NOS Nieuws - Algemeen

In 1947 werden ze nog ruw van elkaar gescheiden, maar nu willen ze laten zien dat ze meer bij elkaar horen dan ooit: de steden Gorizia in Italië en Nova Gorica net over de grens in Slovenië. Ze zijn dit jaar samen de Culturele Hoofdstad van Europa.

Dat betekent het hele jaar exposities, optredens en concerten in de hoop om cultuurliefhebbers uit heel Europa te trekken. Elk jaar valt twee steden de eer te beurt; met het Duitse Chemnitz zijn het er dit jaar in principe drie.

Gorizia en Nova Gorica zijn de eerste 'grenzeloze' culturele hoofdstad. Wie wil begrijpen waarom dat zo bijzonder is, moet even de geschiedenis in. De middeleeuwse stad Gorizia, nu in het noordoosten van Italië, op anderhalf uur rijden van Venetië, ligt in een roerig gebied dat door de eeuwen heen voortdurend van overheerser wisselde.

De stad viel onder meer onder de Habsburgers, Napoleon en Oostenrijk-Hongarije. De regio had gruwelijk te lijden in de Eerste Wereldoorlog, toen meer dan een miljoen doden werden geteld. In de Tweede Wereldoorlog werd vrijwel de gehele joodse bevolking van Gorizia gedeporteerd.

Contrasten

Daarna maakte zowel Italië als het nieuwe Joegoslavië aanspraak op de stad. Het Verdrag van Parijs regelde uiteindelijk in 1947 dat de stad binnen Italië kwam te liggen, tot grote teleurstelling van de Joegoslavische leider Tito. Die besloot daarop zijn eigen Gorizia te bouwen, op de plek waar enkele dorpen pal op de grens tegen de Italiaanse stad aan lagen: Nova Gorica oftewel Nieuw Gorizia.

Het contrast met de andere kant kon haast niet groter. Gorizia is een typisch Italiaans stadje: kronkelige straten met kinderkopjes, een oud centrum met een plein, pastelkleurige huizen, palazzi en een protserige kerk.

Nova Gorica is vlak en parkachtig, met brede en rechte straten, appartementen in modernistische blokkendozen en veel groen, geheel volgens het socialistische ideaal van Joegoslavië in de tweede helft van de vorige eeuw.

Berlijnse Muur

"Het is niet zo dat de grens hermetisch afgesloten was", vertelt David Kozuh, curator in een museum in Nova Gorica. Hij staat op het Europaplein, precies op de grens tussen de twee steden. "Je kon de grens over, via grensposten, daarvoor waren speciale passen."

Het Europaplein bestond toen niet. In plaats daarvan stond er een muur met daarop een hek om de steden te scheiden. "Niet zoals de Berlijnse Muur, de sfeer was gemoedelijk. Er werd enorm veel gesmokkeld."

Smokkelwaar werd meegenomen in jassen en fietsen is te zien op foto's in de twee smokkelmusea, op steenworp afstand van elkaar aan beide kanten van een oude grenspost. Chocola en koffie waren gewild in Joegoslavië, Italianen namen vooral vlees mee terug.

Grens ineens terug

In 1991 werd Slovenië als eerste republiek onafhankelijk van Joegoslavië. Dertien jaar later trad het land toe tot de EU, maar pas in 2007 viel de muur tussen Gorizia en Nova Gorica. Toen trad Slovenië toe tot het Schengengebied en werden alle grensrestricties opgeheven. Voor altijd, zo was het gevoel.

Toen kwam in 2020 corona: Italië ging als eerste land op slot, net als het hek tussen Gorizia en Gorica. "En het was hoger dan ooit", vertelt Kozuh. Families werden gescheiden, op het Europaplein gaven ze spullen en levensmiddelen aan elkaar. "Dat was echt een eyeopener: grenzen kunnen zomaar terugkomen, zelfs als je ze niet verwacht."

Reden voor het comité, waarin Kozuh namens Nova Gorica zat, om nog meer aan te dringen op het binnenhalen van het felbegeerde predicaat Culturele Hoofdstad van Europa.

Subsidie en fietsroutes

De titel vervult de zustersteden met trots en is opmerkelijk in een tijd waarin grenzen eerder worden versterkt dan afgebroken. Maar behalve eer en een hoop bezoekers (naar schatting enkele miljoenen, tegenover 250.000 in een normaal jaar) levert de status van Culturele Hoofdstad ook miljoenen euro's subsidie op om de infrastructuur te verbeteren.

Zo is het depot van het oude treinstation omgetoverd tot tentoonstellingsruimte, zijn diverse grensoverschrijdende fietsroutes aangelegd en rijdt elk halfuur een bus langs de highlights van de steden.

En het is tijd om ook de schoonheid van de nieuwe stad te zien, vindt Kozuh. "Nova Gorica is groen en koel. Er staan veel beeldhouwwerken in de openbare ruimte, de stad is een soort openluchtgalerie. Veel mensen vinden socialistische architectuur niet mooi, maar hier kun je echt voelen hoe bijzonder het voor de bewoners was om destijds pioniers te zijn van iets nieuws en moderns."

Oekraïne meldt dat Rusland afgelopen nacht weer een grootschalige droneaanval heeft uitgevoerd. Volgens de Oekraïense luchtmacht ging het om 728 drones en 13 raketten.

Het luchtverdedigingssysteem heeft 725 projectielen onderschept, meldt de Oekraïense luchtmacht op Telegram. President Zelensky zegt op X dat het om de grootste luchtaanval op één dag ging.

De aanvallen waren volgens hem vooral gericht op Loetsk, in het noordwesten van het land. Daar zijn vliegvelden die door de Oekraïense luchtmacht worden gebruikt. De burgemeester van Loetsk zegt op Telegram dat de aanvallen brand hebben veroorzaakt bij twee panden. Er zouden geen mensen zijn omgekomen.

Andere doelwitten

Ook tien andere regio's, waaronder Kyiv, Charkiv en Dnipro, waren doelwit van de Russische aanvallen, meldt Zelensky. In Kyiv is iemand gewond geraakt en in Cherson raakten twee mensen gewond.

Zelensky zegt dat de aanvallen laten zien dat Rusland geen wapenstilstand wil. Ook roept hij op om sancties op te leggen op Russische olie die "de oorlogsmachine van Moskou al ruim drie jaar financiert".

Gisteren maakte de Amerikaanse president Trump bekend dat de Verenigde Staten meer wapens gaan leveren aan Oekraïne. De VS levert vooral defensieve wapens aan Oekraïne om zich beter te kunnen verdedigen tegen de Russische aanvallen.

Dit zijn bluswerkzaamheden bij Loetsk:

Een schip dat deze week werd aangevallen op de Rode Zee door Jemenitische Houthi's is gezonken. Persbureau Reuters meldt dat zeker vijf bemanningsleden in het water liggen met reddingsvesten. Er is een reddingsoperatie aan de gang.

Het schip Eternity C, Grieks eigendom dat vaart onder Liberiaanse vlag, werd maandagavond beschoten door drones en gewapende mannen in kleine boten. Beveiligers aan boord openden het vuur op de aanvallers. Vier bemanningsleden kwamen om. Er waren in totaal 22 bemanningsleden aan boord; 21 Filipijnen en een Rus.

De overgebleven bemanning zat sindsdien vast aan boord van het schip, dat stuurloos ronddreef op de Rode Zee. Reddingsboten aan boord werden bij de aanval vernietigd, waardoor de bemanning het schip niet veilig kon verlaten. Vanochtend zonk het schip.

