NOS Nieuws - Algemeen

"Betreedt Amerika een nieuw tijdperk van mccarthyisme?", vroeg de Financial Times zich deze week af. De zakenkrant verwees naar de periode in de jaren veertig en vijftig toen een paranoïde Amerikaanse overheid overal communistische sympathieën vreesde.

Het leidde tot een genadeloze heksenjacht op journalisten, kunstenaars, wetenschappers en ambtenaren. Het geldt nog altijd als een donkere periode in de Amerikaanse geschiedenis.

Zover is het nog niet in Trumps Amerika, maar na de moord op de conservatieve activist Charlie Kirk is alles in een stroomversnelling gekomen. President Trump lijkt steeds verder te willen gaan om kritische media in het gareel te krijgen.

De president haalde deze week opnieuw uit naar de pers. "Ik heb ergens gelezen dat 97 procent van de omroepen tegen mij zijn. Ze geven me erg slechte publiciteit." Dit keer voegde hij er een dreigement aan toe. "Misschien moeten we de uitzendvergunningen maar wegnemen."

Vijand van het volk

Trump heeft altijd een vijandige houding gehad tegenover de media. In zijn eerste termijn botste hij geregeld met journalisten, die hij "de vijand van het volk" noemde. Ondanks die onstuimige relatie leidde het toen niet tot concrete strafmaatregelen.

Anders is het in zijn tweede termijn. Hij gebruikt nu drie instrumenten: toegang, rechtszaken en regelgeving.

Media die hem niet zinnen, krijgen bijvoorbeeld geen toegang meer tot de Oval Office. Dat overkwam persbureau AP toen het weigerde te spreken van de Golf van Amerika, zoals Trump wil.

Prompt besloot het Witte Huis de politiek verslaggever van AP te weren. Die werd uit de zogeheten 'press pool' van het Witte Huis gezet, die alle bewegingen van de president volgt.

Rechtszaken

Als vastgoedondernemer sleepte Trump ontelbare malen zakelijke opponenten voor de rechter. Die tactiek past hij opnieuw toe bij de media. Eerder deze maand eiste hij 10 miljard dollar van de Wall Street Journal omdat de zakenkrant van mediamagnaat Rupert Murdoch een artikel had gepubliceerd over een verjaardagskaart die Trump naar de pedoseksueel Jeffrey Epstein gestuurd zou hebben.

Deze week spande Trump een rechtszaak aan tegen The New York Times voor het in diskrediet brengen van zijn reputatie als succesvolle zakenman. Trump eist 15 miljard dollar van de krant, al werd de zaak binnen enkele dagen van de hand gewezen door de rechter.

Die maande dat de aanklacht te lang was en vol "kwaadsprekerij en gescheld" stond. "Een aanklacht is niet een roeptoeter voor pr of een podium zoals een politieke bijeenkomst."

Mediawaakhond

Het Witte Huis heeft daarnaast een bijzonder machtig instrument in handen: mediawaakhond FCC, Federal Communications Commission. Die staat onder leiding van de Republikein Brendan Carr, eerder dit jaar aangesteld door Trump.

Carr gebruikt zijn functie geregeld om media aan te vallen die kritisch zijn op Trump. Omroepen zijn bevreesd voor de FCC, omdat die uitzendvergunningen kan intrekken en goedkeuring moet verlenen aan overnames en fusies in de mediawereld.

Carr liet deze week zijn invloed gelden na de omstreden uitspraken van talkshowpresentator Jimmy Kimmel. Die had afgelopen maandag valselijk gesuggereerd dat de verdachte op de moord van Charlie Kirk een Trump-aanhanger was. Omroepen die Kimmels show uitzenden, moesten actie ondernemen, zo gelastte Carr. Als ze dat niet deden, dreigde hij hun uitzendvergunning in te trekken.

Alles van Jimmy Kimmel Live wordt opgeruimd:

Niet lang daarna besloot het mediabedrijf Nextar, dat dertig Amerikaanse zenders beheert, om Jimmy Kimmel van de buis te halen. Toen andere mediabedrijven volgden trok ABC de stekker uit Jimmy Kimmel Live.

De vraag rijst of hier ook zakelijke belangen een rol speelden. Nextar is verwikkeld in een overnamestrijd waarmee meer dan 6 miljard dollar gemoeid is. Daarvoor heeft het bedrijf toestemming nodig van de FCC.

De agressieve aanpak van Trump mist zijn impact niet. Dreiging van rechtszaken of strafmaatregelen is vaak al voldoende voor media om in te binden. Die hebben geen zin in een taai gevecht met de president en willen hun commerciële belangen niet in gevaar brengen. Ze treffen snel een schikking met de president of gaan in op zijn eisen.

Gevolg: een medialandschap dat zich meer en meer schikt naar de nukken van het Witte Huis.

Collega's van Jimmy Kimmel reageren op de schorsing:

Rusland heeft vannacht een grootschalige raket- en droneaanval uitgevoerd op verschillende regio's in Oekraïne. Daarbij zijn minstens drie mensen om het leven gekomen en tientallen anderen gewond geraakt, melden Oekraïense autoriteiten.

Rusland lanceerde 619 drones en raketten, meldt de Oekraïense luchtmacht. In totaal werden 579 drones, acht ballistische raketten en 32 kruisraketten gedetecteerd. De Oekraïense strijdkrachten schoten 552 drones, twee ballistische raketten en 29 kruisraketten neer.

De Oekraïense president Zelensky zegt dat de aanvallen plaatsvonden in negen regio's, waaronder Dnipro, Mykolajiv, Tsjernihiv, Zaporizja, Poltava, Kyiv, Odessa, Soemy en Charkiv.

Kruisraketten

"Het doelwit van de vijand was onze infrastructuur, woonwijken en civiele bedrijven", zei hij, eraan toevoegend dat een raket uitgerust met clustermunitie een gebouw met meerdere verdiepingen in de stad Dnipro trof. "Elke dergelijke aanval is geen militaire noodzaak, maar een bewuste strategie van Rusland om burgers te intimideren en onze infrastructuur te vernietigen", zegt Zelensky op X.

Bij de aanval in de centrale Oekraïense regio Dnipro raakten minstens 26 mensen gewond, aldus de lokale gouverneur. In de regio Kyiv meldden lokale autoriteiten dat een huis en auto's beschadigd raakten. In de westelijke regio Lviv meldde gouverneur Maxim Kozytsky dat er twee kruisraketten werden neergeschoten.

Beelden van de (nasleep) van de Russische aanval op Oekraïne:

Vanwege de grote aanval heeft Polen heeft vannacht uit voorzorg straaljagers de lucht in gestuurd. De situatie aan de grens is gespannen sinds anderhalve week geleden Russische drones het Poolse luchtruim binnendrongen. Bovendien vlogen Russische straaljagers gisteren boven het grondgebied van Estland, meldde dat land.

Op X meldt het Poolse ministerie van Defensie dat er behalve Poolse vliegtuigen ook toestellen van bondgenoten werden ingezet. Ook Nederlandse F-35's zijn ingezet om het NAVO-luchtruim te bewaken, bevestigt een woordvoerder van Defensie. Het is onduidelijk hoeveel er zijn ingezet.

Nederland heeft sinds begin deze maand vier F-35's in Polen gestationeerd om de NAVO-grens te bewaken. Ze zijn daarvoor al meerdere keren in actie gekomen. Bij het incident van vorige week woensdag werden daarbij voor het eerst ook wapens ingezet.

Rusland ontkent

Rusland zei na het vorige incident dat het schenden van het Poolse luchtruim met de drones niet bewust was: het zou gaan om afzwaaiers van een aanval op Oekraïne. Polen verwierp die uitleg.

Rusland houdt ook vol niet het luchtruim van Estland te hebben geschonden, zoals dat land gisteren meldde. Volgens Estland vlogen drie Russische straaljagers zo'n twaalf minuten over Ests gebied, bij het eiland Vaindloo. Ze werden door Italiaanse straaljagers onderschept.

Het Russische ministerie van Defensie beweert niet boven Ests grondgebied te zijn gekomen. Op Telegram zegt een woordvoerder dat er niet is afgeweken van het vluchtplan, dat Vaindloo op drie kilometer passeerde boven internationale wateren.

