NOS Nieuws - Algemeen

Het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) maakt zich zorgen om het niveau van het muziekleven in Nederland. Steeds meer muziekscholen sluiten hun deuren doordat gemeenten bezuinigen op cultuur. Dat heeft ook gevolgen voor muziekverenigingen en conservatoria. Er worden steeds minder Nederlandse muziekstudenten aangenomen omdat hun niveau te laag is, stelt het LKCA.

Jan van den Eijnden is specialist cultuureducatie bij het kennisinstituut. Hij zegt dat er al vijftien jaar een trend is van muziekscholen die omvallen. "De 'talentketen' is verstoord geraakt. Er is geen goed buitenschools muziekonderwijs meer", zegt Van den Eijnden.

Doorstroom niet soepel

De muziekprogramma's in het basisonderwijs noemt hij "belangrijke initiatieven om kinderen kennis te laten maken met muziek en de eerste schreden te zetten. Maar wat als een kind zich verder wil ontwikkelen?" Die doorstroom loopt volgens Van den Eijnden niet soepel.

De gevolgen hiervan zijn in orkesten zichtbaar. Van den Eijnden noemt het Nationaal Jeugdorkest als voorbeeld. "Daar zit bijna geen Nederlandse student meer in, omdat het niveau van de Nederlandse studenten laag is".

Dun aanwas

Van den Eijnden zegt dat "sommige dirigenten en docenten het prima doen" in de muziekpraktijk. Maar voor jonge, startende professionals (met name docenten) is het beroepsperspectief vaak veel minder rooskleurig. "Dat komt omdat er geen droog brood mee te verdienen is."

Katinka Reinders, programmamanager educatie van het Rotterdams Philharmonisch Orkest, zegt dat de aanwas van nieuw en jong talent stagneert. "Dat komt doordat de basis niet in orde is en er geen goed muziekonderwijs is. Conservatoria worstelen al jaren met een dramatische aanwas van Nederlandse studenten."

Het teruglopen van subsidies en de verschuiving naar lessen door zelfstandige muziekdocenten kan leiden tot hogere lesprijzen. De prijzen van muzieklessen zijn de laatste jaren al gestegen, zegt Reinders. "Voor een grote groep mensen is het helemaal niet te betalen. Kansengelijkheid in het muziekonderwijs is ver te zoeken."

De Sociaal Economisch Raad (SER) constateerde eerder dat gemeenten in de periode 2011 tot en met 2014 ongeveer 250 miljoen euro hebben bezuinigd op cultuur, als gevolg waarvan muziekscholen zijn verdwenen. Bijkomend effect was een stijging van het aantal zelfstandige muziekdocenten, blijkt uit het rapport van de SER.

SKVR

De Utrechtse Muziekschool stopte vorig jaar en het Centrum voor de Kunsten Eindhoven schrapte in 2023 privélessen. Nu stopt ook de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam met bijna alle buitenschoolse muzieklessen. Dit treft 1400 muziekleerlingen, 32 vaste muziekdocenten en tientallen zelfstandige muziekdocenten. Een aantal groepslessen in buurthuizen gaat nog wel door.

"Het is onbegrijpelijk dat er wordt bezuinigd op muziekonderwijs," zegt Jorien Muste. Ze geeft al 22 jaar lang vioolles bij SKVR. "Muziek is het cement van de samenleving."

Om de bezuinigingen op te vangen zijn de laatste jaren de tarieven verhoogd en zijn de groepen met muziekleerlingen vergroot. Desondanks kwam de buitenschoolse muziektak van SKVR jaarlijks 1,1 miljoen euro tekort om overeind te blijven.

Viooldocent Muste kijkt naar de mogelijkheden om haar SKVR-leerlingen bij een muziekschool elders les te laten krijgen, maar dat gaat lastig. "Veel kinderen kwamen gewoon op de fiets naar de muziekschool. Die moeten nu door ouders gebracht worden die vaak al heel druk zijn. En dat is dus een enorme barrière."

Ook de leerlingen van Jorien Muste vinden het erg jammer dat ze moeten stoppen:

Docenten van SKVR onderzoeken de komende tijd hoe zij als zzp'er muziekles kunnen blijven geven in een coöperatie. Het idee is dat de zelfstandige muziekdocenten zich verenigen in een organisatie.

Niet iedereen wil dat, er zijn docenten die uit de muzieksector stappen, zegt SKVR-docent Muste.

Beperkte kennismaking

Landelijk zijn er wel gesubsidieerde projecten om leerlingen in het basisonderwijs kennis te laten maken met een muziekinstrument. Maar volgens Muste zijn deze lessen beperkt. "Deze programma's zijn er om leerlingen kennis te laten maken met muziek en cultuur. De lessen zijn minder intensief en zetten niet in op talentontwikkeling."

De Rotterdamse cultuurwethouder Said Kasmi zegt niet op cultuuronderwijs te bezuinigen en stelt dat SKVR ervoor heeft gekozen om de subsidie anders in te zetten. "De programma's op scholen blijven bestaan en zijn in de afgelopen jaren zelfs uitgebreid. Daarnaast investeren we juist meer in cultuur in de vrije tijd. Dat is belangrijk voor kinderen die anders weinig met kunst en muziek in aanraking komen."

Inwoners van het Drentse dorp Hooghalen ontvangen al maanden tientallen bankpasjes via de post. ING denkt dat er fraudeurs achter de brieven zitten en neemt maatregelen, zegt een woordvoerder tegen RTV Drenthe.

Veehouder Derk Talens kreeg de afgelopen tijd 22 brieven met betaalpasjes van de bank. "We zouden niet weten wat wij ermee moeten. En waarom ze allemaal bij ons terechtkomen", zei hij afgelopen week tegen de omroep. De andere ontvangers wonen allemaal in dezelfde straat in Hooghalen. "Ik heb sinds dinsdag alweer zeven brieven", zei Bianca Wagt. "En ze blijven maar komen."

Herinneringscentrum Kamp Westerbork, dat ook in het buitengebied van Hooghalen ligt, ontving ook meerdere bankpassen, later gevolgd door pincodes. Een woordvoerder zei vrijdag dat het niet duidelijk was of het ging om een foutje van ING of om oplichting. Meerdere bewoners deden aangifte.

Zakelijke rekeningen

ING zegt nu tegen RTV Drenthe dat de bewoners zich geen zorgen hoeven te maken. "Het heeft verder niets met hun persoonlijk te maken", aldus woordvoerder Karin van der Pol. "Helaas komt het soms voor dat er rekeningen geopend worden voor frauduleuze bedoelingen en dat daar adressen voor gebruikt worden waar nietsvermoedende mensen wonen." De bank zegt niet om wat voor soort fraude het precies gaat.

Op de vijf adressen die ongevraagd post ontvangen, zijn vier bedrijven gevestigd. Eén ontvanger heeft geen bedrijf, maar de vorige bewoner van haar huis had dat wel. Een groot deel van de verstuurde bankpassen hoort bij een zakelijke rekening.

De Fraudehelpdesk, een instantie die fraudeslachtoffers adviseert, staat voor een raadsel. "Wij hebben dit nog niet eerder gehoord", zegt een woordvoerder. "Geen idee wat hier precies achter zit."

François Bayrou, de kersverse premier van Frankrijk, is bereid om opnieuw te praten over de omstreden pensioenplannen die een kleine twee jaar geleden van kracht werden. Ook is hij bereid te praten over het eventueel verlagen van de pensioenleeftijd, onder de voorwaarde dat dat financieel haalbaar is.

Bayrou probeert met zijn handreiking zijn minderheidsregering een stabielere basis te geven. Hij zoekt daarbij onder meer de steun van links.

