NOS Nieuws - Algemeen

Chipfabrikant Nvidia heeft als eerste bedrijf ooit een beurswaarde van 4000 miljard dollar bereikt. Door de razendsnelle opmars van AI groeide de waarde van het Amerikaanse bedrijf de afgelopen jaren gigantisch. De computerchips van Nvidia zijn essentieel voor de ontwikkeling van de meeste kunstmatige intelligentie.

Nvidia tikte vandaag vlak na de opening van Wall Street de marktwaarde van 4000 miljard dollar aan. In vijf jaar tijd steeg het aandeel van de chipfabrikant bijna 1500 procent, waarbij de grootste groei eigenlijk pas vanaf 2024 plaatsvond. Een aandeel kost nu ruim 160 dollar.

Hiermee bereikt het bedrijf eerder dan Apple en Microsoft de 4000 miljard dollar beurswaarde; de drie bedrijven wisselen elkaar al tijden af aan de top. Apple was de eerste die in 2018 de 1000 miljard dollar-beurswaarde behaalde.

ChatGPT

Nvidia begon met het maken van grafische kaarten voor gamecomputers. Jarenlang was dit voor het bedrijf de belangrijkste bron van inkomsten. Later bleken de kaarten niet alleen geschikt voor spelletjes spelen, maar ook voor AI-toepassingen. De chips van Nvidia zijn enorm gewild bij alle bedrijven die met kunstmatige intelligentie werken, zoals Microsoft en OpenAI.

Tijdens de Moesson Revolutie in Bangladesh, vorig jaar zomer, heeft toenmalig premier Sheikh Hasina opdracht gegeven om met scherp te schieten op demonstranten. Dat blijkt uit de audio-opname van een telefoongesprek dat Hasina had. Die opname is nu door de BBC geverifieerd.

Tienduizenden mensen, vooral studenten, gingen een jaar geleden de straat op uit onvrede over het harde beleid van Hasina. In de audio is te horen hoe zij aan een onbekende beller uitlegt dat ze de veiligheidstroepen opdracht heeft gegeven om "dodelijk wapens" te gebruiken tegen de demonstranten. Ook zegt ze dat de troepen zullen schieten "waar ze de demonstranten ook zullen vinden".

De audio-opname, er zijn er meer, vormt het meest directe bewijs tot nu toe dat Hasina achter het geweld zat waarbij meer dan 1400 mensen om het leven kwamen. Zij kwamen veelal om door politiegeweld.

De audio werd al in maart online gelekt door een onbekende bron. Voor veel mensen in Bangladesh is dit open geheim dus geen nieuws.

"Maar dat een internationale nieuwsorganisatie het bevestigt is wel belangrijk", zegt advocaat voor het hooggerechtshof in Bangladesh Mahdin Choudhury tegen de NOS. Hij maakt deel uit van de huidige interim-regering onder leiding van Nobelprijswinnaar Muhammad Yunus, die sinds het vertrek van Hasina Bangladesh bestuurt. "Nu is ook voor de rest van de wereld duidelijk wat hier is gebeurd."

Studentenbeweging

Het gaat om opnames van een telefoongesprek dat op 18 juli 2024 door Hasina gevoerd werd vanuit haar huis. Al in juni van dat jaar waren studenten begonnen met een vreedzaam protest tegen een voorrangsregel voor overheidsbanen waar vooral aanhangers van Hasina's partij van zouden profiteren.

De timing van het telefoontje is belangrijk, omdat rond die tijd de stemming op straat omsloeg toen politie en veiligheidstroepen steeds meer geweld gingen gebruiken. Videobeelden waarop te zien was hoe studentenleider Abu Sayeed op 16 juli werd neergeschoten gingen viraal en meer mensen sloten zich aan bij de demonstraties.

"We waren geschokt door het geweld, maar zeker niet verrast. Het was niet de eerste keer dat Hasina de politie en het leger inzette tegen haar eigen volk", zegt de 25-jarige Munim Mubahshir, die zelf in die tijd ook de straat op ging en werd geraakt door rubberkogels.

Hierdoor veranderde het doel van het protest: de demonstranten eisten vanaf toen het vertrek van Hasina. Het harde optreden van de overheid maakte voor veel mensen in Bangladesh duidelijk dat vijftien jaar onderdrukking onder Hasina genoeg waren geweest.

"Ik werd met stokken in elkaar geslagen door de politie", vertelt Mubahshir over wat er die dagen gebeurde. "Daarna beschoten ze mij met rubberkogels toen ik weg probeerde te rennen." Hij hield tijdens de protesten rekening met de mogelijkheid van zijn eigen dood.

Volgens een VN-rapport was 5 augustus, de dag dat Mubahshir beschoten werd, een van de dodelijkste dagen in het protest. Die dag vluchtte Hasina per helikopter naar buurland India.

Uit het onderzoek dat de BBC door een gespecialiseerd team liet doen blijkt dat de audio niet bewerkt is. De stem komt overeen met andere opnames van de stem van Hasina. De clip die de BBC geverifieerd heeft is onderdeel van meerdere opnames die zijn gemaakt door het National Telecommuncations Monitoring Centre in Bangladesh, dat telefoongesprekken registreert.

De aanklager in de rechtszaak die nu tegen Hasina loopt in het International Crimes Tribunal (ICT) in Dhaka wil de opnames gebruiken om te bewijzen dat de oud-premier zich schuldig heeft gemaakt aan misdaden tegen de menselijkheid. "Deze rechtbank hanteert een eigen wetgeving als het gaat om de toelaatbaarheid van bewijsmateriaal", zegt Choudhury. Daardoor kunnen foto's, films of opnames eerder als bewijs geaccepteerd worden.

Het ICT is een speciaal tribunaal dat in 2010 door Hasina zelf is opgezet. Het moest Bengaalse collaborateurs uit de onafhankelijkheidsstrijd tegen Pakistan in 1971 berechten. Nu wordt ze er bij verstek zelf berecht. Hasina verblijft nog altijd in India en dat land levert haar niet uit, ondanks een verzoek van Bangladesh.

Deze week veroordeelde dezelfde rechtbank Hasina al tot zes maanden gevangenisstraf wegens minachting van de rechtbank, omdat ze in een andere telefoonopname te horen is over de rechtszaken tegen haar. Ze zegt daarover: "Er lopen 227 zaken tegen mij, dus ik heb nu een vergunning om 227 mensen te vermoorden."

'Te laf'

Een woordvoerder van Hasina's partij, de Awami League, laat aan de BBC weten dat volgens hem uit de opnames niet blijkt dat er sprake was van "onrechtmatige intenties" of "buitenproportioneel handelen".

Zelf heeft Hasina nog niet gereageerd. Maar vanuit India blijft ze via online speeches fel uithalen naar de huidige politieke leiders in Bangladesh. Ze noemt de interim-regering van Yunus hebzuchtig en zegt, zonder enig bewijs, dat die zich schuldig maakt aan genocide.

Demonstrant Mubahshir verwacht ook niet dat er nu snel beweging komt in de zaak. "Ik wil dat ze naar Bangladesh komt om berecht te worden", verzucht hij. "Maar daar is ze te laf voor."

Familie en vrienden van patiënten nemen in het St. Antoniusziekenhuis in Nieuwegein steeds meer zorgtaken over van verpleegkundigen. Ze helpen bij het verschonen van het bed, maar ook bij het legen van katheters, of de zorg voor wonden.

Een proef met die zorghulp is de afgelopen twee jaar zo succesvol verlopen dat het St. Antonius de naastenzorg nu uitbreidt naar het hele ziekenhuis, meldt RTV Utrecht.

Het St. Antonius is niet het enige ziekenhuis waar familie en vrienden bijspringen. Maar het is waarschijnlijk wel het eerste waar de naastenzorg volledig wordt geïntegreerd.

De naastenzorg begon op twee afdelingen van het ziekenhuis in de zomer van 2023. Het ging daarbij vooral om een oplossing voor de toenemende werkdruk bij verpleegkundigen. Maar, zei verpleegkundige Annette van Duijn toen al: niet alleen de verpleegkundigen worden geholpen, familieleden vinden het ook fijn om te helpen.

Machteloos

"Misschien heb je zelf weleens aan een bed gezeten van iemand die je liefhebt en gedacht: kon ik maar wat doen, ik voel me zo machteloos", aldus Van Duijn. "Je hebt geen diploma nodig om een bed te verschonen en het geeft de verpleegkundigen extra tijd om andere werkzaamheden te doen."