Een bedrijf dat betrokken is bij de reddingsoperatie meldt dat geprobeerd wordt de drenkelingen te redden: "Het gaat om een reddingsmissie om de bemanning in veiligheid te brengen. Sommigen zijn gewond en hebben hulp nodig en de lichamen van de omgekomen zeelieden moeten worden geborgen."

Ingewijden melden dat Griekse regeringsfunctionarissen diplomatiek overleg zijn gestart met Saudi-Arabië om te helpen bij het bergen van het schip.

Tweede aanval op rij

De aanval op de Eternity C was de tweede op rij van de Houthi's, na maanden van relatieve rust. Zondag vielen ze al het vrachtschip Magic Seas aan, eveneens een Liberiaans vrachtschip.

Op deze door Houthi's gemaakte en vrijgegeven dronebeelden zinkt de Magic Seas:

De aanvallen volgen op Israëlische luchtaanvallen op Houthi-doelen en komen op een gevoelig moment, nu er gesprekken gaande zijn over een wapenstilstand tussen Israël en Hamas. De Houthi's zeggen dat hun aanvallen bedoeld zijn om Israël onder druk te zetten om zijn offensief in Gaza te stoppen.

In India zijn zeker negen mensen om het leven gekomen toen een brug in de westelijke deelstaat Gujarat gedeeltelijk instortte. Op beelden van Indiase media is te zien hoe het midden van de brug is weggeslagen, met voertuigen nog op het asfalt.

Volgens tv-zender NDTV stortte het brugdeel in tijdens de ochtendspits. Er reden op dat moment zeker vier voertuigen overheen, waarvan er meerdere in de rivier onder de brug terechtkwamen. Het lukte omstanders en hulpdiensten om drie mensen uit hun voertuig te bevrijden.

Dit zijn beelden van de nasleep:

De autoriteiten zeggen tegen lokale media dat er in het water nog volop wordt gezocht naar eventuele slachtoffers. Het is niet duidelijk hoe de brug uit 1985 deels kon instorten. Wel zijn er vaker problemen met de infrastructuur in India, onder meer door slecht onderhoud. Zo stortte in 2022 in Gujarat ook al eens een brug in, waarbij 141 doden vielen.

Compensatie

De Indiase premier Modi zegt in een eerste reactie op X "diep bedroefd" te zijn dat er mensen zijn omgekomen. Hij zegde nabestaanden van slachtoffers en gewonden meteen een geldbedrag toe ter compensatie. Nabestaanden krijgen een bedrag van omgerekend 2000 euro. Gewonden kunnen een bedrag van zo'n 500 euro tegemoet zien en vergoeding van de ziekenhuisrekeningen.

Nederlandse beursgenoteerde bedrijven herzien hun diversiteitsbeleid. Dat blijkt uit onderzoek van Eumedion, waarover Het Financieele Dagblad schrijft. De aanpassingen hebben te maken met de Amerikaanse president Donald Trump die bedrijven dwingt om te stoppen met beleid dat inclusie en diversiteit bevordert.

Eumedion rapporteert over goed bestuur en duurzaamheidsbeleid bij Nederlandse bedrijven. Ook ziet de organisatie erop toe dat bedrijven transparant zijn over hun beleid richting hun aandeelhouders. Grote bedrijven zoals ASML, Arcadis en Philips pasten hun beleid al aan.

Kort nadat Donald Trump voor de tweede keer president was geworden, tekende hij een decreet gericht tegen diversiteits-, gelijkheids- en inclusiebeleid (DEI). Bedrijven die opdrachten doen voor de Amerikaanse overheid mogen daardoor niet langer actief diversiteit bevorderen. Regels over een minimum aantal vrouwen binnen de organisatie of het diverser maken van het medewerkersbestand door te selecteren op herkomst mag daardoor niet meer.

Kansengelijkheid?

Daar waar veel bedrijven DEI-beleid voeren om kansengelijkheid te bevorderen en achterstanden weg te werken, vindt de Amerikaanse president juist dat het discriminerend is. Medewerkers zouden op basis van hun kwaliteiten gekozen moeten worden en dat principe wordt aangetast door actief DEI-beleid, zegt Trump.

Eumedion kijkt jaarlijks naar wat er wordt gezegd bij de jaarvergaderingen van Nederlandse beursgenoteerde bedrijven. De thema's diversiteit en inclusie kwamen meermaals voorbij in de agenda's, vergaderstukken en jaarverslagen. Met name bedrijven die ook veel opdracht hebben in de VS pasten hun beleid aan.

"Ondernemingen die veel activiteiten hebben in Amerika blijken met enige angst te hebben gekeken naar het decreet van Trump," zegt Rients Abma van Eumedion. "Als je de Amerikaanse overheid als klant hebt, dan zul je het beleid moeten aanpassen. Dat zorgt voor een spagaat." Volgens Eumedion schrijven deze bedrijven hun diversiteitsbeleid nu anders op.

ASML

Grote bedrijven zoals ASML, Arcadis en Philips pasten hun beleid al daadwerkelijk aan, zegt Eumedion. Chipmachinefabrikant ASML werkt veel in de VS en herschreef zijn beleid voor het land. In andere landen blijft het ongewijzigd, benadrukt ASML, maar specifieke doelen voor diversiteit en inclusie op de werkvloer gelden niet meer voor Amerikaanse medewerkers.

"Dat kan niet anders, want dat zijn nu de Amerikaanse regels," zegt een woordvoerder van de chipmachinefabrikant uit Veldhoven. Wel wil het bedrijf benadrukken dat er nog veel wel kan in de VS. "Je mag geen percentage meer plakken op je doelstelling, maar we blijven op zoek naar diversiteit, want dat hebben we nodig."

Arcadis

Ingenieursbureau Arcadis, met grote opdrachten in de VS, paste het beloningsbeleid met betrekking tot diversiteit voor het volledige bedrijf aan. Tot voor kort lag er een bonus in het verschiet als voldoende diversiteit werd behaald, maar die is inmiddels vervangen door een bonus voor financieel resultaat. Arcadis trekt het bonusbeleid in alle landen gelijk omdat het bedrijf naar eigen zeggen zoveel internationaal samenwerkt.

Het bedrijf laat weten: "Aanvankelijk stond in het jaarverslag van 2024 dat diversiteit ook in 2025 een kortetermijndoelstelling zou zijn, maar dit is later door de Raad van Bestuur aangepast gezien de impact van de Amerikaanse Executive Orders en in lijn met hun bevoegdheden." Wel zegt Arcadis dat de doelstelling om 40 procent vrouwen in dienst te hebben in 2026 overeind blijft, met uitzondering van de VS.

Philips

Philips, dat veel medische apparaten maakt in de VS en aan de VS levert, erkent dat het bedrijf in een spagaat zit. Topman Roy Jakobs zegt dat de morele standaard niet is veranderd, maar dat het bedrijf wel rekening moet houden met de wetten in het land waarmee wordt samengewerkt. "Die twee zal je moeten verenigen," zegt Jakobs. "Het betekent dat je in Nederland zo'n quotum moet hebben en dat je dat in de VS niet kunt."

Het aantal leerlingen dat naar het Joods voortgezet onderwijs gaat, stijgt. Dat heeft volgens het Centraal Joods Overleg, het officiële gesprekorgaan van Joodse organisaties met de overheid, te maken met groeiend antisemitisme.

Afgelopen weekend bracht Het Parool dat Joodse leerlingen op Amsterdamse universiteiten zich onveilig voelen en hun identiteit verbergen.

