998 en schonk die later aan de geschiedenisvereniging. Daar waren twijfels over de echtheid ervan, dus het werk raakte in de vergetelheid.

Totdat de leden van de kring er enige tijd geleden hernieuwde belangstelling voor kregen. "Binnenkort zijn tentoonstellingen te zien met de kunst van Van Heemskerck, dus werd de interesse aangewakkerd", vertelt een lid tegen regionale omroep NH.

Daarom werd het stuk naar een conservator gebracht en die stelde vast dat de prent deel uitmaakt van een serie van vier. Het gaat om een eerste druk. "Je ziet de naam van de graveur er niet bij staan, wat daar typerend voor is."

De graveur in kwestie is de Haarlemse Philip Galle (ook bekend als Philips). Hij maakte de prent na ontwerp van Van Heemskerck. Het werk is gedateerd tussen 1565-1568 en werd in de vroege zeventiende eeuw nogmaals herdrukt, zegt kunsthistoricus Menno Jonker.

Op het werk wordt uitgebeeld dat God vanaf een wolk taken uitdeelt aan een paus, een keizer en een landbouwer. De paus dient te bidden, de keizer dient de rechtstaat te handhaven en de landbouwer dient te werken, staat in het Latijn geschreven. De waarde van de prent is niet bekend, volgens het lid van de geschiedenisvereniging. "Het zou wel interessant zijn om het eens te laten taxeren."

Exemplaren van de uiteindelijke versie van het werk van Van Heemskerck zijn te zien in verschillende musea, waaronder het Rijksmuseum in Amsterdam.

Succesvol en vernieuwend

Maarten van Heemskerck werd in 1498 geboren in Heemskerk en geldt als een van de eerste renaissanceschilders in Nederland. Zijn werken zijn te zien in vooraanstaande musea in New York, Zweden en Londen.

Hij schilderde altaarstukken en werken met Bijbelse voorstellingen en was een geliefd portretschilder. In de zestiende eeuw werd hij gezien als een van de succesvolste en vernieuwende kunstenaars van de Noordelijke Nederlanden.

Hij overleed in 1574, precies 450 jaar geleden, in Haarlem. Vanaf september organiseren het Frans Hals Museum, Stedelijk Museum en Teylers Museum een overzichtstoonstelling over hem. In elk museum staat een ander deel van zijn leven centraal.

De lente is in aantocht. 's Ochtends vroeg zijn er al merels te horen, lenteplantjes staan in bloei en op sommige dagen schijnt de zon door de bomen. Een mooi gezicht, maar de bloei van de zwarte els, het gewoon speenkruid en de hazelaar in februari is eigenlijk niet goed, zegt bioloog Arnold van Vliet.

Uit nieuw gepubliceerde onderzoeken op Nature Today, een site voor natuurnieuws, blijkt dat het begin van de bloeiperiode gemiddeld zelfs een maand eerder valt dan vijftig jaar geleden.

Dat planten en bomen eerder in bloei staan komt volgens Van Vliet door de stijgende temperaturen van de afgelopen jaren. In de periode van 1940 tot 1959 was het in januari en februari gemiddeld 2,1 graden. Nu is de gemiddelde temperatuur in die maanden 5,4 graden.

De verandering in bloeidatum is goed terug te zien bij de gele kornoelje. Die struik of kleine boom kan acht meter hoog worden en kenmerkt zich in bloei door de kleine gele bloemetjes in de toppen van de takken. De bloemen van de boom openden zich vijftig jaar geleden rond 13 maart, maar deze eeuw zijn de eerste waarnemingen steeds in februari.

Ook bij de gewone sneeuwklok en de krokus is die trend te zien. Vijftig jaar geleden bloeiden die eind februari, nu staan ze halverwege februari vol in bloei. Bij de hazelaar gaat het nog sneller: die moet eigenlijk in februari zijn bloemen laten zien, maar doet dat nu al in december. Kikkers en insecten zijn volgens Van Vliet in de war door het weer en ook de herfst begon vorig jaar door de warmte later.

Afgezien van dat het er mooi uitziet, zijn er weinig voordelen aan de vroege start van de lente, denkt Van Vliet. "Ik geniet er ook van als ik op de fiets stap, maar als planten en dieren hierdoor zware klappen krijgen, kunnen we ook geen klimaatdoelen halen." Hij doelt hiermee onder meer op de Europese klimaatdoelen die in 2050 behaald moeten worden.