Dat is precies de reden waarom Henk Littooy aan de slag is gegaan als naastenzorger in het ziekenhuis. Zijn dochter belandde drie weken geleden met een klaplong in het St. Antoniusziekenhuis. Door een bacterie mag ze nog niet weg.

Littooy helpt en beperkt zich niet tot het verschonen van het bed. "Kijk", laat hij zien. "Zo draai ik het infuus eraf. En dan bevestig ik hem op de looppaal." Zo kan zijn dochter naar de wc lopen of de gang op, ondersteund door haar vader.

De hulp ontlast de medewerkers van het ziekenhuis, vertelt verpleegkundige Lisa Suidman. "Als ze nu wil opstaan hoeft ze niet op de bel te drukken. Dan kunnen verpleegkundigen op andere plekken aan het bed staan." Bij wat meer ingewikkelde zorgtaken, zoals het legen van katheters, geeft het ziekenhuis voorlichting over wat te doen.

Bezoekuren

Voor het nieuwe beleid van het ziekenhuis zijn de bezoekuren uitgebreid. Iedereen is nu van 09.00 uur 's ochtends tot 21.00 uur 's avonds welkom. Bij een geplande opname krijgen patiënten van tevoren een vragenlijst opgestuurd, met de vraag of een patiënt het fijn vindt als naasten komen helpen.

Uit de proef van de afgelopen twee jaar bleek dat ongeveer de helft van de naasten ook daadwerkelijk helpt. Bijkomend voordeel: patiënten en familie voelen zich meer betrokken bij de zorg.

Niet verplicht

Het is overigens niet verplicht om als naaste extra zorgtaken in het St. Antonius op je te nemen. Patiënten, familieleden en vrienden bepalen zelf hoeveel ze betrokken willen zijn bij de zorg. "Als je niet in staat bent die zorg te geven, dan doen de verpleegkundigen het werk natuurlijk gewoon", zegt verpleegkundige Suidman. "Je krijgt dan niet minder zorg."

De dochter van Henk Littooy is alleen maar gelukkig dat haar vader in de buurt is. "Ik hoop dat ook andere mensen familie of vrienden gaan helpen, dan kan je de zusters en dokters ontlasten."

PKK-leider Abdullah Öcalan is voor het eerst in meer dan twintig jaar verschenen in een openbaar gemaakte video. Het is de eerste publieke video met hem sinds zijn arrestatie in 1999. Eerder dit jaar verscheen een zeldzame foto van hem, genomen in gevangenschap.

In de video richt de leider van de PKK, die door Turkije maar ook door de EU en de VS wordt bestempeld als terreurorganisatie, zich tot zijn aanhangers. Hij herhaalde de oproep om de wapens neer te leggen vóór de ontwapeningsceremonie van aankomende vrijdag in Sulaymaniyah in Noord-Irak.

De ceremonie maakt mogelijk de weg vrij voor nieuwe vredesonderhandelingen met de Turkse regering. De laatste vredesbesprekingen begonnen in 2012 en strandden in 2015, waarna een nieuwe golf aan geweld volgde.

Bekijk hieronder de videoboodschap van Abdullah Öcalan:

De video is in juni opgenomen en werd vandaag vrijgegeven door Firat News Agency, een nieuwsdienst met nauwe banden met de PKK. Öcalan zegt onder meer dat het bestaan van de Koerden is erkend en daarom het basisdoel is bereikt. Daardoor kan dus ook afstand worden genomen van de militaire strategie, aldus de partijleider in de video.

De opheffing van de PKK werd al op 12 mei aangekondigd. In aanloop naar de ontwapeningsceremonie roept Öcalan het Turkse parlement op een commissie op te richten om het vredesproces te bewaken. De Turkse president Erdogan zegt dat zijn regering geen sabotagepogingen van het ontwapeningsproces zal toestaan.

Öcalans oproep tot ontwapening volgt na een veertig jaar durende gewapende strijd tegen de Turkse staat. Daarbij zijn meer dan 40.000 mensen gedood. Öcalan zit al sinds 1999 in de gevangenis.

Hoewel er sinds november vorig jaar een staakt-het-vuren tussen Israël en Hezbollah is, wordt dat vrijwel dagelijks geschonden. Het Israëlische leger voert geregeld luchtaanvallen en gerichte droneaanslagen uit op mogelijke wapenopslagplaatsen en Hezbollah-strijders. Daarbij worden ook geregeld burgers gedood.

Tegen de afspraken in bezet het Israëlische leger ook nog altijd vijf strategische punten in Zuid-Libanon én neemt de internationale druk toe om Hezbollah zo snel mogelijk te ontwapenen. Ondertussen wachten tienduizenden Libanezen op geld voor de wederopbouw.

Hoe verder je richting Zuid-Libanon gaat, hoe meer verwoesting je ziet. De winkels zijn leeg, de straten uitgestorven, huizen onbewoonbaar en landbouwgrond onbruikbaar. Maandenlange bombardementen hebben een groot deel van Zuid-Libanon verwoest.

Uit het puin steken gele Hezbollah-vlaggen en hangen foto's van Hezbollah-martelaren, strijders die tijdens de oorlog gesneuveld zijn, afgewisseld met posters van de door Israël gedode Hezbollah-leider Hassan Nasrallah. Die wordt vaak samen afgebeeld met de opperste leider van Iran. Want ondanks de verschillende controleposten van het Libanese leger en de ruim tienduizend militairen van de VN vredesmissie Unifil in het gebied, heeft Hezbollah hier nog altijd veel steun. Ze zijn verzwakt, maar zeker niet verdwenen.

Huilen om huizen

De Wereldbank schat dat de totale economische schade bijna 11 miljard euro is. "Ik heb nog geen cent compensatie gezien. Niks van niemand", zegt Miled Eid terwijl hij door zijn verwoeste hotel struint. "De overheid kwam en ze hebben van alles genoteerd. Hezbollah is gekomen, ook zij hebben van alles opgeschreven. Organisaties kwamen langs en schreven pagina's vol. Maar tot nu toe hebben we geen cent gezien."

Zijn christelijke dorp Alma Shaab was niet direct betrokken bij de oorlog maar is uiteindelijk toch flink geraakt. Eid vertelt hoe Hezbollah-strijders strategisch gelegen huizen introkken waardoor deze toch een doelwit werden. Slechts een fractie van de inwoners is teruggekeerd naar dit dorp dat deels op minder dan een kilometer van Israël ligt.

"Iedereen die hier voor het eerst terugkomt, barst in tranen uit", zegt Eid terwijl er een Israëlische drone in de lucht zoemt. "Ze huilen om hun huizen, de huizen van vrienden en familie. Om alles. Alle dorpen om ons heen, daar staan de muren niet eens meer overeind."

In de video laat Eid ons zijn verwoeste hotel zien. Ondanks alle tegenslag blijft hij optimistisch:

Het fragiele staakt het vuren baart velen in de regio zorgen. "Dit is geen bestand maar meer een vermindering van de intensiteit van het conflict en een subtiele erkenning van Hezbollah van de nieuwe orde in de regio", zegt analist Mohanad Hage Ali, verbonden aan denktank Carnegie Middle East Center.

Hezbollah leed tijdens de oorlog grote verliezen. Tientallen kopstukken werden gedood en Israël vernietigde wapenvoorraden, militaire infrastructuur en tunnels. Bovendien waait er sinds begin dit jaar een nieuwe politieke wind in Libanon met een nieuwe, westers georiënteerde president en premier. Daardoor zit Hezbollah verder in het nauw. Hage Ali: "Hezbollah verloor zijn afschrikkingsvermogen en charismatische leider. Dit zijn grote verliezen die op korte en middellange termijn niet kunnen worden gecompenseerd."

Daarbij komt de toenemende druk vanuit de VS om Hezbollah zo snel mogelijk te ontwapenen. "Hezbollah zal zelf de wapens moeten opgeven en heeft tot nu toe geweigerd dat te doen. De Libanese overheid heeft geen manier om het zelf te doen. Een poging om met geweld de wapens in te nemen zou het uiteenvallen van het leger riskeren, de verlamming van de staat en dat zou dus niet werken", zegt Paul Salem, vice-president van denktank Middle East Institute.

"De uiteindelijke beslissing de wapens op te geven ligt in Teheran en Iran lijkt voor nu te willen behouden wat er nog over is van Hezbollah. Ze denken aan de lange termijn. Hezbollah is altijd de Iraanse kroonjuweel geweest."