Ook op middelbare scholen voelen Joodse leerlingen zich niet meer veilig, zegt Chanan Hertzberger van het Centraal Joods Overleg (CJO). "De leerlingen voelen zich vooral sociaal onveilig, omdat ze worden aangesproken op de situatie in Israël. Tegenwoordig is zionisme een vloekwoord. Dat heeft ook zijn weerslag op de klassen en de schoolpleinen op de middelbare scholen."

Frame zionisme

Vorig jaar groeide het aantal aanmeldingen op de twee Joodse middelbare scholen in Amsterdam met tientallen tegelijk. Voor komend schooljaar is dat opnieuw het geval. Exacte aantallen worden met het oog op de veiligheid niet bekendgemaakt, zegt Hertzberger.

"Dat is een significant aantal op 25.000 Joden in Amsterdam", zegt hij. "We zijn op zich blij dat meer leerlingen naar een Joodse school willen, maar de reden is zorgwekkend."

Volgens Hertzberger is na 7 oktober 2023, de dag van de terreuraanval van Hamas op Israël, het antisemitisme toegenomen. "Maar het laatste half jaar is het frame dat het zionisme heel slecht is steeds meer usance en nu ook op de middelbare scholen. Zionisme is niet meer het streven naar een onafhankelijke Joodse staat. Tegenwoordig word je gelijk gezien als kindermoordenaar of genocidepleger."

Moderne onderduik

Sommige scholen doen hun best om kinderen een veilig gevoel te geven, andere lijken onverschilliger, zegt Hertzberger. "Scholen zeggen 'het is heel vervelend voor de kinderen' en 'we proberen er wat aan te doen' maar echt optreden doen ze niet. Dat morele leiderschap ontbreekt, ook binnen de overheid en de steden. Dat mensen echt voor de Joodse gemeenschap gaan staan, mis ik heel vaak."

Amsterdam is de enige stad in Nederland met Joodse middelbare scholen. Voor een kind dat bijvoorbeeld in Groningen woont, is dat een groot probleem, zegt Hertzberger. "Dan is er geen alternatief."

Volgens Hertzberger heeft dat duidelijke gevolgen. "Dan zie je dat kinderen online niks delen over familie of vakanties in Israël of over joodse feestdagen. Ik noem dat het moderne onderduiken, namelijk je hele Joodse identiteit zoveel mogelijk van je af stoppen, want dan word je een beetje met rust gelaten."

Tientallen VOC-topstukken die tien jaar geleden uit het Nationaal Archief werden gestolen, zijn teruggebracht door kunstdetective Arthur Brand. De stukken werden in 2015 door een oud-werknemer uit het archief meegenomen en als onderpand gebruikt om een lening af te sluiten bij een bekende. Een familielid van de leningverstrekker vond de stukken in een kartonnen doos op zolder en schakelde Brand in.

De doos bleek een schat aan historische documenten te bevatten. Onder de gevonden stukken is een verslag uit 1602 van de oprichting van de VOC, waarbij het beroemde logo voor het eerst officieel werd vastgelegd. Ook bevat het een geschreven verslag van admiraal Michiel de Ruyter van een zeeslag.

"Ik schrok me dood toen ik foto's van de stukken kreeg opgestuurd", vertelt Brand in het NOS Radio 1 Journaal na berichtgeving in De Telegraaf. "Dit zijn echt topstukken, dit is UNESCO werelderfgoed."

Bestookt met kanonskogels

In één van de topstukken, een logboek, beschrijft Michiel de Ruyter onder andere de Slag om Sint-Vincent in 1641, met gedetailleerde aantekeningen over de gevechten. Zo beschrijft hij hoe ze werden bestookt met kanonskogels. Aan zijn rommelige schrift is te zien dat hij vanwege het gevecht tijdens het schrijven met zijn pen uitschoot.

"Je leest erin hoe ze een piratenschip enteren, maar dat de piraten zo dronken zijn dat ze elkaar beschieten", aldus Brand. "Het was De Ruyters eerste marine-ervaring; hij zou later uitgroeien tot een van de belangrijkste admiraals uit onze geschiedenis."

Andere teruggevonden documenten omvatten geheime notulen van de Staten-Generaal en brieven van Willem I uit de 19e eeuw.

Het Nationaal Archief laat weten heel blij te zijn dat de stukken weer terug zijn. "We wisten dat een aantal van deze stukken ontbraken, maar niet hoe ze kwijt zijn geraakt", vertelt woordvoerder Evy Elschot. "Het Nationaal Archief heeft 145 kilometer aan documenten. Als stukken dan niet op hun plek staan, weet je niet direct of dat komt door uitlening, digitalisering of iets anders."

Arthur Brand bracht de stukken samen met de politie terug: "Dan kom ik in één keer binnenlopen met de politie met een kartonnen doos van de Action. Je kunt je de reactie voorstellen."

In fantastische staat

De doos werd gevonden door een man die de zolder van een ziek familielid leegmaakte. Na de ontdekking schakelde hij een oud-leraar in, die adviseerde om de kunstdetective te waarschuwen.

Al snel bleek dat de documenten waren gestolen door een voormalige medewerker van het archief, bevestigt ook de woordvoerder van het archief. De dader is overleden; hij kwam zijn onderpand nooit terughalen. Door zijn overlijden is er ook geen vervolging meer mogelijk.

De stukken verkeren nog in een fantastische staat, vertelt Brand. "Ik heb ze allemaal stuk voor stuk nachtenlang gelezen. Je gaat de wereld over in de 17e eeuw. Het is een fantastische vondst."

In de regio Rotterdam zijn gisteravond en vannacht zeker vier explosieven afgegaan op verschillende plekken. Er waren explosies bij woningen in Capelle aan den IJssel en Rotterdam en bij winkels in Rotterdam en Schiedam. In de nacht van maandag op dinsdag waren er ook drie explosies in korte tijd.

De explosie in een cosmeticawinkel in Schiedam veroorzaakte veel schade. De ontploffing rond 03.30 uur was tot in Rotterdam te horen, schrijft omroep Rijnmond. De ruiten van de winkel zijn eruit geblazen en ook aan de gevel van het pand is schade. Ook de ruiten van bovengelegen woningen zijn gesprongen.

Eerder in de nacht, rond 02.45 uur, ging een explosief af bij een waterpijpwinkel in Rotterdam-West. Ook hier sprongen de ruiten en is er schade aan de voordeur en de gevel.

Woningen

Gisteravond was er een ontploffing bij een portiekwoning in Capelle aan den IJssel. Niemand raakte gewond. De explosie veroorzaakte schade aan brievenbussen en de portiek.

In de Rotterdamse wijk Ommoord ontplofte rond 01.00 uur zwaar vuurwerk in een voortuin van een huis. Over de schade is niets bekend.

In Oosterbeek (Gelderland) is gisteravond een arrestant overleden in een politiebusje. De man was kort daarvoor aangehouden. De Rijksrecherche doet onderzoek.

De politie was opgeroepen voor een incident op straat in de gemeente Renkum, bij Arnhem. De precieze aanleiding is onbekend, maar volgens Omroep Gelderland vond er een controle van een scooter plaats die uit de hand liep. De man moest in bedwang worden gehouden en de politie zou daarbij hulp hebben gekregen van twee burgers, schrijft de omroep.

Hij raakte buiten bewustzijn terwijl hij naar het politiebureau werd vervoerd. Medische hulp mocht niet meer baten, schrijft de politie. Over de identiteit van de man is niets bekendgemaakt.