Hooikoorts

En er is nog een nadeel, vooral voor hooikoortspatiënten, want door de vroege bloei van de hazelaar en de els kunnen die veel klachten verwachten de komende periode.

De piek van de zwarte els, die langwerpige bloemen heeft, zorgt voor veel pollen in de lucht. Vooral als het een dag droog is wordt het snotteren geblazen.

In de VS heeft presidentskandidaat Trump gezegd dat Rusland gerust NAVO-landen mag aanvallen als die niet genoeg geld uitgeven aan defensie. De voormalige president deed de opvallende uitspraken op een campagnebijeenkomst in Conway, in de staat South Carolina.

Het Witte Huis noemt de uitspraken van Trump "losgeslagen" en een gevaar voor de wereldwijde stabiliteit. NAVO-chef Stoltenberg noemt de suggestie van Trump ondermijnend voor het bondgenootschap. Hij benadrukt dat de NAVO altijd in actie komt als een lidstaat wordt aangevallen, een vastgelegde afspraak.

Trumps opmerking refereert aan de NAVO-richtlijn voor lidstaten om minimaal 2 procent van het bruto binnenlands product te besteden aan defensie. Vorig jaar voldeden zeven van de 31 lidstaten aan deze richtlijn. Ook tijdens zijn presidentschap (2017 - 2021) heeft Trump forse kritiek geuit op landen die niet aan de norm voldoen.

'Jullie moeten je rekeningen betalen'

In Conway keek Trump terug op zijn presidentschap. Hij zei dat "een president van een groot land" hem vroeg of de VS zou optreden als zijn land door de Russen zou worden aangevallen, terwijl het niet voldeed aan de NAVO-norm.

"Als jullie niet betalen? Als jullie je niet aan de regels houden?" vroeg Trump retorisch. "Nee, dan zou ik jullie niet beschermen. Ik zou ze [Rusland] juist aansporen om te doen wat ze maar willen. Jullie moeten gewoon jullie rekeningen betalen."

Bekijk hier het fragment uit de speech van Trump:

Een van de grondbeginselen van het bondgenootschap is dat een aanval op een van de leden geldt als een aanval op alle lidstaten. Als president klaagde Trump al vaak dat veel NAVO-landen aanzienlijk minder geld uitgeven dan die richtlijn. Mede daarom dreigde hij meermaals uit de alliantie te stappen. De VS geeft ongeveer 3,5 procent van zijn bbp uit aan defensie.

De richtlijn van 2 procent is bijna twintig jaar geleden afgesproken. In 2014 voldeed slechts drie van de lidstaten aan deze norm. De laatste jaren hebben meer NAVO-landen de defensiebudgetten verhoogd om eraan te voldoen. Met name sinds de Russische invasie in Oekraïne investeren Europese landen fors meer in hun legers.

Een groep inwoners van Oudeschip, vlak bij de Groningse Eemshaven, voert actie. Ze zijn het niet eens met de plannen van de gemeente om de geluidsnorm van de Eemshaven op te schroeven naar zestig decibel. Dat is vergelijkbaar met het volume van constant kwakende kikkers. De betogers hebben protestborden langs de wegen naar het dorp gezet.

'Rel del del fuck 60 decibel', staat op een van de borden. "Wij zijn hier gewend om boeken te lezen", legt een bezorgde inwoner uit bij RTV Noord. "En als we 's nachts slapen, hebben we een ruit open. Wij hebben geen mechanische afzuiging. We moeten ventileren en dat kan dan niet meer. Hoe leefbaar blijft Oudeschip?"

De gemeente Het Hogeland en de provincie Groningen willen de Eemshaven uitbreiden naar de Oostpolder, een gebied grenzend aan Oudeschip. De polder is in totaal zeshonderd hectare groot. Daarvan moet twee derde beschikbaar komen voor industrie, zoals waterstof- en accufabrieken.

Hele dag buiten

Op dit moment ligt de geluidsnorm op maximaal vijftig decibel. Dat betekent dat inwoners van Oudeschip en omstreken af en toe geluiden uit de Eemshaven kunnen horen als ze in de tuin staan. Burgemeester en wethouders van Het Hogeland willen die norm vanwege de uitbreiding verhogen.