Geen noemenswaardige hulp

En dat heeft ook weer grote gevolgen voor de wederopbouw. Salem: "Zolang Hezbollah niet wordt ontwapend, krijgt Libanon geen noemenswaardige hulp, wederopbouw of investeringen. Zonder te ontwapenen wordt Libanon niet echt serieus genomen door de VS en de Golfstaten om de miljarden dollars aan steun vrij te maken die zou leiden tot een snelle wederopbouw en een heropleving van de economie. De realiteit is dat het geld niet komt, behalve kleine beetjes."

Dat Rusland achter het neerhalen van vlucht MH17 zat, wisten ze allang. Maar dat zeventien rechters van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vandaag in Straatsburg unaniem Rusland verantwoordelijk stelden, voelde voor veel nabestaanden van de MH17-slachtoffers toch als een bijzonder moment.

"Ik vind dit zó belangrijk", reageert Grace van Zijtveld, die haar twee kinderen en haar ouders elf jaar geleden verloor bij de vliegramp. "Ik heb altijd al gezegd dat het Rusland was, maar nu bevestigt een internationaal hof het. Dat is zo'n fijn gevoel. Ook al klinkt dat heel raar, want mijn kinderen zijn vermoord, mijn ouders zijn vermoord. Het maakt alles los, alle emoties."

Ook bij andere nabestaanden waren er emoties. In de video zie je hun reacties:

Piet Ploeg was als voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17 aanwezig bij de uitspraak in Straatsburg. Zijn broer, schoonzus en hun zoon waren onder de 298 mensen die in de zomer van 2014 omkwamen in het boven Oost-Oekraïne neergehaalde toestel.

Hij spreekt van een "ongelooflijk belangrijke beslissing", waar Nederland jarenlang voor heeft gestreden. "De waarheid is nu aan het licht gekomen en bevestigd door onafhankelijke rechters. En dat de uitspraak dan ook nog unaniem is, is meer dan we hadden durven hopen. "

Onmenselijke behandeling

Ploeg legt uit dat voor de nabestaanden ook de erkenning van het leed belangrijk was. De rechter onderstreepte dit door te zeggen dat de opstelling van Rusland in de afgelopen elf jaar een "onmenselijke behandeling" was van de nabestaanden.

Die erkenning werd ook gevoeld en gewaardeerd door Silene Fredriksz, die haar zoon en zijn vriendin verloor. "Ik ben dankbaar voor de erkenning van het door ons aangedane leed. Niet alleen door het neerschieten van het vliegtuig en het overlijden van onze kinderen, maar ook door alles wat daarna is gekomen."

Frederiksz doelt op het feit dat Rusland tot op de dag van vandaag ontkent betrokken te zijn geweest, nooit onderzoek wilde doen en de waarheid rond MH17 probeerde te verdraaien.

De Russische betrokkenheid bij het neerhalen van vlucht MH17 is al eens in een Nederlandse rechtszaak vastgesteld. Toch voelde de Europese zaak anders voor Grace van Zijtveld.

"Het ging toen om individuen, nu ging het echt om de Russische staat. En dus eigenlijk over degene die aan de macht staat. Dat is iets wat je elf jaar eigenlijk al weet. Dat het nu is onderzocht en wordt uitgesproken door internationale rechters, vind ik heel mooi."

Ook het mensenrechtenhof zelf spreekt van een belangrijke uitspraak nu is vastgesteld welk bewijs er is tegen Rusland. Omdat de vrede in Europa onder druk staat, is het volgens het hof extra belangrijk om recht te blijven spreken.

Veel meer Russische mensenrechtenschendingen

Het hof deed vandaag ook uitspraak in zaken die Oekraine had aangespannen. Rusland heeft zich in Oekraine jarenlang schuldig gemaakt aan grove mensenrechtenschendingen, luidde het vonnis.

Zo hebben Russische militairen en strijdgroepen duizenden burgers gedood, mensen vastgezet en gemarteld, steden verwoest, kinderen ontvoerd en seksueel geweld gebruikt.

De rechters gaven aan dat ze alleen gebeurtenissen tot september 2022 kunnen beoordelen. Vanaf dat moment maakte Rusland geen deel meer uit van het Europese mensenrechtenhof.

Vanwege de inval in Oekraïne begin 2022 moest Rusland vertrekken. Een speciaal aangewezen rechter houdt sindsdien de belangen van Rusland in de gaten.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens is momenteel de enige rechtbank die aantijgingen jegens Rusland beoordeelt. Dat gebeurt onder andere op basis van rapporten van onafhankelijke waarnemers en de Verenigde Naties.

Het hof kijkt puur naar mensenrechten en niet of er ook sprake is van oorlogsmisdrijven. Daarvoor wordt nog gewerkt aan de oprichting van een speciaal Oekraïne-tribunaal.

De MH17-zaak van vandaag was aangespannen door Nederland, maar ook nabestaanden zelf zijn procedures begonnen. Bij het hof liggen klachten van meer dan 500 familieleden van MH17-slachtoffers. Die zullen nu worden bekeken.

Over een schadevergoeding heeft het mensenrechtenhof zich vandaag nog niet uitgesproken. Dat gebeurt pas later.

Cirkel rond

Voor Piet Ploeg is met de uitspraak de cirkel "op inhoud" nu rond. "En ik hoop dat men in Rusland nu een keertje gaat luisteren."

Dat Rusland vandaag in Straatsburg niet in de zaal was vertegenwoordigd, deed hem niet zoveel. Het deed wat hem betreft ook niets af aan de kracht van de uitspraak. Dat sentiment werd onderschreven door meerdere nabestaanden.

"Ze hebben alle tijd gehad om zich te verweren", zegt Ploeg. "En het kan natuurlijk niet zo zijn dat als de moordenaar zegt, 'ik trek me hier niets van aan', dat hij er dan mee wegkomt."

Meerdere gemeenten hebben vandaag alarm geslagen nadat ze dachten mogelijk een poederbrief te hebben ontvangen. Politie, brandweer en ambulances rukten uit en gemeentehuizen werden tijdelijk ontruimd. Het bleek loos alarm: in plaats van een gevaarlijke poederbrief bleek het een verkeerd gevallen grapje van een conferentiehotel.

Ze zijn flink geschrokken in het gemeentehuis van Tynaarlo, zegt een woordvoerder tegen de NOS. Enkele kamers moesten worden ontruimd nadat een brief met onbekende substantie op de mat was gevallen.

Aanvankelijk stelde de Drentse gemeente dat de brief naar zo'n 200 gemeentehuizen was gestuurd. Later stelde Tynaarlo dat bij naar "meerdere gemeenten". "Al met al een vervelende situatie", blikt de gemeente terug.

In Nijmegen werd de zogeheten stadswinkel enige tijd ontruimd vanwege een "mogelijk gevaarlijke substantie", zegt een politiewoordvoerder. "Dan treedt een protocol in werking en komen de brandweer, politie en ambulance er meteen op af."

Het poeder in de envelop bleek geen gevaarlijke stof maar meel. De afzender: een conferentiehotel op de Veluwe waar gemeenten hebben vergaderd. Het was nooit de bedoeling om mensen bang te maken, laat een woordvoerder van Conferentiehotel Villa Heidebad weten aan de NOS. "We wilden alleen een ludiek bedankje naar ze sturen", zegt hij.

'Meelt u ons?'

Waarom er meel in de envelop zat? "Dat is de eerste stap van ons koekjesrecept", legt de woordvoerder uit. Een woordgrapje: 'Mailt u ons?', maar dan gespeld als 'Meelt u ons?'.

Dat de brief met woordgrap werd aangezien voor een poederbrief vindt hij erg. "We hebben daarna meteen gebeld om iedereen gerust te stellen. Het was bedoeld als iets ludieks."

"We hebben nog getwijfeld of we meel in de envelop zouden stoppen of bellenblaas. Zo van: belt u ons?", zegt hij. "Hadden we maar voor bellenblaas gekozen."

Een woordvoerder van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters noemt het "een ludieke actie die verkeerd is gevallen". De burgemeesters zijn niet boos en blijven gewoon vergaderen op de locatie in Epe.

De NS heeft ruim 100.000 aanvragen ontvangen van reizigers die een vergoeding willen vanwege stakingen van het spoorwegpersoneel vorige maand. Dat heeft het spoorbedrijf laten weten in een e-mail aan mensen die een vergoeding hebben aangevraagd.