Bij de Canarische Eilanden zijn een Nederlander en een Fransman aangehouden met minstens 25 kilo cocaïne aan boord van hun zeilboot. Een patrouilleboot van de Spaanse douane onderschepte het vaartuig ruim 90 kilometer uit de kust bij het eiland Tenerife. Toen de mannen doorhadden dat ze waren ontdekt, staken ze hun boot in brand.

De Spaanse politie maakte deze beelden:

Op beelden die de politie heeft vrijgegeven is te zien dat de zeilboot nog intact was op het moment dat de autoriteiten het schip in het vizier kregen. Kort na de onderschepping ontstonden er rookwolken, waarna de boot volledig in vlammen opging. De twee opvarenden sprongen daarop in het water. Te zien is hoe één van hen uit zee wordt gehaald.

De boot zonk en een groot deel van de cocaïne ging door de brand verloren, maar agenten wisten toch nog 25 kilo cocaïne uit het water te halen. Vermoed wordt dat er in totaal honderden kilo's coke aan boord waren.

Een van de verdachten raakte zwaargewond. Het is niet bekend om wie van de twee het gaat.

Tientallen bedrijven waar provincies gevaarlijke PFAS-vervuiling vermoeden, weigeren mee te werken aan onderzoek op hun terrein. Provincies kunnen dit niet afdwingen en zeggen machteloos te staan, blijkt uit onderzoek van de NOS en regionale omroepen.

Experts spreken van een maas in de wet. "De overheid zou dit moeten kunnen afdwingen bij risicovolle locaties, waar PFAS bijvoorbeeld via het grondwater terecht kan komen in drinkwaterbronnen en oppervlaktewater", zegt milieuchemicus en PFAS-expert Chiel Jonker van de Universiteit Utrecht.

Uit onderzoek van het RIVM bleek vorige week dat bijna alle Nederlanders te veel PFAS in hun bloed hebben.

Verdachte locaties

Er is nog geen totaaloverzicht van waar in Nederland PFAS-vervuiling is. Provincies en gemeenten brengen dit voor het eerst in kaart. Ze krijgen daarvoor geld van het Rijk. Daarbij beginnen ze met historisch onderzoek, in archieven, om te kijken welke PFAS-gerelateerde activiteiten op welke locatie hebben plaatsgevonden.

Bij deze onderzoeken zijn al duizenden verdachte locaties naar voren gekomen. Vaak gaat het om vuilstortplaatsen of locaties waar verf-, textiel- of chemische industrie zit of heeft gezeten. Ook zijn er brandweerkazernes waar met PFAS-houdend blusschuim is geoefend.

Wat is PFAS?

PFAS is een groep chemische stoffen die schadelijk kunnen zijn en niet of nauwelijks afbreken, waardoor ze steeds meer in het milieu voorkomen. Ze kunnen schadelijk zijn voor het immuunsysteem, de vruchtbaarheid, het ongeboren kind en organen als de lever en de schildklier. Ook kunnen ze kanker veroorzaken.

Alleen op plekken waar het risico op schade voor gezondheid en milieu groot is, willen onderzoekers bodemmonsters nemen om te kijken waar de grond eventueel gesaneerd moet worden.

Verschillende provincies zijn al in het stadium dat ze monsters willen nemen, maar worden geconfronteerd met bedrijven die weigeren daarvoor toegang te verlenen tot hun terrein. In Zeeland gaat het om bijna de helft van de vijftig benaderde bedrijven, in Overijssel om negen van de veertien en in Gelderland om ruim twintig van de 220 aangeschreven bedrijven en particulieren.

"Ik snap die bedrijven wel", zegt PFAS-expert Jonker. "Mocht de grond vervuild blijken te zijn en gesaneerd moeten worden, dan betekent dat een hoop gedoe, ook al ben je zelf niet de veroorzaker." Dat neemt niet weg dat hij vindt dat het afgedwongen moet kunnen worden bij plekken die echt risicovol zijn voor het milieu of de volksgezondheid.

Machteloos

Provincies staan machteloos. "Het is juridisch onmogelijk", zegt de Zeeuwse gedeputeerde Dick van der Velde. "Als je het wilt afdwingen en ze verzetten zich, dan stranden we toch. Dus het heeft geen zin om dat te proberen."

Oud-hoogleraar milieurecht Gerrit van der Veen, van de Rijksuniversiteit Groningen, onderschrijft de juridische moeilijkheden. Hij wordt door vakgenoten gezien als de autoriteit op dit gebied. Provincies kunnen volgens de huidige wet lang niet altijd afdwingen om monsters te nemen, zegt hij. "De toezichthouder heeft pas mogelijkheden als een bedrijf wist of had moeten weten dat het een vervuiling veroorzaakte."

In dat laatste zit de crux volgens Van der Veen, die als advocaat zowel overheden als bedrijven bijstaat. Want het gaat vooral om vervuiling die in het verleden is ontstaan toen nog veel minder bekend was over PFAS en de gevaren ervan. "Bovendien is de huidige gebruiker mogelijk niet de veroorzaker. Ook dan is monstername niet afdwingbaar."

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt wel degelijk mogelijkheden te zien om bodemmonsters af te dwingen, maar houdt ook een slag om de arm: "Mocht blijken dat hierin niet slagvaardig genoeg opgetreden kan worden, dan zal waar nodig gekeken worden naar aanvullende juridische mogelijkheden."

Volgens jurist Van der Veen is er een wetswijziging nodig als provincies en gemeenten altijd een bodemmonster willen kunnen afnemen bij bedrijven. "Er is nu sprake van een lacune in de wet."

Volkstuintjes

De verwachting is dat ook andere provincies te maken krijgen met verzet. Daardoor komt er op veel plekken geen zicht op PFAS-vervuiling in de grond, met de bijbehorende gevaren voor de volksgezondheid en het milieu.

Juist bij PFAS is het van belang om zo snel mogelijk te weten waar de bron zit, zegt expert Jonker. "Vroeger ging het bij bodemvervuiling vaak om olie of metalen. Dat blijft grotendeels op zijn plek zitten. Dat is heel anders bij PFAS. Die stoffen zijn mobiel; via grond- en oppervlaktewater kunnen ze zich heel goed verspreiden."

Dat kan grote gevolgen hebben. "Als het grondwater onder een vervuilde bodem verbonden is met een drinkwaterbron, dan zouden mensen hierdoor met PFAS verontreinigd drinkwater binnen kunnen krijgen", schetst de PFAS-expert. "En als het uitspoelt naar het oppervlaktewater, zoals sloten, kan het in de voedselketen komen." Want akkerbouwers besproeien hun gewassen met dat water, net als eigenaren van volkstuintjes, vee drinkt eruit en we vissen en recreëren erin.

Het is in Brussel hét gevecht waar iedereen zich op stort: de nieuwe begroting van de Europese Unie. En het gaat om indrukwekkende bedragen: de EU geeft bijna 1300 miljard euro per zeven jaar uit, jaarlijks dus zo'n 180 miljard. Dat is ongeveer 1 procent van wat alle 27 Europese lidstaten samen verdienen.

De volgende begroting gaat pas in 2028 in, maar vandaag wordt er al over gesproken. De inleidende beschietingen van het gevecht om de poen zijn begonnen.

Het grootste deel van die 1300 miljard betalen de landen zelf. Het is een politiek mijnenveld: de één vindt het bedrag veel te hoog, de ander juist veel te laag, maar iedereen is hebberig en wil zoveel mogelijk geld voor zijn eigen land en de onderwerpen die belangrijk worden gevonden.