Onacceptabel, vindt ook Jan Dijkstra, die een kwekerij heeft aan de rand van de Oostpolder. "Ik ben de hele dag buiten. En als die verhoging er komt, is het straks ondenkbaar dat we nog straks nog buiten kunnen zitten."

Mooie geste

De gemeente biedt inwoners aan om hun huizen te isoleren tegen geluidsoverlast. "Een mooie geste", vinden de actievoerders, maar geen oplossing voor het probleem: "We leven niet alleen binnen, maar vooral ook juist buiten. We kwamen hier ooit omdat het rustig was. Je kunt het huis wel isoleren, maar dan heb je er buiten alsnog last van. Dus Oudeschip gaat de barricade op en we zijn nog lang niet klaar."

De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Israel Katz wil dat UNRWA-topman Philippe Lazzarini opstapt. Aanleiding is een tunnel onder het kantoor in Gaza-Stad van de VN-organisatie, die Israël claimt te hebben gevonden. Katz noemt het ongeloofwaardig dat Lazzarini daar geen weet van zou hebben gehad.

De Israëlische ambassadeur bij de VN, Gilad Erdan, eist ook dat Lazzarini vertrekt. Volgens Erdan is het niet zo dat Lazzarini "het niet wist, maar je wilde het niet weten". Lazzarini heeft zijn kop in het zand gestoken en Israël heeft eerder gevraagd om een grondig onderzoek binnen UNRWA-instellingen, zegt Erdan.

Niet bewezen

Het zou gaan om een tunnel van 700 meter lang op een diepte van 18 meter. Hij zou in de buurt van een school van de UNRWA lopen en ook onder het hoofdkantoor van de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen. De tunnel zou via het hoofdkantoor zijn voorzien van elektriciteit. Een groep journalisten heeft de tunnel te zien gekregen.

Internationale persbureaus als Reuters en AP bevestigen dat journalisten zo'n 20 minuten door een tunnel werden geleid. Volgens AP werd niet onomstotelijk bewezen dat Hamas de tunnel gebruikte, maar liep die inderdaad wel onder het terrein van de UNRWA door.

Onafhankelijk onderzoek

De hulporganisatie liet in reactie weten geen kennis te hebben van een tunnel bij het hoofdkantoor, maar zegt dat de bevindingen een onafhankelijk onderzoek verdienen. Zo'n onderzoek is op dit moment niet mogelijk vanwege de aanhoudende oorlog, stelt de organisatie, en UNRWA zou ook de middelen of de mensen niet hebben om het uit te voeren. De UNRWA voegt eraan toe dat bij verdachte situaties altijd alle partijen worden geïnformeerd, ook Israël.

De Israëlische autoriteiten lieten eind januari weten dat een aantal UNRWA-medewerkers betrokken was bij de terroristische aanval op Israël op 7 oktober. Meerdere landen, waaronder Nederland, schortten daarop hun steun op aan de organisatie op totdat uitvoerig onderzoek is gedaan. Een aantal medewerkers is al ontslagen, vooruitlopend op de resultaten van het onderzoek. In Gaza werken zo'n 13.000 mensen voor UNRWA.

Door een aardverschuiving in de Filipijnen zijn tot nu toe zeker 37 mensen omgekomen. De reddingsactie is nog in volle gang, meldt persbureau Reuters. Er zijn nog tientallen vermisten en 32 mensen zijn gewond geraakt.

De aardverschuiving ontstond dinsdag na zware regenval in het zuiden van het land, in de stad Maco. Bussen met mijnwerkers werden bedolven onder de modder, net als huizen. Het regenseizoen in de Filipijnen loopt tot november, maar de regenval is dit jaar uitzonderlijk heftig.

Al de hele week zijn hulpverleners met man en macht bezig om zoveel mogelijk mensen te reden. Bij de reddingsactie zijn volgens lokale bronnen meer dan 300 reddingswerkers betrokken. Het verloopt tot nu toe moeizaam, ook omdat er meer aardverschuivingen dreigen.

De hulptroepen hebben te kampen met enorme modderstromen. Er worden machines gebruikt, maar op plekken waar mogelijk veel lichamen liggen, moet met de hand en met scheppen worden gegraven.

