NOS Nieuws - Algemeen

Dreigbrieven, ongewenste bezoeken en vandalisme. Volgens LTO Nederland, een belangenorganisatie voor agrariërs, krijgen boeren hier steeds vaker mee te maken en dan voornamelijk vanuit de hoek van dierenrechtenactivisten. Een maand geleden opende de organisatie daarom een meldpunt om, samen met andere belangenverenigingen, een beter beeld te krijgen van hoe vaak boeren worden bedreigd of geïntimideerd.

"In de eerste maand hebben we zo'n 25 serieuze meldingen binnengekregen. Dat gaat bijvoorbeeld om boeren die klemgereden zijn, bij wie bekladdingen zijn aangericht of waar er anonieme post op de mat lag. Verder hebben we nog vele tientallen andere signalen binnengekregen", zegt een woordvoerder van LTO.

Ongevraagde stalbezoeken

Het Platform Veilig Ondernemen (PVO), een samenwerkingsverband tussen politie, OM, gemeenten en belangenorganisaties, herkent het beeld. "Wij houden meldingen nog niet bij, maar horen wel geluiden van agrariërs dat intimidatie vanuit activistische dierenrechtengroepen toeneemt", zegt specialist Martijn Wildeboer van PVO.

In veel van de verhalen die boeren aan de NOS vertellen, wordt dierenrechtenorganisatie Animal Rights genoemd. In een reactie zegt de groep niet achter bedreigingen en vernielingen te staan. "We willen niet individuele boeren aanpakken, maar de hele industrie", zegt een woordvoerder.

De organisatie zegt wel ongevraagd stallen te bezoeken. "Dat doen we nu wel veel minder dan vroeger. Als er volledige openheid zou zijn over wat er achter stalmuren gebeurt met de dieren, dan hoeven we ook niet binnen te kijken." De woordvoerder zegt ook: "Het is natuurlijk zo dat stallen vaak op het woonadres van boeren staan, maar zij kiezen er zelf voor om daar te wonen".

Andere dierenorganisaties die door de NOS zijn benaderd met vragen reageerden niet.

Adres openbaar

De belangrijkste klacht van LTO is dat het voor dierenrechtenorganisaties te makkelijk is om woongegevens van boeren te achterhalen, bijvoorbeeld via de Kamer van Koophandel of een WOO-verzoek (Wet Open Overheid). "Met een WOO-verzoek kunnen bedrijfsgegevens opgevraagd worden, en agrariërs wonen vaak op hun bedrijfsadres", zegt de woordvoerder.

In november vorig jaar hield LTO een rondgang onder haar leden om een eerste beeld te krijgen. Daaruit kwam naar voren dat 65 procent van de respondenten met zo'n WOO-verzoek te maken kreeg.

Een derde van hen zei daarna last te hebben van treiterijen, intimidatie, bedreiging, laster of erger. 83 procent zei daar bang voor te zijn. "Ik durf de statistische hardheid van de enquête niet te garanderen, maar het geeft in ieder geval een beeld", zo zegt de woordvoerder.

Jitty van der Werf is melkveehouder in het Friese Hitzum. "Ik vind het ernstig dat er bij een WOO-verzoek zoveel informatie vrijgegeven wordt." De boerin is zelf een aantal jaar geleden ook bedreigd; ze was toen nog actief bij Farmers Defence Force. "Toen lag er een boze brief zonder afzender op de mat, dat was heel beangstigend. Ik was bang dat ze mijn stal in brand zouden steken."

Een deel van de brief die Van der Werf kreeg

De dreigbrief is onderzocht door justitie, maar die kon er uiteindelijk niets mee, zegt Van der Werf. "Ik vreesde vooral dat iemand mijn dieren of drie jonge kinderen thuis iets zou aandoen."

De NOS sprak meer boeren die last hadden van intimidatie of bedreiging. Zij wilden alleen anoniem hun verhaal doen, uit angst voor meer acties. Een boer uit Friesland zei dat zijn adresgegevens en een foto recent door actiegroepen online werden gedeeld. Dat heet 'doxing'. "Daar schrok ik heel erg van."

Een voormalig boer uit Gelderland kreeg, inmiddels tien jaar geleden, ongewenste bezoeken in de stal: "Je krijgt het gevoel dat ze altijd kunnen binnenvallen als ze willen. Die ervaringen hebben er aan bijgedragen dat ik gestopt ben." Weer een andere boer uit Brabant vertelt dat zijn stal zo'n drie jaar geleden beklad werd: "Ik liep naar binnen en er stond groot 'Meat is Murder' op de muur."

Femke van de Plas is expert in veiligheid in het buitengebied en werkt ook als extern vertrouwenspersoon bij de Zuid-Nederlandse tak van LTO. "Normaal gesproken ondersteun ik boeren wanneer ze benaderd worden door drugscriminelen die hun stallen willen gebruiken. De laatste tijd ben ik veel meer bezig met boeren die bedreigd of geïntimideerd worden."

"Verhalen over vernielingen of leuzen op stalmuren, hoor ik inmiddels meerdere keren per maand en ik werk alleen in Brabant, Limburg, Zeeland en Gelderland-Zuid." Om de boeren te helpen organiseert Van de Plas weerbaarheidstrainingen. "Ik geef tips over hoe je met gesprekstechnieken kunt deëscaleren wanneer iemand op je erf staat."

Volgens specialist Martijn Wildeboer van het platform PVO is het een goed idee om nog meer in te zetten op voorlichting. "Agrariërs moeten weten dat ze naar bijvoorbeeld vertrouwenspersonen kunnen."

Bij het versturen van de gemeentelijke aanslagbiljetten in Land van Cuyk zijn grote fouten gemaakt. Van de in totaal 45.000 biljetten zijn er 2140 verkeerd bezorgd. De gemeente spreekt van een technische storing bij de leverancier van de enveloppen, waardoor het verkeerde adres op het voorblad stond.

Op de enveloppen ontbraken de letters bij een huisnummer (bijvoorbeeld 20A) of toevoegingen. Hierdoor hebben sommige inwoners geen gemeentelijke aanslag ontvangen, terwijl bij anderen er meerdere (dus ook van andere mensen) exemplaren op de mat vielen, meldt Omroep Brabant.

De gemeente benadrukt dat op de biljetten zelf wel het juiste adres stond. Wel kunnen wildvreemden nu zien hoe hoog de aanslag is voor iemand een paar straten verderop .

Verkeerde persoon

Mensen die aanslagen hebben ontvangen die niet voor hen zijn bedoeld, wordt opgeroepen om die (gratis) terug te sturen naar de afzender. "Zo voorkom je dat deze gegevens bij de verkeerde persoon terechtkomen", aldus de gemeente.

Land van Cuijk zegt de fout te hebben gemeld bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Ook zijn alle betrokken inwoners per brief geïnformeerd. De 2140 betrokken huishoudens krijgen een nieuwe aanslag.

Wie zich zorgen maakt of vragen heeft, kan bij de gemeente terecht. "Wij vinden het vervelend dat dit is gebeurd en begrijpen dat het overlast kan geven."

Geen biljet

Ook wie ondanks alles nog steeds geen aanslagbiljet heeft ontvangen, wordt verzocht contact op te "zodat we samen kunnen nagaan waar je aanslagbiljet is gebleven".