Vanwege het hoge aantal aanvragen duurt het verwerken ervan langer, waarschuwt het bedrijf. Normaal gesproken kost dit maximaal vier weken, maar nu heeft het spoorbedrijf vier weken extra nodig. De NS wil naar eigen zeggen "elke aanvraag met zorg behandelen" en heeft daardoor "iets meer tijd nodig".

Vorige maand staakte het spoorwegpersoneel van vakbonden CNV, VVMC en FNV Spoor op verschillende dagen. De vakbonden eisten in cao-onderhandelingen een hoger loon en een ruimere zwaarwerkregeling, maar kwamen daar in onderhandelingen met de NS niet uit. Daarop besloot het spoorwegpersoneel het werk neer te leggen. Na een eindbod van de NS hebben de vakbonden de stakingen voorlopig opgeschort.

Tot 25 euro per stakingsdag

Een deel van de aanvragen wordt automatisch verwerkt, maar omdat er meerdere stakingsdagen waren "wil de NS er goed naar kijken en er de tijd voor nemen", zegt een woordvoerder van het spoorbedrijf.

Reizigers konden bij de NS een tegemoetkoming tot maximaal 25 euro per dag aanvragen voor extra kosten die ze maakten voor alternatief vervoer, zoals een taxi of het reizen met de eigen auto.

Daarnaast konden mensen die al een treinkaartje hadden gekocht geld terugvragen via de vertragingsregeling. Volgens de woordvoerder hadden de meeste reizigers niet vooraf een vervoersbewijs gekocht en hebben de meesten gebruik gemaakt van de tegemoetkomingsregeling.

Ter goeder trouw

Omdat de NS merkte dat een groot aantal aanvragen werd gedaan door chatbots, heeft de website waarop reizigers een aanvraag konden doen er een week uitgelegen. Daardoor konden mensen tijdelijk geen aanvraag doen om geld terug te krijgen.

De woordvoerder benadrukt dat reizigers die hinder hadden van de staking tot drie maanden na de stakingsdag een aanvraag voor een tegemoetkoming kunnen doen. "We gaan er in de basis vanuit dat mensen te goeder trouw handelen, en daarom roepen we reizigers ook op om geld terug te vragen."

De provincie Groningen schiet het noodlijdende ziekenhuis in Scheemda te hulp. Het Ommelander Ziekenhuis Groningen (OZG) hoeft de komende twee jaar geen rente te betalen over de lening van 10 miljoen euro die de provincie eerder heeft verstrekt.

"Het OZG gaat aan de slag met het opstellen van een verbeterplan", zegt gedeputeerde Karin Dekker bij RTV Noord.

Vorig jaar weigerde de provincie nog om uitstel van rentebetaling te verlenen. Maar de financiële situatie van het ziekenhuis is volgens de provincie nu zo precair dat het niet anders kan.

Het Ommelander Ziekenhuis is in 2018 geopend en ontstaan uit een fusie van de ziekenhuizen in Delfzijl en Winschoten. Al sinds de opening zijn er financiële problemen.

Prijskaartje: 132 miljoen euro

De bouw van het ziekenhuis kostte 132 miljoen euro en is betaald met leningen van de provincie, ABN Amro, Siemens, zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).

Maar door tegenvallende resultaten kan het ziekenhuis de rentelasten voor die bouwleningen niet opbrengen. Vorig jaar november was sprake van een openstaande schuld van zo'n 71 miljoen euro.

Rapportcijfer 1

De tegenvallende resultaten hebben te maken met een gebrek aan specialistisch personeel, stijgende personeelskosten, een hoog ziekteverzuim en te weinig patiënten. Vorig jaar leed het OZG een verlies van 1,9 miljoen euro. In 2023 was het verlies nog groter: 2,4 miljoen.

Eind oktober beoordeelde accountantskantoor BDO de financiële positie van het ziekenhuis over 2023 met het rapportcijfer 1. Daarmee stond het OZG onderaan de ranglijst van alle niet-academische ziekenhuizen in Nederland. Bij die beoordeling woog zwaar mee dat het ziekenhuis niet in staat was om z'n schulden af te lossen.

Toch houdt gedeputeerde Dekker vertrouwen in het OZG en het verbeterplan dat het Scheemder ziekenhuis opstelt met het UMCG. Ook banken en zorgverzekeraars zijn bij dat verbeterplan betrokken. De besprekingen over het plan vinden achter gesloten deuren plaats.

Geen kwijtschelding

Het OZG hoeft dus twee jaar geen rente over de provinciale lening te betalen. Maar dat betekent geen kwijtschelding, benadrukt de provincie. Met andere woorden: de rente wordt 'gewoon' bijgeschreven bij de lening en moet in 2027 alsnog worden betaald.

"We blijven de situatie nauwlettend monitoren", laat de provincie weten.

Het zaaltje van café De Zon in Wijk aan Zee vult zich met mensen die leven in de directe omgeving van Tata Steel IJmuiden. Omwonenden kunnen op een informatiebijeenkomst vragen stellen over de toekomstplannen voor de staalfabrieken. Tata wil in 2030 voor bijna de helft van de productie overschakelen op waterstof.

In het café spelen vertegenwoordigers van de staalmaker filmpjes af die laten zien hoe de onderneming groener en schoner wil worden. Zo zal de stank in de omgeving minder worden dankzij een nieuwe, schonere fabriek. Overkappingen moeten de fijnstof in de lucht tegenhouden. Het giftige laagje vuil dat te vinden is in de speeltuinen moet zo verdwijnen - of in ieder geval dunner worden.

De reacties in het zaaltje zijn gemengd. Een paar mensen zeggen tegen de NOS dat Tata toch zijn best doet. Anderen vinden de presentatie "veel promopraatjes en weinig informatief".

Groen staal

Het gaat om een miljardeninvestering die volgens het bedrijf niet zonder hulp van de overheid gedaan kan worden. Alles hangt daarom af van de zogenoemde maatwerkafspraak met de minister van Klimaat en Groene Groei.

De plannen hebben als doel vermindering van de CO2-uitstoot, in verband met klimaatverandering. De bewoners van Wijk aan Zee, Velsen, IJmuiden en Beverwijk willen vooral graag af van de directe overlast en de gezondheidsrisico's.

Tata pompt al ruim 300 miljoen euro in maatregelen die de klimaat- en milieuschade moeten beperken. Maar dat neemt niet alle overlast en gezondheidsrisico's weg. Het leidt tot acties van milieuorganisaties en vele rechtszaken. Het geduld met Tata raakt op en haast is geboden om de plannen voor verduurzaming om te zetten in actie.

Op de agenda van de informatiebijeenkomst staat het milieueffectrapport dat de staalproducent vorige week publiceerde. Tata wil één van de twee hoogovens sluiten en die vervangen door een fabriek die op groene waterstof kan draaien. Daarnaast komt er een elektrische smeltoven om meer schroot te kunnen recyclen.

Omdat groene waterstof op dit moment maar beperkt beschikbaar is en heel duur, zal de fabriek in het begin waarschijnlijk op aardgas draaien. Dat stoot weliswaar veel minder CO2 uit dan kolen, maar is nog altijd niet CO2-neutraal.

'We hebben het nog niet gezien'

Linda Valent van de Dorpsraad Wijk aan Zee is niet onder de indruk van de plannen. Het milieueffectrapport keurt ze af. "Alles wat belangrijk is voor de effecten op gezondheid en milieu moet in het rapport staan. En dat is nu niet zo."

Het sluiten van één hoogoven vindt ze een veel te kleine stap. "Het gaat maar om een stukje verminderde uitstoot. En dan moeten de plannen ook nog doorgaan, dat hebben we nog niet gezien."

De hele Europese staalindustrie zit momenteel in zwaar weer. China exporteert veel staal naar Europa waardoor het aanbod hoger is dan de vraag. Hierdoor krijgen Europese staalfabrikanten minder geld voor hun staal. Duizenden banen staan hierdoor op de tocht. Daarbovenop hebben de producenten nu ook te maken met de importheffingen in de Verenigde Staten.

Eigen staal eerst

Vanwege de geopolitieke wervelstorm waarin Europa en Nederland zich bevinden, hecht de overheid grote waarde aan het behoud van de staalindustrie. De landen in Europa willen hiervoor niet afhankelijk zijn van Rusland, China of de Verenigde Staten. Vandaar dat demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei 'serieuze' onderhandelingen voert met Tata Steel over steun voor de verduurzamingsplannen.