Meisje na 60 uur gered

Vrijdag werd er een jong meisje levend onder het puin vandaan gehaald. De autoriteiten spraken van een wonder, omdat ze bijna 60 uur na de aardverschuiving werd gevonden.

Er vallen vaker doden door aardverschuivingen in de Filipijnen, in 2022 nog door modderstromen en noodweer. Omdat het de komende periode blijft regenen is het risico op nieuwe verschuivingen groot. In totaal zijn 1200 huishoudens geëvacueerd. Zij kunnen voorlopig nog niet naar huis.

Goedemorgen!

Eerst het weer: vanmorgen valt in de noordelijke helft nog enige tijd lichte regen. Vanuit het zuiden wordt het geleidelijk droger en breekt soms de zon door. Helemaal droog is het niet, want 's middags zijn er ook weer enkele buitjes. Het wordt gemiddeld 10 graden bij een matige zuidwestenwind.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. En hier zie je waar aan het spoor wordt gewerkt.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Hanneke de Jonge is uitgeroepen tot nieuwe stem van NOS Met het Oog op Morgen. De journalist en voice-over volgt Hans Hogendoorn op, die na 48 jaar afzwaait. De Jonge gaat de bekende begintune inspreken, net als jingles voor het programma.

De afgelopen vijf weken kon iedereen zich opgeven om de nieuwe stem te worden. De Jonge is gekozen uit bijna 7200 inzendingen. Gisterenavond werd via een livestream bekend gemaakt dat zij de winnaar is.

Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:

Het was een raadsel in Den Bosch wie dat bord speciaal voor Randstedelingen had opgehangen. De tekst luidt: "Randstedelingen opgelet! Neem carnaval serieus. Neem mauwende Oeteldonkers niet te serieus. HET IS FRIET!!!"

Gisteren om 11.11 uur maakte Jasper Schilder bekend dat hij het bord in het holst van de nacht heeft opgehangen, meldt Omroep Brabant. De tekst, met een knipoog naar de Randstad, moet duidelijk maken dat iedereen welkom is tijdens carnaval.

Fijne zondag!

Nigeria en Ivoorkust staan vandaag tegenover elkaar in de finale van de Afrika Cup. Het is niet alleen een sportief hoogtepunt, maar ook een wedstrijd waar veel geld op wordt ingezet. Want de goklust wordt steeds groter op het Afrikaanse continent. Maar wie is de winnaar?

Op zijn telefoon scrolt de 32-jarige Sifiso Makatana langs de sportwedstrijden van dit weekend. "Kijk, daar staat de finale van de Africa Cup. Het is heel moeilijk om in te schatten wie er gaat winnen, dus daar gok ik niet op. Ik wed erop dat beide partijen scoren in de negentig minuten speeltijd."

Het is niet de enige wedstrijd waar hij op inzet. In het gokkantoor in de wijk Mitchells Plain bij Kaapstad bladert Makatana door een stapel A4'tjes. Alle wedstrijden van dit weekend staan erop. "Het meeste kan je verdienen als je op een reeks wedstrijden wedt," legt hij uit. "Die moet je dan allemaal goed hebben om echt veel te verdienen."

Naast de Africa Cup staan er ook andere internationale competities op de lijst, zoals de UEFA Champions League, en landelijke competities zoals die van Roemenië, Thailand en Nederland. Zoals Jong FC Utrecht tegen Jong AZ, maandag in de Nederlandse eerste divisie.

Makatana kent de Nederlandse teams en zet er regelmatig geld op in. "Ik gok op het aantal rode kaarten, het aantal hoekschoppen, of er de eerste tien minuten doelpunten vallen. Op van alles kan je gokken."

En hij is niet alleen. Het wedden op sportwedstrijden neemt sterk toe op het Afrikaanse continent. In 2023 zetten Afrikanen volgens data van H2 Gambling Capital 2,6 miljard euro in op sportwedstrijden, wel vijftig keer meer dan tien jaar geleden.