Daarom wordt altijd veel tijd genomen om het eens te worden over een nieuwe begroting, meer dan twee jaar. Per 1 januari 2028 moet het zover zijn en nu al praat het Europees Parlement er dus over. Volgende week komt de Europese Commissie met een eerste voorstel over hoe de begroting eruit moet gaan zien. Daarna volgen lange en intensieve onderhandelingen. We zetten drie strijdpunten op een rij.

Hoeveel geld naar de EU?

Of de begroting meer of minder dan 1300 miljard moet zijn, is één van de heetste hangijzers. Veel landen, zoals Spanje, Frankrijk en Polen, zien graag een grotere begroting. Europa moet veel meer oppakken, vinden deze landen, bijvoorbeeld het oplossen van sociale problemen en het veiliger maken van de EU. Onder meer Nederland en Duitsland zijn daar juist fel tegen. Zij zitten traditioneel in het 'zuinige' kamp en vinden dat de EU alleen moet doen wat de landen niet zelf kunnen.

Bovendien speelt er nog een ander probleem. Er moet veel geld naar het terugbetalen van schulden die de Commissie maakte om landen in de coronacrisis te helpen. In 2020 kwam er een Coronaherstelfonds met honderden miljarden en vanaf 2028 moeten de schulden worden afbetaald. Naar schatting is daar een bedrag voor nodig van 24 tot 30 miljard euro per jaar, een flinke extra kostenpost. Dat is bijna 20 procent van wat de EU op dit moment jaarlijks kan uitgeven.

De Europese Commissie kan ervoor kiezen die terugbetalingen uit te stellen, maar daarmee schuift het probleem op. In 2058 moeten de leningen zijn terugbetaald. Achter de schermen is het gevecht over of, hoe en wanneer deze leningen moeten worden terugbetaald nog in volle gang.

Landbouwsubsidies

Hoe hoog de begroting straks wordt, is dus nog onbekend en dat is niet het enige strijdpunt. De Europese Commissie wil het geld straks ook anders gaan uitgeven. Nu gaat het grootste gedeelte (ongeveer 30 procent) naar EU-regio's en landen die minder rijk zijn, via de zogenoemde cohesiefondsen. Als die gebieden hulp krijgen, profiteert uiteindelijk iedereen ervan, is het idee.

Ook naar landbouw gaat sinds jaar en dag ongeveer een derde van het budget, vooral voor inkomenssteun aan boeren. De Europese Commissie vindt het eigenlijk niet meer van deze tijd dat 60 procent van de begroting opgaat aan deze twee onderwerpen. Met Poetin in het Kremlin en Trump in het Witte Huis moet er bijvoorbeeld meer geld naar defensie, vinden de commissarissen.

Wat wil Nederland?

Nederland staat positief tegenover een modernere Europese begroting. Het demissionaire kabinet vindt drie onderwerpen het belangrijkst: de versterking van het Europese concurrentievermogen, asiel en migratie en het thema veiligheid en defensie. In een brief aan de Tweede Kamer staat dat daar meer geld naartoe zou moeten gaan.

De nieuwe begroting moet wel voldoen aan de voorwaarden die ons land altijd stelt: er mag niet te veel Nederlands geld naar Brussel. Het demissionaire kabinet spreekt over een 'acceptabel' bedrag. Nederland gaat er nog steeds vanuit dat het een korting krijgt op het geld dat Den Haag moet betalen aan de EU. Het kabinet wil niet dat de Europese Commissie in de nieuwe begroting gezamenlijke leningen aangaat.

Logischerwijs willen veel landen en landbouworganisaties niets weten van minder geld. Ze hebben zich al gemeld met hun bezwaren en ook zijn de eerste boze boeren alweer gesignaleerd in de Brusselse straten.

Samen lenen: eurobonds

Een derde gevecht dat gevoerd gaat worden over een nog niet verschenen voorstel van de Commissie: het als EU aangaan van gezamenlijke leningen, ook wel eurobonds genoemd. De Commissie wil dat straks in crisissituaties kunnen doen, meldt de Britse krant Financial Times.

De EU maakte al vaker gebruik van zulke gezamenlijke leningen, maar dat ging om eenmalige leningen om lidstaten te helpen in coronatijd en om geld vrij te maken voor defensie-uitgaven. In het nieuwe voorstel zou dit in crisissituaties altijd kunnen en dat is tegen het zere been van Nederland.

Eurobonds liggen politiek erg gevoelig. Tegenstanders zoals Nederland, Denemarken, Duitsland en Zweden willen niet de risico's dragen voor andere landen. Maar er zijn ook veel voorstanders: Polen, Italië en Frankrijk bijvoorbeeld.

De landen hebben in Brussel nu dus ruim twee jaar om het eens te worden. Dat lijkt veel, maar met al deze strijdpunten is het waarschijnlijk geen dag te lang.

Goedemorgen! Vandaag spelen de Oranjevrouwen hun tweede wedstrijd op het EK en het Europees Hof doet een uitspraak in een MH17-zaak.

Eerst het weer: vanochtend vrij veel bewolking, maar op een enkel spatje regen na blijft het droog. Lokaal komen opklaringen voor. Vanmiddag steeds meer zon en vanuit het westen uiteindelijk brede opklaringen bij maxima tussen de 20 en 24 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Er zijn nog altijd meer dan 161 mensen vermist in de Amerikaanse staat Texas na de zware overstromingen afgelopen weekend. Het dodental staat vooralsnog op 110, heeft de gouverneur van Texas bekendgemaakt.

Doordat er een speciaal telefoonnummer is opgezet voor families om naar toe te kunnen bellen, is er een grote stijging in het aantal vermisten.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Door het Stadsarchief Rotterdam zijn atlassen van bijna 400 jaar oud gerestaureerd. De boekencollectie, die ooit gold als de duurste ter wereld, moet zo weer kunnen worden tentoongesteld.

Fijne dag!

Is Rusland inderdaad verantwoordelijk voor het neerhalen van MH17 en het enorme leed dat daarmee is veroorzaakt? Die vraag beantwoordt het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vandaag, elf jaar na de ramp. Daarbij kwamen 298 mensen om het leven kwamen, onder wie 196 Nederlanders.

Het is voor het eerst dat een internationale rechter oordeelt in hoeverre het incident Rusland te verwijten valt. Eerder stelde het hof al vast dat Rusland het feitelijk voor het zeggen had in het meest oostelijke stukje van Oekraïne, waar MH17 in 2014 werd neergeschoten. Daarom is de zaak die Nederland heeft aangespannen in behandeling genomen en volgt nu een uitspraak.

Tegelijkertijd zal het hof in Straatsburg oordelen over drie klachten van Oekraïne. Die hebben te maken met het Russische optreden in hun land in 2014 en over de oorlog sinds 2022. Daarbij heeft Rusland zich schuldig gemaakt aan nog veel meer mensenrechtenschendingen, betoogt Oekraïne. Het hof besloot deze zaken samen te voegen.

Steun aan nabestaanden

In 2020 startte Nederland de procedure bij het Europees Hof over MH17. Het kabinet vindt dat Rusland mensenrechten heeft geschonden, omdat het land de raket leverde waarmee het passagiersvliegtuig is neergeschoten en de dienst uitmaakte binnen de strijdgroepen die het wapen gebruikten.