Spoedvergadering NAVO

De Estse minister van Buitenlandse Zaken noemde de actie "ongekend brutaal". De NAVO sprak van een roekeloze actie, al benadrukte secretaris-generaal Rutte ook dat er "snel en daadkrachtig was opgetreden".

De Amerikaanse president Trump reageerde terughoudend op de Russische actie. "Ik hou daar niet van", was zijn oordeel. "Ik vind het maar niets als dat gebeurt. Het kan grote problemen opleveren, maar dat laat ik je later wel weten."

Vanwege het incident heeft premier Michal van Estland onder artikel 4 van het NAVO-verdrag een spoedvergadering van de lidstaten belegd. Die wordt begin volgende week gehouden. Het is de tweede keer in een maand dat dat gebeurt, de eerste keer was vanwege het incident in Polen.

In Den Haag is vannacht een korte stroomstoring geweest. Bewoners in het westen van de stad zaten enige tijd zonder elektriciteit.

De storing begon rond 05.30 uur door een kapotte transformator in een hoogspanningsruimte in de Tomatenstraat. De brandweer rukte daarbij uit vanwege rookontwikkeling.

Volgens netbeheerder Stedin waren ruim 32.000 huishoudens getroffen. Ongeveer anderhalf uur later werden de aansluitingen al weer hersteld.

Vervoersbedrijf HTM meldt dat enkele tramlijnen vertraging hebben door de stroomstoring. HTM verwacht dat dit nog één tot twee uur zal duren.

Nederland vangt geen ernstig zieke en gewonde Palestijnse kinderen uit Gaza op in Nederlandse ziekenhuizen. Een motie van de SP om dat wél te gaan doen, bracht daar donderdagavond geen verandering in: de motie werd met een nipte meerderheid verworpen. Andere Europese landen doen wel medische evacuaties van Palestijnse kinderen. Hoe pakken zij dit aan?

Italië: 'Medemenselijkheid staat voorop'

Italië vangt van Europa de meeste kinderen op. In dat land worden sinds vorig jaar juli 84 kinderen behandeld. Italië doet dat al sinds vorig jaar januari en heeft inmiddels veertien medische evacuaties uitgevoerd. In totaal heeft Italië 577 hulpbehoevende Palestijnen opgevangen, die verdeeld zijn over ziekenhuizen in verschillende regio's.

"Italië heeft een traditie van het opnemen van kinderen uit oorlogsgebieden", zegt correspondent Angelo van Schaik. Een van de ziekenhuizen die zich daar sterk voor maken, is het Bambino Gesù ziekenhuis in Rome. Dat ziekenhuis wordt gerund door het Vaticaan en heeft in het verleden vaker zieke kinderen uit andere landen opgevangen.

"Bij zowel linkse als rechtse partijen bestaat er geen discussie over het opvangen van de zieke en gewonde Palestijnse kinderen, hoewel de regering zich niet uitspreekt over de oorlog in Gaza", zegt Van Schaik. "De medemenselijkheid staat voorop, dit moet gewoon gedaan worden."

België: regering nog altijd verdeeld

België heeft sinds vorig jaar juli veertien kinderen uit Gaza opgevangen. Dat ging volgens de Belgische regering vooral om "kinderen met complexe aandoeningen, zoals kankerpatiënten". De laatste vier kwamen eerder deze week in België aan samen met hun ouders of andere familieleden.

Ook werkte het land mee aan medische evacuaties van Palestijnse kinderen die in andere landen werden opgevangen.

NOS-redacteur Roemer Ockhuijsen in Brussel wijst er wel op dat de Belgische regeringspartijen sterk verdeeld zijn over hoe ze moeten omgaan met de situatie in Gaza. "Daarom vergaderden ze begin deze maand tot diep in de nacht om toch tot een gezamenlijk standpunt te komen. In het akkoord dat werd gesloten spraken de regeringspartijen af zieke of gewonde kinderen op te vangen die niet in de regio geholpen kunnen worden."

Spanje: 'Gelijke behandeling'

Spanje heeft sinds vorig jaar juli 42 zieke en gewonde kinderen uit Gaza opgevangen, verdeeld over vier evacuaties. Het land wil daarmee naar eigen zeggen benadrukken dat een solidair karakter heeft en dat het mensen helpt en niet de andere kant opkijkt. Eerder deed Spanje ook medische evacuaties vanuit Oekraïne, Moldavië en Noord-Macedonië.

"Spanje heeft een speciaal mechanisme dat wordt ingezet om landen te helpen waar het lokale gezondheidssysteem overbelast is, zegt correspondent Miral de Bruijne. "En daarin maken ze geen onderscheid in waar de hulpbehoevenden vandaan komen."

Spanje is sowieso historisch gezien solidair met de Palestijnse zaak en dat is na 7 oktober goed te merken, aldus De Bruijne. "Premier Sánchez spreekt zich vaak uit over de situatie in Gaza, die hij al vrij snel als genocide beschreef. Ondertussen heeft de regering weer nieuwe sancties tegen Israël aangekondigd. Waaronder een volledig wapenembargo en een inreisverbod voor 'iedereen die deelneemt aan de genocide'."

Het Nederlandse demissionaire kabinet vangt geen gewonde Gazaanse kinderen op omdat het vindt dat zij beter in de regio kunnen worden verzorgd. Daarvoor worden hulporganisaties daar financieel ondersteund. Oppositiepartijen wijzen er echter op dat in de regio nauwelijks nog specialistische zorg aanwezig is.

Nederland staat met dit standpunt niet alleen. Zo stelt ook Duitsland dat het helpen van Gazaanse kinderen het best in de regio kan. De Duitse regering zegt te betwijfelen of evacuatie naar Duitsland praktisch haalbaar is.

Duitse angst voor nieuwe migratiegolf

Duitse media melden dat er iets anders achter de terughoudende houding zit. De regering in Berlijn zou namelijk bang zijn dat de evacuaties tot een nieuwe migratiegolf zullen leiden. Het land heeft in het verleden wel zieke Oekraïense kinderen opgevangen.

"Meerdere Duitse steden willen kinderen uit Gaza opnemen", zegt correspondent Charlotte Waaijers. "Ze roepen de regering sinds enkele weken op om dat juridisch en organisatorisch mogelijk te maken, en bereiden zelf deels al opvangcapaciteit voor. Maar het ministerie van Buitenlandse Zaken ziet dat voorlopig niet zitten."

Staatssecretaris Güler deed het af als een plan om in lokale verkiezingscampagnes mee te kunnen scoren. Volgens het ministerie is hulp in de regio praktischer.

Scandinavië: Noren bereid, Denen niet

Noorwegen heeft sinds vorig jaar juli veertien kinderen uit Gaza opgenomen, terwijl Denemarken dat niet doet. Kopenhagen stelt ook dat medische hulp beter in de regio kan worden aangeboden. De regering zegt ook dat de evacuaties het Deense zorgstelsel zouden overbelasten.

Toch klinkt in het land steeds meer kritiek op dat beleid. Zo hebben bijna 900 Deense artsen in een petitie de regering opgeroepen om Palestijnse kinderen die in levensgevaar verkeren te laten behandelen in Denemarken. Ook de Deense tak van hulporganisaties als Artsen zonder Grenzen en het Rode Kruis willen dat.

NOS-correspondent Rolien Créton: "De Deense regering heeft vanaf het allereerste begin volgehouden: we evacueren geen slachtoffers uit Gaza naar Denemarken. Dit beleid wordt door een kleine helft van de Denen gesteund. Opvallend, omdat Denemarken vooroploopt wat betreft steun aan Oekraïne."

De onwillige houding hangt samen met het strenge Deense vluchtelingenbeleid, dat bekendstaat als strengste in Europa. Wat volgens Créton ook meespeelt, is dat er in november Deense gemeenteverkiezingen worden gehouden en veel politici bang zijn om slap over te komen.

Noorwegen zette, net als Spanje en Ierland, in mei vorig jaar de stap om de Palestijnse staat te erkennen. De centrum-linkse regering in Noorwegen heeft in totaal 100 bewoners uit Gaza (ernstig zieke of gewonde kinderen en hun familie) opgevangen.