De groei wordt onder meer gedreven door de gigantische toename van het aantal mobieltjes en internettoegang, en door een hele jonge bevolking die gek is op voetbal. Bovendien wordt het gezien als manier om je inkomen aan te vullen. Makatana werkt 's nachts als beveiliger, daar verdient hij nog geen 350 euro per maand mee. "Met gokken wil ik extra geld verdienen voor mijn gezin." Hij zet tien euro per dag in. "En ik win meer dan ik verlies, dus ga ik ermee door."

Soepeler regels

"Een recent onderzoek laat zien dat de armere klasse niet wedt voor het plezier, maar voor levensonderhoud," zegt hoogleraar economie Johan Fourie van de Universiteit van Stellenbosch. "Terwijl de economie amper groeit en de werkeloosheid hoog is, groeit het gokken op sportwedstrijden in Zuid-Afrika jaarlijks met 30 procent. Dat is gigantisch."

Voor sommigen is het hun enige inkomen. 46 procent van de Zuid-Afrikaanse jongeren tussen 15 jaar en 34 jaar heeft geen baan. Ze wedden om geld te verdienen voor eten, huur en schoolgeld. En internationale gokbedrijven zien die markt in Afrika en de motivatie om te gokken van de onderklasse. Juist op het platteland en in arme wijken verschijnen steeds meer gokkantoren.

Volgens onderzoek zijn ook de soepeler regels op het continent een reden waarom de Afrikaanse markt aantrekkelijk is voor westerse gokbedrijven. Zo is het in Nederland verboden dat BN'ers reclame maken voor gokwebsites. In veel Afrikaanse landen mogen beroemdheden dit wel. De Afrikaanse voetballegende Didier Drogba uit Ivoorkust is ambassadeur van een gokbedrijf en ook de Nigeriaanse afrobeats-ster Davido prijst een gokwebsite aan. En in Zuid-Afrika heeft de meest populaire sport-tv-zender sinds kort een eigen gokplatform.

Gevaarlijk, vindt econoom Fourie. "Het geeft een gevoel van veiligheid als je helden gokken promoten en er wordt ondertussen onvoldoende gesproken over de keerzijde." Zuid-Afrikaanse hulpverleners waarschuwen dat er sprake is van een epidemie van gokverslaafden. En een groot vangnet om hulp te verlenen is er ondertussen niet voor juist deze zeer kwetsbare groep, die geen extra geld heeft om uit te geven.

Makatana wijst op kleine lettertjes op het scherm van zijn smartphone. Daar staat de waarschuwing dat gokken verslavend is. De vijf euro die hij gisteren op een reeks wedstrijden had ingezet is hij kwijt. Maar voor vanavond heeft hij goede hoop. "De pot is 1100 euro. Als ik die win heb ik extra geld voor mijn kinderen en kan ik geld naar mijn moeder op het platteland sturen. Ik ga door."

Boeren protesteerden de afgelopen weken massaal door heel Europa. Hun toekomst staat op het spel, zeggen ze. De protesten waren goed hoorbaar en zichtbaar.

Het belangrijkste punt van protest verschilt van land tot land, maar wat de boeren bindt is verzet tegen door nationale overheden en de Europese Commissie opgelegde regels die de agrarische sector moeten verduurzamen. Die zijn nodig om klimaatdoelen te halen.

Maar de boeren vinden dat de maatregelen vooral vragen oproepen over hun bestaanszekerheid. Hoe worden hun verdiensten eigenlijk beïnvloed door regels uit Den Haag en Brussel, en door de plannen voor nieuwe regels? En wat is de inkomenspositie van boeren?

Vriezen of dooien

Het is een lastige rekensom: het inkomen van een boer is niet zomaar te vergelijken met de inkomens van andere werkenden. Wat in de landbouw een 'laag inkomen' is, is anders dan het sociale minimum voor mensen met een baan. En bij weinig beroepsgroepen zijn de inkomensverschillen zo groot als bij boeren.

Wat iemand precies aan een boerenbedrijf overhoudt als inkomen, hangt in de eerste plaats af van het type boer dat hij of zij is.

In welke sector de boer ook zit, pieken en dalen zijn heel gewoon in het boerenbestaan. Oftewel: het kan vriezen en het kan dooien. Dat gezegde gaat niet alleen op voor het weer. Zo kunnen de kosten voor bijvoorbeeld veevoer of energie per jaar verschillen, net als de opbrengsten van slachtvee of fruit.