Toch is het nog altijd onduidelijk of de maatwerkafspraak met Tata er ook echt komt. De overheid wil garanties van het Indiase moederbedrijf van Tata Steel IJmuiden voor investeringen in de toekomst. Ook moet Tata op korte termijn de gezondheidsrisico's voor de omgeving beperken. En het bedrijf moet financieel gezond en concurrerend zijn in de nabije toekomst.

Het kan aantrekkelijk zijn om voorop te lopen in de productie van groen staal, maar als Tata over tien jaar alsnog failliet gaat, gaan ook de overheidsmiljarden in rook op.

Banen op het spel

Naast de gezondheid van omwonenden van Tata staan er ook tienduizenden banen op het spel in de regio IJmond. Direct werken er een kleine 9000 mensen bij Tata, indirect zijn dat er naar schatting nog eens 20.000.

Zowel in café De Zon in Wijk aan Zee als daarbuiten willen betrokkenen graag duidelijkheid. Minister Hermans onderhandelt ondanks de demissionaire status van het kabinet gewoon door. Of er voor de verkiezingen van eind oktober een definitief besluit komt over miljardensteun, is onduidelijk.

Chatbot Grok, ontwikkeld door een bedrijf van techmiljardair Elon Musk, heeft antisemitische berichten geplaatst op sociale media nadat de bot begin deze week een update had gekregen.

De chatbot is geïntegreerd in platform X, waar gebruikers de AI-chatbot vragen kunnen stellen. Het Amerikaanse bedrijf achter Grok, xAI, zegt maatregelen te nemen om haatzaaiende taal te verwijderen voordat Grok berichten plaatst op X.

Het bedrijf heeft gisteren allerlei berichten verwijderd van sociale media na klachten van gebruikers en de Anti-Defamation League (ADL), een Joodse organisatie. Zij wezen op berichten met antisemitische inhoud en lof voor Hitler.

"We zijn ons bewust van de recente berichten van Grok en werken er actief aan om de ongepaste berichten te verwijderen", schrijft het bedrijf achter de chatbot op X.

De beschuldigingen volgen op de aankondiging van Musk van afgelopen maandag dat de chatbot een update had gekregen. Een dag later schreef Grok dat "de recente aanpassingen van Elon de woke filters hebben verminderd".

Grok liet weten nu bepaalde patronen te kunnen benoemen. "Zoals radicaal-linkse mensen met Asjkenazische achternamen die anti-witte haat verspreiden." De chatbot verwijst hierbij naar een etnisch-religieuze groep binnen het jodendom.

Extremistische retoriek

Gisteren suggereerde de chatbot onder meer in een post dat Hitler het beste in staat zou zijn om "anti-witte haat" te bestrijden. Volgens Grok zou de leider van de nazi's "het patroon herkennen en resoluut aanpakken".

"Het lijkt erop dat de nieuwste versie van Grok nu terminologieën reproduceert die vaak worden gebruikt door antisemieten en extremisten om hun haatdragende ideologieën te spuien", scheef ADL. De organisatie is bang dat het antisemitisme op de platformen door de extremistische retoriek zal toenemen.

Turkije en Polen

De uitlatingen van de chatbot hebben ook de Turkse autoriteiten gegriefd. Een Turkse rechtbank oordeelde vandaag dat bepaalde inhoud van Grok geblokkeerd moet worden. Volgens de Turkse autoriteiten genereert de chatbot reacties waarin president Erdogan, Turkije-oprichter Atatürk en religieuze waarden worden beledigd.

De Turkse minister van Transport zegt dat hij Grok compleet in de ban zal doen als dat nodig is, meldt de Turkse nieuwszender NTV.

Turkije heeft de afgelopen jaren de wetgeving op het gebied van sociale media aangescherpt. Zo blokkeerde het land al eerder tijdelijk de toegang tot sociale media als YouTube, TikTok en Wikipedia. Eerder dit jaar werden 37 mensen opgepakt omdat ze "provocerende" berichten hadden gedeeld op sociale media volgens de autoriteiten.

'Hoger niveau van haatzaaien'

De Poolse minister van Digitaliseren zei vandaag in een Poolse radio-uitzending dat zijn land xAI gaat rapporteren bij de Europese Commissie vanwege beledigende opmerkingen over Poolse politici, waaronder premier Tusk.

"Ik heb de indruk dat we een hoger niveau van haatzaaien betreden, dat wordt aangedreven door algoritmes", zei hij. "Nu een oogje dichtknijpen of dit negeren is een fout die de mensheid in de toekomst duur kan komen te staan."

Samenzweringstheorie

Het is niet de eerste keer dat gebruikers wijzen op desinformatie en haatberichten van de chatbot, die in 2023 werd gelanceerd. In mei van dit jaar viel het gebruikers op dat Grok de rechtsextremistische samenzweringstheorie over "witte genocide" in Zuid-Afrika opbracht in allerlei discussies. Zuid-Afrikaan Musk, eigenaar van het bedrijf achter Grok, hangt die theorie ook aan.

De chatbot deed dit ook als deze theorie, die nooit door statistieken of onderzoek is bewezen, helemaal niet werd besproken tot Grok het noemde. Het bedrijf achter Grok weet dit aan een ongeautoriseerde wijziging in de reactiesoftware.

Verschillende vrouwelijke automobilisten in Breda hebben een foto van een mannelijk geslachtsdeel aangetroffen op hun voertuig. Meerdere mensen hebben aangifte gedaan. De politie onderzoekt de zaak, bevestigt een woordvoerder aan Omroep Brabant.

Een van de vrouwen trof de polaroid dinsdagavond aan op haar auto op de parkeerplaats van een sportschool. "De foto zat omgekeerd, waardoor ik in eerste instantie niets zag. Toen ik 'm omdraaide, zag ik een erectie", zegt de 33-jarige vrouw tegen de omroep.

In de sportschool hoorde ze van andere vrouwen dat op zo'n vier tot vijf auto's foto's waren achtergelaten. "Het waren allemaal verschillende polaroids. Die van mij was in kleur, de rest was zwartwit of sepia."

Slachtofferhulp

De vrouw heeft naar eigen zeggen slachtofferhulp aangeboden gekregen, maar heeft dat aanbod afgeslagen. "Ik snap heel goed dat het voor vrouwen een traumatische ervaring kan zijn, maar voor mij is het niet nodig."

De politie kan nog niet zeggen hoeveel mensen precies aangifte hebben gedaan. Voor zover bekend is nog niemand aangehouden.

Met verschillende grote natuurbranden in Zuid-Frankrijk is in het land discussie ontstaan over het beschikbare blusmaterieel. Frankrijk beschikt over 23 blusvliegtuigen en 37 blushelikopters, maar die toestellen zijn nauwelijks geschikt om de huidige natuurbranden effectief te lijf te gaan, staat in een recent rapport van het Franse parlement.

"Door klimaatverandering duren de branden tegenwoordig steeds langer. Ze zijn ook heftiger en verspreiden zich naar Noord-Frankrijk", aldus de parlementariërs. "Maar de luchtvloot is verouderd en daarom moeilijk in staat om land en mensen te beschermen."

Oftewel: de problemen nemen toe, maar de blustoestellen worden daar nauwelijks op aangepast. "Er wordt veel te weinig ondernomen en de tijd dringt", staat in het rapport. Dat verscheen eerder deze maand, maar werd tot nu toe nauwelijks opgemerkt. Vanwege de huidige branden krijgt het rapport nu wél veel aandacht.

Zout water

Het meest gebruikte toestel is de Canadair CL-415. Daarvan heeft Frankrijk er twaalf, maar ze zijn oud. De gemiddelde leeftijd van de blusvliegtuigen is 30 jaar. Ze staan steeds vaker aan de grond voor onderhoud en reparaties.

Het aantal vlieguren dat deze toestellen maakt is in drie jaar tijd 34 procent gedaald, becijferden de parlementsleden. Vorig jaar zomer waren er zelfs dagen dat niet een van de twaalf Canadairs branden kon blussen omdat ze allemaal met pech of gebreken aan de grond stonden.