In de film die tijdens de Tweede Wereldoorlog is gemaakt in Kamp Westerbork zijn opnieuw drie mensen herkend. Het gaat waarschijnlijk om de 9-jarige Israël Wijnschenk, zijn vader Max Wijnschenk en zijn oma Betje Kokernoot-van Furth uit Utrecht. Het jongetje en zijn oma werden door de nazi's gedeporteerd en vermoord. Max en zijn vrouw Chel Wijnschenk overleefden de oorlog.

De historische film over het doorgangskamp bij het Drentse dorp Westerbork is tussen maart en mei 1944 gemaakt door de Joodse gevangene en filmmaker Rudolf Breslauer. De film is uniek omdat de beelden niet in scene zijn gezet. Bovendien is het begin te zien van de deportatie van enkele honderden Joden en Roma per trein op 19 mei 1944.

Het zijn de beelden van die vertrekkende trein waarop onderzoekers Victor Frederik en Koen Hulsbos zich baseren, meldt RTV Utrecht na berichtgeving van de lokale site Nieuws 030.

Zijn scheiding

Frederik is beheerder van de website joodseschoolutrecht.nl. Daar maakt hij levensbeschrijvingen van alle Joodse leerlingen in Utrecht die in de oorlog niet meer op hun eigen school mochten blijven, maar verplicht bij elkaar moesten zitten op de Joodse school.

Frederik kreeg vorig jaar bezoek van amateuronderzoeker Koen Hulsbos, die al jarenlang mensen identificeert in de Westerborkfilm. Hulsbos wees hem op een fragment waarin mogelijk de jonge Israël Wijnschenk te zien is, een leerling van de school. Frederik: "Ik had meteen het gevoel dat dit Israël kon zijn. Zijn scheiding, die kenmerkende lok op het voorhoofd, het kwam allemaal overeen met de foto's die ik van hem kende."

Twee druppels water

Op het fragment in de film staat een jongetje, dat tussen twee volwassenen door naar buiten kijkt uit de trein. Hij is opnieuw zichtbaar wanneer de deur vlak voor vertrek wordt gesloten. Volgens Frederik horen de man, de jongen en de vrouw op het beeld "duidelijk bij elkaar". Daarnaast lijken ze als twee druppels water op eerdere foto's én hebben familieleden ze ook al herkend. Al houdt de onderzoeker een slag om de arm. "Herkenning is nog geen absolute zekerheid", zegt hij.

Vast staat dat Max en zijn vrouw Chel (niet op de beelden) na de oorlog terugkwamen naar Utrecht, hun kinderen Israël en zijn zusje Kitty werden vermoord. Ook oma Betje werd vergast in Auschwitz.

Viswinkel

Max en Chel stonden na de oorlog "gewoon weer in hun viswinkel aan de Lange Elisabethstraat", zegt onderzoeker Frederik. Max overleed in 1982, zijn vrouw in 2005.

Met zijn speurwerk weet Hulsbos steeds meer mensen op de beelden van de Westerborkfilm te identificeren. Vorig jaar december bijvoorbeeld ging het om het echtpaar Marcus Pels en Hendrika Brandon. Bijna 2 jaar geleden werd een Utrechts echtpaar herkend in de Westerborkfilm, toen door nazaten. Dat waren Ludwig Dannheisser en zijn vrouw Johanna Dannheisser-Bloch.

Setella

Enkele tientallen van de 446 mensen die op het moment van de opnames op transport gingen, zijn geïdentificeerd. Het bekendste beeld is dat van Setella Steinbach, een kind van Sinti-Roma-ouders. De laatste blik waarmee zij vanuit de trein naar buiten kijkt, wordt gezien als een van de meest indringende beelden van de Holocaust.

De man die gisteren bij het Holocaustmonument in Berlijn een 30-jarige toerist neerstak, is een 19-jarige vluchteling uit Syrië. Dat bevestigt het Openbaar Ministerie na berichtgeving door de krant Bild.

De man woont in een vluchtelingenopvang in de stad Leipzig. De politie heeft dat complex doorzocht.

Het Openbaar Ministerie gaat uit van een antisemitisch motief. Hij zou sinds enkele weken van plan zijn geweest "om Joden te doden", schrijft het OM in een verklaring. Hij zou daarom ook het Holocaustmonument als plaats delict hebben gekozen.

De 19-jarige vluchteling was niet eerder opgevallen bij politie en justitie. Hij werd enkele uren na de mesaanval opgepakt. Hij had behalve het wapen ook een gebedskleed en een koran bij zich, zegt het OM. "Dat duidt op een religieus motief."

Buiten levensgevaar

De 30-jarige toerist, een Spanjaard, raakte door de mesaanval zwaargewond. Hij is inmiddels buiten levensgevaar.

Morgen zijn er verkiezingen in Duitsland. Migratie is een van de belangrijkste verkiezingsthema's. De radicaal-rechtse AfD lijkt een historische winst te gaan boeken achter de christendemocratische CDU/CSU, die ruim aan kop gaat in de peilingen.

Het lichaam dat gisteravond door Hamas is overgedragen aan Israël, is inderdaad van gijzelaar Shiri Bibas. Israël heeft dat bevestigd. Ook de familie van Bibas zegt dat ze nu is "teruggekeerd naar huis".

Het lichaam van Bibas zou donderdag door Hamas worden overgedragen aan Israël, samen met die van haar kinderen en van een andere gijzelaar. Bij identificatie in Israël bleek dat Hamas niet Bibas, maar het lichaam van een onbekende vrouw had overgedragen. Volgens premier Netanyahu kwam die uit Gaza.

Israël reageerde verontwaardigd. Netanyahu sprak van een grove schending van het bestand tussen Israël en Hamas.

Hamas gaf toe dat er een fout was gemaakt. Gisteravond werd een ander lichaam overgedragen aan het Rode Kruis. Later werd bevestigd dat het stoffelijke overschot van Bibas terug is in Israël.

Ontvoering uit Nir Oz

Bibas werd bij de terreuraanslagen van Hamas op 7 oktober 2023 met haar twee zoontjes ontvoerd uit de kibboets Nir Oz. Die ligt op minder dan twee kilometer van de grens met de Gazastrook. Haar ouders werden die dag vermoord.

Volgens Israël zijn Shiri, Ariel en Kfir Bibas een maand later vermoord. Hamas zegt dat ze zijn omgekomen bij Israëlische bombardementen.

De familie van Bibas bedankt iedereen die heeft meegeleefd. De kibboets Nir Oz zegt in een verklaring dat er na zestien "ondraaglijke maanden" eindelijk duidelijkheid is.

Palestijnse vrouw

Het lichaam van de onbekende Palestijnse vrouw is nog in Israël. Hamas heeft Israël opgeroepen het terug te geven. De Israëlische nieuwssite Ynet meldt op basis van een Israëlische functionaris dat Israël dat doet na de identificatie van Bibas.

"Nog zeventig uur", roept Friedrich Merz voldaan. Hij telt de uren af tot de huidige regering plaatsmaakt, voor hem en zijn partij. Het zelfvertrouwen van de leider van de Duitse christendemocraten is groot op een van de laatste campagne-events van zijn CDU.

Alle peilingen wijzen er inderdaad op dat de CDU morgen de grootste wordt in de parlementsverkiezingen die Merz vanwege de grote internationale onrust nu al historisch noemt. Die zullen bepalen wie het voor het zeggen krijgt in het machtigste land van Europa, op een moment dat Europa meer op zichzelf lijkt aangewezen.

Dat Duitsland naar rechts opschuift, is al te merken voordat duidelijk is welke partijen straks samen kunnen regeren. Tegelijk blijven na een felle campagne, die gedomineerd wordt door binnenlandse zorgen over migratie en de economie, enkele belangrijke vragen open.

Stijgende prijzen en brokkelende infrastructuur

Aanvankelijk ging in de verkiezingsstrijd de meeste aandacht uit naar economische problemen in Duitsland. Het beeld van een ingestorte brug in Dresden en de problemen bij Volkswagen groeiden uit tot symbool voor de verwaarloosde infrastructuur en de industrie die het moeilijk heeft.

Nog altijd spelen zorgen over hoge rekeningen, lage pensioenen en verdwijnende banen een rol bij de gang naar de stembus, ook al wijst bondskanselier Scholz (SPD) erop dat de stijgende kosten vooral te wijten zijn aan de Russische president Poetin. De Duitse regering zag zich door de Russische inval in Oekraïne gedwongen om in plaats van goedkoop Russisch gas elders duurder energie in te kopen, een ongekend snelle omslag die in een industrieland als Duitsland ook veel andere prijzen opdrijft.

Voor de meeste Duitsers zijn het vooral die gevolgen die ertoe doen: oplopende rekeningen en fabrieken die overwegen in Duitsland te stoppen.

Partijen schuiven naar rechts

Maar na de aanslag op de kerstmarkt in Maagdenburg, een mesaanval in Aschaffenburg en de vermoedelijke aanslag in München is migratie weer het emotionele middelpunt van debatten geworden. Opnieuw maakt iemand met een migratieachtergrond slachtoffers in Duitsland; de maat is vol, klinkt het van links tot rechts. Nuances verdwijnen naar de achtergrond.

Dat Duitsland met immigranten criminaliteit 'importeert' was een idee dat eerder vooral bij de radicaal-rechtse AfD te horen was. Inmiddels vindt die gedachte ook meer weerklank in het midden. De stappen die de regering-Scholz al heeft gezet, zoals de invoering van grenscontroles en een uitbreiding van de middelen om uitgeprocedeerde asielzoekers uit te zetten, gaan velen niet ver genoeg.

Wat migratieplannen betreft zijn er nu behoorlijke overeenkomsten tussen het partijprogramma van de AfD en de christendemocratische CDU/CSU. Zo stellen beide dat de Duitse grenzen dicht moeten voor asielzoekers. Zoals Merz het zelf formuleert: de christendemocraten moesten hun eerdere koers onder Angela Merkel corrigeren. Al met al zijn de programma's van de Duitse partijen harder geworden op migratie, en conservatiever, concludeert een onderzoek van het Manifesto-Projekt.

Strijdpunten

Of een nieuwe regering de Duitse grenzen daadwerkelijk kan sluiten, blijft voorlopig onduidelijk. Volgens de huidige peilingen zouden de christendemocraten in een nieuwe regering met tenminste één andere partij moeten samenwerken. De radicaal-rechtse AfD, die met zo'n 20 procent tweede staat, sluit de partij uit. De sociaaldemocraten, nummer drie in de peilingen, zeggen dat sluiting van de grenzen volgens Europese regels niet mogelijk is.

Diezelfde SPD wil meer geld lenen om in de economie en defensie te investeren, iets wat de christendemocraten in de campagne vooralsnog juist uitsluiten. Die willen belastingen verlagen om het bedrijfsleven te helpen, en daar voelt de SPD weer weinig voor.

Ook wat defensie betreft lopen de standpunten uiteen. Scholz hield leveringen van Taurus-raketten aan Oekraïne tot nu toe tegen uit angst voor escalatie van de oorlog, een zorg van veel Duitsers. Merz is uitgesproken voor. En de vraag of Duitsland een militaire bijdrage kan leveren aan troepen in Oekraïne na een eventueel bestand, laten beiden voor de verkiezingen liever onbeantwoord.

Leiden in Europa

Dat het onhandig is dat Duitsland juist nu in een verkiezingsstrijd verkeert, bleek ook afgelopen maandag. De Franse president Macron had Europese regeringsleiders bij elkaar geroepen voor een spoedoverleg. Bondskanselier Scholz moest vroegtijdig weg: hij moest op de Duitse televisie nog vragen van burgers beantwoorden in een verkiezingsuitzending.

Eén belofte wil Merz wel doen, bij het CDU-event in Berlijn. "Als wij een regering vormen, en ik die leid, dan zal Duitsland weer een leidende rol nemen in Europa. We zijn met 84 miljoen mensen, de grootste economie, midden in Europa." Europa kan niet om Duitsland heen, zegt Merz.

De verkiezingen zijn dus morgen. In deze video zie je op wie de Duitsers kunnen stemmen, en waar zij voor staan:

Koffie is de afgelopen maanden zo snel in prijs gestegen dat er een conflict is ontstaan tussen de supermarkten en het moederbedrijf van koffiebrander Douwe Egberts. In veel supermarkten is de koffie van het bedrijf niet leverbaar. Inzet van de onderhandelingen: wie moet opdraaien voor de fors gestegen prijzen?

Op dit moment staat de prijs voor een kilo arabicabonen in de wereldhandel op zo'n 8,50 euro. De marktprijs voor deze meest gebruikte bonensoort is afgelopen jaar meer dan verdubbeld. Maar dat is nog niet zichtbaar in de supermarkt, want de koffie die nu in de schappen ligt is vorig jaar al ingekocht.

De prijsstijging van ruwe bonen heeft verschillende oorzaken. Brazilië is een van de grootste koffieproducenten ter wereld, maar het afgelopen jaar hadden de koffieboeren daar te kampen met slecht weer als gevolg van klimaatverandering. De oogst was veel minder groot.

Tegelijkertijd is de vraag naar koffie de afgelopen jaren wereldwijd flink toegenomen. In Azië werd van oudsher voornamelijk thee gedronken, maar de afgelopen jaren is koffie ook daar een populaire drank geworden.

Zo groeide de Amerikaanse koffieketen Starbucks nergens harder dan in Azië. Afgelopen jaren kwamen er jaarlijks zo'n 800 vestigingen bij in China. Inmiddels staat ruim een derde van alle Starbucks-vestigingen in Peking, Shanghai of een van de andere Chinese steden.

Wie gaat betalen?

De onderhandelingen die nu plaatsvinden tussen JDE Peet's, het moederbedrijf van Douwe Egberts, en de supermarkten gaan over de koffieprijzen voor komend jaar. Koffie wordt al jaren gezien als een van de basisproducten in een Nederlands huishouden.

De supermarkten willen dan ook dat de koffie die ze verkopen het komend jaar niet veel duurder wordt. "Grote prijsstijgingen moeten we kunnen uitleggen aan de klant", zegt Michiel Muller, oprichter van online supermarkt Picnic. "Afgelopen jaren zijn de prijzen enorm omhoog gegaan en nu komen er weer prijsvoorstellen van 20 à 30 procent hoger. Dat is voor ons onacceptabel."

Ook andere supermarkten zeggen op dit moment minder of geen Douwe Egberts-producten te hebben omdat ze er nog altijd niet uit zijn met JDE Peet's.

Het grote koffiemerk zelf wil niet veel kwijt over de onderhandelingen. "Jaargesprekken met retailers zijn een complex gegeven waarin de prijs een belangrijk element is, maar lang niet het enige. De prijs die de consument in de winkel betaalt, wordt door de supermarkten vastgesteld. Het is heel spijtig dat veel koffiedrinkers hun favoriete koffieproducten bij een aantal supermarkten momenteel niet aantreffen", zegt een woordvoerder.

Supermarkten en koffiemerken zijn niet de enige spelers in de keten. Er zijn ook nog boeren, verwerkers en allerlei tussenhandelaren. De vraag is dus waar de extra euro's voor een pak koffie belanden.

Direct bij de boer kopen

De koffieboer profiteert in ieder geval niet van de prijsstijging, zegt koffiedeskundige Bregje Deben van de Koffieschool. Een koffieboer krijgt misschien iets meer voor zijn koffie, maar het meeste geld blijft echt hangen bij de grote koffiebedrijven. "Van de prijs die we betalen voor koffie gaat zo'n 20 procent naar de producerende landen, maar 80 procent van het geld blijft hangen bij bedrijven in de consumerende landen."

Om dat eerlijker te verdelen, kopen sommige koffiespeciaalzaken hun koffie direct bij de boer. En dat zouden grotere spelers ook kunnen doen, zegt Guido van Staveren, oprichter van Moyee Coffee.

"We kennen iedere individuele boer, die is volledig gedigitaliseerd. We kopen daar koffie. We branden de koffie in het land van herkomst en verkopen het hier aan de consument. We werken op die manier samen met 12.000 boeren."

Het is niet te zeggen wat de prijs voor koffie de komende tijd gaat doen. Belangrijk is hoe de komende oogst in Brazilië zal zijn, die rond mei begint. Deskundigen verwachten dat de koffieprijs tot die tijd nog flink zal schommelen. Eén ding lijkt zeker: de koffie voor de koffiedrinker wordt duurder. Hoeveel zal afhangen van de supermarkten en koffiemerken.

Nieuwsuur dook ook in de schaarste van koffie. In de video zie je wat daar allemaal aan bijdraagt:

Goedemorgen! Prinses Amalia heeft voor het eerst alleen de hoofdrol bij een officiële gelegenheid, en in de Jaarbeurs spreken drie omstreden islamitische predikers die het kabinet had willen weren.

Eerst het weer: regen trekt over het land. Het wordt 11 tot 13 graden met wind uit het zuiden. Komende nacht is het droog met zondag een mix van zon en wolken bij maximaal 14 graden.

Ga je vandaag op pad? Dit is het overzicht van de files en wegwerkzaamheden en de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

De Amerikaanse president Trump vervangt zijn belangrijkste militaire bevelhebber, Charles Q. Brown. Brown is pas anderhalf jaar de voorzitter van de Joint Chiefs of Staff, de legertop van de VS waarin de bevelhebbers van onder meer marine, landmacht en luchtmacht zijn verenigd.

Minister Hegseth van Defensie had eerder al twijfels geuit over Brown, omdat die te veel zou doen om inclusiviteit in het leger te bevorderen. Trump kondigde ook aan vijf andere militairen op hoge posities te gaan vervangen.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Archeologen in Lisse zijn blij met een schoenafdruk van duizenden jaren oud. Ze deden de vondst tijdens onderzoek op de plek waar een nieuwe woonwijk gaat komen. De afdruk werd in de laatste week van de opgravingen gevonden.

De schoenafdruk komt qua grootte overeen met maat 42 en is volgens archeologisch onderzoeksbureau RAAP "uiterst zeldzaam". Er zijn volgens het bureau in Nederland slechts een paar schoenafdrukken ontdekt die zo oud zijn.

Fijne dag!

De Amerikaanse president Donald Trump heeft de topmilitair generaal Charles Q. Brown ontslagen. Brown was nog maar anderhalf jaar voorzitter van de Joint Chiefs of Staff, de top van de Amerikaanse strijdkrachten. Normaal duurt zo'n termijn vier jaar.

In de Joint Chiefs of Staff zijn de hoogste leiders van de Amerikaanse legeronderdelen verenigd, de opperbevelhebbers van onder andere marine, landmacht en luchtmacht. De voorzitter ervan is de belangrijkste militaire adviseur van de president en de minister van Defensie.

Hoewel een nieuwe president bijna altijd de minister van Defensie en de rest van de burgerleiding van het Pentagon vervangt bij zijn aantreden, is het niet gebruikelijk dat ook de militaire leiding wordt vervangen. Dat is om uit te stralen dat dit niet gaat om een politieke benoeming, maar een in het landsbelang.

Diversiteitskwesties

Trump legde niet uit waarom hij Brown heeft ontslagen. Wel beschuldigde hij de militaire leiding er eerder van te veel bezig te zijn met diversiteitskwesties. Ook Brown sprak zich in de nasleep van de dood van George Floyd uit over de discriminatie die hij als zwarte man in de luchtmacht had meegemaakt.

De nieuwe minister van Defensie Hegseth schreef eerder in een boek dat Brown daarmee te woke was geworden. Hij twijfelde openlijk of hij om zijn kwaliteiten was bevorderd of vanwege zijn achtergrond. "Was het vanwege de kleur van zijn huid? Of zijn vaardigheden? We zullen het nooit weten, maar de twijfel blijft - en dat is ook oneerlijk voor hemzelf."

Brown was de tweede zwarte voorzitter van de Joint Chiefs, na Colin Powell, die de functie van 1989 tot 1993 bekleedde. Trump bedankte hem in een bericht op zijn Truth Social-platform voor "zijn meer dan veertig jaren dienstbaarheid aan ons land".

Ongebruikelijke opvolger

De president kondigde eveneens aan dat hij ook militairen op vijf andere hoge posities in het Amerikaanse leger vervangt. Zo moet ook het hoofd van de Amerikaanse marine, admiraal Lisa Franchetti, plaats maken. Franchetti was de eerste vrouw die een militaire dienst leidde. Onder president Biden trad zij toe tot de Joint Chiefs of Staff.

Franchetti is de tweede vrouwelijke topofficier in het leger die door de regering van Trump wordt ontslagen. Trump ontsloeg eerder de commandant van de kustwacht, Linda Fagan, een dag nadat hij was beëdigd.

Als vervanger voor Brown kondigde Trump de gepensioneerde luitenant-generaal bij de luchtmacht Dan 'Razin' Caine aan. Die keuze is opmerkelijk, omdat Caine nooit de hoge militaire functies heeft bekleed die wettelijk nodig zijn voor de benoeming, al kan de president daar om veiligheidsoverwegingen van afwijken. Ook is het de eerste keer dat een generaal die al buiten dienst is terugkeert voor de functie.

Ontslagen bij Defensie

Niet alleen in de top vallen ontslagen. Het Amerikaanse ministerie van Defensie heeft aangekondigd zo'n 5400 ambtenaren te ontslaan die nog in hun proeftijd zitten. Het is een eerste stap in de geplande grotere ontslagronde van het Pentagon. Het personeelsbestand moet met zo'n 5 tot 8 procent krimpen.

Ook zal er geen nieuw personeel worden aangenomen zolang een verdere analyse van het personeelsbestand plaatsvindt. Hegseth plaatste donderdag al een video op X waarin hij stelt te willen bijdragen aan het streven van president Trump om het aantal mensen dat in dienst is van de Amerikaanse overheid terug te dringen. "Het is gewoon niet in het algemeen belang mensen in dienst te houden van wie de bijdrage niet essentieel is voor onze missies."

Het Pentagon heeft ongeveer 950.000 civiele werknemers in dienst.

Het Amerikaanse persbureau Associated Press (AP) heeft een rechtszaak aangespannen tegen drie topmedewerkers van het Witte Huis. Een week geleden werd het persbureau de toegang tot persmomenten van president Donald Trump in de Oval Office ontzegd.

AP, een van de grootste persbureaus ter wereld, is voor 'voor onbepaalde tijd' verbannen uit het officiële kantoor van Trump en mag ook niet meer meereizen met de president in Air Force One, het regeringsvliegtuig. Reden hiervoor was het besluit van AP om vast te houden aan de benaming Golf van Mexico. Vlak na zijn aantreden besloot Trump dat het de naam Golf van Amerika moest krijgen.

In de aanklacht, die is ingediend bij de federale rechtbank in Washington D.C., zegt AP dat het weigeren van de toegang in strijd is met het Eerste Amendement van de Amerikaanse grondwet. Dat garandeert vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Volgens AP draait de zaak om de ongrondwettelijke poging van het Witte Huis om de vrijheid van meningsuiting te controleren.

"De pers en alle mensen in de Verenigde Staten hebben het recht om hun eigen woorden te kiezen en dienen daarvoor niet te worden bestraft door de overheid", staat in de aanklacht. De zaak richt zich tot de stafchef van het Witte Huis Susan Wiles, de plaatsvervangend stafchef Taylor Budowich en perssecretaris Karoline Leavitt.

Een woordvoerder van het Witte Huis heeft gereageerd op de aanklacht: "We zullen ze in de rechtbank zien".

Traditionele benaming

Anderhalve week geleden werden verslaggevers van AP voor het eerst geweerd van een persconferentie. In de dagen daarna gebeurde dat vaker. Leavitt zei naderhand dat AP "nu de gevolgen ondervindt voor zijn leugens over de Golf van Amerika".

Na Trumps besluit om de naam van de watermassa tussen Mexico en de zuidelijke staten van de VS te veranderen, kreeg hij techbedrijven als Apple en Google zover om daarin mee te gaan, maar AP weigert dat. Omdat het gebied deels buiten Amerikaans territorium ligt, houdt AP vast aan de traditionele benaming, met de toevoeging dat de regering-Trump een andere benaming verkiest. AP voegt eraan toe dat het wereldwijd klanten heeft en dus de meest gangbare naam wil gebruiken.

Grote Bosatlas

De uitgever van de Grote Bosatlas, Noordhoff, volgt de Nederlandse Taalunie voor buitenlandse aardrijkskundige namen. Dat geldt ook voor de NOS. Tot nu toe houdt de Nederlandse Taalunie vast aan de naam Golf van Mexico.

Een terdoodveroordeelde man uit South Carolina in de Verenigde Staten heeft ervoor gekozen om door een vuurpeloton te worden geëxecuteerd. Mocht de executie van de 67-jarige Brad Sigmon doorgaan, is dat de eerste keer in 15 jaar dat deze methode wordt gebruikt.

De elektrische stoel zou hem "levend verbranden en koken", schrijft zijn advocaat in een verklaring. Ook het alternatief, een dodelijke injectie, zou volgens de advocaat "net zo monsterlijk" zijn. Sinds september heeft de staat South Carolina drie mannen geëxecuteerd met een dodelijke injectie.

"Als hij voor een dodelijke injectie zou kiezen, riskeert hij een langdurige doodsstrijd net zoals de drie mannen - die Brad kende - ondergingen", aldus zijn advocaat. Volgens de raadsman bleven de terdoodveroordeelden meer dan twintig minuten in leven. Zijn advocaten doen nog een poging de executie te stoppen, ze zijn in beroep gegaan bij het Hooggerechtshof.

'Niemand mag haar krijgen'

Sigmon werd in 2002 veroordeeld voor de moord op de ouders van zijn ex-vriendin. Hij zou de twee met een honkbalknuppel hebben vermoord. Vervolgens probeerde hij zijn ex-vriendin te ontvoeren, maar zij wist te ontsnappen. "Als ik haar niet kon krijgen, dan zou niemand anders haar mogen krijgen", verklaarde hij later in een bekentenis.

Vierde keer sinds 1976

Sinds de herinvoering van de doodstraf in de VS in 1976 zijn slechts drie gevangenen door een vuurpeloton geëxecuteerd. Alle keren gebeurde dat in de staat Utah, de laatste keer in 2010. Momenteel staan vijf staten in de VS het vuurpeloton toe: Idaho, Utah, South Carolina, Oklahoma en Mississippi.

De executie van Sigmon staat gepland op vrijdag 7 maart. Hij wordt vastgebonden aan een stoel en krijgt een kap over zijn hoofd. Op zijn borst wordt een doelwit geplaatst, waarna drie vrijwilligers vanaf een afstand van ongeveer 4,5 meter op hem schieten.

Europa moet zich tot de tanden toe wapenen. Dat zei de Litouwse minister van Defensie Sakaliene een paar dagen geleden in een interview. "Want als er inbreuk wordt gedaan op een centimeter grondgebied van Litouwen, Letland of Finland, dan faalt iedereen."

De ommezwaai naar een meer op Rusland gestelde politiek vanuit het Witte Huis is hard aangekomen in Litouwen en de andere Baltische staten. Deze landen waarschuwen al jaren dat als Rusland wegkomt met agressie en landjepik, zoals eerder ook op de Krim, de Balten zelf ondanks hun NAVO-lidmaatschap ook doelwit kunnen worden.

Niet alleen wordt steeds meer duidelijk dat Oekraïne grondgebied zal moeten opgeven voor een bestand, de Verenigde Staten zouden bovendien overwegen om troepen weg te halen uit Europa. Vooral in landen die grenzen aan Rusland en die veel te danken hebben aan die Amerikaanse aanwezigheid, zijn de zorgen groot.

Extra investeren

Dat is terug te horen bij bijna iedereen die je ernaar vraagt in Kaunas, de tweede stad van Litouwen. "Als er een vredesdeal komt met Rusland, dan is de kans dat wij straks een oorlog krijgen groter", zegt de 32-jarige Mantas op straat. "Zeker in een paar jaar."

Litouwen wil de komende jaren de defensie-uitgaven verhogen tot 6 procent van het bruto binnenlands product. Dat zou meer zijn dan de ambities van bijna alle andere NAVO-landen. Deze week maakte de Litouwse president bekend dat het land nog eens 10 miljard euro gaat investeren in de Oekraïense defensie-industrie.

In een besneeuwd trainingsveld op een half uur rijden van Kaunas staan Nederlandse verkenningsvoertuigen opgesteld. In paren rijden ze het terrein op en openen het vuur op de opgestelde schietschijven. Het is een training, al gaat deze missie in Litouwen veel verder dan alleen trainen. Hier is Nederland met een paar honderd militairen medeverantwoordelijk voor het beschermen van NAVO-grondgebied.

Rustiger aan de grens

De Nederlandse missie werkt samen met onder meer Duitsers en Noren, is bedoeld om de Litouwse bevolking gerust te stellen, Rusland af te schrikken, maar ook als het nodig is dit grondgebied te beschermen. "We zijn als NAVO een verdedigende groep", zegt luitenant Mark tussen de klappen van de zware mitrailleurs op de voertuigen door. "Dus ja, de simulaties hier zijn voor het verdedigende gevecht."

Defensie wil niet ingaan op wat de nieuwe koers van de Amerikanen kan gaan betekenen voor deze missie. Luitenant-kolonel Antonie Pijnappel laat doorschemeren dat hij bij Baltische collega's met wie hij contact heeft nog geen grote zorgen bespeurt. "Wij zijn hier samen om de Russische agressie tegen te houden."

Momenteel is het aan de andere kant van de grens rustig. Russische eenheden die vroeger rond de Baltische staten waren gestationeerd, zijn weggehaald voor de oorlog in Oekraïne. Maar als er een bestand komt, houdt men er rekening mee dat dit kan veranderen. "Het kost nog een bepaalde tijd voor de Russen om zich gereed te maken", zegt Pijnappel. "Maar het zou kunnen dat ze dan aan de andere kant weer met grotere aantallen terugkomen."

'Verantwoordelijkheid nemen'

Toch is het gesprek bij veel Litouwers na de laatste ontwikkelingen opnieuw: wat als wij de volgende zijn? Al helemaal nu zelfs de Amerikaanse troepenaanwezigheid in de regio onzeker is geworden. "Persoonlijk vertrouw ik Amerika niet meer", zegt een gepensioneerde vrouw. "Europa zal op zichzelf moeten bouwen."

Al denken sommigen ook dat er iets goeds uit alles kan komen. Zo ook Darius, een 36-jarige steigerbouwer die eerder een paar jaar in Den Haag werkte. Met zijn zoon en dochtertje geniet hij van een vrije dag. "Ja, ik maak mij meer zorgen om mijn familie", zegt Darius. "Maar dit zal ons alleen maar sterker maken. Want elke burger van Litouwen moet zijn verantwoordelijkheid nemen, de wapens oppakken en bereid zijn ons land te verdedigen."

Bij een hack bij de populaire cryptobeurs Bybit is voor bijna 1,5 miljard dollar aan digitaal geld gestolen, zo heeft topman Ben Zhou bekendgemaakt via sociale media. Het is de grootste diefstal ooit in de crypto-industrie, meldt financieel persbureau Bloomberg op gezag van analisten.

Volgens Zhou heeft een hacker vrijdag ingebroken in een wallet van zijn bedrijf, een soort kluis met cryptomunten. Een analist meldde op Telegram dat er vervolgens naar schatting 1,46 miljard dollar aan crypto-munten uit de wallet verdween, in een reeks verdachte transacties.

Het gaat om ethereum-munten, een populaire valuta in de cryptosector. Waar het geld nu is en of het terug te halen is, is niet bekend.

Het bericht waarin topman Zhou de diefstal bekendmaakte:

Zhou zegt dat alle verliezen gedekt kunnen worden, ook als de gestolen tegoeden niet worden teruggehaald. De andere wallets van zijn platform zijn volgens hem bovendien allemaal veilig.

Bybit werd opgericht in 2018 en is sindsdien uitgegroeid tot een van de grootste cryptobeurzen ter wereld. Dagelijks wordt er op het platform voor meer dan 36 miljard dollar gehandeld in crypto.

Het platform uit Dubai vertegenwoordigde voor de hack ongeveer 16,2 miljard dollar op de beurs, blijkt uit cijfers van cryptoplatform CoinMarketCap. Ongeveer 9 procent daarvan is dus vandaag gestolen.

De 27-jarige Hadi Matar is schuldig bevonden aan poging tot moord op de Brits-Amerikaanse auteur Salman Rushdie. Rushdie werd in 2022 tijdens een lezing op een podium in New York meermaals gestoken in zijn gezicht, hals, arm en buik. De auteur werd zwaargewond naar het ziekenhuis gebracht. Hij overleefde de aanval, maar verloor wel het zicht in een oog.

De 77-jarige auteur getuigde zelf tijdens de strafzaak, die zeven zittingsdagen in beslag nam. Hij omschreef gedetailleerd de verwondingen die hij opliep en het pijnlijke herstel. Ook wezen meerdere getuigen Matar aan als dader. De jury had twee uur nodig om de man uit New Jersey te veroordelen voor het geweld.

Matar is ook schuldig bevonden aan het verwonden van een andere persoon op het podium. De man die die dag het gesprek met Rushdie zou voeren raakte gewond aan zijn voorhoofd.

Intentie

Tijdens de zaak verklaarde het advocatenteam van Matar dat de officier van justitie niet had bewezen dat de dader de intentie had om Rushdie te vermoorden. Zo verwondde hij de auteur niet in zijn hart- en longstreek. Volgens de verdediging is de intentie van Matar een cruciaal onderdeel in een veroordeling voor poging tot moord.

Kort na de aanval in 2022 verklaarde Matar in een interview via een videoverbinding vanuit de gevangenis met de Amerikaanse krant New York Post dat hij verbaasd was dat Rushdie de aanval had overleefd.

Volgens de advocaat van Rushdie was het onmogelijk om de gedachte van de dader te lezen, maar hij stelde dat als iemand een man tien tot vijftien keer neersteekt, de kans op overlijden groot is.

Duivelsverzen

Salman Rushdie schreef in 1988 het boek De Duivelsverzen. Het boek zorgde voor veel ophef binnen strenggelovige delen van de islamitische gemeenschap. In het boek zou Rushdie de profeet Mohammed oneervol hebben neergezet en het boek zou volgens sommigen 'godslasterlijk' zijn. Er ontstonden grote protesten wereldwijd, er werd brand gesticht bij boekwinkels en vertalers van het boek werden aangevallen en vermoord.

De toenmalige Iraanse ayatollah Khomeini sprak een fatwa uit over Rushdie en bood 3 miljoen dollar om de auteur te doden. In 1989 overleefde Rushdie in Londen een bomaanslag, doordat het explosief te vroeg afging. De auteur dook bijna drie decennia onder. In 1998 zei de Iraanse overheid de fatwa niet meer te steunen, maar de oproep ook niet in te kunnen trekken.

In het interview met de New York Post omzeilde Matar vragen over de fatwa, maar zei hij wel dat de "ayatollah een goede man was" en dat hij veel respect voor hem had. Ook zei hij maar een paar pagina's van het boek van Rushdie te hebben gelezen.

De strafbepaling staat gepland voor 23 april. Er hangt Matar een gevangenisstraf van 25 jaar boven het hoofd. Dat is de maximale straf voor poging tot moord volgens de officier van justitie. Zijn advocaat zegt dat Matar teleurgesteld is in de uitspraak, maar die tegelijkertijd ook zag aankomen.

Rushdie schreef over de aanval en zijn herstel in zijn memoires, Knife, die vorig jaar uitkwamen.

De burgemeester van Los Angeles heeft brandweercommandant Kristin Crowley van de stad per direct ontslagen vanwege haar handelen tijdens de verwoestende bosbranden in de Amerikaanse stad begin dit jaar.

Op 7 januari ontstonden er meerdere bosbranden in Los Angeles, die zich snel verspreidden door het droge landschap en harde Santa Ana-winden. Het duurde 24 dagen voordat de brandweer alle branden volledig onder controle had. Zeker 29 mensen kwamen om het leven, meer dan 80.000 inwoners werden geëvacueerd. Veel van hen zijn dakloos geraakt.

Brandweer naar huis gestuurd

"We weten dat duizend brandweerlieden die dienst hadden kunnen hebben op de ochtend dat de branden uitbraken naar huis werden gestuurd onder toezicht van commandant Crowley", zegt burgemeester Karen Bass.

Volgens haar weigerde de brandweerchef daarnaast een rapport op te stellen over de branden. Dat rapport is noodzakelijk voor het onderzoek, zegt Bass.

Tijdens de branden verweet Crowley het bestuur van de stad op haar beurt te veel te hebben bezuinigd op de brandweer.

Interim-chef

Volgens de burgemeester is "nieuw leiderschap" nodig voor de brandweer. Voor nu is een sinds kort gepensioneerde brandweerman benoemd tot interim-commandant.

Crowley werd in 2022 benoemd als hoofd van de brandweer in Los Angeles. Ze werkte meer dan 25 jaar voor de brandweer.

Is een Uber-chauffeur nou een echte ondernemer of toch eigenlijk een verkapte werknemer? Het hangt af van de specifieke omstandigheden, oordeelt de Hoge Raad. Het antwoord kan effect hebben op de nieuwe zzp-wet.

Taxi-app Uber en vakbond FNV procederen inmiddels al jaren over de status van de Uber-chauffeurs. In 2021 oordeelde de rechtbank in Amsterdam dat de chauffeurs die als zzp'er voor Uber werken eigenlijk werknemers zijn. De taxi-app was het daar niet mee eens en stapte naar het gerechtshof. Het hof stelde vervolgens zogenoemde prejudiciële vragen aan de Hoge Raad.

En dus bogen de hoogste rechters zich over de kwestie. Zij komen nu met een minder rigide uitleg dan de rechtbank in 2021. Het kan zo zijn dat twee zzp-chauffeurs voor Uber precies hetzelfde werk doen, maar dat de ene geldt als ondernemer en de andere als werknemer. Het maakt uit of ze zich buiten hun werk voor Uber wel of juist niet als ondernemer gedragen.

Hetzelfde werk

"Dit is fantastisch nieuws voor alle chauffeurs", reageert Uber opgetogen op de uitspraak. "Voor hen is het een grote overwinning dat de Hoge Raad nu ook aangeeft dat ondernemerschap volop meeweegt."

Toch ziet ook de FNV aanknooppunten om blij te zijn. De vakbond concludeert juist dat ze ook voor schijnzelfstandigen de cao mogen afdwingen. "Waar de schoen wel wringt, is dat het op basis van deze uitspraak mogelijk is dat twee mensen hetzelfde werk doen waarbij de ene persoon wel een arbeidsovereenkomst heeft en de ander niet. Dat is wat ons betreft onwenselijk."

Met de antwoorden van de Hoge Raad in de hand kan het gerechtshof Amsterdam nu oordelen of Uber-chauffeurs eigenlijk schijnzelfstandigen waren en met terugwerkende kracht als werknemers behandeld moeten worden. Bij die uitspraak zal ook duidelijk worden of dit voor alle Uber-chauffeurs geldt, of dat een deel wel degelijk als ondernemer moet worden gezien.

Nieuwe wet

Het antwoord van de Hoge Raad gaat ook een rol spelen bij de nieuwe zzp-wet waar het kabinet aan werkt, de wet VBAR. Het kabinet wachtte op deze uitspraak om die wet verder uit te werken. De VBAR moet voor meer duidelijkheid gaan zorgen over welke zzp'ers nou wel schijnzelfstandigen zijn en welke niet.

Zuid-Sudan sluit de komende twee weken de scholen vanwege een extreme hittegolf. Volgens de minister van Onderwijs vallen er door de hoge temperaturen gemiddeld twaalf leerlingen per dag flauw in de hoofdstad Juba.

Scholen in het land hebben vaak metalen platen als dak en geen elektriciteit voor airconditioning of ventilatoren. De minister van Klimaat adviseert inwoners om binnen te blijven en genoeg water te drinken. Ambtenaren raadt ze aan om halve dagen te werken. Naar verwachting zal de temperatuur oplopen tot 42 graden Celsius.

Schoolmedewerkers roepen de regering op om de schoolkalenders aan te passen, zodat scholen voortaan tussen februari en april gesloten zijn. Zodra de temperaturen dalen kunnen kinderen weer lessen volgen.

Het is het tweede jaar op rij dat het land de scholen sluit als gevolg van extreme temperaturen. Het land ondervindt al langer gevolgen van klimaatverandering, zoals hittegolven en overstromingen tijdens het regenseizoen.

'Overheid gefaald'

De belangenorganisatie Integrity South Sudan veroordeelt de beslissing van de overheid om de scholen opnieuw te sluiten vanwege de hitte. Volgens de groep faalt de overheid in het "vooropstellen van het onderwijs aan Zuid-Sudanese kinderen". De groep eist van de overheid dat schoolgebouwen worden uitgerust met airconditioning en koelsystemen op zonne-energie.

Ook vragen ze om flexibele schooltijden, zodat leerlingen tijdens de heetste dagdelen naar huis kunnen, en om meer groen in de omgeving van de scholen. Ze hopen dat het onderwijs van de leerlingen zo minder wordt onderbroken door het klimaat.

Zuid-Sudan verkeert in een economische crisis sinds de onderbreking van de olie-export, nadat een pijplijn brak in buurland Sudan. De leiding is inmiddels hersteld.

De verkiezingen in het Afrikaanse land zijn uitgesteld vanwege het gebrek aan financiële middelen. Het land kampt ook al jaren met hongersnood door een flinke stroom vluchtelingen uit buurland Sudan, waar oorlog woedt tussen het regeringsleger en een machtige militie.

Archeologen melden dat ze in Lisse een schoenafdruk van duizenden jaren oud hebben ontdekt. Ze deden de vondst tijdens onderzoek op de plek waar een nieuwe woonwijk gaat komen. De afdruk werd in de laatste week van de opgravingen gevonden.

De schoenafdruk komt qua grootte overeen met maat 42 en is volgens archeologisch onderzoeksbureau RAAP "uiterst zeldzaam". Er zijn volgens het bureau in Nederland slechts een paar schoenafdrukken ontdekt die zo oud zijn.

"Deze schoenafdruk, die als het ware is bevroren in de tijd, bewijst dat hier dus iemand heeft gelopen", zegt archeoloog Thomas van Cruchten van RAAP tegen Omroep West.

In het gebied rondom de afdruk vonden de archeologen ook resten van een boerderij, een akkertje en gebruiksvoorwerpen. Ze stammen volgens de archeologen uit 3800 tot 2000 jaar voor Christus. "Mensen leefden hier toen als boer in kleine agrarische samenlevingen", vertelt Van Cruchten.

In de wolken

Wethouder Riet Austie van de gemeente Lisse noemt de ontdekking fantastisch. Een kraanmachinist deed volgens haar de ontdekking. "Zelfs hij was helemaal in de gloria. En die archeologen zijn helemaal in de wolken."

De vondst zet volgens de wethouder vraagtekens bij de leeftijd van Lisse. "Het idee is dat Lisse 825 jaar oud is, maar dat komt nu dus op losse schroeven te staan."

De afdruk is met een blok aarde uit de grond gehaald en wordt de komende tijd geconserveerd. Het is de bedoeling dat de afdruk wordt tentoongesteld.

Duitse politici komen woorden tekort om hun verontwaardiging uit te spreken over de "ongepaste" en "onacceptabele" inmenging van de VS in de Duitse politiek. Trump-bondgenoot Musk voert actief campagne voor de AfD, vicepresident Vance valt voortdurend het vermeende gebrek aan vrijheid in Duitsland aan. Ook suggereert hij het terugtrekken van Amerikaanse troepen uit Duitsland.

Het maakt duidelijk dat Duitsland niet meer op de Amerikanen kan leunen, terwijl de dreiging vanuit Rusland toeneemt. Dat maakt dat de geopolitiek, naast migratie en economie, een belangrijk onderwerp is geworden in de Duitse verkiezingscampagne.

Met name de angst voor oorlog met Rusland houdt veel kiezers bezig. Kiezers noemen 'vrede en veiligheid' in een kiezersonderzoek zelfs als het belangrijkste verkiezingsonderwerp. Over welke rol Duitsland in Europa moet aannemen, zijn de meningen verdeeld.

Mentale ommekeer

"We beleven een Zeitenwende. De wereld is niet meer hetzelfde als voorheen." Als bondskanselier Scholz ergens mee de geschiedenisboeken in zal gaan, zijn het deze woorden. Uitgesproken drie dagen na de Russische inval in Oekraïne in 2022. Het schudde het land wakker: Duitsland moet voor zichzelf kunnen opkomen in een onzekere wereld en flink investeren in defensie.

Naast een eenmalige 100 miljard euro vallen de structurele investeringen in de krijgsmacht tegen, zegt Sarah Brockmeier-Large. Zij onderzoekt het Duitse buitenland- en veiligheidsbeleid bij de Frankfurtse denktank PRIF. "Er is decennia te weinig geïnvesteerd. Nu beloven de meeste politici een inhaalslag, maar ze weten niet hoe dat te betalen."

Volgens haar is de Zeitenwende nog lang niet voltooid. "Wat nog mist, is een verandering van onze mentaliteit. We weten dat Rusland een bedreiging vormt en dat Europa niet meer op Amerika kan rekenen, maar het komt niet écht aan bij de Duitse politiek en bevolking." Vaststaat dat Duitsland nu onvoldoende is voorbereid, aldus Brockmeier.

Door de eigen geschiedenis en de verantwoordelijkheid voor de Tweede Wereldoorlog, is Duitsland niet meer gewend op te komen voor de eigen veiligheid. Nog altijd leunt Duitsland sterk op Amerikaanse militaire kracht.

Ook in eigen land: verspreid door het land zijn bijna 40.000 Amerikaanse militairen gelegerd, de helft van alle Amerikaanse troepen in Europa. De nieuwe Amerikaanse regering wil dat aantal vooralsnog op peil houden, maar niets is meer zeker in het Trump-tijdperk.

Rakettenverzet

Rond Wiesbaden, niet ver van Frankfurt, zijn meerdere bases. Hartmut Bohrer woont al decennia tegenover de basis Mainz-Kastel. "Maar we hebben nauwelijks contact met de Amerikanen", vertelt hij bij het hoge hek rond het terrein. Na de val van de Muur werd de basis steeds onbelangrijker - die zou zelfs sluiten - maar de afgelopen jaren neemt de activiteit juist toe.

Tot zorgen van Bohrer, die namens Die Linke actief is in de lokale politiek. "Veel mensen hier zijn bang dat deze basis dusdanig belangrijk wordt dat wij in geval van oorlog onmiddellijk worden getroffen", zegt hij met een ernstige blik. "In Oekraïne zie je hoe weerloos de lokale bevolking is. Hier ook, want er zijn nergens bunkers."

Vanaf volgend jaar worden Amerikaanse langeafstandsraketten in Duitsland geplaatst, ter afschrikking van Rusland. Het commando erover wordt vanaf de basis in Wiesbaden gevoerd. "Als lokale politici hebben wij daar niets over te zeggen. Zelfs de burgemeester moest dit nieuws uit de media vernemen."

De raketten verdelen inwoners van Wiesbaden. De één vindt het prima, "want de Russen bewapenen zich ook". De ander verzet zich fel: "Waarom zijn we nog altijd een bezettingszone van de Amerikanen? We moeten zelfstandig zijn!" Wat je in de binnenstad het vaakst hoort als je ernaar vraagt: "We moeten praten in plaats van bewapenen."

Actievere defensiepolitiek

De nieuwe realiteit en rol van Duitsland leiden tot veel ongemak bij Duitsers. Het botst met de risicomijdende volksaard. "In Duitsland win je geen verkiezingen door je als grote strateeg op te stellen of voor wapenleveranties te pleiten", zegt onderzoeker Brockmeier. "Toen defensieminister Pistorius sprak over voorbereid zijn op oorlog, heeft hij veel mensen bang gemaakt. Nu spreekt hij alleen nog over 'in staat zijn te verdedigen'."

De radicaal-rechtse AfD en het links-conservatieve BSW proberen de kiezers te lokken die sceptisch zijn over het Duitse defensie- en geopolitieke beleid. Middenpartijen als de CDU, FDP en Groenen willen de steun aan Oekraïne opvoeren en defensiebudgetten verhogen. De SPD van Scholz probeert een middenpositie in te nemen en staat op de rem bij deze thema's.

De verkiezingsuitkomst zal bepalend zijn voor hoe Duitslands internationale rol zich ontwikkelt. CDU-leider Merz, de vermoedelijke nieuwe bondskanselier, wil dat Duitsland meer leiding neemt in Europa, samen met de Fransen en Polen. Brockmeier: "Als hij met de Groenen gaat regeren, krijgen we een actievere defensiepolitiek en meer steun aan Oekraïne. Als het SPD wordt, kunnen we veel discussie hierover verwachten."

Paus Franciscus is aan de beterende hand, maar volgens zijn medische team kan het met de gezondheid van de kerkvorst nog alle kanten op. De 88-jarige paus ligt sinds vorige week in het ziekenhuis met een dubbele longontsteking.

Behandelend arts Alfieri zegt dat het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk geen sepsis heeft, een heftige ontstekingsreactie die kan optreden bij een infectie zoals een longontsteking. Wel blijft het risico daarop bestaan, aldus zijn team.

"Als de vraag is: 'Loopt hij geen gevaar meer?' Dan is het antwoord: nee", zegt de arts. "Maar op de vraag of hij nu in levensgevaar is, is het antwoord ook nee." Alfieri zegt dat de paus vanwege zijn leeftijd en bestaande gezondheidsproblemen een "fragiele patiënt" is.

Pleuritis

Het is de tweede dag op rij dat de gezondheid van de paus verbetert. Ondanks de ziekte is de paus niet bedlegerig. Hij kan volgens zijn team uit bed komen om te werken, maar hij blijft de komende week in het ziekenhuis.

Franciscus kampt al langere tijd met gezondheidsproblemen. Hij is gevoelig voor longinfecties omdat hij in zijn jongere jaren pleuritis ontwikkelde. Dat is een ontsteking van het borstvlies rondom de longen. Vanwege de ontsteking werd een deel van een long verwijderd.