De marktprijs van agrarische producten speelt een grote rol. En die prijs wordt internationaal bepaald. Is er bijvoorbeeld weinig import van fruit van buiten de EU, dan is dat goed nieuws voor Nederlandse fruittelers.

Maar het kan ook flink tegenzitten. Bijvoorbeeld als de opbrengsten dalen, maar de kosten tegelijkertijd stijgen. Het inkomen kan dan zelfs negatief zijn, verlies dus. Een boer moet dan interen op opgebouwde reserves.

Hoe groot zijn die reserves? De gemiddelde waarde van een land- en tuinbouwbedrijf in Nederland is 3,5 miljoen euro. Een belangrijk deel daarvan zit in de waarde van grond. Maar dat is geen vermogen dat zomaar ten gelde kan worden gemaakt. Want grond verkopen, betekent het opgeven van (een deel van) het bedrijf. Daarnaast vormt het 'grondvermogen' vaak het pensioen van de boer.

Subsidie

Van het Brusselse EU-budget gaat ongeveer een derde naar de landbouwbegroting. In de periode 2021-2027 is dat bijna 390 miljard euro. Ruim 70 procent daarvan wordt als directe inkomenssteun uitgekeerd. Het oorspronkelijke idee erachter: de EU moet wat voedsel betreft zelfvoorzienend zijn. En dat mag wat kosten.

In 2021 ontving Nederland 825 miljoen euro subsidie voor boeren. Voor het overgrote deel ging het om steun voor boeren met een laag inkomen. Vooral bij de kleinste boerenbedrijven wordt er weinig verdiend: 63 procent van de boeren in die groep krijgt minder dan de lage-inkomensgrens.

Zonder die Europese subsidies zou vijf jaar geleden ongeveer de helft van de boeren een bedrijfsinkomen hebben dat onder het minimumloon ligt. Door de inkomenssteun is dat teruggebracht tot een derde.

Toch kwam in 2019 een derde van de Europese inkomenssteun terecht bij boeren met een bedrijfsinkomen van tweemaal modaal en meer, terwijl zij zonder die steun al bovenmodaal zouden verdienen.

In het EU-landbouwbeleid voor 2023-2027 staat dat subsidies meer ten goede komen aan kleine bedrijven, en minder aan de grote. Om dat te bereiken, krijgen boeren vanaf dit jaar meer subsidie voor de eerste 40 hectare van hun bedrijf.

Daarnaast staan in het EU-beleid verduurzamingseisen waar boeren zich aan moeten houden. Maar die eisen zijn onder invloed van de protesten deels teruggeschroefd. Zo werd de verplichting uitgesteld om een gedeelte van het land braak te laten liggen voor natuurherstel. Ook werd het plan ingetrokken om het gebruik van pesticiden te halveren.

Wat betekent het nieuwe beleid, en de concessies die er in zijn gedaan, voor de inkomens van de boeren? "Dat is nu niet goed in kaart te brengen", zegt Roel Jongeneel, landbouweconoom aan de Wageningen Universiteit. "Want de vergroeningsdoelen die de Europese Commissie aan de boeren stelt zijn niet meer dan stippen aan de horizon. Er staat niet bij hoe die doelen moeten worden behaald. En dus kun je ook niet goed vaststellen wat de aanpassingen uiteindelijk in de portemonnee betekenen."

Bekijk deze explainer van NOS op 3 over de haat-liefdeverhouding tussen boeren en de EU:

Bij een auto-ongeluk op de A7 bij Noordbeemster zijn twee mannen van 19 en 27 jaar oud om het leven gekomen. Een derde inzittende raakte gewond en is voor controle naar het ziekenhuis gebracht, meldt de politie.

Bij het ongeluk, rond 01.50 uur, was alleen de auto van de slachtoffers betrokken. Door het ongeluk vloog het voertuig in brand. Hoe het ongeluk gebeurde is nog onduidelijk. Een van de slachtoffers komt uit Hoorn, de andere uit Wervershoof.

Ook op de A4 is vannacht iemand om het leven gekomen. Bij dat ongeval ter hoogte van Weteringbrug, op de grens met Zuid-Holland, waren twee auto's betrokken. De auto waarin het slachtoffer zat vloog in brand, meldt de politie. Mede daardoor is over de identiteit van het slachtoffer nog niks bekend.