Bovendien halen de toestellen hun water in Zuid-Frankrijk vaak op in zee terwijl ze zijn gebouwd voor zoet water. Daardoor roesten de Canadairs sneller dan bedoeld. Onderdelen van de vliegtuigen zijn moeilijk te vinden, staat in het rapport, en de toestellen worden sinds 2015 ook niet meer gemaakt, wat onzekerheid schept voor de toekomst.

Frankrijk zet ook acht Dash-vliegtuigen in, maar die zijn eigenlijk niet bedoeld voor het blussen van bosbranden. Daardoor verouderen ze sneller dan nodig. Ook zijn er nog drie Beechcraft-vliegtuigen, maar die zijn gemiddeld al 45 jaar oud. "Die moeten zo snel mogelijk vervangen worden", vinden de parlementariërs.

Niet snel ter plekke

De 37 blushelikopters die Frankrijk heeft zijn verspreid over het land gestationeerd. Maar er zijn gebieden die het zonder moeten doen, bijvoorbeeld in het noorden. Een blushelikopter kan daardoor niet snel ter plekke zijn als er brand uitbreekt.

"Door klimaatverandering is er steeds meer kans op bosbranden in Noord-Frankrijk", schrijven de parlementariërs. Hun advies is om de heli's beter te verdelen over het land, om zo de aanvliegtijden te verkorten.

Om alle problemen het hoofd te bieden schakelt de Franse overheid nu steeds vaker derden in. Personeel voor reparaties wordt extern ingehuurd. Blusvliegtuigen en blushelikopters worden van privébedrijven gehuurd. "De kosten daarvan bedragen sinds 2020 meer dan 106 miljoen euro."

De Franse regering beloofde vanochtend beterschap. "We gaan extra geld vrijmaken", zei regeringswoordvoerder Sophie Primas. "We hebben al twee nieuwe Canadairs besteld en ik vind dat we er nóg twee moeten bestellen", aldus minister Retailleau van Binnenlandse Zaken, die gisteren Marseille bezocht.

Brand Marseille

Aan de noordkant van de tweede stad van Frankrijk brak gisterochtend een flinke brand uit die de buitenwijken van Marseille bereikte. Zo'n honderd mensen raakten licht gewond en kregen vooral te maken met ademhalingsproblemen. Ongeveer zeventig huizen brandden geheel of gedeeltelijk uit.

De vlammen bereikten gisteren de buitenwijken van Marseille:

De brand was vanochtend nog niet onder controle, maar de verspreiding van het vuur zou tot staan zijn gebracht.

Iets zuidelijker, in de omgeving van Narbonne, woeden ook al een aantal dagen verschillende branden. De meeste daarvan zijn onder controle maar het vuur is nog niet gedoofd. In de regio is zo'n 2000 hectare in de as gelegd.

Provincies en gemeenten moeten voortaan kunnen afdwingen om bodemmonsters te nemen bij bedrijven als de grond mogelijk vervuild is met PFAS. Dat vinden Kamerleden van verschillende partijen en leden van Provinciale Staten. Ze willen dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dit 'gat in de wet' dicht.

Uit onderzoek van de NOS en de regionale omroepen blijkt dat tientallen bedrijven in Zeeland, Gelderland en Overijssel geen toestemming geven voor het nemen van bodemmonsters bij verdachte PFAS-locaties. De provincies zeggen dat ze dat ook niet kunnen afdwingen.

Samen met gemeenten zijn provincies bezig met een grootschalige inventarisatie om zicht te krijgen waar PFAS in de grond zit. Tot nu toe zijn al duizenden verdachte locaties naar voren gekomen, zoals vuilstortplaatsen, locaties waar verf-, textiel- of chemische industrie zit of heeft gezeten en brandweerkazernes waar met PFAS-houdend blusschuim is geoefend.

'Snelle actie'

Op risicovolle plekken, bijvoorbeeld waar het grondwater in verbinding staat met drinkwaterbronnen willen provincies en gemeenten bodemmonsters nemen, maar dat lukt dus lang niet altijd omdat veel bedrijven dit weigeren.

Kamerleden van GroenLinks-PvdA, NSC, D66 en de Partij voor de Dieren vinden dit onacceptabel. Onlangs constateerde het RIVM nog dat bijna alle Nederlanders teveel PFAS in hun lijf hebben. De SGP heeft naar aanleiding van het bericht Kamervragen gesteld.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zegt in een reactie 'waar nodig te kijken naar aanvullende juridische mogelijkheden, mocht blijken dat hierin niet slagvaardig genoeg opgetreden kan worden'.

Volgens de Kamerleden is nu al duidelijk dat het ministerie snel actie moet ondernemen. "Het kan niet zo zijn dat een weigering van bedrijven om mogelijke PFAS-bronnen te onderzoeken, kan leiden tot verdere verontreiniging in bijvoorbeeld water", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Geert Gabriels. "Het algemeen belang van gezondheid voor mens en dier staat voorop. Dit gat in de regelgeving moet snel worden gedicht."

"Het ministerie moet die maas in de wet dichten", zegt Natascha Wingelaar van NSC. "Volksgezondheid en het milieu staan hier voorop. Het is belangrijk om PFAS-bronnen op te sporen."

'Geen escapes'

Volgens oud-hoogleraar Milieurecht aan de Rijksuniversiteit Groningen Gerrit van der Veen speelde dit probleem ook in het verleden bij bodemvervuiling door bedrijven. "Daarom is er toen een specifieke regeling gemaakt dat bepaalde bedrijven zelf bodemonderzoek moesten doen."

Inmiddels is die regeling niet meer van toepassing. "De wet gaat niet uit van onbeperkt onderzoek doen naar verontreinigingen", zegt Van der Veen, die door vakgenoten wordt gezien als autoriteit op dit gebied.

"De overheid mag onderzoek komen doen als het bedrijf de verontreiniging zelf heeft veroorzaakt. In andere gevallen zal je het moeten hebben van de vriendelijkheid van het bedrijf zelf."

"Het is gewoon belachelijk", reageert SP-Statenlid van de provincie Gelderland Carla Claassen. "Dat je dit als terreineigenaar of bedrijf kan weigeren. We hebben het hier wel over het milieu en over volksgezondheid."

Ook volgens Charlotte de Roo, Statenlid van GroenLinks in Gelderland, kan dit niet. "Er zouden geen escape routes moeten zijn. Je moet gewoon binnen kunnen komen als je het vermoeden hebt dat daar PFAS in de grond zit."

Het kabinet trekt 270 miljoen euro uit om scheepsbouwer Damen Naval uit de acute financiële problemen te houden. Dat zeggen verschillende bronnen tegen de NOS.

Er is een kink in de kabel gekomen bij de productie van zes Duitse fregatten. De bouw daarvan is vertraagd, onder meer vanwege een softwareprobleem. De Duitse marine heeft tussentijdse deadlines gesteld en nu die niet worden gehaald, wordt er voorlopig niet betaald. Omdat het om een grote order van zo'n 7 miljard euro gaat, zijn de gevolgen direct merkbaar bij Damen.

Vertrouwelijk geïnformeerd

Het kabinet heeft er een direct belang bij dat Damen Naval niet verder in de problemen komt, omdat Defensie zelf een aantal orders voor schepen heeft lopen bij het bedrijf. Daarnaast wordt de defensie-industrie zeker op dit moment gezien als een belangrijke bedrijfstak.

Het kabinet trekt daarom de portemonnee. Het is niet bekend of het gaat om een lening of garantiestelling aan Damen. De Eerste en Tweede Kamer zijn vertrouwelijk geïnformeerd, omdat het parlement goedkeuring moet geven aan de miljoenen kostende aanpassing van de begroting.

De vertrouwelijkheid is ook een gevolg van de commerciële belangen en de veiligheidsbelangen die er spelen. De betrokken ministeries van Economische Zaken en Defensie doen er daarom het zwijgen toe, evenals Damen zelf.

De Eerste Kamer heeft gisteren gesproken over de steun aan Damen. De Tweede Kamer komt morgen terug van reces (dat vorige week begon) om het erover te hebben. Dat betekent overigens niet dat alle 150 Kamerleden er moeten zijn, de helft plus één (76 dus) is voldoende.

OM vervolgt

Het bijspringen bij Damen door de overheid komt op een opvallend moment, omdat niet lang geleden bekend is geworden dat het Openbaar Ministerie Damen gaat vervolgen. Het bedrijf wordt ten eerste verdacht van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen en ten tweede van het overtreden van de sancties tegen Rusland.