Bovendien weigerde Rusland na de ramp mee te werken aan internationaal onderzoek en verspreidde het desinformatie over de oorzaak van de vliegtuigcrash. Dat is volgens Nederland allemaal in strijd met het Europees mensenrechtenverdrag. De klacht is bedoeld als steun in de rug voor nabestaanden, die volgens Nederland extra leed hebben ervaren door alle Russische tegenwerking.

Europees Hof

Bij de Raad van Europa, met zijn Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zijn 46 landen aangesloten. Het staat los van de Europese Unie.

Bij het hof kunnen zowel burgers als staten terecht voor schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat is door alle aangesloten landen ondertekend.

Tot 2022 was ook Rusland aangesloten bij de Raad van Europa, maar na de inval in Oekraïne werd het land eruit gezet.

De nabestaanden willen erkenning dat het inderdaad Rusland was dat de moord op bijna 300 onschuldige mensen mogelijk maakte. Een groep nabestaanden is vandaag ook in Straatsburg aanwezig bij het vonnis.

Zij hebben zelf ook procedures aangespannen bij het mensenrechtenhof. De rechters zullen daar later over oordelen.

Wapensteun

In 2022 stond Nederland voor het eerst tegenover Rusland in de rechtszaal van het Europees Hof. Rusland bleef daar iedere betrokkenheid bij het neerstorten van MH17 ontkennen.

Het internationale rechercheteam dat de MH17-ramp onderzocht, stelde wel degelijk Russische betrokkenheid vast, net als later de rechtbank in Den Haag. Zo hadden leiders van strijdgroepen in Oost-Oekraïne contact met functionarissen in en rond het Kremlin. Zij vroegen hen om wapensteun en kregen die ook.

MH17

Op 17 juli 2014 werd vlucht MH17 neergeschoten boven het oosten van Oekraïne. Daar werd toen zwaar gevochten tussen pro-Russische eenheden en het Oekraïense leger.

Het overvliegende passagierstoestel van Malaysia Airlines werd geraakt door een Buk-luchtdoelraket en stortte neer. Alle inzittenden kwamen om het leven.

Een videoterugblik op de gebeurtenissen rond MH17, beginnend vanaf het neerhalen van het toestel op 17 juli 2014:

In de Nederlandse strafzaak die volgde, werden twee Russen en een Oekraïner bij verstek tot levenslange gevangenisstraffen veroordeeld. De rechtbank achtte bewezen dat zij een raketinstallatie uit Rusland lieten komen om er een vliegtuig mee neer te schieten. Mogelijk werd het passagierstoestel vol vakantiegangers aangezien voor een vliegtuig van het Oekraïense leger, maar dat is nooit met zekerheid vastgesteld.

"Het is goed geweest dat de strafrechter zich in Nederland heeft uitgesproken over de uitvoerders, maar het grotere verhaal is de rol van Rusland", zegt advocaat Flip Schüller, gespecialiseerd in mensenrechtenzaken en betrokken bij de MH17-klacht. "Deze rol moet door een internationale rechter worden vastgesteld."

Geschiedschrijving

De uitspraak van het Europees Hof wordt daarom beschouwd als een belangrijk moment. Het draagt bij aan de geschiedschrijving en het tegengaan van desinformatie, zegt Marieke de Hoon, hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam en deskundige in internationaal recht. "Dat goed gedocumenteerd en objectief wordt vastgesteld wie verantwoordelijk is, kan voor volgende generaties ontzettend belangrijk zijn."

Het hof moet ook oordelen over de Russische weigering om mee te werken aan onderzoek na de MH17-ramp en of het tegenwerken van Rusland extra leed heeft veroorzaakt. Voor nabestaanden is dat een belangrijk punt, zegt De Hoon. "Het gaat hen niet alleen om het neerhalen zelf, maar ook om de opstelling van Rusland die extra grievend is."

Schade

Als Rusland inderdaad schuldig wordt bevonden, kan het Europees Hof een schadevergoeding opleggen. De kans dat Rusland die vervolgens ook betaalt, lijkt overigens minimaal.

Toch is de uitspraak van het Europees Hof cruciaal, benadrukt ook advocaat Schüller. "Omdat Rusland ook moreel verantwoordelijk moet worden gehouden."

De hittegolf die Europa onlangs trof, was heftiger door klimaatverandering en leidde daardoor ook tot meer geschatte hittedoden in Europese steden. Dat stellen onderzoekers die deel uitmaken van World Weather Attribution (WWA), een samenwerkingsverband waaraan ook het KNMI is verbonden. Ze concluderen in een eerste analyse dat klimaatverandering het aantal hittedoden in twaalf Europese steden verdrievoudigde.

"Het is altijd duidelijk dat het sterftecijfer piekt tijdens en net na een hittegolf", vertelt KNMI-klimaatwetenschapper Sjoukje Philip, die betrokken was bij de studie. "Maar je weet nooit precies hoeveel mensen er door de hitte zijn overleden. Hiermee schatten we dus dat er zo'n drie keer meer mensen door hitte overlijden dan in een situatie waarin het klimaat niet is veranderd door menselijke uitstoot van broeikasgassen."

De wetenschappers lopen met hun eerste onderzoek naar de extreme hitte flink voor de troepen uit. Eerder stelden onderzoekers al eens vast dat de warme zomer van 2022 in heel Europa zo'n 62.000 levens eiste, voornamelijk van ouderen. Maar van afgelopen week zijn nog geen officiële dodentallen vrijgegeven en die laten waarschijnlijk nog maanden op zich wachten.

Ook blijkt keer op keer dat hittedoden zich moeilijk laten tellen. In Nederland registreert het CBS bijvoorbeeld jaarlijks slechts een handvol hittedoden. Dat komt doordat de overlijdens veel vaker enkel geregistreerd worden als sterfgevallen door bijvoorbeeld een hartstilstand. Dat gebeurt zonder de toevoeging dat die harstilstand het gevolg is van hitte, terwijl dat regelmatig het geval is.

2 tot 4 graden warmer

Ondanks alle onzekerheden, durven de onderzoekers het bij deze hittegolf aan om de beschikbare kennis over hitte en de gezondheidseffecten te gebruiken voor een eerste schatting. Dat doen ze door allereerst te kijken naar de impact van klimaatverandering op de temperaturen in de twaalf onderzochte steden, waaronder geen Nederlandse steden, maar wel bijvoorbeeld Parijs, Londen, Milaan en Madrid.

"We beginnen eerst met het kijken naar de hitte en hoeveel warmer het is geworden", legt klimaatwetenschapper Philip uit. "Dat heeft nog niets met de doden te maken, maar dat baseren we alleen op de waarnemingen van die hitte."

Per stad stelden de onderzoekers vast hoeveel warmer het tijdens de hittegolf was als gevolg van klimaatverandering, onder meer door de waarnemingen te verschuiven naar de tijd vóór door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Ze gingen daarbij uit van een wereldwijde opwarming van 1,3 graad. "Daar komt bij elke stad een ander getalletje uit, maar overal gaat dat om een toename van 2 tot zelfs 4 graden", vertelt Philip.

Vervolgens combineerden de onderzoekers die hittegegevens met de historische gegevens over sterfte in de steden, die dus rond hittegolven altijd een piek laten zien. Philip: "Als je dan alle cijfers invoert, en vergelijkt hoe het zou zijn mét en zónder klimaatverandering, kun je berekenen hoeveel geschatte doden er in het verleden zouden zijn gevallen bij hitte en hoeveel dat er nu zijn. En dus het verschil daartussen."

Hoewel Philip het liefst wegblijft van precieze aantallen, rolt uit de berekening over de doden in de twaalf Europese steden een getal: 2300 hittedoden in totaal. Belangrijker in dit onderzoek: zo'n 1500 daarvan, dus twee derde van het totaal, waren in de berekening zónder klimaatverandering niet dood geweest. Het rapport benadrukt dat dat sterftecijfer hoger ligt dan bijvoorbeeld de overstromingen in Valencia, vorig jaar, toen 224 doden vielen.

Het hoogste geschatte sterftecijfer zagen de wetenschappers in Milaan (317 doden), gevolgd door Barcelona (286) en Parijs (235). In Londen zouden 171 hittedoden zijn geweest, in Rome 164 en in Madrid 108. In de andere steden schatten ze enkele tientallen hittedoden. "Deze studie laat zien waarom hittegolven bekendstaan als sluipmoordenaars", zegt onderzoeker Malcolm Mistry van de London School of Hygiene & Tropical Medicine.

"Klimaatverandering leidt tot sterfte", concludeert onderzoeker Garyfallos Konstantinoudis van het Grantham Institute. "Het leidt tot intensere hittegolven en duwt zwakkeren tot hun grens. Deze studie laat zien dat elke fractie van een graad opwarming een enorm verschil maakt, of het nu 1,4, 1,5 of 1,6 graad is. Deze ogenschijnlijk kleine verschillen leiden tot hetere hittegolven en enorme golfbewegingen in het aantal hittedoden."

Philip benadrukt dat maatregelen om beter om te gaan met hitte, zoals waarschuwingssystemen, veel impact kunnen hebben. "En om te voorkomen dat het nog heter wordt, zul je moeten voorkomen dat klimaatverandering plaatsvindt, en zul je dus de uitstoot van broeikasgassen moeten tegengaan."

Nederland gaat twee kleine satellieten lanceren die zo nauwkeurig zijn dat ze de uitstoot kunnen meten van één enkele fabriek. Zo kan worden gecontroleerd of landen of bedrijven zich aan hun klimaatbeloften houden en of ze cijfers over hun uitstoot opgeven die kloppen.

Er wordt al jaren gewerkt aan de twee satellieten, genaamd Tango, die 35 miljoen euro kosten. Vandaag tekenen de partijen het contract. De lancering is over drie jaar.

Bijna tien jaar geleden beloofden vrijwel alle landen in Parijs om de aarde niet meer dan 2 graden Celsius op te warmen, het liefst niet meer dan 1,5 graad. "Maar dat werkt alleen als alle landen een eerlijke bijdrage leveren aan het verminderen van de uitstoot", zegt Anton Leemhuis, directeur aardobservatie bij onderzoeksinstituut TNO.

Weerkaatste zonnestraling

Landen en bedrijven houden zelf bij hoeveel CO2 en andere broeikasgassen ze uitstoten. De Tango-satellieten controleren in hoeverre die opgegeven cijfers kloppen. "Dit moet zekerheid bieden voor de naleving van het klimaatverdrag van Parijs", zegt Leemhuis.

Terwijl ze rondjes draaien om de aarde meten de satellieten de weerkaatste zonnestraling. Gassen als CO2 nemen een beetje warmtestraling op uit het zonlicht. Door de 'overgebleven' straling te meten, achterhaalt Tango hoeveel CO2 lokaal in de lucht zit. De satellieten kijken zo per fabriek hoeveel er op een gegeven moment uit de schoorsteen komt.

De uitstoot van autoverkeer, huizen of andere kleine of verspreide bronnen kan Tango niet meten, maar wel die van grote fabrieken en energiecentrales. "Je kunt grote uitstoters dus controleren", zegt Aaldert van Amerongen, hoofd aardobservatie van ruimteonderzoeksinstituut SRON.

Nederland werkte ook al mee aan een Europese satelliet die methaan meet vanuit de ruimte. Toen werd bijvoorbeeld ontdekt dat Australische steenkolenmijnen veel meer gas lekten dan uit officiële cijfers naar voren kwam. "De Australische overheid heeft dat toen bijgesteld", zegt Van Amerongen. "Je ziet dus dat het werkt om partijen op de vingers te kijken."

Er wordt intussen gewerkt aan nog meer CO2-satellieten. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA lanceert in 2027 een drietal satellieten die juist naar het grote plaatje kijken. Zij meten niet per fabriek, maar maken grote overzichtskaarten van de hoeveelheid CO2 wereldwijd. Het idee is dat dit tezamen een goed beeld geeft van de uitstoot van landen.

Samenwerkingsverband

Het Nederlandse Tango-project bestaat uit meerdere organisaties en bedrijven. Onderzoeksinstituut TNO leidt het bouwen van de meetinstrumenten en het KNMI en ruimtevaartinstituut SRON verwerken de gegevens. ISISpace zet de satellieten in elkaar, regelt de lancering en volgt ze in de ruimte. Dit Delftse bedrijf specialiseert zich in kleine en relatief betaalbare satellieten.

"Het is echt een bloeitijd voor aardobservatie", zegt Van Amerongen. Er zijn steeds meer satellieten die niet alleen broeikasgassen meten, maar de aarde op diverse gebieden volgen. Denk aan bosbranden en hevige neerslag.

Het bouwen en lanceren van satellieten is minder moeilijk en duur dan vroeger. "Dat komt door de nieuwe space race", zegt Van Amerongen. "Er is meer toegang tot de ruimte en meer goede ruimtevaarttechnologie beschikbaar."

Ook Japan en China investeren in satellieten die broeikasgassen meten vanuit de ruimte. Hoewel de Verenigde Staten hier veel ervaring mee hebben, gaan zij komende jaren juist minder doen.

Trump snijdt in onderzoek

De regering-Trump wil de helft van het wetenschapsbudget van NASA schrappen. Het aardonderzoek wordt waarschijnlijk nog harder geraakt. "Het is spannend wat er precies wordt besloten", zegt Van Amerongen. "Maar in het voorstel worden vrijwel alle toekomstige missies geannuleerd." Van bestaande missies is onduidelijk hoelang ze doorgaan.

Ook voor satellieten van andere instituten dan NASA dreigt een vroegtijdig einde. Helemaal nieuw is deze onzekerheid niet, zegt Van Amerongen. Ergens in de Verenigde Staten staat zelfs nog een gebouwde CO2-satelliet die nooit is gelanceerd.

Deels wordt dit opgevangen door de levendige ruimtevaartindustrie in de VS. Zo liet milieuorganisatie EDF met een gift van miljardair Jeff Bezos een methaansatelliet bouwen. De missie stopte vorige week voortijdig, omdat het ruimtevaartuig het contact met de aarde verloor. Ook bedrijven handelen inmiddels in meetgegevens van methaan en CO2. De gegevens van Tango zijn vrij en gratis beschikbaar.

Het dodental van de anti-regeringsprotesten in Kenia van afgelopen maandag is gestegen naar 31. Dat is het hoogste aantal doden op een dag dit jaar sinds de protesten begonnen, meldt de Keniaanse Nationale Commissie voor de Rechten van de Mens.

Volgens de commissie raakten bij de protesten ook nog 107 mensen gewond en meer dan 500 mensen werden gearresteerd. Betogers verzetten zich al langer tegen het beleid van president Ruto sinds hij de belastingen besloot te verhogen.

De woede is zich gedurende de protesten ook gaan richten op het politiegeweld. Betogers worden aangevallen, onder meer met traangas en een waterkanon en ook wordt er geschoten door de politie.

Saba Saba

Maandag werd in de hoofdstad Nairobi een protest gehouden om een groot straatprotest van 7 juli 1990, Saba Saba, te herdenken. Toen gingen Kenianen de straat op tegen president Daniel Arap Moi, die een autoritair bewind voerde. Tientallen mensen kwamen om het leven, velen werden opgepakt.

Ook afgelopen maandag blokkeerde de politie toegangswegen naar het centrum van Nairobi en werd er traangas ingezet.

Voor veel Kenianen is Saba Saba, wat 'zeven zeven' betekent in het Swahili, een belangrijk symbool van het burgerverzet. President Ruto heeft nog geen commentaar gegeven op de protesten en het aantal slachtoffers van maandag.

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International maakt zich grote zorgen over de toestand in het Afrikaanse land. In 20 van de 47 provincies gingen Kenianen op Saba Saba de straat op. "De vrijheid van beweging, van meningsuiting en van samenkomen werden ontzegd", schrijft Amnesty.

Intimidatie

Minister van Binnenlandse Zaken Kipchumba Murkomen zegt dat de autoriteiten "criminelen en anderen die kwaad in de zin hebben" zullen aanpakken. Vorige maand noemde hij de demonstraties "terrorisme onder de dekmantel van protest".

Volgens Keniaanse maatschappelijke organisaties stuurt de politie geweldplegers aan om betogers te intimideren en in een kwaad daglicht te stellen.

De Amerikaanse veiligheidsdienst FBI is een strafrechtelijk onderzoek gestart naar voormalig FBI-directeur James Comey en voormalig CIA-directeur John Brennan. Dat meldt de conservatieve Amerikaanse zender Fox News op basis van ingewijden.

Het onderzoek zou zich richten op het feit dat de twee directeuren een onderzoek instelden naar de relatie tussen de Amerikaanse president Trump en Rusland. Moskou zou zich ten gunste van Trump hebben gemengd in de presidentsverkiezingen van 2016, wat Trump consequent een "hoax" heeft genoemd.

Comey stond aan het roer van de FBI toen deze in 2016 een onderzoek startte naar mogelijke samenwerking tussen Trump en de Russische regering om de verkiezingen te beïnvloeden. Kort na zijn aantreden in 2017 ontsloeg Trump Comey.

Geen commentaar

De omvang van het onderzoek naar Brennan en Comey is onduidelijk. Zowel de FBI als de CIA hebben nog niet gereageerd op het nieuws. Ook het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft nog niks naar buiten gebracht over het onderzoek.

Comey en Brennan zijn niet ingegaan op verzoeken van Fox News voor commentaar.

Een woordvoerder van het Witte Huis wilde wel reageren. "Ik ben blij dat het ministerie van Justitie dit onderzoek start", zei de woordvoerder in een interview met Fox News.

Door de hevige natuurbrand aan de rand van de Franse stad Marseille hebben 400 mensen hun huis moeten verlaten. Dat zegt de burgemeester van Marseille tegen de Franse omroep BFMTV.

Zij zijn onder meer opgevangen in middelbare scholen die ter beschikking zijn gesteld voor de opvang van gedupeerden.

De Franse minister van Binnenlandse Zaken Retailleau is afgereisd naar Marseille. "Op dit moment zijn er geen doden gevallen, wat uitzonderlijk is gezien de omvang van de brand", zei hij. Wel sprak de minister van 110 lichtgewonden, onder wie brandweerlieden en politieagenten.

Dit zijn recente beelden:

Volgens Retailleau is de brand nog altijd niet onder controle. Hij noemt de brand "bijzonder snel" en "indrukwekkend". Hoewel de brand dus zelf nog niet onder controle is, zegt het regionale bestuur dat de situatie "wel onder controle" is.

Sluit ramen en deuren

Meer dan 800 brandweerlieden en 200 hulpvoertuigen zijn ter plaatse om de brand te bestrijden. Het vuur rukte dinsdag snel op door de harde wind, in een mum van tijd bereikte het de buitenwijken van Marseille, de tweede stad van Frankrijk.

Autoriteiten hebben de inwoners van het 16e arrondissement van de stad, zo'n 15.000 mensen, opgeroepen binnen te blijven. "Schuil in een sterk gebouw en sluit alle ramen en deuren", luidt het advies.

Inmiddels is meer dan 700 hectare land rond Marseille verwoest door de brand. Treinen die vanuit Marseille naar het noorden en westen van het land zouden vertrekken, zijn geannuleerd.

De brand begon in buurgemeente Les Pennes-Mirabeau dat tussen het vliegveld en de stad in ligt. Ook op de luchthaven vertrekken en landen sinds vanmiddag geen vliegtuigen meer.

Vluchten naar de zuidelijke stad worden omgeleid naar Nice, Nimes en andere regionale vliegvelden. Morgenochtend wordt een deel van de vluchten naar verwachting hervat.

Verderop

Verderop in de omgeving van de stad Narbonne, 250 kilometer ten westen van Marseille, woedt sinds gisteren een brand die inmiddels 2000 hectare bos heeft opgeslokt. Vanwege de brand was een deel van de snelweg A9, tussen Narbonne en de Spaanse grens, eerder in beide richtingen afgesloten en golden beperkingen voor inwoners.

Er zijn nog altijd meer dan 161 mensen vermist in de Amerikaanse staat Texas na de zware overstromingen van afgelopen weekend. Het dodental staat vooralsnog op 110, heeft de gouverneur van Texas bekendgemaakt.

Doordat er een speciaal telefoonnummer is opgezet voor families om naar toe te kunnen bellen, is er een grote stijging in het aantal vermisten.

Zaterdagochtend nog voor zonsopgang werd de staat verrast door de flash floods. Vanwege de Amerikaanse Onafhankelijkheidsdag op vrijdag 4 juli stonden de kampeerterreinen en campings vol, onder meer langs de rivier de Guadalupe.

De afgelopen dagen hebben reddingsteams zeker 850 mensen gered, sommigen zaten vast in bomen boven het water. De oevers van de rivier liggen nog altijd bezaaid met matrassen, koelboxen, speelgoed en knuffels. "We zullen niet stoppen totdat iedereen is gevonden", zei gouverneur Greg Abbott.

Zomerkamp

De meeste slachtoffers vielen in Kerr County, een gebied in het zuiden van de staat. Ook een christelijk zomerkamp voor meisjes aan de Guadalupe werd verrast door de plotselinge stijging van het water. Aan het kamp deden zo'n 750 meisjes mee.

Gisteren maakte de organisatie van het kamp, Camp Mystic, bekend dat 27 deelnemers en begeleiders zijn omgekomen door de overstromingen.

Een mix van extreme omstandigheden maakte dat het vorig weekend in Texas flink misging:

Vrijdag bezoekt president Trump het gebied. Hij zei dat niemand de overstromingen had zien aankomen. "Dit gebeurde in een paar seconden."

Terwijl het zoeken naar dierbaren nog onverhinderd doorgaat, rijst de vraag hoe er door de lokale autoriteiten is omgegaan met de weerswaarschuwingen.

Gewaarschuwd?

Het nationale weerbureau NWS en het particuliere AccuWeather hadden gewaarschuwd voor een kans op flash floods, plotselinge overstromingen na zware regenval. Inwoners van het gebied noemen het ook wel "flash flood alley", dus het was bekend dat het water daar snel kon stijgen.

"Deze waarschuwingen hadden de autoriteiten voldoende tijd moeten geven om kampterreinen als Camp Mystic te evacueren en mensen in veiligheid te brengen", zei AccuWeather in een verklaring.