Het dodental na een explosie van een tankwagen in Mexico-Stad is de afgelopen dagen opgelopen naar 25, melden de gezondheidsautoriteiten in de hoofdstad. 21 gewonden liggen een week na het ongeluk nog in het ziekenhuis.

Vorige week woensdag kwam zo'n 50.000 liter lpg tot ontploffing, nadat de tankwagen was gekanteld en tegen een muur was gebotst. Het lpg stroomde na het ongeluk door een scheur naar buiten, ontbrandde en veroorzaakte brand bij zo'n dertig voertuigen op de drukke snelweg.

Boosheid

Het ongeluk heeft volgens persbureau Reuters geleid tot boosheid over de veiligheid op de Mexicaanse snelwegen en een roep om strenger toezicht op het vervoer van gevaarlijke stoffen.

Onder de doden is ook de vrachtwagenchauffeur. Een tweejarig meisje is vorige week overgebracht naar een Amerikaans ziekenhuis in Texas. Veel slachtoffers hebben ernstige brandwonden.

Uit een eerste onderzoek van de autoriteiten zou blijken dat de chauffeur te snel had gereden.

Het Amerikaanse leger heeft opnieuw een aanval uitgevoerd op een schip waarmee volgens de Amerikaanse president Trump drugs werd gesmokkeld. Hij schrijft in een bericht op sociale media dat er bij de aanval drie doden zijn gevallen.

"Inlichtingendiensten bevestigden dat het schip drugs smokkelde en een bekende drugsroute volgde", schrijft Trump. Volgens hem was het schip onderweg naar de VS "om Amerikanen te vergiftigen".

De aanval vond ergens ten zuiden van de VS op zee plaats. De president gaf geen nadere details over de locatie.

Het is zeker de derde keer binnen een maand dat de Amerikaanse luchtmacht aanvallen uitvoert op vermeende drugsschepen die volgens de VS uit Venezuela kwamen.

Tren de Aragua

Begin september kwamen bij een Amerikaanse aanval op een boot elf mensen om het leven. Die aanval zou zijn gericht tegen de Venezolaanse drugsbende Tren de Aragua, die door de VS is aangemerkt als terreurorganisatie. Trump claimde dat de groep onder controle staat van de Venezolaanse president Maduro en verantwoordelijk is voor onder meer drugshandel en moordpartijen, ook in de VS.

Het schip zou zijn volgeladen met drugs, hoewel daar door de Amerikanen geen bewijs voor is geleverd. De Venezolaanse regering verklaarde later dat geen van de doden bij die aanval tot de Tren de Aragua behoorde.

Afgelopen maandag kwamen er bij een tweede aanval drie mensen om het leven. Ook hier ging het volgens Trump om een boot uit Venezuela. Over de omgekomen opvarenden zei hij dat ze "terroristen" waren.

Trump wil arrestatie Maduro

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch noemde de aanvallen deze week "onrechtmatige buitengerechtelijke executies".

De regering van Trump vindt deze militaire acties noodzakelijk om de drugstoevoer naar de Verenigde Staten in te dammen. Hij wil ook Maduro laten arresteren voor zijn samenwerking met drugsbaronnen en heeft 50 miljoen dollar uitgeloofd voor informatie die leidt tot zijn arrestatie.

De Venezolaanse president beweert dat de VS hem uit de macht wil zetten.

Omwonenden van een legale wietkweker in Hellevoetsluis hebben brieven in de bus gekregen waarin mensen compensatie krijgen aangeboden. De gemeente Voorne aan Zee waarschuwt dat de brieven nep zijn. Het lijkt een poging tot oplichting.

In de brief worden volgens de regionale omroep Rijnmond "twee voorgedraaide wietjoints" en een voucher van 124,95 euro voor hotels en wellness aangeboden. In de brief staat ook een QR-code. De gemeente schrijft op sociale media: "Scan de QR-code niet en gooi de brief weg".

De wietkweker in Hellevoetsluis kreeg ruim een week geleden van de voorzieningenrechter te horen dat het de stankoverlast in de omgeving moet beperken. Over de kweker waren meer dan 2000 klachten ingediend. De rechter noemde de "geursituatie" zeer ernstig en de kweker moest zich binnen een week aan de extra regels houden die de gemeente Voorne aan Zee had opgelegd.

De nepbrief speelt daar op in en belooft dus compensatie voor de geuroverlast. Zo staat er: "Het zal u niet zijn ontgaan dat het project 'gesloten coffeeshopketen' gepaard gaat met geuroverlast voor de omgeving. Dit betreuren wij ten zeerste."

De directeur van wietbedrijf CanAdelaar zei na de uitspraak van de rechter dat hij ervan uitging dat het ging lukken om aan de eisen te voldoen. "Sinds het begin van de maand zijn we al bezig om luchtfilters te installeren", zei hij, "en er komen er nog meer. Ik denk dat we op de goede weg zijn om de overlast verder te beperken."

Het wietexperiment

In april is een proef gestart om de gereguleerde productie en verkoop van cannabis te testen. Tien legale kwekers mogen wiet leveren aan geselecteerde coffeeshops in tien testgemeenten: Arnhem, Almere, Breda, Groningen, Heerlen, Maastricht, Nijmegen, Tilburg, Voorne aan Zee en Zaanstad.

In totaal zijn dat zo'n tachtig coffeeshops. CanAdelaar is één van de tien bedrijven die legaal wiet mogen kweken en leveren. De wietproef duurt vier jaar.

De Amerikaanse president Trump en de Chinese president Xi Jinping zullen elkaar ontmoeten in Zuid-Korea. Dit zegt Trump op zijn eigen platform Truth Social. De staatshoofden komen samen tijdens de top die op 31 oktober en 1 november wordt gehouden door de APEC, het economisch samenwerkingsverband van landen rond de Grote Oceaan.

De twee hebben dit volgens Trump afgesproken in hun eerste telefoongesprek sinds juni. Trump spreekt van een "erg productief gesprek". Ook zegt de Amerikaanse president begin volgend jaar naar China te gaan. President Xi zal op zijn beurt "op een geschikt moment" de Verenigde Staten bezoeken, aldus Trump.

China heeft bevestigd dat de twee telefonisch hebben gesproken, maar zegt niets over een fysieke ontmoeting. Wel noemt Peking het gesprek pragmatisch, positief en constructief.

Verkoop TikTok

Gespreksonderwerpen waren volgens Trump onder meer handelsafspraken, straatdrugs en de oorlog in Rusland en Oekraïne. Ook de verkoop van TikTok kwam aan de orde.

Trumps regering dreigt al tijden met een verbod op TikTok en wil dat het Chinese bedrijf Bytedance de app verkoopt. Tot een deal kwam het tot dusverre niet, al zei de VS deze week dat er een 'raamovereenkomst' was gesloten.

Trump suggereert nu in zijn Truth Social-post dat China de deal heeft goedgekeurd. Peking bevestigt dat niet.

Terwijl in heel Europa de wapenindustrie floreert vanwege de immense investeringen in defensie, blijft één land achter: Zwitserland. Het land kent een grote wapenindustrie, maar die heeft het moeilijk vanwege de strenge exportregels. Daar wil de Zwitserse regering verandering in brengen.

Het heeft alles te maken met de Zwitserse neutraliteit. Het land levert daarom geen wapens aan landen in oorlog, zoals Oekraïne. Ook verbiedt Zwitserland andere landen om oorlogsmaterieel van Zwitserse origine door te verkopen of te doneren aan Oekraïne. Daardoor mislukten onder meer de leveringen van 'Zwitserse' tanks door Nederland en Gepard-munitie door Duitsland.

De Zwitserse Bondsraad wil nu de wapenexportwet versoepelen. Voortaan moeten 25 westerse landen, waaronder Nederland, een uitzondering krijgen op de strenge exportregels. Zwitsers wapentuig mag dan worden doorgespeeld naar bijvoorbeeld Oekraïne.

'Swiss made' schrikt af

De wapenindustrie juicht de stap vanzelfsprekend toe. "Dit zal ons enorm helpen en het aantal arbeidsplaatsen vergroten", vertelt Marcus Graf van Thales in Zürich. Het defensiebedrijf produceert geavanceerde (radar)systemen, geschikt voor de NAVO. Voor iedere export moet toestemming worden gevraagd. Dat is slecht voor de concurrentiepositie, aldus Graf.

Het contrast is groot met bijvoorbeeld het Duitse Rheinmetall, waarvan de beurswaarde sinds de Russische inval in Oekraïne meermaals is verdubbeld. "In Zwitserland moeten sommige wapenfabrikanten juist mensen ontslaan vanwege een gebrek aan opdrachten", stelt lobbyist Matthias Zoller van branchevereniging Swiss ASD.

Waar Swiss made voorheen een kwaliteitskeurmerk was, geldt nu Swiss free als de norm bij NAVO-landen als Nederland en Duitsland. Beide landen willen geen Zwitserse wapens meer kopen. Juist op een moment dat NAVO-landen honderden miljarden euro's aan defensie uitgeven.

De wapens zijn nu niet alleen onbruikbaar voor Oekraïne, maar mogelijk ook in het scenario waarin de NAVO wordt aangevallen. "Als bijvoorbeeld Litouwen door Rusland wordt aangevallen, en Duitsland wil te hulp schieten, dan mag Zwitsers materieel niet worden ingezet", schetst Zoller.

Neutraliteit overboord?

De versoepeling van de exportregels wordt nu voorgelegd aan de Nationalrat, het parlement. Daar lijkt een meerderheid haalbaar, hoewel de Groenen en de linkse regeringspartij SP tegen zijn.

"Mijn medelijden met de wapenindustrie is niet zo groot", zegt SP-politicus Fabian Molina nuchter. Hij vreest dat met de wetswijziging voortaan oorlogsmaterieel in verkeerde handen kan vallen. "Wapenexport zou moeten worden toegestaan voor zelfverdediging, zoals in het geval van Oekraïne, maar niet aan autoritaire regimes."

Hij heeft kritiek op het feit dat alleen westerse landen een vrijbrief krijgen Zwitserse wapens door te geven. "Dat beschadigt onze neutraliteit en rol als buitenstaander", zegt Molina. De traditie van neutraliteit wordt overboord gegooid voor economisch gewin, aldus de linkse politicus.

Neutraliteit in Zwitserland

Zwitserland is al twee eeuwen een neutraal land. In 1815 werd dit bepaald door de overwinnaars van de Napoleontische oorlogen. Zwitserland wist daardoor buiten de Frans-Duitse oorlog, WO I en WO II te blijven. Vanwege de neutraliteit zijn veel internationale organisaties in Zwitserland gevestigd. Ook is het land vaak gastheer van onderhandelingen, onlangs nog tussen Europa en Iran.

Het land is geen NAVO- of EU-lid. Wel maakt Zwitserland sinds 2024 deel uit van 'Sky Shield', de gezamenlijke luchtverdediging van Europese landen. De Zwitserse regering benadrukte toen dat de toetreding "geen enkele verplichting" met zich meebracht en verwees naar de opschortingsclausule. Daardoor kan Zwitserland zich in geval van oorlog vanwege de neutraliteit terugtrekken uit de samenwerking.

Op straat in Zürich blijkt dat voor veel Zwitsers de neutraliteit iets heiligs is. "Ik ben er dankbaar voor, het past bij ons", zegt een vrouw desgevraagd. Een ander vindt dat de neutraliteit nog strikter mag worden toegepast. "Zwitserland kan prima zonder de wapenexport", zegt een bouwvakker. "We hebben genoeg geld in dit land."

Hoogstwaarschijnlijk mogen Zwitsers over het plan stemmen in een referendum, zoals in Zwitserland gebruikelijk is bij omvangrijke dossiers. SP'er Molina denkt (en hoopt) dat de versoepeling dan wordt weggestemd.

Vertrouwen herstellen

Zelfs als de exportregels worden versoepeld, is het maar de vraag of de Zwitserse defensiesector wordt gered. De Zwitserse Bondsraad behoudt het recht om alsnog wapendeals te blokkeren. Dat maakt Swiss made wapens alsnog minder aantrekkelijk dan wapens van bijvoorbeeld Duitse of Franse makelij.

Wapenlobbyist Zoller denkt dat het überhaupt tien tot vijftien jaar duurt "voordat het vertrouwen is hersteld" en westerse landen Zwitserse producten zullen aanschaffen.

Marcus Graf van Thales kijkt uit naar de dag dat de exportregels worden versoepeld. "Ik heb de bestelformulieren klaarliggen. Even tekenen en we kunnen zo snel mogelijk leveren wat je wil."

Na 43 jaar is er een verdachte gearresteerd voor een dodelijke aanslag op een Joods restaurant in Parijs. Het gaat om de 70-jarige Palestijn Mahmoud Khader Abed Adra. Hij werd op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever opgepakt door de Palestijnse politie.

Bij de terreurdaad in 1982 werden zes mensen gedood en raakten zo'n twintig mensen gewond. Tot nu toe werd nooit iemand in de zaak berecht. De Franse justitie houdt zes verdachten verantwoordelijk, met Adra als hoofdverdachte. Hij is de eerste die is opgepakt.

Frankrijk is van plan om een uitleveringsverzoek in te dienen bij de Palestijnse autoriteiten. Mogelijk gebeurt dat maandag, wanneer Frankrijk de Palestijnse staat officieel zal erkennen. Buitenlandminister Barrot noemt de arrestatie op X "het resultaat van de Franse erkenning van de Palestijnse staat".

Ook de Franse president Macron heeft gereageerd. "Ik ben blij met de uitstekende samenwerking met de Palestijnse Autoriteit", zegt hij. Ook richt de president zich tot de nabestaanden en de slachtoffers van de aanslag. "Ik denk aan alle families die al zo lang de pijn van het wachten met zich meedragen."

'Antisemitische terroristische aanslag'

De aanslag werd gepleegd op 9 augustus 1982, toen zes mannen het Joodse restaurant Jo Goldenburg bestormden in de Parijse wijk Le Marais. Ze openden rond het middaguur het vuur op de lunchende gasten. Ook werd er een granaat gegooid in een zaal waar vijftig bezoekers zaten. De wijk vormt al eeuwen het hart van de Joodse gemeenschap in Parijs en er zijn nog altijd veel Joodse en Israëlische restaurants te vinden.

Volgens de Franse autoriteiten was Adra de leider van de groep. Macron spreekt van een "antisemitische terroristische aanslag".

Palestijnse staat

Over de erkenning van een Palestijnse staat door Frankrijk is veel te doen. Op X kreeg minister Barrot het aan de stok met de radicaal-rechtse Marine Le Pen. "Als wij de staat Palestina vandaag erkennen, dan zouden we het land overdragen aan een terroristische groepering", zei Le Pen, doelend op Hamas, in een tv-interview.

Barrot verdedigde in zijn reactie het Franse plan. Hij somt de manieren op hoe Frankrijk Hamas bestrijdt en zegt dat de republiek vooroploopt in het streven om de spanningen in de regio te verminderen. "Frankrijk zet zich onfeilbaar in voor de veiligheid van Israël", zegt Barrot.

Oekraïense bombardementen op Russische raffinaderijen en olieterminals worden steeds intensiever. Russen krijgen daardoor te maken met brandstoftekorten en stijgende prijzen aan de pomp.

"Ik wil jullie de prijzen laten zien van onze benzine. Benzine type 95 kost 85 roebel (0,87 euro, red.). Niet normaal meer!" Dit zegt een Russische automobiliste in een videootje dat ze heeft opgenomen achter het stuur, rijdend langs een lange rij auto's voor een benzinepomp. Ze ventileerde haar boosheid op 22 augustus op sociale media, haarzelf krijgen we niet te zien.

Er zijn legio van dit soort video's. In Belgorod, een stad op zo'n 30 kilometer van de grens met Oekraïne, laat een woedende man zijn lokale benzinestation zien. "Er is geen type 92, er is geen 95. Er is hier alleen maar diesel. En ik heb nog maar voor 40 kilometer benzine in mijn tank."

Deze filmpjes zijn misschien wel het duidelijkste bewijs dat de Oekraïense drone-aanvallen effect beginnen te hebben. "Het lijkt erop dat de frequentie en de intensiteit is toegenomen afgelopen tijd", zegt Lucia van Geuns, energie-expert verbonden aan het Haagse Centrum voor Strategische Studies. "En ook de kwaliteit van de drones is verbeterd. Ze gaan naar grote raffinaderijen en proberen daar zoveel mogelijk schade aan te richten."

Platgelegd

Die schade lijkt groot. "De schatting is dat 15 tot 20 procent van de raffinaderijen is platgelegd", zegt Van Geuns. Dat cijfer baseert de expert op verschillende analyses. "De benzine en diesel op de binnenlandse markt wordt schaarser. Ik denk wel dat Poetin zich zorgen maakt."

Procenten zijn abstract, de lijst van geraakte raffinaderijen is dat allerminst. Afgelopen weekend werd de grote Kirisji-raffinaderij in de buurt van Sint-Petersburg geraakt. Eerder deze maand werd de raffinagecapaciteit van Saratov getroffen, honderden kilometers voorbij Moskou.

De raffinaderijen in Rjazan, Krasnodar en Syzran waren eerder deze zomer aan de beurt. Dat zijn stuk voor stuk grote installaties, die hun productie al dan niet tijdelijk hebben moeten staken, volgens persbureau Reuters.

Na de aanval op Rjazan, eerder dit jaar, ontstond brand bij een olieraffinaderij:

Repareren is in ieder geval niet eenvoudig, schetst Van Geuns. "Die raffinaderijen moeten hersteld worden met buitenlandse technologie en die is gesanctioneerd; de onderdelen komen uit Europa of de Verenigde Staten. Ze moeten de installaties dus houtje-touwtje weer aan de praat zien te krijgen", veronderstelt ze.

Wereldolieprijs

De Oekraïense aanvallen leiden binnen Rusland tot tekorten aan benzine en diesel, maar Oekraïne richt zijn pijlen ook op de Russische export van ruwe olie - geraffineerde olieproducten exporteert Rusland niet heel veel. Die ruwe olie is de belangrijkste inkomstenbron van de Russische oorlogseconomie.

Zowel de exportterminals aan de Finse Golf als die aan de Zwarte Zee zijn geraakt. "Door de aanvallen is er in ieder geval een vertraging van die export opgetreden en dat heeft een effect op de wereldolieprijs", zegt Van Geuns. "Met name afgelopen week", doelend op een drone-aanval vorige week vrijdag.

Een aantal van de geraakte Russische raffinaderijen en olieterminals:

De aanval op de olieterminals in Primorsk, in de provincie Leningrad, heeft een prijsstijging van 2 procent veroorzaakt. Het was een van de grootste Oekraïense drone-aanvallen tot nog toe. In Primorsk moest de overslag van olie worden stopgezet; dat is nog nooit eerder gebeurd. Ook twee tankers vlogen in brand.

De aanvallen beïnvloeden de wereldolieprijs, omdat Rusland behoort tot de top 3 van wereldolieproducenten, naast Saudi-Arabië en de Verenigde Staten. Per dag worden wereldwijd circa 104 miljoen vaten olie geproduceerd. Rusland maakt er 10 miljoen. Daarvan worden er 5 miljoen geëxporteerd, waarvan altijd nog een deel naar Europa.

Veiligheidsdiensten

De Amerikaanse president Trump heeft vorige week gezegd dat Europa daarmee moet stoppen. Pas dan is hij naar eigen zeggen bereid verdere sancties op te leggen aan Rusland. Van Geuns: "Europa heeft al gezegd dat het af wil van de Russische olie, per 2027. Het enige wat hij in feite zegt is: Europa, doe dit sneller." EU-commissievoorzitter Von der Leyen heeft deze week gezegd dat ze het daarmee eens is.

De slepende discussie over de sancties tegen Rusland leidt bij de Oekraïense president Zelensky tot sarcasme. "Het meest effectief zijn directe sancties tegen Russische olieraffinaderijen en terminals. Ik dank de Oekraïense veiligheidsdiensten voor hun uitstekende werk in Primorsk."

Op 29 oktober doen zes nieuwe partijen mee aan de Tweede Kamerverkiezingen. Dat zijn Vrede voor Dieren, de Fryske Nasjonale Partij (FNP), de Linie, Vrij Verbond, Ellect en Partij voor de Rechtstaat.

In totaal doen er 27 partijen mee aan de verkiezingen, dat is er een meer dan bij de vorige verkiezingen in 2023. Achttien daarvan staan in het hele land op het stembiljet.

'Hele kluif'

Om als nieuwe partij mee te doen, moeten er ondersteuningsverklaringen worden getekend. Enkele partijen waren tot op het allerlaatst bezig om die te regelen, zoals de FNP. Die doet nu in zestien kieskringen mee. Alleen in de regio Amsterdam, Haarlem, Leiden en Rotterdam zullen kiezers de Friese partij niet op het stembiljet vinden, omdat daar niet genoeg handtekeningen zijn vergaard.

"We wisten van tevoren dat het een hele kluif zou worden, maar we zijn heel blij dat het is gelukt", zegt FNP-lijsttrekker Aant Jelle Soepboer. "Het is historisch dat een regionale partij in zo veel kieskringen meedoet."

Wat zijn ondersteuningsverklaringen?

Nederland is voor de verkiezingen opgedeeld in twintig kieskringen. Om in een kieskring te mogen meedoen aan de verkiezingen, moeten nieuwe partijen daar genoeg ondersteuningsverklaringen verzamelen.

Voor zo'n verklaring moet iemand naar het gemeentehuis om een handtekening te zetten voor die partij. Per kieskring zijn er dertig handtekeningen nodig en op Bonaire tien. Om in alle kieskringen te mogen meedoen, heeft een partij dus 580 ondersteuningsverklaringen nodig.

Als een partij in een bepaalde kieskring niet meedoet, zien de kiezers daar die partij dus niet op het stembiljet. Dan wordt het extra moeilijk om genoeg stemmen voor een zetel te behalen.

"We hebben zitten buffelen", zegt Gerard van Hooft van De Linie, die in tien kieskringen op de lijst staat. "Weer of geen weer, we zijn in allerlei gemeenten voor het gemeentehuis gaan staan om te vragen of mensen ons willen ondersteunen."

Ook Vrede voor Dieren stond afgelopen weken bij gemeentehuizen om mensen binnen te halen. Met succes: de partij haalde in alle kieskringen, ook op Bonaire, genoeg verklaringen binnen. Dat verliep volgens de kersverse partij, die zich afsplitste van de Partij voor de Dieren, af en toe wel chaotisch.

"Dan belden we vooraf om te checken of we de verklaringen konden ondertekenen en gingen we met meerdere auto's ernaartoe", zegt lijsttrekker Pascale Plusquin. "Maar dan bleek ter plekke de ambtenaar niet aanwezig te zijn en moesten we onverrichter zake weer naar huis."

Ook Van Hooft vond het proces zeer moeizaam. "We hebben gezien dat gemeenten geld vroegen voor een verklaring, of dat ambtenaren geen tijd hadden en pas een week later een afspraak wilde maken. Ook werden we soms weggestuurd als we voor het gemeentehuis stonden. Als nieuwe partij moet je echt doorzettingsvermogen hebben."

Soepboer vond het proces eveneens omslachtig en bureaucratisch. "We hebben het altijd over de kiesdrempel, maar dit is pas echt een kiesdrempel", vindt hij. "In sommige gemeenten waren medewerkers achterdochtig of werkten ze niet mee. Maar dat is meer onkunde en onwetendheid dan kwade opzet."

Ook de Kiesraad, die de ondersteuningsverklaringen moet controleren, kreeg signalen binnen over problemen. "Nieuwe partijen leken er dit jaar meer moeite bij te hebben dan bij de vorige verkiezingen", zegt voorzitter Wim Kuijken. "Voor de gemeente is het geen onderdeel van hun dagelijkse dienstverlening en dat geeft soms problemen met openingstijden en beschikbaarheid."

De Kiesraad zou ook graag zien dat het proces over een paar jaar voor een deel digitaal kan. Daarvoor is eerst een wetswijziging nodig.

Vijf partijen mogen niet meedoen

De Kiesraad bepaalde dat vijf partijen niet mogen meedoen aan de verkiezingen, omdat zij bijvoorbeeld de waarborgsom niet hebben betaald of omdat er niet genoeg verklaringen hebben ingeleverd. Ook zijn tientallen kandidaten geschrapt, omdat zij bijvoorbeeld geen geldig identiteitsbewijs hadden. Partijen kunnen nog tegen de beslissingen van de Kiesraad in beroep.

Op stranden langs de kust van Noord-Holland zijn brokstukken aangespoeld afkomstig van het drijvende zonnepark bij Egmond. Deze maand woedde daar twee keer brand. Het drijvende zonnepark wordt weggesleept voor reparatie, hebben de ontwikkelaar, Rijkswaterstaat en de eigenaar nu besloten.

Onder de aangespoelde stukken zijn zwartgeblakerde panelen van 50 kilo, schrijft de regionale omroep NH. Maar er zijn ook kleinere stukken bij, plastic en vermoedelijk isolatiemateriaal. Ze spoelden de afgelopen dagen aan op stranden tussen Egmond en Texel.

Volgens de strandvonderij van de gemeente Bergen is er twintig kuub materiaal aangespoeld, genoeg om een grote bouwcontainer mee te vullen.

Een van de grote brokstukken die inmiddels zijn opgeruimd:

Een woordvoerder van de Kustwacht laat weten met een vliegtuig uit te kijken naar meer afgebroken onderdelen. "Als wij grote brokstukken zien, alarmeren we schepen daarover."

'Ongevaarlijk'

Het bedrijf Oceans of Energy zegt in een reactie: "Bij de brand van 5 september zijn een aantal kunststof delen losgekomen. Deze zijn zoveel mogelijk opgeruimd en meegenomen. Het is mogelijk dat er delen aan onze aandacht ontsnapt zijn. Dit zijn de delen die aangespoeld zijn. Het betreft eenvoudig en ongevaarlijk materiaal."

De zonnefarm is het eerste drijvende zonnepark op zee ter wereld en kan 180 huishoudens voorzien van stroom. Bij wijze van test zou het een jaar lang bij Egmond blijven liggen.

Het bedrijf gaat het aan land repareren, zegt een woordvoerder van het bedrijf tegen de regionale omroep. Wanneer het park wordt weggesleept is nog niet bekend. "De plannen om de installatie weg te slepen zijn goedgekeurd, maar het is nog niet duidelijk wanneer we dit gaan doen", aldus het bedrijf.

De oorzaak van de branden wordt onderzocht. Vermoedelijk was er sprake van oververhitting, zegt de woordvoerder van het bedrijf. Het bedrijf wil het zonnepark na reparatie weer op dezelfde plek terugzetten.

Het management van de in opspraak geraakte Amerikaanse zanger D4vd heeft de rest van zijn tour geannuleerd. Ook twee optredens in Nederland gaan niet door.

De 20-jarige zanger zou op 9 en 10 oktober in de Amsterdamse poppodia Paradiso en Melkweg staan. Op de website van Paradiso staat een statement van het management van de zanger, waarin staat dat zijn optreden vanwege "onvoorziene omstandigheden" is geschrapt. Ook in de VS zijn de nog twee resterende concerten van D4vd afgelast.

D4vd, wiens echte naam David Anthony Burke is, kwam deze week in het nieuws omdat de politie van Los Angeles in een auto een meisje van 15 jaar dood aantrof. De auto stond op Burkes naam.

Celeste Rivas

Het meisje, Celeste Rivas, was vermist sinds vorig jaar. Haar lichaam werd volgens de lijkschouwer in "ernstige staat van ontbinding" aangetroffen in de kofferbak van de auto.

De auto stond bij een depot van een bergingsbedrijf. Na meldingen over een indringende geur, werd de politie ingeschakeld.

Er wordt nog onderzoek gedaan naar de doodsoorzaak. Er is nog niemand aangehouden voor de dood van Rivas, ook D4vd niet. Volgens de politie maakten meerdere mensen gebruik van de auto waarin het meisje werd gevonden.

In het onderzoek heeft de politie de woning waar Burke verbleef doorzocht. Na de vondst van de 15-jarige Rivas zeiden de Melkweg en Paradiso al dat ze opheldering wilden krijgen over de zaak.

Nu gedetineerden vrijwel standaard twee weken eerder vrijkomen als ze een gevangenisstraf van minder dan een jaar moeten uitzitten, maken Slachtofferhulp Nederland en slachtofferadvocaten zich zorgen. De vervroegde vrijlatingen beschadigen het vertrouwen in de rechtsstaat, waarschuwen zij.

Voor slachtoffers van bijvoorbeeld mishandeling of een inbraak is elke dag dat een dader vastzit van belang, merken ze bij Slachtofferhulp Nederland. "Slachtoffers zijn al in de kou komen te staan toen ze slachtoffer werden", zegt bestuursvoorzitter Rosa Jansen. "Daarom is het belangrijk dat de straf die de rechter oplegt wordt uitgezeten. Het is een erkenning voor wat hen is overkomen."

De organisatie die jaarlijks honderdduizenden slachtoffers en nabestaanden bijstaat vindt het een slecht voorbeeld als achteraf wordt teruggekomen op een straf. "Dat landt heel hard bij de slachtoffers", legt bestuursvoorzitter Jansen uit.

Weinig bewakers

De Nederlandse gevangenissen kampen vooral met een tekort aan bewakers. Slachtofferhulp zit regelmatig aan tafel met betrokken partijen om te praten over het probleem. "Niemand wil gedetineerden eerder vrijlaten, het is een noodmaatregel. Maar de politiek moet hier een beslissing in nemen. Los het op en verbind er geld aan. Want als je dat niet doet, breng je anderen in de problemen."

Op Prinsjesdag is wel extra geld vrijgemaakt voor het gevangeniswezen. In eerste instantie krijgt de sector 25 miljoen euro en later loopt dat op naar 50 miljoen euro per jaar. Maar dat komt niet in de buurt van de 400 miljoen euro waar om werd gevraagd.

Nog korter

Volgens slachtofferadvocaat Richard Korver beschadigt het eerder vrijlaten van gevangenen het vertrouwen van burgers in de rechtsstaat. "Mensen voelen zich bekocht. Je denkt aan een bepaalde straf en daar wordt dan later toch nog korting op gegeven. Het gaat vooral om gevangenen met een korte gevangenisstraf. Dat voelt vaak al kort en dat wordt nu nog korter."

Daarnaast betwijfelt advocaat Korver of het eerder vrijlaten mag. "Ik zou zeggen: minister, u moet een straf opgelegd door de rechter uitvoeren. Daar kun je over procederen, maar dan heb je nog wel een personeelstekort."

Dat tekort aan bewakers moet eerst opgelost, aldus Korver. "Het risico bestaat dat minder mensen worden opgepakt voor lichtere vergrijpen, terwijl je ook bij geweldpleging wilt dat iemand even naar binnen gaat."

Een dag nadat de Amerikaanse president Trump bekendmaakte dat hij de antifascistische beweging Antifa als terroristische organisatie wil bestempelen, nam de Tweede Kamer een motie aan om in Nederland hetzelfde te doen. Onbegrijpelijk, stelt oud-AIVD'er Berrie Hanselman, die zich bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst jarenlang bezighield met linkse extremisten.

"Wellicht hopen ze met de term Antifa alles wat extreemlinks is op één hoop te gooien, zoals nu in Amerika gebeurt", zegt Hanselman, die dit jaar op het onderwerp promoveerde in Leiden. "Maar wij zijn Amerika niet."

Aanslag in Kedichem

Echt georganiseerd is de Antifa-beweging in Nederland niet, stelt Hanselman. In de jaren 80 waren er vijftien afdelingen van de Antifascistische Aktie, de AFA.

Een van de bekendste acties was een aanslag met rookbommen in 1986 op een hotel in Kedichem. De radicaal-rechtse Centrumdemocraten van Hans Janmaat waren daar bij elkaar. Het hotel vloog in brand en Janmaats vrouw raakte zwaargewond.

"Als je Antifa had willen aanpakken, was toen een logischer moment geweest", zegt Hanselman daarover. "Anno 2025 hebben we het over enkele kleine lokale clubjes die enkel tegendemonstraties houden."

Maite van Lith is landelijk voorzitter van de Revolutionair Socialistische Partij en schaart zichzelf onder de Antifa-beweging. Hij wil de komende weken protesteren tegen de gisteravond aangenomen motie.

Van Lith wijst erop dat hiermee de antifascistische beweging wordt gecriminaliseerd. "Als dit wordt doorgevoerd, zal het moeilijker zijn om antifascisme als woord te gebruiken bij onze protestacties. We zijn bang dat we dan worden ingeperkt in ons demonstratierecht en we zien dit als een poging om geweld tegen links te normaliseren. Ik vind het gevaarlijk, het normaliseert dat de staat oplegt wat er wel en niet gezegd mag worden."

Inflatie van term 'terrorisme'

De motie werd ingediend door FvD, BBB en PVV en werd gesteund door VVD, JA21 en SGP. Of er in Nederland een rechter te vinden is die zo ver wil gaan om Antifa als terroristische organisatie te bestempelen, waagt 'inlichtingenman' Hanselman te betwijfelen.

"Dat zou echt een inflatie van het woord terrorisme zijn", zegt hij. "Het is hooguit een extremistische organisatie die zich buiten de kaders van de wet beweegt, maar niet in hoge mate."

Bij terrorisme moet je volgens Hanselman denken aan 'levensgericht' geweld, het aantasten van de democratische rechtsorde. "Maar daarvoor is Antifa veel te klein. Het gaat echt maar om tientallen demonstranten, in sommige gevallen maximaal enkele honderden. Ik kan ze niet terroristisch noemen, het zit tussen vreedzame activisten en terroristen in."

Kabinet ontraadde motie

Het kabinet bespreekt volgende week vrijdag wat het gaat doen met het verzoek van de Tweede Kamer, zei demissionair premier Schoof vandaag. Gisteren liet het kabinet al weten de motie te ontraden.

De bewindslieden vinden dat het meer aan de rechter is dan aan een kabinet om te bepalen is of iets een terroristische organisatie is. Een kabinet kan een motie naast zich neerleggen, maar daar moeten dan wel "zwaarwegende redenen" voor zijn, zei Schoof.

Jaarverslag AIVD 2024

In het jaarverslag over vorig jaar van de AIVD staat: "De AIVD heeft bij de links-extremistische beweging als geheel geen grotere bereidheid gezien om geweld te gebruiken. Wel zijn enkele acties (over diverse onderwerpen) harder geworden, er was daarbij sprake van vernielingen, intimidatie en doxing - het delen van iemands persoonsgegevens om hem of haar te intimideren.

Het grootste deel van de linkse actiescene in Nederland blijft zich nog altijd op activistische wijze uiten, met soms kleinschalige, soms zeer zichtbare acties rond klimaat, vluchtelingen, woningnood en rechts-extremisme. In 2024 leek er in reactie op de Gaza-oorlog ook meer aandacht voor antimilitarisme.

Over het algemeen geldt dat het doel of het gevolg van die acties niet de ondermijning van democratische rechtsorde was. Zolang dat het geval is, hoort het niet bij de wettelijke taken van de AIVD om naar zulke acties onderzoek te doen."

Intussen heeft de Hongaarse premier Orbán het voorbeeld van Trump gevolgd en de Antifa-beweging ook als terroristische organisatie aangemerkt. Hij noemt de beweging een "gewelddadige en criminele organisatie die het op vreedzame mensen in Hongarije heeft gemunt."

Daarbij verwijst Orbán naar de rellen in Boedapest in 2023, waarbij antifascisten naar Hongarije reisden om tegen een extreemrechtse bijeenkomst te protesteren. Dat eindigde in geweld.

Mocht Antifa in Nederland ook als terroristisch worden bestempeld, dan voorziet oud-AIVD'er Hanselman twee reacties vanuit de Antifa-beweging. "Een meerderheid zal zich terugtrekken uit angst, terwijl een kleine harde kern juist ondergronds met een nog hardere reactie zal komen. En dan krijg je precies wat je niet wilt, dan kan het richting terrorisme gaan."

Maatregelen Trump

President Trump kondigde deze week meer maatregelen aan tegen wat hij noemt 'radicaal links'. Podcast De Dag zet de week op een rij en somt de maatregelen na de moord op Charlie Kirk op.

De zeehond die sinds gisteren in Amsterdam rondzwemt, is dezelfde die eerder deze maand nabij het centrum van Utrecht werd gespot. Dat zeggen onderzoekers van Zeehondencentrum Pieterburen.

Eerder zei het zeehondencentrum dat de kans klein was dat het om hetzelfde dier ging. Onderzoekers hebben foto's vergeleken en komen toch tot de conclusie dat de zeehond van Utrecht naar Amsterdam is gezwommen.

"Elke zeehond heeft een uniek vlekkenpatroon en dat blijkt exact hetzelfde. Ook de kale plekken en de rechterkant van de hals komen overeen", aldus een medewerker tegen de Amsterdamse stadsomroep AT5.

De zeehond, een vrouwtje, lijkt nog altijd in goede gezondheid. Het zeehondencentrum grijpt daarom niet in. Zeehonden kunnen zich goed aanpassen aan zoet water en vinden genoeg vissen in het water.

Handhaving

Maar het centrum maakt zich wel zorgen om toeschouwers die te dichtbij komen, zeker vanwege het mooie weer van vandaag en morgen.

Vannacht zouden twee mensen bij de zeehond op een steiger zijn gaan zitten, blijkt uit een melding. "Dat is natuurlijk niet de bedoeling, zeehonden kunnen ziektes overbrengen en zelfs bijten", aldus de medewerker. Amsterdamse handhavers gaan daarom meermaals langs om de situatie in de gaten te houden.

Bij een explosie in de kelder van een flatgebouw in het zuiden van Den Haag is iemand om het leven gekomen. Dertien mensen raakten gewond, drie van hen zijn naar het ziekenhuis gebracht.

Door de ontploffing en de brand die daarop volgde zijn zes woningen beschadigd geraakt. Twintig woningen zijn ontruimd. De bewoners zijn opgevangen in een bus. Het is nog niet duidelijk wanneer ze terug kunnen.

De explosie in het gebouw aan de Hengelolaan was rond 17.00 uur. Even daarvoor kreeg de brandweer een melding binnen over een gaslucht, maar of dat ook de oorzaak is van de ontploffing is nog niet bekend. Wel zegt de politie geen aanwijzingen te hebben voor een misdrijf.

Over de identiteit van de dode is nog niets bekendgemaakt.

Een aantal bewoners is door de brandweer van het balkon gehaald:

Abdellah Dami was vlakbij toen de explosie gebeurde. Hij ging op dat moment naar de kapper. "Ik stond nog even buiten te wachten toen ik ineens een enorme explosie hoorde", zegt hij tegen Omroep West.

"Toevallig stond de kapper net even buiten een sigaretje te roken. Daarna zijn we samen direct naar de flat gerend, want misschien konden we wel helpen", zegt Dami. "De brokstukken vlogen door de straat, het was echt heel gek om te zien." Hij zag naar eigen zeggen grote schrik onder bewoners. "Op mij maakte het al veel indruk, laat staan op die mensen."

Het lijkt hierboven misschien op de gloeiende zon of een superster, maar het is in werkelijkheid iets heel anders. Voor het eerst is er bewijs dat het waarschijnlijk om een geheel nieuw kosmisch object gaat: zogeheten zwartegatsterren of "quasisterren". De ontdekking brengt wetenschappers een stap dichter bij het begrijpen van het ontstaan van zwarte gaten die in elk sterrenstelsel voorkomen.

Onderzoekers kwamen de "quasisterren" op het spoor door de James Webb-ruimtelescoop, de grootste en krachtigste ruimtetelescoop ooit. De verrekijker nam sinds 2022 duizend mysterieuze 'little red dots' waar: piepkleine rode lichtpuntjes diep in het heelal, op ongeveer 12 miljard lichtjaar afstand van de aarde.

Aanvankelijk dachten sterrenkundigen dat de rode bolletjes ultradichte, extreem massieve sterrenstelsels, reuzensterren of enorme zwarte gaten waren die materie opslokken en grote hoeveelheden licht uitstralen. Maar nieuw onderzoek geleid door het Max Planck Instituut voor Astronomie in Heidelberg heeft "sterke aanwijzingen" gevonden voor een nieuw soort hemelobject in ons vroege heelal: een zwartegatster.

Deze reusachtige gasbollen lijken op sterren, maar zijn dat niet. Ze missen een belangrijk kenmerk van een ster: er vindt geen kernfusie plaats, de reden dat onze zon en andere sterren licht en warmte uitstralen.

Opslokken

Die extreme helderheid van sterren komt grotendeels doordat in het centrum van de rode bol een zwaar zwart gat schuilgaat dat materie opslokt. Tijdens dat proces wordt een deel van die materie omgezet in energie. Dat gegeven is bijzonder, omdat het kan helpen verklaren hoe superzware zwarte gaten in het vroege heelal zo snel konden groeien - een vraag die wetenschappers al lange tijd bezighoudt.

Wat is een zwart gat?

Een zwart gat is een object in de ruimte waar de zwaartekracht zo sterk is dat niets eruit kan ontsnappen, zelfs geen licht. Een zwart gat ontstaat doorgaans als een zware ster aan het einde van zijn leven komt en explodeert als supernova.

Na de explosie kan een klein, zwaar lichaam overblijven. Nadat zo'n zwart gat is gevormd, kan het toenemen in grootte door materie uit de omgeving op te nemen. Het is dus niet letterlijk een gat. Omdat er geen licht of andere informatie uit een zwart gat kan ontsnappen, is onbekend wat zich 'in' een zwart gat afspeelt.

Het nu onderzochte lichtpuntje verschilt op één punt van andere rode stippen: het straalt uitzonderlijk veel rood licht uit, maar bijna geen uv- of blauw licht. Normaal verloopt de lichtsterkte per kleur geleidelijk. Onderzoekers spreken daarom van "een opmerkelijke robijn" of The Cliff. Dat is een verwijzing naar de extreem scherpe overgang in het lichtspectrum, die doet denken aan een ravijn of een klif.

Een vergelijking met bestaande sterren en sterrenstelsels leverde niets op: de eigenschappen van The Cliff weken te veel af. Dat bracht de onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Astronomie tot de conclusie dat er een nieuw model nodig is om deze mysterieuze rode ster te verklaren.

"Daar is nu redelijk consensus over, hoewel er nog veel uitgezocht moet worden", zegt de Nederlandse Anna de Graaff, die het onderzoek leidde. "We weten bijvoorbeeld niet precies hoeveel The Cliff weegt en wat de precieze structuur is. "Het gaat om zeker miljoenen zonsmassa's, maar of het er één of tien miljoen zijn, is nog niet helemaal duidelijk."

Doorbraak

Peter Jonker, hoogleraar sterrenkunde aan de Radboud Universiteit en zelf niet betrokken bij het onderzoek, spreekt van "een doorbraak". De ontdekking brengt wetenschappers een stap dichter bij het begrijpen van het ontstaan en de groei van superzware zwarte gaten.

Met het onderzoek wordt voor het eerst sterk bewijs geleverd dat een superzwaar zwart gat met zeer hoge snelheid grote hoeveelheden materie kan opslokken, zegt Jonker. "Eerder waren er wel ideeën die dit suggereerden, maar nu is er concreet bewijs." Het onderzoek laat zien dat zwartegatsterren wellicht het voorstadium waren van een superzwaar zwart gat.

Vragen zijn er ook nog volop, vult Jonker aan. "We weten dat het superzware zwarte gat dat we in onze Melkweg vinden, in het vroege heelal is gegroeid. Maar we weten nog te weinig over hoe superzware zwarte gaten ontstaan en welke invloed ze hebben op het sterrenstelsel waarin ze zich bevinden. Dit lijkt een stap in de goede richting."

De volgende stap in het onderzoek is het analyseren van grote aantallen van deze 'kleine rode stippen', zegt De Graaff. "Dan kun je duidelijker laten zien wat hun structuur is, wat hun massa is, hoe snel ze groeien en hoe belangrijk deze fase is in de groei van zwarte gaten."

In 2022 onthulde NASA de eerste kleurenafbeelding van het universum, gemaakt met de James Webb-telescoop. Het beeld biedt het "diepste" kijkje in het heelal ooit:

Drie Russische straaljagers zijn vandaag zonder toestemming het luchtruim van Estland in gevlogen. Dat meldt de Estse regering. In totaal bleven de drie MiG-31-straaljagers twaalf minuten in het luchtruim van Estland.

De Estse minister van Buitenlandse Zaken noemt de actie "ongekend brutaal". Rusland ontkent en stelt dat de straaljagers "volgens schema en volledig in overeenstemming met de internationale regels voor het luchtruim" hebben gevlogen. Het Russische ministerie van Defensie zegt dat er geen grenzen van andere staten zijn overschreden.

Vanwege het incident heeft premier Michal van Estland een beroep gedaan op artikel 4 van het NAVO-verdrag. Dat komt neer op een verzoek om spoedoverleg van de lidstaten. De NAVO maakte vervolgens bekend dat dat overleg er begin volgende week komt.

Artikel 4 is minder ingrijpend dan het veel bekendere artikel 5. Daarin staat dat een aanval op één bondgenoot een aanval op alle bondgenoten is. Dan kunnen de NAVO-lidstaten elkaar te hulp schieten, ook militair.

Transponders uitgezet

De Russische MiG-31's hadden volgens de Estse regering geen vluchtplan en hadden hun transponders uitgezet. Daarmee worden signalen van de luchtverkeersleiding automatisch beantwoord. Ook reageerden de toestellen niet op berichten van de luchtverkeersleiding.

Uiteindelijk zijn Italiaanse F-35's ingezet om de Russische gevechtsvliegtuigen uit het NAVO-luchtruim te krijgen. Sinds augustus zijn de Italianen in Estland gestationeerd. Hun missie duurt vier maanden. Daarna is het de beurt aan een andere lidstaat van de NAVO om in Estland de oostflank van de militaire alliantie te beschermen.

De regering van Estland heeft de hoogste Russische diplomaat ter verantwoording geroepen. Het is de vierde keer dit jaar dat Russische toestellen het Estse luchtruim schenden. Eerder deze maand vloog er ook al een militaire helikopter in de buurt van het eiland Vaindloo.

Oostflank NAVO

Estland is net als Polen onderdeel van de oostflank van de NAVO. Ruim een week geleden drongen in Polen zo'n twintig Russische drones het luchtruim binnen. Vier daarvan werden met behulp van Nederlandse F-35's neergehaald. Ook Polen deed toen een beroep op artikel 4 van het NAVO-verdrag.

Polen maakte vandaag ook weer melding van twee Russische straaljagers die de veiligheid van een boorplatform in de Oostzee in gevaar zouden hebben gebracht. "Twee Russische straaljagers vlogen laag over het Petrobaltic-platform. De veiligheidszone van het platform werd geschonden", schrijft de Poolse grenswacht op X.

Sinds deze maand is Nederland namens de NAVO samen met Noorwegen vanuit Polen actief met vier F-35's. Eerder dit jaar waren de vier Nederlandse gevechtsvliegtuigen gestationeerd in Estland om daar het NAVO-luchtruim te bewaken.

De NAVO noemt de schending van vandaag in Estland "wederom een voorbeeld van roekeloos Russisch gedrag".

Ook EU-buitenlandchef Kallas noemt de Russische schendingen "een extreem gevaarlijke provocatie". Ze zegt op X dat de Russische president Poetin hiermee de vastberadenheid van het Westen op de proef stelt. "We moeten geen zwakte tonen", schrijft Kallas, die zelf drie jaar lang premier van Estland was.

Gevechtshandelingen

NAVO-chef Rutte heeft naar eigen zeggen contact gehad met premier Michal en stelt dat de NAVO in het luchtruim snel en beslissend heeft gereageerd. Ook Zweedse en Finse straaljagers waren opgestegen vanwege de schending.

Volgens de Estse premier leken de Russische gevechtsvliegtuigen niet van plan om gevechtshandelingen uit te voeren.