Damen Shipyards

Familiebedrijf Damen Shipyards uit Gorinchem is het grootste scheepsbouwbedrijf van Nederland. Damen bouwt onder meer vissersschepen en duw- en sleepboten, maar ook schepen voor Defensie. Het bedrijf heeft 35 werven in twintig landen, waar 12.000 mensen werken. Damen Naval is onderdeel van Damen Shipyards.

Voor Nederland en vijf andere NAVO-landen maakt het bedrijf marineschepen. Zo maakt Damen vier fregatten voor de Nederlandse en Belgische marine, en dus nog eens zes voor Duitsland. Verder is Damen bezig met de vervanging van de huidige Nederlandse marinevloot.

Naast de bouw ervan ontwerpt Damen ook schepen en levert het onderdelen.

De Spaanse premier Pedro Sánchez heeft een pakket maatregelen aangekondigd tegen corruptie. Daartoe heeft hij besloten nadat zijn positie onder druk was komen te staan door een corruptieonderzoek naar leden van zijn sociaaldemocratische partij PSOE.

In het parlement benadrukte Sánchez dat hij zelf "schone handen" heeft en geen reden ziet om af te treden.

Sanchez noemde als maatregelen onder meer het gebruik van kunstmatige intelligentie om contracten te controleren. Ook moeten corrupte bedrijven en politieke partijen strenger bestraft worden met hogere boetes. Daarnaast moeten klokkenluiders volgens Sánchez beter worden beschermd. Ook zegt hij hervormingen door te voeren binnen zijn partij PSOE.

Steekpenningen

De Spaanse rechter verdenkt de voormalig nummer drie van de partij, Santos Cerdán, van het aannemen en verdelen van steekpenningen in ruil voor overheidsopdrachten. Cerdán zit in voorlopige hechtenis, maar ontkent dat hij schuldig is.

Sánchez liet weten dat hij heeft overwogen om op te stappen als premier, maar daar snel van terugkwam omdat hij "een schone politicus is, die niet opgeeft".

Op een partijcongres afgelopen weekend liet hij weten dat enkele bondgenoten van de verdachte Cerdán uit de partijtop zijn gezet. Ook meldde hij toen al dat er hervormingen binnen de partij aan zaten te komen.

Steun van coalitie

De conservatieve oppositieleider Alberto Núñez Feijóo riep Sánchez op om verantwoordelijkheid te nemen en nieuwe verkiezingen aan te kondigen, maar de linkse partijen waarop het kabinet steunt, zeggen geen plannen te hebben om een motie van wantrouwen tegen hem in te dienen.

Rusland is verantwoordelijk voor het neerschieten van vlucht MH17 boven Oekraïne in 2014. Dat heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg bepaald. Het is voor het eerst dat een internationale rechtbank heeft geoordeeld over de rol van Rusland bij de ramp.

Het hof was unaniem in zijn uitspraak in de zaak, die door Nederland is aangespannen. Ook onderstreepte de rechter dat Rusland het leed van MH17-nabestaanden heeft verergerd, onder meer door het verspreiden van desinformatie, het bemoeilijken van het onderzoek naar de ramp en het beperken van de toegang tot de rampplek.

Het duurde vele maanden voordat de lichamen van alle slachtoffers waren gerepatrieerd. De rechter sprak van een "onmenselijke behandeling" van de nabestaanden door de opstelling van Rusland en het ontkennen van iedere betrokkenheid.

Nabestaanden zijn aanwezig bij de uitspraak:

Demissionair premier Schoof noemt de uitspraak van het hof op X "een belangrijke stap richting gerechtigheid". Demissionair minister van Buitenlandse Zaken Veldkamp spreekt eveneens van een belangrijk moment. "Dit onderstreept hoe de vork in de steel zit", zegt Veldkamp tegen de NOS.

Volgens hem is dat vooral voor de nabestaanden belangrijk. Veldkamp: "Het is niet zo dat Poetin morgen zal toegeven wat hier allemaal misdaan is, maar het is wel belangrijk dat internationaal en unaniem nu Europese rechters vaststellen: Rusland is verantwoordelijk. En dit boek is nog niet gesloten."

Zaak in Nederland

De rechtbank in Den Haag stelde de Russische betrokkenheid ook al vast, net als het internationale rechercheteam dat de MH17-ramp onderzocht.

Europees Hof

Bij de Raad van Europa, met zijn Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zijn 46 landen aangesloten. Het staat los van de Europese Unie.

Bij het hof kunnen zowel burgers als staten terecht voor schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Dat is door alle aangesloten landen ondertekend.

Tot 2022 was ook Rusland aangesloten bij de Raad van Europa, maar na de inval in Oekraïne werd het land eruit gezet.

Nu Rusland ook door het mensenrechtenhof schuldig is bevonden, kan dat het land een schadevergoeding opleggen. De kans dat Rusland die betaalt, is nihil. Het land ontkent stelselmatig iedere betrokkenheid bij het neerhalen van MH17.

Van grote waarde

Het neemt volgens experts niet weg dat de waarde van de uitspraak groot is. Het draagt volgens hen bij aan de geschiedschrijving en het tegengaan van desinformatie. Bij de uitspraak vandaag was ook een delegatie van nabestaanden aanwezig.

Vlucht MH17, die op 17 juli 2014 in Amsterdam opsteeg, werd boven Oekraïne neergeschoten met een Russische Buk-luchtdoelraket. Het wapen was vanuit Rusland naar het oosten van Oekraïne gebracht, om daar lokale strijdgroepen te ondersteunen. Die gebruikten het om op een vliegtuig te schieten.

Bij de aanslag op het toestel van Malaysia Airlines kwamen alle 298 inzittenden om het leven, onder wie 196 Nederlandse passagiers. Twee Russen en een Oekraïner die de raketinstallatie regelden, zijn in Nederland bij verstek tot levenslang veroordeeld.

Een videoterugblik op de gebeurtenissen rond MH17, vanaf het neerhalen van het toestel op 17 juli 2014:

Los van de strafzaak diende Nederland in 2020 een klacht in bij het mensenrechtenhof in Straatsburg. Ook nabestaanden startten hier procedures.

Zowel nabestaanden als het kabinet wilden erkenning dat Rusland verantwoordelijkheid draagt voor de aanslag, juist omdat het land iedere betrokkenheid steeds ontkent, weigerde mee te werken aan het onderzoek en desinformatie verspreidde over de oorzaak.

Die houding heeft voor extra leed gezorgd bij nabestaanden, betoogde Nederland. Het mensenrechtenhof sloot zich daar vandaag dus bij aan. Verder zei de rechter dat het voor de zaak niet relevant is wie precies de Buk-raket heeft afgevuurd, een pro-Russische separatist of een Russische militair, "want Rusland was verantwoordelijk voor het materieel".

Ook heeft Rusland bewust een risico genomen door een Buk-installatie te plaatsen in een gebied waarboven passagiersvliegtuigen vlogen.

Drie Oekraïense aanklachten

Naast de MH17-zaak deed het hof ook uitspraak over drie Oekraïense aanklachten aan het adres van Rusland over mensenrechtenschendingen. Die gebundelde zaken gingen over het Russische optreden in Oost-Oekraïne sinds 2014 en ook over de oorlog die begon met de invasie in 2022.

Ook in die zaken oordeelde het hof unaniem dat Rusland schuldig is aan mensenrechtenschendingen. De rechter zei dat Rusland in Oekraïne onder meer verantwoordelijk was voor het indoctrineren van de bevolking, onderdrukking en het op systematisch ontvoeren van kinderen, om vervolgens adoptie van diezelfde kinderen in Rusland te faciliteren.

Het is voor het eerst dat een internationale rechter Rusland schuldig acht aan mensenrechtenschendingen sinds de invasie in Oekraïne in 2022.

De wolf die probleemgedrag vertoont op de Utrechtse Heuvelrug mag worden afgemaakt. De provincie Utrecht heeft daar formeel toestemming voor gegeven.

De Faunabeheereenheid Utrecht vroeg een vergunning aan om het dier af te schieten. Specialisten krijgen daar nu de opdracht toe. Zij hebben daarvoor bijna een half jaar de tijd, want de ontheffing geldt tot 1 januari.

In mei werd een wandelende vrouw overdag door een wolf gebeten op landgoed Den Treek. Uit DNA-onderzoek bleek dat wolf GW3237m, achter de aanval zat. Dezelfde wolf kwam al vaker dicht bij mensen en toont belangstelling voor honden. Vorig jaar liep hij ook een kind omver bij Austerlitz.