Het pensioenplan werd er in maart 2023 doorheen gedrukt door president Macron. Dat deed hij door het parlement buitenspel te zetten met een speciale grondwettelijke procedure. Miljoenen inwoners gingen boos de straat op.

Kern van de maatregelen is dat pensioenleeftijd in Frankrijk stapsgewijs wordt verhoogd van 62 jaar naar 64 jaar in 2030.

"Mits betaalbaar"

Het is nog maar de vraag of het eventueel terugdraaien van pensioenmaatregelen financieel haalbaar is: de Franse overheidsfinanciën lopen flink uit de hand, het land heeft vrijwel nooit zo'n groot begrotingstekort gehad als nu. Daarover zei Bayrou onder meer dat er "grote bezuinigingen aan zullen komen", zonder concrete details te geven.

Frankrijk heeft sinds afgelopen 23 december een nieuwe regering: de vierde in één jaar tijd. Alleen met steun van de oppositie kan die functioneren.

In vijftien maanden tijd zijn Israël en Hamas nog nooit zo dicht bij een akkoord geweest, zegt bemiddelaar Qatar. Vanuit alle betrokken partijen klinken ook vandaag zeer optimistische geluiden over een naderende wapenstilstand.

Hamas heeft groen licht gegeven voor een conceptakkoord, meldt persbureau AP op basis van twee anonieme bronnen. Premier Netanyahu heeft volgens Israëlische media overleg over de details van het bestand.

'De Trump-factor'

Nog steeds is het mogelijk dat de onderhandelingen vastlopen, zoals steevast gebeurde na de laatste overeenkomst uit november 2023. Maar er zijn diverse factoren waarom een deal nu meer voor de hand ligt. "Zowel vertrekkend president Biden als inkomend president Trump pusht de onderhandelingen", zegt Midden-Oostenkenner Kawa Hassan (denktank Stimson Center). "En met name de Trump-factor lijkt beslissend."

De aanstaande president van de VS profileert zich als de leider die oorlogen "met een telefoontje" oplost. Trump wil ook een einde aan het slepende conflict in Gaza. "Als Netanyahu nu 'ja' zegt tegen Trump kan hij rekenen op veel strategische, militaire en politieke steun van de VS voor de komende vier jaar", legt Hassan uit.

"Beide partijen zijn uitgeput", zei een inwoner van Gaza gisteren over de kans op een bestand:

Ook landen als Egypte, Qatar en Turkije willen volgens Hassan een wit voetje halen bij Trump, door druk te zetten op Hamas om een deal te sluiten. "Iedereen wil met een goed rapport naar Trump gaan en laten zien: we hebben ons best gedaan." Daar komt bij dat Hamas ook onder druk staat van hun eigen leiders in het buitenland om een adempauze te regelen en hulp voor de Palestijnen te krijgen.

De Palestijnse enclave ligt in puin, er woedt een humanitaire crisis en dagelijks vallen tientallen doden door Israëlische beschietingen. Tienduizenden Palestijnen zijn gedood in de oorlog. "Hamas moet laten zien aan zijn achterban dat het bereid is tot een akkoord als Israël honderden gevangen Palestijnen vrijlaat en Israël zich terugtrekt uit Gaza", zegt Hassan. Kortom: Hamas wil laten zien dat het iets kan bereiken.

Vanuit Israëlisch perspectief is nu ook een logischer moment voor een bestand. "Het leger heeft militair een hoop bereikt", vat Hassan samen. Hezbollah in Libanon heeft zware klappen gehad en Hamas is ernstig verzwakt. In buurland Syrië is de pro-Iraanse leider Assad gevallen en Israël heeft van die situatie gebruikgemaakt om veel militair materieel van het Syrische leger te vernietigen.

Na bijna anderhalf jaar oorlog, op meerdere fronten, slinkt de motivatie onder Israëliërs om door te vechten. Gisteren werd bekendgemaakt dat nog eens vijf militairen zijn gedood in Gaza. Sinds het begin van de grondoorlog zijn volgens de Israëlische overheid ruim 400 militairen gesneuveld en enkele duizenden gewond geraakt.

Reservisten en gijzelaars

Nooit eerder in de geschiedenis van het land zijn zo veel reservisten gemobiliseerd. Die aanhoudende druk op de samenleving maakt het vooruitzicht van een al dan niet tijdelijk bestand steeds aantrekkelijker. Tegelijkertijd klinkt de roep om vrijlating van de gijzelaars, die bij de grote terreuraanslag van Hamas op 7 oktober 2023 werden ontvoerd, steeds luider.

De Israëlische oppositie heeft openlijk uitgesproken dat het Netanyahu zal steunen bij een gijzelaarsdeal. Daarmee wordt het veel moeilijker voor extreemrechtse ministers binnen zijn kabinet om een akkoord te blokkeren. Een deel van de bevolking is fel tegen het sluiten van een akkoord met Hamas.

Ondanks alle positieve geluiden kan een deal nog steeds afketsen, benadrukt Hassan. "De duivel zit in de details van de afspraken." De expert hoopt dat er op z'n minst een akkoord komt voor de eerste fase van het plan. Als het die eerste zes weken lukt om de situatie onder controle te houden, is er volgens hem een goede kans op stabiliteit, zoals ook in Libanon verbetering is opgetreden. "Daar zijn er nog wel beschietingen, maar blijft het bestand vooralsnog overeind."

De Britse sciencefiction- en fantasy-auteur Neil Gaiman wordt door nog meer vrouwen beschuldigd van seksueel wangedrag.

De eerste beschuldigingen kwamen in de zomer van 2024 naar buiten. In de vierdelige podcastserie Master: the Allegations Against Neil Gaiman deelden twee vrouwen anoniem hun verhalen waarna nog drie vrouwen volgden.

Het Amerikaanse tijdschrift New York sprak voor hun uitgebreide coververhaal met vier van die vijf vrouwen en nog met vier anderen. De meeste slachtoffers waren in de twintig toen ze met Gaiman in contact kwamen. De jongste was 18 jaar.

Aangerand in bad

Scarlett Pavlovich, een jonge voormalige babysitter van Gaiman en zijn ex-vrouw Amanda Palmer, vertelt in het stuk hoe Gaiman haar overtuigde om een bad te nemen, waarna hij enkele minuten later ongevraagd bij haar in bad ging zitten en haar zou hebben aangerand.

Een andere vrouw die aan het woord komt is Kendra Stout, die 18 jaar en fan van de schrijver was toen ze hem in 2003 ontmoette. Ze beschrijft dat Gaiman enkele jaren later tegen haar zin in seks met haar zou hebben gehad terwijl ze een zeer pijnlijke urineweginfectie had. Ze heeft vorig jaar aangifte van verkrachting gedaan bij de politie.

Gaiman wilde zelf niet reageren tegenover de journalist van het tijdschrift New York, maar via vertegenwoordigers spreekt hij de beschuldigingen tegen.

Projecten stilgelegd

De 64-jarige Gaiman verkocht wereldwijd meer dan 50 miljoen boeken. Coraline en American Gods behoren tot zijn bekendste werken. Veel van zijn werk is verfilmd. Onder meer van zijn stripboek The Sandman is een Netflix-serie gemaakt.

Sinds de eerste beschuldigingen van seksueel wangedrag zijn meerdere projecten van Gaiman stilgelegd of geannuleerd. Zo komt er geen derde seizoen van de serie Good Omens, alleen een afsluitende aflevering. De productie van The Graveyard Book is stilgelegd.

Harvey Weinstein

Op socialemediaplatform X spreekt J.K. Rowling haar onvrede uit over de literaire wereld. "In literaire kringen werd van alles gezegd over Harvey Weinstein toen hij nog niet veroordeeld was en nu blijft het vreemd genoeg stil", schrijft Rowling, die wereldberoemd werd met haar Harry Potter-reeks. Volgens de Britse auteur vertellen slachtoffers van Gaiman vergelijkbare verhalen als bij Weinstein.

Er moet een actieplan komen om jongeren te helpen met het vinden van een (betaalbare) kamer of woning. Dat vindt kinderrechtenorganisatie Kids Rights. "De toekomst van Nederland gaat op slot als er geen plan komt."

Uit onderzoek van de belangenorganisatie in samenwerking met Kids Youth NL blijkt dat jongeren levensplannen, zoals het krijgen van kinderen, uitstellen omdat ze niet kunnen verhuizen. Ook ervaren ze veel stress door het woningtekort en de torenhoge prijzen.

Kids Rights-voorzitter en voormalige kinderombudsman Marc Dullaert roept de politiek op snel met een actieplan te komen. "Het is schrijnend. De toekomst van Nederland gaat op slot als jongeren hun levensplannen blijven uitstellen en dat moeten we niet laten gebeuren, dat is onacceptabel", zegt Dullaert.

Veel stress

Een dergelijk plan is er al voor senioren, maar dus nog niet voor studenten en starters. En dat is wel nodig, want de zoektocht naar een eerste kamer of woning verloopt bij negen op de tien jongeren van 18 tot 29 jaar erg moeizaam. Van de jongeren die geen eigen woning hebben, zegt meer dan de helft (56 procent) dat dit hen beperkt in hun vrijheid en sociale ontwikkeling.

Het aanbod is laag, de prijzen zijn hoog en er is weinig informatie beschikbaar die helpt tijdens de zoektocht naar een kamer of woning. De jongeren die wel een huis vinden, ervaren veel stress door de hoge prijzen van huur of hypotheek. Dullaert: "De overheid moet geld investeren om kamers en starterswoningen toegankelijk te maken. Geef subsidie, stel doelen en kom met een plan."

Eenzaam of geïsoleerd

Wanneer de plannen voor meer seniorenwoningen lukken, is dat ook voor jongeren goed nieuws. "Als ouderen die grote huizen bezet houden doorstromen, komt er ruimte", zegt Dullaert. Maar er is meer nodig, blijkt uit het onderzoek. Zo zegt twee derde van de ondervraagden dat ze ongewild bij hun ouders wonen. Twee op de tien jongeren die geen huis kunnen vinden, zeggen zich eenzaam of geïsoleerd te voelen.

Jongeren komen ook zelf met oplossingen, zoals het ombouwen van scholen en kantoren, het invoeren van soepelere hypotheekregels voor jongeren met een studieschuld en voorrang verlenen aan mensen uit de omgeving bij het toewijzen van woningen.

De Technische Universiteit Eindhoven verwacht dat de belangrijkste problemen na de cyberaanval van afgelopen weekend pas maandag voorbij zullen zijn. Om die reden is besloten de hele onderwijskalender een week op te schuiven. Dat betekent bijvoorbeeld dat de tentamenweek niet maandag begint, maar een week later.

Na de cyberaanval, zaterdagavond, haalde de TU het volledige interne netwerk offline. Dat heeft grote gevolgen: er kan voorlopig geen onderwijs worden gegeven en studenten en docenten kunnen onder meer niet bij hun mail en online studiematerialen. Studenten kunnen zich daardoor moeilijker voorbereiden op de tentamenweek.

Het hele programma schuift daarom nu zeven dagen op. De huidige week was eigenlijk bedoeld als 'inhaalweek' voor bijvoorbeeld uitgestelde colleges of het inleveren van opdrachten, maar dat wordt nu volgende week. Een week daarna, vanaf maandag 27 januari, worden de tentamens afgenomen.

Deze studenten moeten nu kiezen tussen vrije tijd of studeren voor tentamens:

Het besluit moet de studenten en docenten genoeg lucht geven om de tentamens voor te bereiden en opdrachten tijdig af te ronden, meldt de universiteit in een verklaring.

Stapsgewijs

De TU is naar eigen zeggen druk bezig om de systemen weer veilig online te krijgen. De komende dagen zal dat stapsgewijs gebeuren. Sinds vandaag is er bijvoorbeeld weer een wifinetwerk beschikbaar op de campus van de universiteit.

De verwachting is dat maandag de netwerkgebonden systemen voor studenten weer "voldoende beschikbaar zijn", staat in de verklaring.

'Geen eenvoudige beslissing'

Volgens vicevoorzitter Groothuis van het universiteitsbestuur was het geen eenvoudige beslissing om het hele programma een week op te schuiven. "Voor de studeerbaarheid en de helderheid is dit het beste scenario", zegt hij. "Tegelijkertijd realiseren we ons dat het besluit ook impact heeft op onze docenten en andere medewerkers, die veel extra werk zullen moeten verrichten."

De universiteit denkt dus dat de grootste problemen maandag voorbij zijn, maar houdt wel een slag om de arm. "Hoewel de TU/e voldoende vertrouwen heeft in de voortgang van de aanpak van de cyberaanval en het weer in de lucht krijgen van het netwerk, is een opstart nooit risicoloos en kunnen er nog tegenvallers optreden." Studenten krijgen het advies om de website in de gaten te houden voor de laatste ontwikkelingen.

Nog altijd is onduidelijk wie de cyberaanval heeft gepleegd en waarom. De TU laat dat extern onderzoeken.

De Spaanse regering wil investeren in de bouw van duizenden betaalbare sociale huurwoningen. Dat heeft premier Sánchez aangekondigd als onderdeel van een pakket maatregelen om de wooncrisis aan te pakken.

Het land kampt al jaren met een flink tekort aan betaalbare woningen. De centrale bank liet eind vorig jaar weten dat er in de komende twee jaar 550.000 nieuwe woningen gebouwd moeten worden om aan de vraag te voldoen.

Daarnaast loopt Spanje achter op andere Europese landen als het gaat om het aantal sociale huurwoningen. Het land telt bijna 300.000 sociale huurwoningen, dat is slechts 1,6 procent van het totale aantal huurwoningen. Ter vergelijking: in Frankrijk maakt 16 procent van de huurwoningen deel uit van de sociale huursector. Spanje ziet Nederland en Oostenrijk als gidslanden op het gebied van sociale huurwoningen. In Nederland is meer dan 30 procent van de huurwoningen sociaal, in Oostenrijk is dat bijna een kwart.

In de plannen van Sánchez wordt twee miljoen vierkante meter grond vrijgemaakt voor de bouw van duizenden door de overheid gesubsidieerde woningen. De regering wil bovendien wettelijk vastleggen dat deze woningen altijd in publieke handen blijven en geeft publieke bouwbedrijven die sociale huurwoningen bouwen voorrang bij de aankoop van onder meer grond.

De gedachte is dat meer betaalbare sociale huurwoningen ook de prijzen in de particuliere huursector drukken, doordat de vraag daar dan afneemt.

Massatoerisme

In het afgelopen jaar gingen Spanjaarden op Ibiza, Mallorca en in steden zoals Malága en Barcelona massaal de straat op om te demonstreren tegen de sterk gestegen huurprijzen. Inwoners zijn het massatoerisme zat en verzetten zich tegen buitenlandse investeerders die woningen opkopen en die voor flinke bedragen verhuren aan toeristen.

Barcelona probeert al jaren de problemen tegen te gaan door maatregelen als een bouwstop voor toeristenaccommodaties. Afgelopen zomer kondigde de burgemeester aan dat eind 2028 alle 10.000 vergunningen van toeristenverhuur moeten zijn ingetrokken.

Sánchez wil nu ook met landelijke maatregelen een rem zetten op het aantal buitenlandse huizenkopers. Zo wil hij een belastingheffing van 100 procent voor niet-EU burgers die in Spanje onroerend goed kopen. Volgens de premier kochten in 2023 niet-Europese burgers zo'n 27.000 huizen en appartementen in Spanje. "Zij woonden daar niet, hun familie woonde daar niet, maar ze speculeerden ermee en verdienden er geld aan. Dat kunnen we in de huidige context niet langer toestaan."

Daarnaast wil Sánchez de belasting voor vakantieverhuur verhogen. Toeristische verhuur drijft niet alleen de huurprijzen op, maar maakt het voor Spanjaarden een stuk moeilijker om een woning te vinden. "Wonen is een grondrecht, geen financieel product", aldus Sánchez.

Of de plannen van Sanchéz er daadwerkelijk komen, is nog de vraag. Ze moeten eerst nog worden goedgekeurd door het parlement. De voorstellen hebben al van verschillende kanten kritiek gekregen. Rechtse partijen zoals oppositiepartij Partido Popular (PP), vinden dat sommige maatregelen te veel inbreuk maken op de vrije markt. Van links klinkt het kritiek dat de maatregelen niet ver genoeg gaan om de woningcrisis te beteugelen.

Ook in de Tweede Kamer is er boosheid over de gang van zaken rond het Nationaal oorlogsarchief CABR, het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Op die openbare lijst staan namen van mensen die beschuldigd of verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Of die beschuldigingen van destijds terecht waren of niet blijkt niet uit de lijst. Want de onderliggende dossiers zijn niet openbaar en slechts op aanvraag in te zien bij het Nationaal Archief. Daar is inmiddels een wachttijd van maanden ontstaan. De gang van zaken leidde al tot veel verontwaardigde reacties van mensen die familie of bekenden op de lijst zagen staan. Die hebben in hun ogen nu het stempel een foute Nederlander te zijn.

En het overkwam ook Kamerleden, zo bleek tijdens het Vragenuurtje. Minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap moest ervoor naar de Kamer komen. D66-Kamerlid Paternotte vindt dat er een enorme bende van is gemaakt. "Mijn eigen opa en oma hadden twee kleine kindjes ondergedoken zitten, die hebben het daardoor overleefd. En dan staat er een jongere broer van mijn opa op deze namenlijst, zonder context of uitleg."

Mensen willen dit rechtzetten

JA21-Kamerlid Eerdmans zag zijn grootvader op de lijst staan. "Terwijl ik van mijn vader weet dat ze Joden in huis hadden. De Duitsers kwamen zelfs nog een keer zoeken, maar ze konden ze niet vinden." Eerdmans vindt dat op de lijst achter de naam van zijn opa moet staan dat hij onderduikers heeft geholpen. "En dat geldt voor meer mensen, die willen dit rechtgezet hebben. Begrijpt u dat?", vroeg hij de minister.

Het archief met namen werd aangekondigd als lijst met mogelijke collaborateurs. Inmiddels is duidelijk geworden dat er zelfs overlevenden van concentratiekamp Auschwitz op staan, puur omdat zij ooit de Duitse nationaliteit hadden. "Er zijn mensen besmeurd", zegt SGP-Kamerlid Van Dijk. "Ook nabestaanden van overledenen die op de lijst staan. Had je dit niet kunnen voorzien?"

Volgens de minister was dit inderdaad voorzien in het overleg tussen overheid, Nationaal Archief, het Centraal Joods Overleg, nabestaanden van NSB'ers en andere belangenorganisaties. Er is toch besloten tot openbaarmaking van de namenlijst omdat er bij veel nabestaanden behoefte is om uit te zoeken wat hun familie is overkomen, legde Bruins uit. De lijst is het begin, openbaarmaking van de achterliggende dossiers mag nu niet.

Bruins spreekt de Kamerleden tegen dat de openbaarmaking een rommeltje is geworden. "Het archief is in een chaotische tijd ontstaan. Dat er ook verzetsmensen en overlevenden op de lijst staan is de weerspiegeling van deze chaotische situatie."

Meer plekken beschikbaar

Hij belooft de Kamer zo snel mogelijk meer plekken in het land beschikbaar te krijgen bij Regionaal Historische Centra, waar mensen op aanvraag in de dossiers mogen kijken. Hierdoor moet de enorme wachtlijst die is ontstaan kleiner worden. Ook bij het Nationaal Archief zelf wordt gekeken naar uitbreiding.

Verder werkt Bruins aan wetgeving die het mogelijk maakt om mensen online, bijvoorbeeld vanuit huis, in de dossiers te laten kijken. Nu bijvoorbeeld inlogcodes verstrekken mag niet van de Autoriteit Persoonsgegevens, omdat mensen dan kopieën kunnen maken die ze kunnen verspreiden.

De storing bij DigiD is grotendeels voorbij. Dat meldt een woordvoerder van Logius, de overheidsinstelling die DigiD beheert.

Er is nog een klein aantal mensen dat via DigiD niet kan inloggen bij overheidsdiensten, gemeenten en de Belastingdienst. De woordvoerder zegt dat er hard wordt gewerkt om ook voor die mensen DigiD weer werkend te krijgen.

Het was het grootste deel van de middag niet mogelijk om in te loggen op DigiD. De problemen begonnen rond het middaguur, bleek uit een storingsmelding van Logius. Wie met DigiD ergens probeerde in te loggen, kreeg een foutmelding.

Wat de oorzaak van de storing was, wordt nog onderzocht. Of die door problemen van binnen of van buiten komen door bijvoorbeeld een cyberaanval is daarom nog niet duidelijk, aldus Logius.

Toen schrijver Thomas Heerma van Voss een vermelding van zijn nieuwe boek Het Archief op de website van het modetijdschrift Harper's Bazaar las, was hij verbaasd over de tekst. Hoe zijn boek werd beschreven, strookte helemaal niet met het verhaal.

Ook vermeldingen van andere boeken bleken niet te kloppen. "Ik was al eens eerder slordige samenvattingen tegengekomen, maar niets van de tekst die ik las leek op mijn boek te slaan", schrijft de auteur in een column.

Heerma van Voss vermoedde dat de tekst door kunstmatige intelligentie was geschreven en besloot de redactie te mailen. Hij verzocht de redactie het artikel over de boeken offline te halen en vroeg om een rectificatie. Ook uitte hij zijn vermoedens van het gebruik van kunstmatige intelligentie.

Om de proef op de som te nemen vroeg de schrijver zelf AI-systeem ChatGPT waar zijn boek over ging. Daaruit kwam een vergelijkbare tekst als het tijdschrift publiceerde.

'Uiterst kwalijk'

In een reactie op zijn e-mail liet het tijdschrift hem weten dat de bespreking was aangepast naar een tekst waarvan de inhoud wel klopte, maar een schriftelijke rectificatie ontbrak. Het tijdschrift erkende ook niet dat het een AI-tool gebruikte.

Het blad heeft inmiddels aan de NOS wel een reactie gegeven en erkend dat "helaas bleek dat er inderdaad kunstmatige intelligentie was gebruikt om het artikel te schrijven". Het stuk is offline gehaald.

"Het gebruik van AI voor het schrijven van artikelen is niet in overeenstemming met onze interne richtlijnen en regels. We betreuren de gang van zaken ten zeerste en er zijn passende maatregelen genomen. We nemen onze journalistieke rol serieus en we zorgen ervoor dat dit in de toekomst niet meer gebeurt."

'Uitholling van de waarheid'

Heerma van Voss noemt het voorval uiterst kwalijk. Volgens hem moeten kranten en tijdschriften hun best doen om "geen vergaarbak te worden voor de meest idiote en kwetsende desinformatie". Hij vindt het een voorbeeld van "verdere uitholling van de waarheid".

Het voorval roept de vraag op of redacties vaker gebruikmaken van AI voor het schrijven van artikelen.

Laurens Vreekamp is journalist en schreef een boek over kunstmatige intelligentie. Hij herkent het verhaal van Thomas Heerma van Voss. Volgen hem kloppen de teksten grammaticaal en taalkundig van AI-gegenereerde artikelen meestal wel, maar kan de inhoud onjuist zijn. "Het is een taalmodel, geen waarheidsmodel."

Het schrijven van artikelen door AI-tools gebeurt vooral in de Verenigde Staten bij "websites die hun bestaansrecht ontlenen aan het aantal bezoekers. Hoe meer traffic een website genereert, hoe meer geld van adverteerders dat oplevert", zegt Vreekamp. "De inhoud van de website is dan slechts een middel om dat te bereiken. "En op die inhoud kun je besparen door de site door tools als ChatGPT te laten schrijven."

Disclaimer vereist

Veel kwaliteitsmedia hebben na de introductie van ChatGPT regels opgesteld voor het gebruik van AI. "In vrijwel alle richtlijnen die ik heb gezien, is het redacteuren verboden om artikelen te laten schrijven door AI-taaltools." Als dat wel gebeurt, is het belangrijk dat er een disclaimer bij een artikel wordt geplaatst waarin staat dat dit gedaan is, stelt Vreekamp.

Dat beaamt Hannes Cools, media-onderzoeker en AI-expert van de Universiteit van Amsterdam. Hij kent voorbeelden van verkeerd gebruik van kunstmatige intelligentie door redacties.

In een Belgische krant stond een overlijdensbericht over iemand waar tot wel vijf fouten in stonden, zegt Cools. "Iemand zou volgens dat artikel meer kinderen hebben dan diegene in werkelijkheid had." De krant kreeg vervolgens een telefoontje van de nabestaanden met een verzoek tot rectificatie.

Het is volgens Cools voor de lezer moeilijk te bepalen wat door een AI-tool is gemaakt. "Ook weet de lezer niet of een tekst nog herschreven of beoordeeld is door een eindredacteur."

Het is daarom goed als er een voetnoot bij een artikel staat als het door een AI-bot- of taalmodel is gegenereerd, vindt Cool. Hij tekent daarbij aan dat uit onderzoek is gebleken dat lezers een artikel minder vertrouwen als erbij staat dat het door kunstmatige intelligentie is gemaakt.

Transparantie

"Als je kijkt naar regelgeving, dan staat transparantie centraal", zegt de onderzoeker. Mediaorganisaties vallen niet onder de AI-act van de Europese Unie, maar ze volgen deze regels wel", legt Cools uit. Volgens Vreekamp komt dat er in de praktijk op neer dat kwaliteitsmedia vaak geen AI gebruiken.

"Ik zie wel dat AI gebruikt wordt om teksten op grammatica te controleren maar dat er in dit soort gevallen geen disclaimer bij staat. Dat moet anders, vindt onderzoeker Cools. "Het is niet altijd opportuun om te vertellen welke tools er zijn gebruikt, maar het is wel noodzakelijk."

"Als redacties niet uitleggen waarom iets met kunstmatige intelligentie is gemaakt en dit wordt ontdekt, dan lijden ze gezichtsverlies en dat schaadt de organisatie." Het is daarom belangrijk dat ze consequent vertellen wanneer en waarom AI gebruikt wordt, besluit de onderzoeker.

De Friese journalist Jack Kooistra is vandaag op 94-jarige leeftijd overleden, meldt zijn familie aan Omrop Fryslân. Kooistra, ook bekend als 'nazi-jager', was degene die oorlogsmisdadiger Jacob Luitjes wist op te sporen, ofwel 'De Schrik van Roden'.

Kooistra begon als kind met het bijhouden van de namen van gesneuvelde militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat bleef hij zijn hele leven doen. In 2019 had hij bijna 180.000 kaartjes met namen, schrijft de omroep. Al die kaartjes bewaarde hij thuis in Leeuwarden tot het hele archief naar het privémuseum Militair Mobiel Depot in Loosdrecht verhuisde.

"Mijn huis werd ook wel Huize Lijkzicht genoemd", zei Kooistra eerder tegen de regionale omroep. "Als je in mijn archief kijkt, dan zijn het allemaal documenten en informatie over doden en oorlogsmisdadigers. Je kunt het zo gek niet bedenken. Ik weet soms zelf niet meer wat ik wil en wat ik niet heb."

Het archief in de woning van Kooistra:

Kooistra schreef meerdere boeken over slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en soldaten die in Nederlands-Indië sneuvelden. Ook bleef hij tot late leeftijd actief als journalist voor het Friesch Dagblad. Hij was daar 43 jaar rechtbankjournalist en ging pas op zijn 81e met pensioen.

Landelijke bekendheid

Kooistra verwierf landelijke bekendheid door zijn speurwerk naar nazi's die na de oorlog niet berecht werden. Hij kreeg zo de bijnaam 'De Friese Wiesenthal'.

De eerste oorlogsmisdadiger die hij opspoorde, was Jacob Luitjens. Hij deed dat in 1992 samen met het televisieprogramma Reporter van omroep KRO. Dankzij het speurwerk werd Luitjens alsnog uitgewezen aan Nederland en veroordeeld tot 28 maanden gevangenisstraf. Over 'De Schrik van Roden' werd enkele jaren geleden nog een populaire podcast gemaakt. De bijnaam had hij te danken aan zijn gewelddadige optreden als landwachter. Luitjens overleed in 2022 op 103-jarige leeftijd.

Een jaar later ging hij eveneens met tv-programma Reporter in Duitsland op bezoek bij Herbertus Bikker, ook wel 'De Beul van Ommen'. Bikker kreeg die bijnaam vanwege zijn gewelddadige gedrag als bewaker in strafkamp Erika, in de bossen van Ommen.

Onderscheidingen

Voor zijn werk over de Tweede Wereldoorlog kreeg Kooistra meerdere onderscheidingen. In 2016 ontving hij van Prinses Beatrix een Zilveren Anjer. Sinds 1998 was hij Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In augustus 2024 werd hij bevorderd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn bijzondere verdiensten.

Onder Kenianen is online onrust ontstaan over het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima, dat vorige week werd aangekondigd. Het koningspaar bezoekt het Oost-Afrikaanse land tussen 18 en 20 maart, op uitnodiging van president William Ruto. Maar de Keniaanse president ligt al langere tijd onder vuur vanwege mensenrechtenschendingen in het land.

Met hashtags zoals #CancelTheVisit en #HumanRightsFirst vragen Kenianen op sociale media het koningspaar om het staatsbezoek af te zeggen. Ook roepen ze op om protestmails te sturen aan de Rijksvoorlichtingsdienst en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze oproepen werden al duizenden keren gedeeld en geliket.

Buitenlandse Zaken bevestigt desgevraagd, ook namens de RVD, dat zij zeker driehonderd e-mails over het koninklijk bezoek aan Kenia hebben ontvangen maar nog niet het volledige beeld hebben en dit nog uitzoeken. Volgens activisten, die onder meer een online formulier gebruiken, zou het echter gaan om duizenden e-mails.

Demonstranten doodgeschoten

In augustus 2022 won Ruto de presidentsverkiezingen, dankzij beloftes om de haperende economie uit het slop te trekken. Hij kreeg steun van miljoenen Kenianen die in de informele economie werken in het land. Maar de hoop sloeg om in teleurstelling en uiteindelijk, vorig jaar juni, in massale protesten tegen overheidsplannen om de belasting op basisvoorzieningen, zoals voedsel en brandstof, te verhogen.

Deze demonstraties liepen volledig uit de hand; de politie schoot met scherp op de veelal jonge betogers. Daarbij zouden zeker 60 Kenianen zijn omgekomen. Uit recent onderzoek van persbureau Reuters blijkt bovendien dat de politie meermaals de gewelddadige doodsoorzaak heeft geprobeerd weg te moffelen.

De straatprotesten werden hard neergeslagen, maar met online acties en petities blijven Kenianen massaal het aftreden van de president eisen. Mensenrechtenorganisaties zeggen dat dit activisme levensgevaarlijk is: sinds juni vorig jaar zouden zeker 82 mensen tegen hun wil door gewapende mannen zijn meegenomen. Een aantal werd dood teruggevonden, tientallen mensen zijn nog altijd vermist.

Vorige maand was er wederom een golf aan ontvoeringen. De autoriteiten ontkennen elke betrokkenheid, maar onder de slachtoffers zijn Kenianen die zich kritisch over de regering hebben uitgelaten.

Staatsbezoek ongepast

Het is in die context dat veel Kenianen het staatsbezoek ongepast vinden. "Het lijkt nu alsof de koninklijke familie dat allemaal goedkeurt", zegt Nelson Amenya, een econoom en prominent criticus van de regering-Ruto, die zich op zijn X-profiel, met ruim 180.000 volgers, uitspreekt tegen het bezoek en veel bijval krijgt.

"We nemen dit heel serieus", zegt hij in een Zoom-gesprek vanuit het Verenigd Koninkrijk. "Dit gaat om mensenlevens (...) het lijkt alsof ze een moorddadig regime steunen, een regime waarvan bekend is dat het zijn eigen jeugd vermoordt."

Volgens Amenya voelt het koninklijke bezoek extra wrang vanwege het Internationaal Strafhof, dat in Den Haag is gevestigd. Ruto werd in 2012, toen hij nog vice-president was, door het strafhof aangeklaagd voor zijn rol bij massaal verkiezingsgeweld in 2007-2008. Bij gebrek aan bewijs werd hij in 2016 vrijgesproken.

In een schriftelijke reactie laat Buitenlandse Zaken, ook namens de Rijksvoorlichtingsdienst, weten op de hoogte te zijn van de mensenrechtenschendingen in Kenia, "waartegen Nederland zich zowel publiekelijk als in contacten met Keniaanse autoriteiten uitspreekt" en dat ze het bezoek als kans zien om "het gesprek te voeren over moeilijke onderwerpen zoals mensenrechtenschendingen".

Meer dan bloemen en toerisme

"Het koningspaar maakt een grote fout als zij hier komen terwijl er nog zoveel vragen onbeantwoord zijn", zegt ook Francis Gaitho, een voetbalcommentator die vanwege zijn kritiek op Ruto meerdere keren werd gearresteerd en in oktober kortstondig door gewapende mannen in burgerkleding werd meegenomen. Sinds begin dit jaar leeft hij ondergedoken; hij wordt gezocht door de politie.

"We begrijpen allemaal dat Nederland en Kenia een belangrijke band hebben", zegt Gaitho. "Zeker als het gaat om zaken als bloemen en toerisme. Maar de koning en koningin kunnen niet doen alsof ze in een bubbel leven, alsof ze het nieuws niet meekrijgen. Het leven kan voor hen dan wel makkelijk zijn, als royals, maar voor ons is het leven zolang Ruto aan de macht is een nachtmerrie."

Kenianen in Nederland

Ook Kenianen in Nederland willen dat het staatsbezoek wordt geannuleerd. Zoals Jaya Khamala, die nu zeven jaar in Nederland woont en als administratief medewerker in het onderwijs werkt. "Ik heb al meerdere e-mails gestuurd naar de Rijksvoorlichtingsdienst in de hoop dat er naar me geluisterd wordt."

Khamala valt erover dat er in de aankondiging van het bezoek staat dat het koningspaar in Kenia op bezoek gaat omdat het land 'een steeds grotere invloedrijke rol speelt op het wereldtoneel'. "De president van Kenia wil dat ze langskomen om te laten zien dat hij buitenlandse vrienden heeft en om zijn imago op te poetsen", zegt ze. "Daar moet het Nederlands koningshuis niet aan meedoen als ze om mensenrechten geven."

Khamala zit in een WhatsApp-groep met zo'n honderd andere Kenianen die in Nederland wonen. "Wij gaan in ieder geval proberen om zoveel mogelijk van ons te laten horen en willen ook een petitie aanbieden."

Ook op de aankondiging op X van het staatsbezoek, door de Nederlandse ambassade in Kenia, is al honderden keren gereageerd. Zo plaatsen Kenianen onder meer foto's van dode demonstranten op straat en schrijven zij "we zijn niet klaar voor bezoek, wacht tot we Kenia hebben gerepareerd en dan krijgen jullie een uitnodiging".

In Haïti zijn inmiddels meer dan een miljoen mensen binnen het land op de vlucht geslagen. Dat meldt de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) van de Verenigde Naties. Nooit eerder waren er zoveel mensen op de vlucht. Meer dan de helft van de ontheemden is kind.

Haïti wordt al tijden geteisterd door bendegeweld, afwezig bestuur en falende publieke voorzieningen en gezondheidszorg. In 2021 werd president Moïse vermoord, sindsdien is er een bestuurlijke chaos in het land en zijn er geen verkiezingen meer geweest. Gewapende bendes hebben bijna de volledige controle over de hoofdstad Port-au-Prince en veel invloed in de rest van het land.

"Haïti heeft aanhoudende humanitaire hulp nodig om levens te redden en te beschermen", zegt IOM-directeur Amy Pope. "We moeten samenwerken om de oorzaken aan te pakken van het geweld en de instabiliteit, die tot zoveel dood en vernietiging hebben geleid."

Gemeenschappen overweldigd

Volgens de IOM is het aantal ontheemden in een jaar tijd ruim verdrievoudigd. In december 2023 waren nog 315.000 mensen hun huizen ontvlucht.

De meerderheid van de ontheemden komt uit de omgeving van Port-au-Prince en zoekt een veilig heenkomen in andere provincies. Volgens het IOM worden gemeenschappen in deze gebieden overweldigd door de grote aantallen gevluchte mensen, en komen de toch al beperkte middelen onder druk te staan.

In deze explainer wordt uitgelegd hoe de situatie in Haïti is ontstaan:

Het Openbaar Ministerie (OM) eist een gevangenisstraf van achttien maanden, waarvan zes voorwaardelijk, tegen recreatieondernemer Peter Gillis voor onder meer belastingfraude. Ook is geëist dat hij twee jaar niet mag ondernemen. "Tot op de dag van vandaag is het een rommeltje bij Oostappen Groep, ondanks waarschuwingen sinds het begin van de eeuw", zei de officier van justitie over Gillis' bedrijf.

De 62-jarige Gillis wordt ervan verdacht jarenlang belastingfraude te hebben gepleegd. Daarnaast wordt hij verdacht van het onjuist voeren en bewaren van administratie, het niet leveren van documenten aan de Belastingdienst en het niet tijdig doen van belastingaangifte.

In deze video reageert Gillis op de eis:

Zo heeft hij volgens justitie minimaal 500.000 euro aan belastinggeld ontdoken. De fraudepraktijken zouden zich hebben afgespeeld op het hoofdkantoor en acht vakantieparken van de Oostappen Groep Vakantieparken. Ook zijn dochter en zijn ex-vrouw worden hiervoor vervolgd.

'Alles aan gedaan om 'zwarte huur' te verhullen'

Uit mails en gesprekken met medewerkers en parkbeheerders blijkt dat op de vakantieparken van Gillis huisjes zwart zijn verhuurd, zo stelde de officier van justitie. Huurders moesten contant betalen, waardoor een groot deel van de omzet buiten de boeken zou zijn gebleven.

"Peter, zijn dochter en ex-vrouw hebben er alles aan gedaan om die 'zwarte verhuur' te verhullen. Dat deden ze door documenten te vernietigen en het reserveringssysteem te manipuleren", zei de officier van justitie.

Ook werden de urenlijsten van buitenlandse werknemers niet bijgehouden en werden ze zwart uitbetaald. "Ze werkten meer uren dan ze volgens de registratie betaald kregen. Er is bewust een papieren werkelijkheid gecreëerd die niet klopt met de echte werkelijkheid", zei de officier van justitie.

Boete geëist

Peter Gillis had volgens justitie de grootste rol. Daarnaast eist het OM tegen zijn dochter Inge een taakstraf van 240 uur en een voorwaardelijke celstraf van zes maanden, meldt Omroep Brabant. Zij hoeft wat justitie betreft voorlopig niet de gevangenis in; als ze de komende twee jaar opnieuw in de fout gaat, moet ze die zes maanden wel uitzitten.

Verder wordt tegen elk vakantiepark nog een boete geëist van 5000 euro voor ieder jaar dat de administratie niet op orde was. In totaal gaat het om 200.000 euro. En de Oostappen Groep zou volgens justitie een boete van 365.000 euro moeten betalen.

Gillis zegt tegen Omroep Brabant dat de eis "hard binnenkomt". Hij vindt de omvang van de belastingfraude waarvan hij wordt verdacht "te klein" voor anderhalf jaar celstraf.

Een grote Oekraïense droneaanval heeft brand veroorzaakt bij een chemische fabriek in de Russische stad Engels, aan de Wolga, ruim 630 kilometer van de Oekraïense grens.

Volgens de plaatselijke autoriteiten komt er veel rook vrij en blijven de scholen in de omgeving, inclusief de grote stad Saratov, dicht. Er zouden geen gewonden zijn.

Volgens de Oekraïense autoriteiten is er een "massale aanval" uitgevoerd op Russische olieraffinaderijen, opslagplaatsen en wapenfabrieken in Engels, maar ook in Brjansk, Kazan, Saratov en Toela.

Oekraïense media melden dat Oekraïne de infrastructuur van de Russische luchtmachtbasis Engels onder vuur heeft genomen in een 'meerdaagse, alomvattende operatie'.

Ruim 200 drones

Russische Telegramkanalen en pro-Russische bloggers melden een grote droneaanval van Oekraïne op Russische regio's. Ook zijn er Amerikaanse ATACMS-raketten afgevuurd. Rusland zou meer dan 200 drones en vijf raketten hebben neergehaald. Het Russische ministerie van Defensie heeft daarentegen nog geen berichten naar buiten gebracht.

De gouverneur van de regio Saratov, ook ruim 600 kilometer vanaf de Oekraïense grens, zegt inderdaad dat de steden Saratov en Engels zijn getroffen door een massale droneaanval. Daarbij raakten volgens hem twee industrieterreinen beschadigd.

Een bron van de Oekraïense geheime dienst zegt dat er grote branden zijn in een chemische fabriek en een olieraffinaderij. Ook zou er nog een andere chemische fabriek zijn beschadigd door de aanval.

Russische drones

Verder meldde de Oekraïense luchtmacht dat er afgelopen nacht ook 58 Russische drones zijn neergehaald. In totaal vlogen er 80.

De drones werden boven elf verschillende regio's neergeschoten. 21 andere zijn volgens de luchtmacht van de radar verdwenen.

Twaalf mensen zijn besmet geraakt met hepatitis A na het eten van de bevroren blauwe bessen van Albert Heijn, meldt het RIVM. Van die twaalf was de besmetting in twee gevallen zo ernstig dat er een ziekenhuisopname nodig was. Het instituut houdt rekening met honderden besmettingen.

Hepatitis A is een infectieziekte waar een meldplicht op zit. De GGD meldt dat de eerste patiënt eind november binnenkwam, waarna de gevallen toenamen. Het RIVM is een onderzoek gestart waarbij de blauwe bessen naar voren kwamen. Na een monsterafname van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) werd de besmetting met hepatitis A ontdekt. De zakken werden tot gisteren nog verkocht.

Alle twaalf patiënten zijn tussen de 25 en 77 jaar oud. "Dit zijn enkel de ernstige gevallen waarbij patiënten medische hulp zochten", zegt een RIVM-woordvoerder.

Over het algemeen heeft de ziekte een mild verloop, waardoor het instituut een veelvoud aan besmetting vermoedt. De ziekte kan bij volwassenen leiden tot een leverontsteking. Volgens de woordvoerder lopen voornamelijk mensen met een verlaagde weerstand risico op een ernstige besmetting.

Een uitbraak op deze schaal is volgens het RIVM overigens niet geheel uniek, maar komt gemiddeld één keer per jaar voor.

Terugroepactie

Gisteren werd bekend dat Albert Heijn een veiligheidswaarschuwing had gegeven voor de diepvrieskilozakken blauwe bessen van het huismerk, vanwege een besmetting met hepatitis A. De supermarkt roept de producten terug.

Het gaat om kilozakken met een tht-datum van 14-4-2026 en alle data daarvoor, maar uit voorzorg heeft Albert Heijn alle kilozakken uit de schappen gehaald. Het bedrijf adviseert consumenten de bessen niet te eten. Klanten kunnen de zakken terugbrengen naar de winkel en krijgen dan hun geld terug.

Klanten die symptomen ervaren krijgen het advies hun huisarts te raadplegen.

Slechte hygiëne

De besmette blauwe bessen zijn afkomstig van een fabrikant uit Polen, zegt Albert Heijn. Volgens het RIVM is de uitbraak waarschijnlijk veroorzaakt door slechte hygiëne in het verpakkingsproces.

Hepatitis A is een ziekte die alleen bij mensen voorkomt. De besmetting verspreidt zich volgens het RIVM ook alleen van mens op mens, via de ontlasting. "Het virus zou verspreid kunnen zijn door besmet irrigatiewater, maar het is waarschijnlijker dat een bessenplukker zijn handen niet goed heeft gewassen na een toiletbezoek", aldus de RIVM-woordvoerder. Anders zou volgens hem de uitbraak groter zijn geweest.

Het gaat volgens AH enkel om de diepvrieskilozakken; de papieren doosjes bevroren blauwe bessen en de zakken gemixt rood fruit lopen geen risico, omdat die van een andere leverancier komen.

NAVO-landen gaan in de Oostzee meer samenwerken om onderzeese kabels te beschermen tegen nieuwe sabotageacties. Dat zei secretaris-generaal Mark Rutte op een NAVO-top in Helsinki voor landen rond de Oostzee. Op de top zijn Finland, Duitsland, Denemarken, Zweden en de drie Baltische staten Estland, Letland en Litouwen aanwezig.

Onder de naam Baltic Sentry zal de NAVO met onder meer fregatten en vliegtuigen in de Oostzee patrouilleren. Ook worden onderwaterdrones ingezet als afschrikking en wordt er gezocht naar de Russische schaduwvloot. Dat zijn schepen die onder een andere vlag varen om sancties tegen Rusland te omzeilen.

"Binnen de alliantie zien we elementen van een campagne om onze samenlevingen te destabiliseren door cyberaanvallen, pogingen tot moord en sabotage van onderzeese kabels in de Oostzee", zei Rutte in Helsinki.

Rutte zei ook dat de NAVO geen aanvallen op belangrijke infrastructuren zal accepteren en dat het bondgenootschap zal terugvechten om nieuwe sabotages te voorkomen.

De missie is gestart nadat onderzeese data- en stroomkabels in de Oostzee meerdere keren werden beschadigd. De NAVO en Europese landen beschuldigen Rusland daarvan.

Terwijl de leiders van de NAVO-landen bijeenkwamen, meldde de Poolse publieke omroep TVP dat een schip van de Russische schaduwvloot was gesignaleerd bij een gasleiding die van Noorwegen naar Polen loopt. Dat schip zou rond die pijplijn hebben gevaren.

De NAVO nam eerder al maatregelen door de militaire aanwezigheid in de Oostzee te vergroten. Dat besluit werd genomen nadat een elektriciteitskabel tussen Finland en Estland was beschadigd.

Ook op de Noordzee en op de Atlantische Oceaan is de NAVO actief. Het Nederlandse fregat Zr. Ms. Tromp leidt een vlootverband dat nieuwe sabotageacties op zee moet afschrikken. De schepen kunnen er snel erbij zijn als saboteurs ontdekt worden.

Correspondent Christiaan Paauwe ging eerder deze maand mee op patrouille met de marine van Estland:

Ridouan Taghi wisselde vanuit de gevangenis via zijn advocaat Inez Weski meer dan 8000 berichten met zijn oudste zoon en andere contacten, zegt het Openbaar Ministerie. Die berichten zijn deels bewaard en gingen volgens het OM over het voortzetten van Taghi's drugshandel.

Het OM heeft geen aanwijzingen dat Weski ook opdrachten voor geweld heeft doorgegeven. "Wellicht lag daar ook voor haar een grens", zei de officier van justitie vanochtend in de rechtbank in Rotterdam.

Daar diende de eerste zitting in de strafzaak tegen Weski. Zij wordt verdacht van deelname aan de criminele organisatie van haar toenmalige client Taghi. Hij zit in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught en kan daar alleen vrijuit praten met zijn raadslieden. Door berichten door te spelen, zou Weski Taghi's organisatie hebben geholpen.

Dwang

Waarom Weski dit zou hebben gedaan, blijft volgens het OM onduidelijk. "Wij houden er nog steeds rekening mee dat zij heeft gehandeld onder dwang of dreiging", zei de officier.

De verdenkingen ontstonden in 2022, toen het OM een grote hoeveelheid chatberichten in handen kreeg van cryptocommunicatiedienst Sky ECC. Ook Weski had zo'n telefoon om versleuteld met een zoon van Taghi te kunnen communiceren.

Uit de onderschepte berichten bleek dat er boodschappen tussen vader en zoon heen en weer gingen. Die gingen over betalingen, drugs en hoe het vak aan Taghi's oudste zoon moest worden geleerd. "Zelfs de boekhouding van de criminele organisatie werd gedeeld en besproken."

Volgens officier van Justitie Patist wordt door de berichten de rol van advocaat Weski 'pijnlijk duidelijk':

Weski heeft zelf nooit iets willen verklaren. Volgens de 69-jarige oud-advocaat, die vandaag niet aanwezig was, kan zij niets zeggen omdat ze te allen tijde is gebonden aan geheimhouding. De communicatie tussen advocaten en cliënten is immers strikt vertrouwelijk.

"Zij verschuilt zich ten onrechte achter haar toga", vond de officier van justitie. "Het verschoningsrecht is bedoeld ter bescherming van de cliënt, niet ter bescherming van de advocaat zelf."

Zwijgen

Maar in een brief aan de rechtbank die werd voorgelezen, kondigde Weski aan dat ze zal blijven zwijgen vanwege haar beroepsgeheim. Ze ging ook in op de gerechtelijke procedures die nog lopen, onder meer over de inbeslagname van gegevens die onder haar geheimhouding zouden vallen.

"De indruk wordt gewekt dat de verdediging het proces onnodig vertraagt", liet Weski de rechtbank weten. Dat is volgens haar absoluut niet waar.

Atoombunker

Verder wil ze opheldering over haar detentie. Ze zat ruim een maand vast en werd naar eigen zeggen ook enige tijd vastgehouden "in de atoombunker van Kamp Zeist". Ze besloot haar brief met een oproep aan de rechtbank voor rechtvaardigheid en begrip.

Geert-Jan Knoops, een van de advocaten van Inez Weski, benadrukte dat zij 45 jaar lang de rechtsstaat heeft gediend. Daarvoor verdient ze volgens hem respect. "Druk zetten op de verdediging omdat we allemaal willen weten hoe het zit, doet geen recht aan haar positie", aldus Knoops.

De rechtbank heeft Derzik H. veroordeeld tot een gevangenisstraf van 14 jaar voor het doodsteken van Jimmy Schepers op festival Solid Grooves. Twee medeverdachten zijn veroordeeld tot 18 en 6 maanden cel.

Het festival was eind mei 2023 in het Westelijk Havengebied in Amsterdam. De 21-jarige Schepers en zijn vrienden raakten daar in een discussie met H. en anderen, wat uitliep op een gevecht. Schepers overleed door messteken en twee vrienden van hem raakten zwaargewond.

Kort na de steekpartij werden drie verdachten aangehouden: de nu 21-jarige H., die wordt gezien als hoofdverdachte, en twee medeverdachten van 22 jaar.

Beelden van het incident

De rechtbank acht bewezen dat H. Schepers met messteken om het leven heeft gebracht. Volgens de rechters blijkt onder meer uit beelden van het incident dat H. het slachtoffer stak, meldt stadsomroep AT5. "Op de beelden is niet al het geweld tegen Jimmy te zien, maar wel is te zien dat u een terugtrekkende beweging maakt met een mes in uw hand", oordeelde de rechtbank. "Ook al is op de beelden niet te zien dat u Jimmy raakt, kan het niet anders dan dat u diegene bent die Jimmy heeft doodgestoken."

Daarnaast is H. veroordeeld voor onder meer openlijke geweldpleging en twee gewelddadige berovingen op het festival, die hij voorafgaand aan de fatale steekpartij pleegde.

Lagere straffen

Het Openbaar Ministerie had 20 jaar geëist, maar de rechtbank vond dat te hoog en komt uit op een celstraf van 14 jaar. De rechtbank keek hierbij naar de straffen die in vergelijkbare zaken zijn opgelegd en ook werd rekening gehouden met de jonge leeftijd van de verdachte. Ook was de maximale straf voor doodslag ten tijde van de steekpartij 15 jaar.

Tegen medeverdachten Arginio E. en Guillermo G. eiste het OM celstraffen van respectievelijk 4,5 en 2 jaar wegens openlijke geweldpleging, bedreiging en diefstal met geweld. Ook hier komt de rechtbank uit op lagere straffen.

Volgens de rechtbank waren ze allebei betrokken bij de vechtpartij en was E. degene die als eerste ruzie zocht met de vriendengroep van Schepers. Normaal gesproken krijgen verdachten die voor het eerst worden veroordeeld voor openlijke geweldpleging een taakstraf, maar omdat het geweld in dit geval zo heftig was, zijn er toch celstraffen opgelegd.