Het monotone geschraap van de schep is het enige geluid dat te horen is op de openbare begraafplaats van Naucalpan, vlak buiten Mexico-Stad. Naast een steeds dieper wordende kuil staat Francisco Ávalos Sánchez nerveus toe te kijken, met een beschermend wit pak aan en een mondkapje op.
Na een uur stuit de schep op een witte zak. Francisco's blik verstart. Het is een lichaam in dit massagraf, mogelijk dat van zijn zoon Javier. Een paar jaar geleden verdween de zoon van Francisco. Dag in, dag uit zocht hij naar hem. Onder bruggen, in bossen, op vuilnisbelten. Hij gaf DNA-materiaal af bij de autoriteiten, voor als ze zijn zoon zouden vinden.
"In november werd ik gebeld door iemand van het OM, die zei dat ze mijn vermiste zoon hadden gevonden, maar dat hij al was begraven, in een massagraf", zegt Francisco. Hij wijst omlaag. "Hij ligt hier beneden." Naast, boven op of onder een handvol andere witte zakken met lichamen, hun identiteit gereduceerd tot een nummer op een kaartje aan de zak, ligt Javier. Hoe hij is omgekomen, hoe hij in dit graf is beland, het interesseert Francisco niet. "Vandaag komt mijn zoon thuis. Vandaag gaan we hem echt begraven."
130.000 vermisten
Hij neemt het de autoriteiten in Mexico kwalijk dat ze niet meer moeite hebben gedaan om de familie van Javier op te sporen. Toen zijn stoffelijk overschot werd gevonden, werd hij binnen een paar weken begraven in een massagraf. Francisco zocht naar zijn vermiste zoon, die allang was gevonden en op een openbare begraafplaats in een witte zak in een kuil zonder grafsteen was gelegd.
Het verhaal van Francisco staat niet op zichzelf. In Mexico staan ruim 130.000 mensen geregistreerd als vermist en naar schatting zijn minstens 50.000 van deze vermisten al gevonden door autoriteiten of Mexicaanse collectieven die zoeken naar verdwenen familieleden. Als er in Mexico lichamen gevonden worden, gaan ze naar publieke mortuaria om te worden geïdentificeerd. Maar van identificatie komt in de praktijk vaak weinig terecht.
Geen goed systeem
Door een gebrek aan degelijke werkplekken, personeel en materiaal worden lichamen, zoals dat van Javier, na het afnemen van DNA in een massagraf gelegd. Een nationale database waar afgenomen DNA-materiaal vergeleken kan worden met dat van zoekende nabestaanden bestaat niet. Francisco had het geluk dat zijn zoon werd gevonden in dezelfde staat als waar hij vermist raakte.
De lichamen van Mexicanen die ergens anders in het land gedumpt worden, al is het net over de grens met een andere staat, worden door gebrekkige samenwerking tussen openbaar aanklagers soms nooit gevonden. Het ontbreekt in Mexico aan politieke wil en geld om een nationaal systeem op te tuigen waarmee de vermissingscrisis, die grotendeels een identificatiecrisis is, efficiënt kan worden aangepakt.
Om deze crisis het hoofd te bieden, werken steeds meer mortuaria in Mexico samen met internationale partners. Europese regeringen, bijvoorbeeld die van Noorwegen en Duitsland, doneren via VN-organisatie UNFPA miljoenen om onder meer scanners te leveren waarmee lichamen sneller geïdentificeerd kunnen worden. Het openbare mortuarium van Zacatecas, de hoofdstad van de gelijknamige staat in het hart van Mexico, werkt nu precies een jaar samen met de VN.
Vingerafdrukken
Rubi Sánchez Noriega is directrice van het mortuarium. Gehuld in een witte jas loopt ze naar een gekoelde ruimte, waar het lichaam van een pas overleden Mexicaan in een zwarte zak op een metalen tafel ligt. Haar assistent haalt de getatoeëerde arm van de overledene tevoorschijn en drukt de vingers een voor een op het scherm van een zwart apparaatje.
"Deze vingerafdrukken sturen we naar het Nationaal Kiesregister, waarin de vingerafdrukken van bijna alle volwassen Mexicanen staan", zegt Sánchez Noriega. "Bij gebrek aan een nationale database voor DNA-materiaal, hebben we dit systeem. De nauwkeurigheid van deze identificatie is 99,9 procent, de snelheid is veel hoger en het is veel goedkoper".
Van lichamen die in verregaande staat van ontbinding verkeren, worden botresten of weefsel naar universiteiten in Duitsland gestuurd, vertelt ze, om zo sneller tot een DNA-profiel te komen en vervolgens te kijken of er een match is met materiaal dat zoekende familieleden naar Duitsland sturen. "Met dit project hebben we succes", zegt Sánchez Noriega. "De oplossing van deze crisis ligt voor de hand. Het enige dat op veel plekken in Mexico ontbreekt is de politieke wil".