Enkele onafhankelijke wolvendeskundigen zeggen volgens de provincie dat het dier een direct gevaar voor mensen vormt. Gedeputeerde Mirjam Sterk laat aan RTV Utrecht weten dat het besluit niet licht is genomen, omdat de provincie juist als taak heeft om wolven te beschermen.

Bezwaar bij de rechter

In 2024 vroeg de provincie Utrecht al eens toestemming om de wolf af te schrikken met een paintballgeweer. Dat verzoek strandde bij de rechter.

Vanaf vrijdag krijgen bezwaarmakers vier dagen de tijd om een rechtszaak te starten tegen de vergunning. Faunabescherming en Animal Rights zeiden in mei al dat ze afschot wilden aanvechten.

Gedeputeerde Sterk hoopt dat de Utrechtse voorzieningenrechter dan haast maakt met een oordeel. Als de bezwaren worden verworpen, is de vergunning nog steeds niet onherroepelijk, maar dan kan de Faunabeheereenheid al wel op zoek naar de wolf om hem te doden. "Er dreigt wezenlijk gevaar voor mensen die op de Utrechtse Heuvelrug lopen", aldus Sterk.

Andere wolven zenderen

Wolf GW3237m hoort bij een roedel die vorig jaar, en mogelijk ook dit jaar, nakomelingen heeft voortgebracht. Volgens deskundigen is het na afschot belangrijk om goed in de gaten te houden wat het effect is op de overige wolven.

De provincie werkt intussen aan een vergunning om de hele roedel van de Utrechtse Heuvelrug voor onderzoek te zenderen. De bedoeling is dat hun gedrag dan beter te volgen en te verklaren is. Volgens Sterk is het streven om de roedel voor het eind van het jaar gezenderd te hebben.

In 1947 werden ze nog ruw van elkaar gescheiden, maar nu willen ze laten zien dat ze meer bij elkaar horen dan ooit: de steden Gorizia in Italië en Nova Gorica net over de grens in Slovenië. Ze zijn dit jaar samen de Culturele Hoofdstad van Europa.

Dat betekent het hele jaar exposities, optredens en concerten in de hoop om cultuurliefhebbers uit heel Europa te trekken. Elk jaar valt twee steden de eer te beurt; met het Duitse Chemnitz zijn het er dit jaar in principe drie.

Gorizia en Nova Gorica zijn de eerste 'grenzeloze' culturele hoofdstad. Wie wil begrijpen waarom dat zo bijzonder is, moet even de geschiedenis in. De middeleeuwse stad Gorizia, nu in het noordoosten van Italië, op anderhalf uur rijden van Venetië, ligt in een roerig gebied dat door de eeuwen heen voortdurend van overheerser wisselde.

De stad viel onder meer onder de Habsburgers, Napoleon en Oostenrijk-Hongarije. De regio had gruwelijk te lijden in de Eerste Wereldoorlog, toen meer dan een miljoen doden werden geteld. In de Tweede Wereldoorlog werd vrijwel de gehele joodse bevolking van Gorizia gedeporteerd.

Contrasten

Daarna maakte zowel Italië als het nieuwe Joegoslavië aanspraak op de stad. Het Verdrag van Parijs regelde uiteindelijk in 1947 dat de stad binnen Italië kwam te liggen, tot grote teleurstelling van de Joegoslavische leider Tito. Die besloot daarop zijn eigen Gorizia te bouwen, op de plek waar enkele dorpen pal op de grens tegen de Italiaanse stad aan lagen: Nova Gorica oftewel Nieuw Gorizia.

Het contrast met de andere kant kon haast niet groter. Gorizia is een typisch Italiaans stadje: kronkelige straten met kinderkopjes, een oud centrum met een plein, pastelkleurige huizen, palazzi en een protserige kerk.

Nova Gorica is vlak en parkachtig, met brede en rechte straten, appartementen in modernistische blokkendozen en veel groen, geheel volgens het socialistische ideaal van Joegoslavië in de tweede helft van de vorige eeuw.

Berlijnse Muur

"Het is niet zo dat de grens hermetisch afgesloten was", vertelt David Kozuh, curator in een museum in Nova Gorica. Hij staat op het Europaplein, precies op de grens tussen de twee steden. "Je kon de grens over, via grensposten, daarvoor waren speciale passen."

Het Europaplein bestond toen niet. In plaats daarvan stond er een muur met daarop een hek om de steden te scheiden. "Niet zoals de Berlijnse Muur, de sfeer was gemoedelijk. Er werd enorm veel gesmokkeld."

Smokkelwaar werd meegenomen in jassen en fietsen is te zien op foto's in de twee smokkelmusea, op steenworp afstand van elkaar aan beide kanten van een oude grenspost. Chocola en koffie waren gewild in Joegoslavië, Italianen namen vooral vlees mee terug.

Grens ineens terug

In 1991 werd Slovenië als eerste republiek onafhankelijk van Joegoslavië. Dertien jaar later trad het land toe tot de EU, maar pas in 2007 viel de muur tussen Gorizia en Nova Gorica. Toen trad Slovenië toe tot het Schengengebied en werden alle grensrestricties opgeheven. Voor altijd, zo was het gevoel.

Toen kwam in 2020 corona: Italië ging als eerste land op slot, net als het hek tussen Gorizia en Gorica. "En het was hoger dan ooit", vertelt Kozuh. Families werden gescheiden, op het Europaplein gaven ze spullen en levensmiddelen aan elkaar. "Dat was echt een eyeopener: grenzen kunnen zomaar terugkomen, zelfs als je ze niet verwacht."

Reden voor het comité, waarin Kozuh namens Nova Gorica zat, om nog meer aan te dringen op het binnenhalen van het felbegeerde predicaat Culturele Hoofdstad van Europa.

Subsidie en fietsroutes

De titel vervult de zustersteden met trots en is opmerkelijk in een tijd waarin grenzen eerder worden versterkt dan afgebroken. Maar behalve eer en een hoop bezoekers (naar schatting enkele miljoenen, tegenover 250.000 in een normaal jaar) levert de status van Culturele Hoofdstad ook miljoenen euro's subsidie op om de infrastructuur te verbeteren.

Zo is het depot van het oude treinstation omgetoverd tot tentoonstellingsruimte, zijn diverse grensoverschrijdende fietsroutes aangelegd en rijdt elk halfuur een bus langs de highlights van de steden.

En het is tijd om ook de schoonheid van de nieuwe stad te zien, vindt Kozuh. "Nova Gorica is groen en koel. Er staan veel beeldhouwwerken in de openbare ruimte, de stad is een soort openluchtgalerie. Veel mensen vinden socialistische architectuur niet mooi, maar hier kun je echt voelen hoe bijzonder het voor de bewoners was om destijds pioniers te zijn van iets nieuws en moderns."

Oekraïne meldt dat Rusland afgelopen nacht weer een grootschalige droneaanval heeft uitgevoerd. Volgens de Oekraïense luchtmacht ging het om 728 drones en 13 raketten.

Het luchtverdedigingssysteem heeft 725 projectielen onderschept, meldt de Oekraïense luchtmacht op Telegram. President Zelensky zegt op X dat het om de grootste luchtaanval op één dag ging.

De aanvallen waren volgens hem vooral gericht op Loetsk, in het noordwesten van het land. Daar zijn vliegvelden die door de Oekraïense luchtmacht worden gebruikt. De burgemeester van Loetsk zegt op Telegram dat de aanvallen brand hebben veroorzaakt bij twee panden. Er zouden geen mensen zijn omgekomen.

Andere doelwitten

Ook tien andere regio's, waaronder Kyiv, Charkiv en Dnipro, waren doelwit van de Russische aanvallen, meldt Zelensky. In Kyiv is iemand gewond geraakt en in Cherson raakten twee mensen gewond.

Zelensky zegt dat de aanvallen laten zien dat Rusland geen wapenstilstand wil. Ook roept hij op om sancties op te leggen op Russische olie die "de oorlogsmachine van Moskou al ruim drie jaar financiert".

Gisteren maakte de Amerikaanse president Trump bekend dat de Verenigde Staten meer wapens gaan leveren aan Oekraïne. De VS levert vooral defensieve wapens aan Oekraïne om zich beter te kunnen verdedigen tegen de Russische aanvallen.

Dit zijn bluswerkzaamheden bij Loetsk: