NOS Nieuws - Algemeen

In Delft reageren bewoners geschrokken op een grote brand gisteravond in het centrum van de stad. Meerdere woningen raakten door de brand zodanig beschadigd dat ze voorlopig onbewoonbaar zijn. "Het is schokkend om te zien, het raakt je", zegt de eigenaar van een café tegenover het pand.

De brand brak gisteravond rond 21.30 uur uit in een historisch pand op de hoek van de Nieuwstraat. Het vuur sloeg vervolgens over naar de bovengelegen woningen en een naastgelegen grachtenpand.

Overrompeld

De eigenaar van café de Wijnhaven is overrompeld, vertelt hij bij Omroep West. Hij werd kort nadat de brand uitbrak gebeld door zijn personeel. "Het ging in een stroomversnelling. Ik heb binnen een kwartier mijn zaak leeg moeten halen en ben halsoverkop weggegaan."

Rond 01.30 uur was het vuur volgens de brandweer grotendeels onder controle. "Het is schokkend om te zien, dit gun je niemand", zegt de eigenaar. "Je ziet mensen in zak en as, ze zijn alles kwijt." Over de oorzaak van de brand nog niets bekend. De politie doet daar onderzoek naar.

Instortingsgevaar

Bij de brand raakte één persoon gewond. Het is onbekend hoe het met het slachtoffer gaat. Zeker tien woningen zijn vooralsnog onbewoonbaar. Naast de getroffen woningen liepen ook enkele winkelpanden schade op. Er is nog altijd sprake van instortingsgevaar. Daarom blijft een deel van de straat afgesloten.

Hoewel het gebied rond het gebouw nog is afgezet, stonden vanochtend mensen bij de hekken te kijken. "Ik woon op de Nieuwe Langendijk, ik hoorde veel sirenes", vertelde een man die stond te kijken aan de omroep. Hij bleef gisteravond binnen, maar wilde vandaag toch even zien hoe het ervoor staat.

"Het pand kun je nu wel afschrijven", zegt de inwoner van Delft. "Het schuine dak aan de achterkant is gewoon weg. Het is een monumentaal pand, dat is wel zonde." Een andere omwonende vertelde dat hij de brand gisteravond heeft gezien. "Ik woon hier om de hoek. Je rook al de brandlucht. Het is schrikken."

Eerdere brand

Een week geleden brak ook al brand uit in het centrum van Delft. Dat gebeurde op de Beestenmarkt. Tijdens de brand werden drie woningen tijdelijk ontruimd. Het is ook nog onduidelijk hoe die brand kon ontstaan.

Het kopen van kabeltjes, kleding en make-up in Chinese webshops als Temu of Shein is zo populair geworden, dat het volgens toezichthouders in Nederland "onmogelijk" is geworden alle pakketjes te controleren. Ze slaan alarm, omdat de markt daardoor wordt overspoeld met gevaarlijke, giftige en niet-duurzame producten.

Gemiddeld komen er elke minuut maar liefst 1200 individuele pakketjes van buiten de Europese Unie in Nederland aan. Dat zijn er ruim 1,7 miljoen per dag. En dat aantal groeit hard door, vertellen de toezichthouders vandaag in een gesprek met Kamerleden.

Ook koelkasten

Vroeger zonden fabrikanten grote hoeveelheden producten naar Nederland, om ze vervolgens vanuit een distributiecentrum te gaan verkopen. Nu sturen die bedrijven allemaal kleine individuele pakketjes, die rechtstreeks naar consumenten gaan. Dat is goedkoper, omdat ze voor bestellingen onder de 150 euro geen importheffing hoeven te betalen.

Nederland is, onder meer vanwege de Rotterdamse haven, een belangrijk doorvoerland voor dit soort pakketjes. Verreweg het grootste gedeelte van de miljoenen bestellingen gaat weer door naar ander landen binnen de Europese Unie.

Steeds meer producten worden op deze wijze verkocht. "Ook koelkasten komen nu rechtstreeks uit China", zegt Mattheus Wassenaar, inspecteur-generaal bij de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). "De gevaarlijke producten eruit pikken is zoeken naar een speld in een hooiberg."

Handelsoorlog

En als er dan een gevaarlijk product wordt gevonden, is het lastig om daarvoor iemand op de vingers te tikken. De grote Aziatische webshops hebben geen vertegenwoordiger in de Europese Unie, waardoor ze voor de toezichthouders ongrijpbaar zijn. De douane, ILT en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit zouden dan ook graag zien dat zo'n vertegenwoordiger op Europees niveau voor alle producten wordt verplicht.

"In zekere zin is dit een handelsoorlog", vindt Wassenaar. "Er worden producten binnengebracht die niet aan de regels voldoen. Het bedrijfsleven hier heeft daardoor een groot concurrentienadeel."

De douane zou verder het liefst zien dat fabrikanten worden gedwongen om hun producten weer in bulk te verzenden. "Het is efficiënter om een container met duizend kerstboomlampjes in één keer te kunnen beoordelen, dan dat wij duizend individuele pakketjes met die lampjes moeten beoordelen", vertelt Roel van 't Veld van de douane aan Kamerleden.

De Europese Commissie heeft ook net aangekondigd maatregelen te willen nemen tegen de grote stroom goedkope spullen uit Azië. Zo is het plan om toch weer importheffingen te gaan rekenen voor bestellingen onder de 150 euro. Daardoor wordt het minder aantrekkelijk om pakketjes rechtstreeks naar consumenten te versturen.

Daarnaast lopen er op dit moment grote onderzoeken van de Europese Commissie naar de Chinese webwinkels Shein en Temu, vanwege de verkoop van illegale producten. Toch zal het volgens de toezichthouders moeilijk worden om de goedkope spullen uit Azië helemaal uit de bannen. "Als Shein op zwart gaat, komt er gewoon weer een nieuwe versie van die site", voorspelt Wassenaar.

Op een kalkoenboerderij in Putten is vogelgriep vastgesteld. Alle 27.000 dieren worden geruimd door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Dat doet de NVWA om verdere verspreiding te voorkomen.

Binnen 3 kilometer van de Gelderse boerderij liggen nog twaalf pluimveebedrijven. Bij deze bedrijven moet worden getest op vogelgriep.

Buiten die straal van 3 kilometer, maar binnen een straal van 10 kilometer bevinden zich nog 62 pluimveeboerderijen. Voor deze bedrijven geldt per direct een vervoersverbod. Dat betekent dat er geen vogels, eieren of andere materialen vandaan vervoerd mogen worden. De maatregelen zijn nodig om verspreiding naar andere delen van het land te voorkomen.

De NVWA gaat onderzoeken of de kalkoenboerderij contact heeft gehad met zogeheten riskante contacten en neemt waar nodig aanvullende maatregelen.

Landelijke ophokplicht

Sinds vorig jaar november geldt een landelijke ophokplicht voor al het pluimvee dat commercieel wordt gehouden. Dat gebeurde nadat het virus werd aangetroffen op een kippenboerderij in Putten. Dat was toen de eerste uitbraak in Nederland in bijna een jaar.

Sindsdien is het virus op meerdere plekken vastgesteld. Dat gebeurde in februari bij een pluimveebedrijf in het Friese dorp Idsegahuizum en begin deze maand in de Belgische gemeente Sint-Gillis-Waas, vlak bij de Nederlandse grens.

Vaccin

Eerder deze maand begon op een pluimveebedrijf een proef met een vaccin tegen vogelgriep. Dat gebeurde na een eerder positief uitgepakte proef vorig jaar. Daaruit bleek dat twee vogelgriepvaccins effectief werkten in de praktijk. De pilot duurt zo'n twee jaar.

De bewoners van een huis in Vlissingen hebben gisteren in huis een koningspython gevonden. Het dier zat verstopt naast een koelkast. Het is nog een raadsel hoe het dier daar is terechtgekomen.

Volgens Stichting Dierenwelzijn Zeeland vonden de bewoners het dier tijdens het schoonmaken van hun koelkast. "De dappere vinders deden de slang in een doos en belden ons meteen", schrijft de stichting in een bericht op Facebook.

Het bleek te gaan om een koningspython, ook wel bekend als balpython, van ongeveer een meter lang. "Het is een bekende wurgslang die niet giftig is", zegt de stichting, die zijn prooien wurgt voor hij die opeet. "Ze kunnen maximaal 2 meter lang worden en zijn vrij rustig en vriendelijk van aard. Zo'n slang kan ouder dan 20 jaar worden."

Onderkoeld

Medewerkers van de stichting hebben het dier opgehaald. "De koningspython is meestal goed te hanteren en weinig agressief. Dat was natuurlijk een hele opluchting", aldus de stichting. Wel bleek dat het dier onderkoeld was. De slang is daarom naar een reptielenopvang in Vlissingen gebracht, meldt Omroep Zeeland.

Het is niet bekend hoelang de slang al naast de koelkast lag en wie het dier eerder verzorgde. De stichting roept de verzorger op zich te melden.

Wennen aan mensen

Er is in Nederland geen vergunning nodig om een koningspython te houden of verkopen. Maar om de dieren in gevangenschap te mogen houden, moet de eigenaar wel in het bezit zijn van een verklaring van herkomst.

De slang is dus niet giftig, maar kan wel wurgen. Het dier kan goed wennen aan mensen en daarom is de kans klein dat het een mens wurgt.

Het Pentagon mag transgender mensen niet weren uit het Amerikaanse leger, heeft een federale rechter geoordeeld. Over pakweg een week hadden de ontslagen moeten beginnen, na een decreet van president Trump vorige maand.

Dat decreet gaf het ministerie van Defensie een maand de tijd om uit te zoeken hoeveel transgender militairen er in dienst zijn bij het Amerikaanse leger. Het gaat om naar schatting 5000 tot 15.000 mensen, op een krijgsmacht van 1,3 miljoen.

Zo gauw het aantal bekend was, hadden deze mensen er volgens Trump uit moeten vliegen, tenzij ze als absoluut essentieel worden gezien voor de krijgsvoering. Maar de rechter oordeelt dat het decreet van Trump waarschijnlijk in strijd is met het verbod op seksedisciminatie in de Amerikaanse grondwet.

Persoonlijke hekel

De rechter neemt er vooral aanstoot aan dat de president simpelweg een persoonlijke hekel lijkt te hebben aan transgender personen en dat hij dat gevoel heeft omgezet in beleid. "Mannen die zich als vrouw identificeren missen bescheidenheid en dienstbaarheid", schreef Trump bijvoorbeeld. Dat is "schadelijk voor de militaire paraatheid", vindt hij.

"Hoe kun je dat überhaupt zeggen?", aldus de rechter. "Dat een hele groep mensen bescheidenheid mist? Het slaat gewoon nergens op." Zij oordeelt dat Trumps decreet voorlopig niet kan worden uitgevoerd, omdat het een hele groep overheidsmedewerkers benadeelt zonder gegronde motivatie.

"De rechtbank weet dat dit oordeel zal leiden tot een verhit publiek debat en meer rechtszaken. In een gezonde democratie zijn dat beide positieve uitkomsten", schreef de rechter. "Maar we moeten het er allemaal over eens zijn dat iedereen die de roeping beantwoordt om in het leger te dienen, onze dankbaarheid en respect verdient."

'Zucht van verlichting'

De uitspraak is een tussenvonnis. De rechtszaak die twintig huidige en toekomstige militairen tegen het decreet hebben aangespannen loopt nog. Reservist en tweede luitenant Nicolas Talbott is een van de eisers. Hij is opgelucht door de uitspraak. "Dit is zo'n zucht van verlichting", zegt hij tegen het Amerikaanse persbureau AP. "Dit is mijn droombaan en ik heb hem eindelijk. Ik was zo bang dat ik hem zou verliezen."

Het is nog onduidelijk wat het Amerikaanse ministerie van Defensie nu gaat doen. Trump en zijn regering hebben in korte tijd al verschillende gerechtelijke vonnissen genegeerd.

Trumps plaatsvervangend stafchef, Stephen Miller, reageerde in een bericht op sociale media honend op de uitspraak van de rechter. "De rechters van het districtsgerecht hebben nu besloten dat zij het bevel voeren over de strijdkrachten... komt er dan geen einde aan deze waanzin?", schreef hij.

De dode persoon die bij een woningbrand in Drachten werd aangetroffen, was mogelijk al "enige tijd" voor de brand overleden. Dat vermoedt de politie.

De politie probeert de identiteit van de persoon te achterhalen en ook de toedracht van diens overlijden en de brand worden onderzocht. Hiervoor is een plaats delict ingericht zodat de omgeving in en om de woning goed kan worden onderzocht. De politie roept mensen die iets hebben gezien voorafgaand aan de brand op zich te melden.

De brand, die rond 00.15 uur ontstond, woedde in een rijtjeshuis aan het Schuttersveld. Kort daarna schaalde de brandweer op naar grote brand.

Vanwege de brand werden meerdere woningen ontruimd. Aan het einde van de nacht was de brand onder controle. De woning waar de brand uitbrak, is ernstig beschadigd. Naastgelegen panden hebben rook- en waterschade.

Beelden van de brand:

Het kabinet kan niet de zogeheten ANBI-status afnemen van klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR). Dat schrijft staatssecretaris Van Oostenbruggen van Financiën aan de Tweede Kamer. De Kamer had het kabinet opgeroepen om dat wel te doen, zodat de actiegroep niet meer zou kunnen profiteren van de belastingvoordelen voor goede doelen.

Maar volgens Van Oostenbruggen is er geen reden om de goededoelenstatus af te pakken. "Verdenkingen, niet-vervolgbare activiteiten of gedrag dat simpelweg niet aansluit bij de algemeen gangbare definitie van algemeen nut zijn geen redenen om de ANBI-status van een instelling in te trekken."

Erf- en schenkbelasting

De staatssecretaris zegt wel toe dat het kabinet onderzoekt of de regels kunnen worden aangepast, waardoor er meer mogelijkheden komen om een ANBI-status in te trekken. De ANBI-status is bedoeld voor Algemeen Nut Beogende Instellingen. Die hoeven geen erf- of schenkbelasting te betalen over giften die ze krijgen. Donateurs mogen een gift aan een ANBI aftrekken van hun belasting.

De Tweede Kamer vindt dat XR met zijn acties niet het algemeen belang nastreeft en daarom geen recht heeft op de status. In januari stemde een kleine meerderheid van de Kamer voor een motie van JA21 om de status in te trekken.

Vandalistische organisatie

JA21 noemt XR "een onwettige, maatschappij-ontwrichtende en vandalistische organisatie". Door wegblokkades uit protest tegen fossiele subsidies, bijvoorbeeld op de A12 in Den Haag, moet de politie volgens JA21-Kamerlid Eerdmans regelmatig ander belangrijk werk laten liggen en komt noodhulp in het gedrang.

Van Oostenbruggen erkent dat het "ongemakkelijk" kan voelen als gedrag van een organisatie met een ANBI-status "conflicteert met gangbare maatschappelijke waarden en opvattingen", of als niet iedereen er het algemeen nut van kan inzien. Maar op die grond kan een status dus niet worden afgenomen.

Eurobonds, in heel Europa lopen de gemoederen er hoog over op. Deze gezamenlijke leningen door Europese landen maken onderdeel uit van het EU-plan voor herbewapening en komen aan bod op de Europese top van deze week.

Het onderwerp is beladen. Er zijn lidstaten die er bijna om smeken, maar in lidstaten als Nederland en Duitsland gaan de hakken er altijd stevig bij in het zand. In Nederland was de coalitie vorige week nog verdeeld over het onderwerp, al is dat inmiddels bijgelegd.

Wat zijn dat: eurobonds?

Eerst over de woordelijk samentrekking: 'euro' staat voor Europa en 'bonds' is Engels voor obligaties. Een obligatie is schuldpapier dat door overheden en bedrijven kan worden uitgegeven om geld te lenen, voor grote investeringen of andere uitgaven.

Zo gaf Nederland in de coronacrisis nieuwe staatsobligaties uit voor steun aan door de lockdowns gesloten bedrijven. Een obligatie moet net als elke andere lening na een bepaalde periode worden terugbetaald, met rente.

Is zo'n obligatie voor alle landen hetzelfde?

Hier geldt zoals bij elke lening: hoe groter de kans dat je kunt terugbetalen, hoe lager de rente. Voor landen die hun financiën goed op orde hebben is het makkelijker om geld te lenen. Zij hebben op de geldmarkten een hogere kredietwaardigheid. Deze landen betalen een lagere rente, omdat kredietverstrekkers weten dat ze hun geld terugkrijgen en ook op tijd.

Nederland hoefde enkele jaren helemaal geen rente te betalen op een staatsobligatie, en kreeg zelfs enige tijd geld toe. Landen met een hoge staatsschuld en een lage kredietwaardigheid moeten een hoge rente betalen. Zij zijn dus duurder uit als ze geld lenen.

Een eurobond is dus op Europees niveau geld lenen?

Inderdaad. Europese landen gingen na de Tweede Wereldoorlog steeds meer economisch samenwerken. Via de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de Europese Gemeenschap tot de huidige Europese Unie. Niet zoals de Amerikaanse president Trump zegt "om de Verenigde Staten te naaien", maar om via een economische samenwerking te zorgen voor stabiliteit en daarmee vrede op het continent.

Commissievoorzitter Von der Leyen presenteerde begin maart een defensieplan voor Europa waar honderden miljarden euro's mee zijn gemoeid:

In 1989 bedacht de Nederlandse Rabobank-econoom Wim Boonstra als eerste een concreet plan waarin de Europese landen niet meer apart, maar samen geld zouden kunnen lenen op de kapitaalmarkten: eurobonds. Het idee erachter: samen sta je sterker.

Omdat alle landen samen garant staan voor de schuld, zouden financiële markten er geruster op zijn dat ze hun geld terugkrijgen. En dat zou een lage rente opleveren. Oftewel: samen geld lenen zou goedkoper zijn dan dat zelf doen.

Toch bleef het plan van eurobonds op de plank liggen. Niet alleen toen drie jaar later de Europese Unie werd opgericht, maar ook toen de EU-landen rond de eeuwwisseling met de euro een gezamenlijke munt invoerden.

Waarom kwamen die eurobonds er nooit?

De eurobonds kwamen voor het eerst écht concreet op tafel toen in 2008 een wereldwijde kredietcrisis uitbrak en de euro dreigde om te vallen. Europese landen moesten niet alleen banken en verzekeraars redden, maar zelfs Griekenland.

Het land bleek zich jarenlang niet aan de begrotingsregels voor de euro te hebben gehouden. Door de gigantische staatsschuld konden de Grieken geen geld meer lenen op de kapitaalmarkten. Daarmee dreigde niet alleen Griekenland failliet te gaan, maar daarmee ook de euro ineen te storten.

Terwijl er naarstig werd gezocht naar een oplossing, publiceerden toenmalig Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en de Italiaanse minister Giulio Tremonti van Financiën een ingezonden brief in de invloedrijke zakenkrant FT. Daarin pleitten zij voor Europese solidariteit door de invoering van gezamenlijke schulden, zodat lidstaten die het lastig hadden toch aan geld konden komen: eurobonds.

Lidstaten als Nederland en Duitsland kregen het Spaans benauwd van het idee. Het zou er namelijk op neerkomen dat de beste jongetjes van de klas moesten opdraaien voor de rest die sjoemelde met de cijfers. Deze lidstaten vreesden met eurobonds duurder uit te zijn vanwege hogere rentes, en uiteindelijk zelfs te moeten gaan opdraaien voor het terugbetalen van het geleende geld.

Dus toen gingen de eurobonds snel de prullenbak in?

Tijdens de kredietcrisis wel. Maar met de eerstvolgende crisis kwam de eurobondsdiscussie terug. Om lidstaten te helpen tijdens de uitbraak van het coronavirus was er een speciaal Europees herstelfonds met 750 miljard euro nodig om landen te helpen.

Na veel duwen en trekken gingen de Europese lidstaten akkoord om garant te staan voor de Europese lening. Afgesproken werd dat lidstaten hervormingen moesten doorvoeren en hun begroting op orde moesten krijgen in ruil voor leningen of subsidies uit het coronafonds. Hoewel je van eurobonds kon spreken, werden het toch maar coronabonds genoemd.

Komen die eurobonds er ooit nog?

Nog altijd durven de diverse lidstaten de handen niet voor elkaar in het vuur te steken. De een vreest dat de ander de eigen begroting laat verslonzen als ze via de Europese eurobonds voor een lagere rente geld kunnen krijgen. In Nederland tuimelen politici over elkaar heen met hun betogen dat eurobonds leiden tot hogere schulden.

Een idee dat volgens econoom Boonstra door de eurocrisis "vooral tussen de oren zit". Lidstaten hoeven volgens hem de handen helemaal niet voor elkaar in het vuur te steken, zei hij recent in podcast De Dag.

In zijn plan voor eurobonds waren gezamenlijke schulden juist bedoeld om te garanderen dat eurolanden hun begrotingen altijd op orde hebben. "Dat kan via een mechanisme waarin voorkomen wordt dat zwakkere lidstaten opeens voordeel hebben van landen die hun overheidsfinanciën wél op orde hebben."

Aan eurobonds zouden volgens Boonstra voorwaarden moeten worden verbonden, net zoals bij de coronabonds. "Bijvoorbeeld door een sanctie op te leggen waarin je de volgende uitgifte niet kunt meedoen. Dan heeft een lidstaat echt een groot probleem, en rest van de EU niet."

De politie moet een incassobureau 173.000 euro schadevergoeding betalen omdat de politie een ander bedrijf heeft voorgetrokken bij de afhandeling van winkeldiefstalboetes. Dat heeft de rechtbank in Den Haag bepaald.

Volgens de rechtbank verstrekte de politie in het verleden ten onrechte informatie aan een concurrent. Dit heeft tot verlies van klanten geleid bij het bedrijf dat de rechtszaak aanspande.

De zaak draait om de afhandeling van civiele boetes. Dat zijn de boetes die winkeleigenaren zelf mogen opleggen aan dieven. Onder andere supermarkten rekenen na een winkeldiefstal 181 euro als compensatie voor de overlast.

Om deze civiele boetes te kunnen innen, mogen ondernemers de naam- en adresgegevens van betrapte dieven opvragen bij de politie. Veel winkeliers hebben deze administratieve klus uitbesteed aan gespecialiseerde incassobureaus. Er zijn in Nederland momenteel twee partijen actief in deze markt: Overlastregistratie Nederland en SODA.

Belangenverstrengeling

Tijdens een proef met het geautomatiseerd verstrekken van winkeldiefstalgegevens, tussen 2016 en 2018, heeft de politie fouten gemaakt. Concurrent SODA kreeg toen als enige de gegevens van alle Nederlandse winkeldieven.

Volgens Overlastregistratie kwam dat onder meer door belangenverstrengeling bij de politie. Zo is SODA opgezet door een oud-politieman; zijn zoon werkte destijds zowel voor de politie als voor SODA. Het bedrijf zou binnen de politie een streepje voor hebben gehad.

Na klachten kreeg Overlastregistratie in 2022 gelijk van de Nationale Ombudsman. Die vond dat de politie inderdaad onbehoorlijk had gehandeld en het incassobureau ten onrechte buitenspel had gezet.

Overlastregistratie Nederland diende vervolgens een schadeclaim in bij de politie. Het bedrijf zegt veel geld te hebben misgelopen, omdat de politie SODA heeft voorgetrokken. Overlastregistratie eiste ruim drie miljoen van de politie.

Weggekaapt

Ook de Haagse rechtbank oordeelt dat sprake is geweest van oneerlijke concurrentie. De rechter vindt het aannemelijk dat Overlastregistratie daardoor klanten verloor en dat mogelijke nieuwe klanten zijn weggekaapt door de concurrent.

De rechtbank stelt het schadebedrag wel aanzienlijk lager vast en veroordeelt de politie tot het betalen van 173.000 euro aan Overlastregistratie. Het bedrijf reageert teleurgesteld en zegt dat de politie tot op de dag van vandaag slordig omgaat met het aanleveren van winkeldiefgegevens.

Een Duitse energiegigant die nog nooit iets heeft ondernomen in Peru, maar wel door een Peruaanse boer voor de rechter wordt gesleept vanwege overstromingsgevaar door een smeltende gletsjer. Het klinkt vergezocht, maar exact dit scenario wordt deze week met ingehouden adem gevolgd. De boer wil geld zien van de Duitse grootuitstoter RWE en het oordeel van de rechter hierover kan nog jaren doorklinken in vergelijkbare zaken.

De rechtszaak werd bijna tien jaar geleden aangespannen door de Peruaanse boer Saúl Luciano Lliuya, woonachtig in Huaraz, in het hart van de Andes, niet ver van het diepblauwe Palcacocha-meer, op zo'n 4500 meter hoogte in de bergen. Miljarden liters smeltwater, omringd door ijzige witte toppen.

De bergen "geven ons water, geven ons leven", zei Lliuya (44) toen hij gisteren bij de Duitse rechtbank in Hamm, in de deelstaat Noordrijn-Westfalen, de pers te woord stond. "Maar de gletsjers smelten, verdwijnen stukje bij beetje. Sommige meren, zoals Palcachoca, vormen een risico voor mij en meer dan 50.000 mensen die in de regio wonen."

Dat zijn vrees voor het gletsjermeer niet onterecht is, bleek bijvoorbeeld in 1941. Toen leidde een lawine tot een verwoestende overstroming, met zo'n 1800 doden tot gevolg. Ook nu is er reden tot zorg. Recente studies wijzen op de snel gestegen waterstand in het meer.

Prijskaartje

Bovendien is duidelijk dat de gletsjer al bijna vier decennia smelt. Wetenschappers stelden in 2021 vast dat het smelten niet te verklaren is zonder klimaatverandering mee te wegen. Kortom: de vrees van Lliuya dat de opwarming van de aarde zijn stad bedreigt en dat die dreiging toeneemt door de uitstoot van broeikasgassen, snijdt wetenschappelijk hout.

Daarom is het voor Lliuya en zijn team duidelijk: aangezien verdere smelt van de gletsjer zeker is, is het hoog tijd dat er maatregelen worden genomen om Huaraz en de omgeving te beschermen. Het prijskaartje: 3,5 miljoen euro, te verhalen op de verantwoordelijken voor de broeikasgassenuitstoot.

De zoektocht naar een grootuitstoter om de rekening te betalen, bracht de Peruaan bijna tien jaar geleden via ngo's naar Duitsland: naar het grote energiebedrijf RWE, dat nog nooit zaken heeft gedaan in Peru en zo'n 10.000 kilometer van zijn voordeur zetelt. RWE voelt zich niet geroepen om Lliuya te hulp te schieten, maar zijn advocaten proberen de rechter ervan te overtuigen dat dat zo'n gek idee nog niet is.

Het is wat de Duitse juristen betreft een simpel geval van 'de vervuiler betaalt'. "RWE is een van de grootste CO2-uitstoters van Europa", zegt Lliuya's advocaat Roda Verheyen. "Dit is slechts de eerste stap, een trampoline voor toekomstige zaken."

Het is dus ook niet de bedoeling om de volledige 3,5 miljoen euro op RWE te verhalen: volgens een onderzoek uit 2013 is het Duitse bedrijf verantwoordelijk voor ongeveer 0,5 procent van de wereldwijde broeikasgassenuitstoot sinds de industriële revolutie. Dat percentage zou wat de juristen betreft ook de leidraad moeten zijn bij de te verhalen kosten: RWE zou 0,5 procent van die 3,5 miljoen euro moeten betalen, dus zo'n 17.000 euro.

"De zaak gaat eigenlijk over de vraag: kun je nou zeggen dat RWE de schade heeft veroorzaakt die de Peruaanse boer treft?", legt de Nederlandse klimaatjurist Laura Burgers van de Universiteit van Amsterdam uit. "Ze zijn op de wereld natuurlijk nogal ver van elkaar verwijderd."

Burgers denkt niet dat de zaak kansloos is. "Je kunt redeneringen volgen die ook in andere zaken zijn gemaakt. Bijvoorbeeld bij gevallen van mensen die longkanker hebben opgelopen in een asbestrijke omgeving, terwijl ze ook jaren hebben gerookt. Dat kan dan komen door de asbest, maar ook door het jarenlange roken. Daar zijn allemaal oplossingen voor bedacht, zoals gedeeltelijke vergoedingen."

Goudschaaltje

Naar verwachting wordt er in de komende twee weken uitspraak gedaan in de zaak, die vandaag inhoudelijk wordt behandeld. Hoe de rechter ook oordeelt, juristen wereldwijd zullen de woorden op een goudschaaltje wegen, zoals ze dat ook hebben gedaan in de klimaatzaak in Nederland van Urgenda.

Hoewel Lliuya ervan doordrongen is dat een overwinning in de rechtbank een aardverschuiving kan betekenen voor vergelijkbare zaken, blijft hij nuchter: "Het smelten van de gletsjers stopt er niet mee."

Met spanning werd gisteren uitgekeken naar het telefoongesprek tussen de Russische president Poetin en de Amerikaanse president Trump over het beëindigen van de oorlog in Oekraïne. Het zou ruim twee uur hebben geduurd. De eerste berichten waren positief, maar is een algeheel staakt-het-vuren dichterbij gekomen?

Het Witte Huis en het Kremlin maakten na afloop bekend dat Poetin heeft beloofd om zich de komende dertig dagen aan een staakt-het-vuren te houden dat alleen geldt voor aanvallen op energiecentrales en infrastructuur. De Oekraïense president Zelensky zei daarmee akkoord te gaan.

Amerika had een staakt-het-vuren van dertig dagen voorgesteld zonder voorwaarden. Oekraïne stemde daar vorige week in de Saudische stad Jeddah al mee in, om zijn goede wil te tonen. De uiteindelijk gemaakte afspraak met Poetin steekt daar mager bij af, vooral ook omdat Poetin vasthoudt aan een hele lijst met aanvullende eisen.

Daarbij komt nog dat er twee versies van de afspraak zijn: het Witte Huis meldt dat aanvallen "op energiecentrales en infrastructuur" worden gestopt, het Kremlin zegt dat het gaat om aanvallen op de "energie-infrastructuur".

'Betekent niets'

De Duitse minister Boris Pistorius van Defensie vindt dat de afspraak met de Russische president niets betekent en dat Trump grotere concessies moet afdwingen. "Aanvallen op civiele infrastructuur in de eerste nacht na dit zogenaamd cruciale en geweldige telefoongesprek zijn niet afgenomen", zei Pistorius tegen de Duitse omroep ZDF.

De Oekraïense luchtmacht meldt dat er vannacht 145 Russische aanvallen met drones zijn geweest die schade hebben aangericht aan onder meer de energie-infrastructuur. De krant Kyiv Post bericht dat een deel van de stad Slovjansk zonder elektriciteit kwam te zitten, na een luchtaanval kort na het gesprek tussen Poetin en Trump.

"Poetin speelt hier een spelletje en ik weet zeker dat de Amerikaanse president niet veel langer kan toekijken", concludeert Pistorius.

'Eigenlijk geen concessies'

Ook buitenlandchef Kaja Kallas van de Europese Unie concludeert dat Moskou niet te vertrouwen is. Ze beschouwt de informatie die tot nu toe bekend is gemaakt als bewijs dat Rusland eigenlijk geen concessies wil doen.

Kallas noemde tegenover verslaggevers in Brussel de Russische eis om de westerse militaire hulp aan Oekraïne stop te zetten onaanvaardbaar. "Als we stoppen met het verlenen van militaire hulp kunnen de Oekraïners zichzelf niet langer verdedigen en kunnen de Russen gewoon doorgaan", zei ze. "De sterkste veiligheidsgarantie die er is, is een sterk Oekraïens leger."

Wat Zelensky betreft, is er niets veranderd. Rusland is niet opgehouden met aanvallen op de infrastructuur, maar ook de Oekraïense aanvallen zijn niet gestopt. In de Russische regio Krasnodar zou een olieopslagplaats zijn getroffen en volgens Rusland zijn er vannacht 57 Oekraïense drones vernietigd.

De Oekraïense president belt later vandaag met Trump en hoopt dan meer te horen over het telefoongesprek met Poetin, liet hij weten. "We zullen de details van de volgende stappen bespreken", zei Zelensky op een persconferentie.

Onduidelijkheid hoe verder

Trump en Poetin zouden ook hebben afgesproken dat er verder wordt onderhandeld, eerst over een bestand op de Zwarte Zee. Volgens de VS zijn die gesprekken op korte termijn in de Saudische stad Jeddah en dan moet het gaan over "een volledig bestand en blijvende vrede". Mogelijk wordt dan ook gesproken met een Oekraïense delegatie.

Voormalig profvoetballer Tom Beugelsdijk staat voor de gemeenteraadsverkiezingen van volgend jaar op de lijst voor Hart voor Den Haag. Volgens lijsttrekker Richard de Mos wordt de 34-jarige oud-speler van Sparta Rotterdam en ADO Den Haag de 'sportambassadeur' van de partij.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag van 2018 zou Beugelsdijk ook al op de lijst komen. Toen stak ADO Den Haag daar een stokje voor. "ADO vindt dat voetballers alle aandacht moeten hebben voor de competitie, daar passen politieke activiteiten niet bij", zei toenmalig directeur Mattijs Manders daarover. Lijstduwer Beugelsdijk trok zich daarom terug.

Bij diezelfde verkiezingen wist De Mos wel darter Raymond van Barneveld te strikken als lijstduwer op zijn lijst. Eerder deed ook voormalig profvoetballer Lex Immers een keer namens de grootste partij van Den Haag mee.

Beugelsdijk werd jaren geleden een hit op sociale media door een uitspraak na een wedstrijd van ADO Den Haag tegen FC Utrecht. Toen de verslaggever van Omroep West opmerkte dat de verhitte Beugelsdijk eruitzag als "een tomaat", reageerde hij in plat Haags met "rustâg":

Hoewel Van Barneveld en Immers vooral lijstduwers waren, ziet Beugelsdijk bij de komende verkiezingen een grotere rol voor zichzelf weggelegd, zegt hij tegen Omroep West. "Ik ben ervan overtuigd dat ik volgend jaar de nieuwe Hart voor Den Haag-woordvoerder Sport ben", zegt hij in een eerste reactie. "In die hoedanigheid wil ik ervoor zorgen dat jonge sporters dezelfde kansen krijgen als ik destijds."

De Mos denkt dat Beugelsdijk geknipt is voor zijn taak. Het is dan ook de bedoeling dat hij na de verkiezingen in de raad komt, aldus De Mos. "Hij zal sportclubs bezoeken. Samen met hen zal hij in kaart brengen wat er beter moet én kan op het gebied van onder andere voldoende sportvoorzieningen, (kunstgras)velden en goed onderhouden accommodaties."

Bij gemeenteraadsverkiezingen zetten politieke partijen vaker bekende namen in als lijstduwer. Zo hoopt de partij dat ze op grond van hun reputatie of achtergrond veel stemmen zullen trekken. In de meeste gevallen is het niet de bedoeling dat ze echt zitting nemen. De bekenden verbinden dan wel hun naam aan een bepaalde groepering, maar zeggen van tevoren dat ze geen zetel zullen innemen.

Vier verdachten hebben gevangenisstraffen tot 12 weken gekregen voor het geweld in Amsterdam rond de voetbalwedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv in november.

Een 27-jarige man kreeg van de rechtbank Amsterdam de zwaarste straf voor hulp bij geweldpleging en groepsbelediging.

Twee mannen van 32 en 22 jaar hebben respectievelijk 6 weken en 1 maand gevangenisstraf opgelegd gekregen voor hulp bij geweldpleging via een WhatsAppgroep.

Een 26-jarige man is veroordeeld tot 30 dagen gevangenisstraf waarvan 19 dagen voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaar voor openlijke geweldpleging.

De rechtbank wees erop dat de eerste drie verdachten zich in een Whatsappgroep genaamd "Buurthuis2" met ongeveer 900 leden beledigend hebben uitgelaten over Joden. Zo schreef de man die 12 weken cel kreeg opgelegd "Dooie jood beter dan een levende jood" en "Vieze kanker joden" en "Hamas Hamas alle joden aan het gas".

'Jagen jagen jagen'

Ook deelde hij een afbeelding van Anne Frank met de tekst "lachgas is voor losers. Ik gebruik Zyklon B". Zyklon B is een pesticide die door de nazi's in de gaskamers van vernietigingskampen werd gebruikt om massaal Joden te vermoorden.

Het is volgens de wet expliciet verboden om de Holocaust te ontkennen, bagatelliseren of goed te praten. Dit vrij nieuwe wetsartikel is voorafgaand aan deze rechtszaak nog maar één keer eerder toegepast.

De verdachte die 1 maand gevangenisstraf opgelegd kreeg, vroeg in dezelfde WhatsAppgroep of iemand een vrachtwagen had "die vol in ze kan rijden". Hij gebruikte de groep ook om locaties te delen van beoogde slachtoffers en de ME en riep mensen op om naar verschillende locaties in de stad te gaan en te "jagen jagen jagen".

Ook de andere verdachten die vandaag straffen opgelegd hebben gekregen voor "hulp bij geweldpleging" deelden locaties en riepen op tot geweld in de groepsapp. De strafbepaling hiervoor is vastgelegd in het wetboek van strafrecht om te kunnen optreden tegen groepen (voetbal)vandalen die elkaar opzoeken om geweld te plegen.

122 verdachten

Tegen de verdachten waren door het OM celstraffen tot 1 jaar cel (waarvan 4 maanden voorwaardelijk) geëist. De verdachten en het OM hebben 14 dagen om in beroep te gaan.

Dit is niet de eerste uitspraak tegen verdachten die betrokken waren bij de rellen. Op 24 december werden vijf mannen veroordeeld tot cel- en taakstraffen. Het OM heeft aan de NOS gemeld dat het inmiddels 122 verdachten in beeld heeft, veel meer dan tot nu toe bekend was.

Eerder spraken de opsporingsdiensten van enkele tientallen verdachten, inmiddels blijkt het totaal aantal dus aanzienlijk hoger te liggen. De 122 verdachten zijn volgens justitie betrokken geweest bij gewelddadige incidenten op 6, 7 en 8 november, dus zowel voorafgaand als na afloop van de voetbalwedstrijd.

Elk jaar krijgen naar schatting zeker 7000 Nederlanders kanker door het werk dat ze doen. Uit nieuw onderzoek van KWF Kankerbestrijding blijkt dat het gaat om mensen die werken met schadelijke stoffen, maar de meeste kankerdiagnoses waren bij mensen die in de zon werken en daar huidkanker aan overhielden.

Bij twee derde van de diagnoses gaat het om huidkanker. Bij longkanker speelt de blootstelling aan schadelijke stoffen op het werk een duidelijke rol. Ruim 1 op de tien gevallen van longkanker is daarnaar te herleiden.

"Het zijn vooral mensen die veel buiten werken", zegt KWF-directeur Dorine Manson. "Denk aan mensen in de bouw, dakdekkers, postbodes en daarnaast mensen die worden blootgesteld aan schadelijke stoffen. Lassers, schilders, maar ook mensen in de transportsector."

Uv-straling

De onderzoekers gebruikten een model dat banen indeelt in verschillende categorieën. Hoe hoger de categorie, hoe groter de kans op blootstelling aan uv-straling. Zo staat een politieagent in een lagere categorie dan een dakdekker, legt een van de onderzoekers uit. Wat iemand verder in zijn vrije tijd doet, is buiten beschouwing gelaten.

Ruim 4800 mensen kregen kanker door de uv-straling van zonlicht op hun werk. Het gaat om meer dan 1720 gevallen van plaveiselcelcarcinoom en om ruim 3100 gevallen van basaalcelcarcinoom. Die laatste is een minder ernstige en zelden dodelijk type huidkanker, maar wel een veelvoorkomende vorm.

Asbest en uitlaatgassen

Onderzoeksinstituut TNO deed het onderzoek in opdracht van KWF Kankerbestrijding. Daarvoor gebruikte TNO de kankerdiagnoses uit 2021.

Er zijn zes risicofactoren onderzocht. Het ging om blootstelling aan asbest, kwartsdeeltjes, beide veel gebruikt in de bouw. Ook ging het om uitlaatgassen van dieselmotoren en uv-straling door de zon. Daarnaast werden twee beroepen met een hoger risico onderzocht: schilders en lassers.

Voor deze zes factoren schatten de onderzoekers in hoeveel risico mensen mensen lopen die hieraan blootgesteld worden. Van de kankerdiagnoses in 2021 kwamen er 1406 door blootstelling aan asbest op het werk, 233 door kwartsdeeltjes en 187 door uitstoot van dieselmotoren. Schilderwerk telde 239 diagnoses en laswerk 212.

Er werd ook vastgesteld dat mannen duidelijk een hoger risico lopen om kanker te krijgen op hun werk. Zij hebben vaker beroepen waarbij ze worden blootgesteld aan schadelijke stoffen en aan de zon. 5,4 procent van de kankerdiagnoses bij Nederlandse mannen is werkgerelateerd. Bij vrouwen is dat 0,5 procent.

Overlevingskansen gestegen

Vorig jaar bleek dat de overlevingskansen van kankerpatiënten de afgelopen twintig jaar zijn gestegen. Wel werd toen ook duidelijk dat bij 125 Nederlandse bedrijven de uitstoot van één of meer zeer giftige stoffen tussen 2015 en 2022 ook is gestegen. Bedrijven mogen sinds 2016 juist minder ziekmakende stoffen uitstoten.

"Werkgevers moeten nog meer doen om hun werknemers te beschermen tegen de blootstelling", zegt Manson. Ook de Arbeidsinspectie concludeerde dat vorig jaar. Verder is goede voorlichting belangrijk om het aantal kankerdiagnoses te verlagen. "Beleidsmakers en overheden moeten, zodra je weet dat een stof bewezen kankerverwekkend is, niet te lang te wachten met het maken van scherpe wet- en regelgeving en zorgen dat die wordt nageleefd."

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) wil een programma opzetten waarmee Nederlandse wetenschappers uit de VS terug kunnen keren naar hier. Dat bevestigt de NWO na berichtgeving in het Financieele Dagblad. In de VS staan onderzoeksinstituten en universiteiten onder druk doordat president Trump miljarden aan financiering wil schrappen.

"De vrijheid van wetenschap staat enorm onder druk in de VS", zegt NWO-voorzitter Marcel Levi. "Er worden op dit moment veel wetenschappelijke subsidies geblokkeerd. Veel wetenschappers voelen zich in de VS erg ongemakkelijk."

In eerste instantie wil de NWO zich alleen richten op Nederlanders in de VS. "Er zitten daar ongelooflijk veel Nederlandse wetenschappers, er is al jaren een braindrain vanuit Europa naar de VS. En het is natuurlijk helemaal niet zo makkelijk voor hen om zomaar terug te komen, want er wordt hier enorm bezuinigd op de universiteiten. Wij denken heel goed na of we ze niet op een of andere manier kunnen ondersteunen, zeker als het gaat om toponderzoekers."

Financiering

De NWO wil snel met een voorstel komen over financiering van zo'n programma, samen met onder meer universiteiten en hogescholen. "We zijn in gesprek met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om te kijken of er mogelijkheden zijn. En we kijken ook goed in onze eigen portemonnee en reserves."

Er zijn volgens het FD meer wetenschappelijke instellingen hiermee bezig. Zo heeft onderzoeksinstituut Nias in Amsterdam het zogeheten Safe Haven Fellowship opengesteld voor wetenschappers uit de VS. Dat is een fonds waarmee normaliter wetenschappers uit conflictgebieden zoals Gaza en Oekraïne een jaar lang hun werk kunnen voortzetten in Nederland. De Technische Universiteit Eindhoven overweegt ook om mensen te gaan werven in de VS.

Ook in andere Europese landen willen instellingen wetenschappers uit Amerika aantrekken. Zo startte een universiteit in Marseille in Frankrijk deze maand een 'Veilige Plek voor Wetenschap'-programma. "In een context waarin sommige wetenschappers in de VS zich bedreigd of gehinderd voelen, verwelkomen wij wetenschappers om hun werk voort te zetten", aldus de Aix-Marseille Université.

De patiëntveiligheid in ziekenhuizen staat steeds meer onder druk doordat de uitwisseling van medische gegevens vaak onmogelijk is. Dat komt naar voren in een enquête van de Federatie Medisch Specialisten (FMS) onder 1100 artsen.

Vrijwel alle medisch-specialisten (97 procent) zeggen dat patiënten risico's lopen omdat de elektronische patiëntendossiers van ziekenhuizen, huisartsen en soms zelfs van verschillende afdelingen binnen hetzelfde ziekenhuis niet met elkaar communiceren. 300 van hen zeggen die risico's dagelijks terug te zien.

Vijf jaar geleden bleek uit soortgelijk onderzoek dat 80 procent van de ondervraagde medisch-specialisten vreesde voor de patiëntveiligheid. Ook een verontrustend cijfer, maar beduidend lager dan in de huidige enquête.

'Bijna hartstilstand'

Het gaat volgens de artsen geregeld mis bij het voorschrijven van medicatie. Specialisten weten vanwege de gebrekkige gegevensuitwisseling niet dat een patiënt bijvoorbeeld een allergie heeft waardoor bepaalde middelen gevaarlijk zijn.

Voor Marion Landman was het afgelopen zomer kantje boord. Ze liet bloed prikken in het ziekenhuis waarna haar wondje werd ontsmet met alcohol. "Maar ik ben allergisch voor alcohol. Dat staat in mijn dossier. Ik had nadrukkelijk aangevinkt dat deze info gedeeld moet worden. Maar de techniek bleek tekort te schieten."

Haar ademhaling kwam bijna tot stilstand. "Gelukkig had ik zelf medicatie bij me. Maar dat gaat via de maag en het duurde even voordat het aansloeg. Het scheelde weinig of ze moesten me reanimeren vanwege een hartstilstand."

Haast geboden

Volgens Iris Verberk, internist-nefroloog en bestuurslid bij FMS, zullen de risico's op dit soort fouten alleen maar toenemen als er niets verandert. Ze wijst op de dubbele vergrijzing die nu gaande is. Mensen worden ouder én leven langer dan voorheen, maar niet per se gezonder. Ze zullen zelfs vaker tegelijkertijd meer ziekten hebben. "Dat betekent dat ze méér verschillende artsen nodig hebben. Informatie uitwisselen tussen artsen zal alleen maar crucialer worden en vaker voorkomen."

Een andere ontwikkeling die de risico's, met de huidige kwaliteit van de digitale patiëntengegevensuitwisseling, voor patiënten groter kan maken is de trend dat patiënten in meerdere ziekenhuizen tegelijkertijd worden behandeld. Dat vergroot het aantal momenten dat gegevens tussen artsen moeten worden gedeeld.

"De patiëntengegevens die we krijgen moeten dus compleet worden, en snel", zegt Verberk. "We hebben de afgelopen jaren diverse afspraken onderling en met de minister gemaakt om die informatie compleet beschikbaar te krijgen. Maar er is sindsdien niets verbeterd, integendeel."

De medisch-specialisten eisen daarom actie van minister Agema van Volksgezondheid. Ze willen dat haar ministerie de regie neemt om de knelpunten op te lossen.

'In volle vaart mee bezig'

Agema erkent de problemen en wijt die onder meer aan het feit dat het ministerie zich jarenlang om privacy-redenen niet met het patiëntendossier mocht bezighouden. Nu mag dat wettelijk wel en is de minister "in volle vaart" bezig met een inhaalslag, zegt ze. "Ik pak de regie."

Ze zegt dat het ministerie onder meer bezig is met een "eenheid van taal", zodat computersystemen goed op elkaar aansluiten. Het gaat nog wel een tijd duren voor dit geregeld is, aldus Agema. "Dit kan zeker nog een paar jaar duren, dit is niet zomaar te fixen."

Hels karwei

Bij het afstemmen van de computersystemen doen zich veel knelpunten voor. In 2011 sneuvelde het plan voor één landelijk elektronisch patiëntendossier in de Eerste Kamer vanwege zorgen over de privacy. Sindsdien hebben de ruim zeventig ziekenhuizen, de vele verpleeghuizen en duizenden huisartsen hun eigen digitale systemen, die weer niet op elkaar aansluiten omdat ze verschillende ICT-leveranciers hebben.

Dat er de afgelopen jaren niets is gebeurd om al die systemen met elkaar te verbinden, spreekt de woordvoerder van het ministerie tegen. Zo is er inmiddels een online portal voor burgers om toestemming te geven voor het inzien hun medische gegevens.

Ook is er een overkoepelend inlogsysteem voor zorgverleners gebouwd en loopt er een pilot om bijvoorbeeld röntgenfoto's en MRI-scans voor elke gemachtigde arts beschikbaar te krijgen. Daarnaast is een wetsvoorstel in voorbereiding om het snel digitaal uitwisselen van patiëntengegevens in noodsituaties mogelijk te maken.

'Bal bij de minister'

De medische specialisten roepen op om meer vaart te maken. "De plannen liggen al een tijd klaar. Met andere woorden, de bal ligt op de stip te wachten op het ministerie om hem in het doel te schieten", aldus Verberk. "Over vijf jaar is het echt niet meer uit te leggen als er wederom niet veel in de praktijk is veranderd."

De Federatie Medisch Specialisten wil dat het ministerie een kwartiermaker aanstelt die desnoods ook alle zorgaanbieders en ICT-leveranciers kan dwingen de afspraken na te komen.

Gegevens van meer dan duizend militairen zijn nog steeds in te zien doordat zij gebruikmaken van de app Strava. Dat is een sportapp waarmee je prestaties kunt bijhouden. Omdat militairen dat doen op militaire bases, zijn in een paar kliks hun profielfoto en woonplaats te vinden.

Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland. De omroep achterhaalde namen van zo'n 2000 militairen die de afgelopen twee jaar actief waren in de provincies Gelderland, Brabant en Drenthe.

Op Strava delen sporters hun prestaties; bijvoorbeeld van een rondje wandelen of hardlopen. De app heeft de optie om een ranglijst aan te maken met de snelste tijden op een bepaalde route. Alle sporters die deze route afleggen, komen op die ranglijst terecht. Het blijkt dat routes op beveiligde terreinen van Defensie ook terug te vinden zijn in de ranglijsten.

In veel gevallen stond bij de naam op de ranglijst ook een profielfoto en in de helft van de gevallen zelfs de woonplaats, schrijft de omroep. Op sommige profielfoto's is duidelijk te zien dat iemand militair is; iets wat Defensie liever niet heeft.

Radar van de vijand

"Het is echt wel erg", zegt Matthijs Koot, expert digitale gegevensbescherming en privacy. Volgens hem is het eenvoudig om de namen van militairen die via Strava gevonden zijn, te combineren met informatie die verkregen is via een datalek van bijvoorbeeld een webshop.

"Dan weet de vijand dus ook je e-mailadres, telefoonnummer en woonadres." En dat kan gevaarlijk zijn, zegt hij. "Je hebt als militair toegang tot gebouwen, personen en systemen waar de vijand interesse in kan hebben."

Privé-account

Gebuikers van Strava hebben verschillende opties om te bepalen in hoeverre ze hun account en activiteiten willen afschermen. Zelfs als een account is afgeschermd, kunnen gebruikers voorkomen in de ranglijsten die Strava laat zien, tenzij de instellingen hier specifiek voor zijn aangepast. Ook van een afgeschermd account is nog steeds de naam, profielfoto en eventueel de woonplaats zichtbaar, blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland.

In Gelderland heeft een kwart van de militairen zo'n privéaccount. Van de overige driekwart is dus alles te bekijken - ook vastgelegde sportieve activiteiten in het buitenland en op gevoelige locaties.

Nationale veiligheid

Een woordvoerder van Defensie erkent dat de vijand dat soort informatie inderdaad kan misbruiken. "Het publiek delen van data kan leiden tot situaties waarin militairen onder druk worden gezet, met alle mogelijke gevolgen van dien. Voor henzelf, hun familie, maar ook voor de nationale veiligheid."

Defensie waarschuwt militairen daarom al jaren om voorzichtig te zijn bij het gebruik van sociale media en geen gegevens te delen waaruit blijkt dat ze voor defensie werkzaam zijn.

Op werktelefoons van Defensie zijn apps zoals Strava niet te gebruiken, zegt de woordvoerder. "Maar Defensiepersoneel moet zich er wel bewust van zijn dat zij via het gebruik van privé-devices en bepaalde apps informatie over zichzelf en over Defensie in de openbaarheid kunnen brengen, terwijl dat niet wenselijk is."

"Waar nodig volgen mogelijk verscherpte maatregelen", aldus de woordvoerder. Over die eventuele extra beveiligingsmaatregelen wordt verder geen uitspraak gedaan.

Eerdere ophef

Het is niet de eerste keer dat het gebruik van sportapps onder militairen onderwerp van gesprek is. The Guardian onthulde in 2022 dat locaties van geheime bases van het Israëlische leger vindbaar waren via Strava.

En in 2018 kwamen Bellingcat en De Correspondent via fitness-app Polar achter persoonlijke informatie van ruim 6000 mensen.

De Turkse politie heeft de burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, opgepakt op verdenking van omkoping, fraude, leidinggeven aan een criminele organisatie en hulp bieden aan een terroristische organisatie.

Imamoglu is een belangrijke tegenstander van de Turkse president Erdogan. Naast de burgemeester zijn nog ongeveer honderd anderen opgepakt. Volgens CNN waren er tientallen politieagenten bij het huis van de burgemeester om de arrestatie te verrichten.

Later deze week kiest de grootste Turkse oppositiepartij CHP de nieuwe presidentskandidaat. Verwacht werd dat Imamoglu die verkiezing zou winnen. De oppositie spreekt dan ook van politiek gemotiveerde repressie.

In een videoboodschap op X zegt Imamoglu dat hij niet zal opgeven en dat hij zal "blijven opstaan tegen onderdrukking".

Özgür Özel, de leider van Imamoglu's partij, noemt de arrestatie een "couppoging tegen de volgende president" en roept andere oppositiepartijen op zich te verenigen. Hij zegt dat Imamoglu zondag alsnog zal worden verkozen als leider van de CHP, ondanks de arrestatie.

De toegang tot sociale media wordt sinds de arrestaties beperkt en vertraagd door Turkse autoriteiten, meldt de onafhankelijke internetwaakhond NetBlocks. In het verleden heeft het land al vaker de toegang tot sociale media geblokkeerd.

Universiteitsdiploma

Gisteren werd het universiteitsdiploma van Imamoglu al onwettig verklaard door de Universiteit van Istanbul vanwege "onvolkomenheden". Zonder universiteitsdiploma kunnen kandidaten zich niet verkiesbaar stellen tot president. Imamoglu noemde het afpakken van zijn bul illegaal.

De autoriteiten hebben enkele wegen rondom Istanbul afgesloten en de komende vier dagen zijn demonstraties in de stad verboden. De Nederlandse ambassade in Ankara verwacht dat er toch demonstraties plaats zullen vinden en dat de politie hiertegen optreedt. De ambassade adviseert Nederlanders in Turkije om uit de buurt te blijven van demonstraties en om instructies van lokale autoriteiten op te volgen.

Imamoglu is sinds 2019 burgemeester van Istanbul. Vorig jaar maart versloeg hij in lokale verkiezingen in Istanbul de AK-partij van Erdogan. Ook in de hoofdstad Ankara won Imamoglu's CHP.

De volgende presidentsverkiezingen staan gepland in 2028.

Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch veroordeelt de arrestatie van de burgemeester en zijn medewerkers. Volgens de organisatie wordt het rechtssysteem misbruikt en zijn de arrestaties onderdeel van een "patroon aan politiek gemotiveerde onderzoeken", bedoeld om de oppositie te ondermijnen.

Erdogans bondgenoot Devlet Bahceli, de leider van de nationalistische partij MHP, zegt dat de rechterlijke macht in Turkije onafhankelijk opereert.

Lira daalt

De Turkse munt de lira is inmiddels gedaald tot het laagste niveau ooit. Gisteren stond 1 Amerikaanse dollar gelijk aan 36 lira, vandaag aan 40.

De Turkse munt reageert vaker negatief op binnenlandse economische en politieke gebeurtenissen. Na de mislukte staatsgreep in 2016 daalde de lira in waarde, net als bij de verkiezingsnederlaag van Erdogans partij vorig jaar.

Goedemorgen! Vandaag praat de Tweede Kamer over het nieuwe Wetboek van Strafvordering en koning Willem-Alexander en koningin Máxima beginnen aan de tweede dag van hun staatsbezoek in Kenia.

Eerst het weer: het is vandaag zonnig en droog en het wordt maximaal tussen de 13 en 18 graden. Het waait zwak tot matig. Vanavond en vannacht verandert er weinig en koelt het af naar 1 tot 5 graden. Ook morgen en vrijdag veel zon.

Ga je vandaag op pad? Dit is het overzicht van de files en wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Het Openbaar Ministerie heeft inmiddels 122 verdachten in beeld voor de ongeregeldheden en het geweld rond de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv, afgelopen november. Dat meldt het OM na vragen van de NOS.

Het gaat om veel meer verdachten dan tot nu toe bekend was. Van het grootste deel van de verdachten is nog niet duidelijk wie zij zijn. Onder de verdachten zijn ongeveer tien vermoedelijke Maccabi-aanhangers, de rest lijkt te bestaan uit Palestina-sympathisanten en relschoppers.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Astronauten Suni Williams en Barry Wilmore zijn na een verblijf van negen maanden in de ruimte weer terug op aarde. De missie zou eigenlijk een week duren.

Volgens astronaut André Kuipers is het niet erg dat het lang duurde, want 'een astronaut wil graag in de ruimte zijn':

Fijne dag!

Nederlandse gemeenten zien zich door een gebrek aan opvangplekken genoodzaakt Oekraïense vluchtelingen weg te sturen. "We zijn op het trieste punt aangekomen dat we in Nederland geen vluchteling uit Oekraïne meer kunnen opvangen en we het Oekraïense volk in de steek laten", zegt de Amsterdamse wethouder Rutger Groot Wassink.

De gemeentelijke opvangcentra voor Oekraïners zitten al maanden helemaal vol. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) schreef onlangs een bezorgde brief aan premier Schoof, de wethouders van de vier grootste steden vroegen het ministerie van Asiel en Migratie recent om regie en ook Vluchtelingenwerk en de gemeente Amsterdam trekken deze week aan de bel.

"We hebben in Amsterdam deze week tientallen mensen moeten wegsturen zonder opvangplek, net als de week ervoor", vertelt Groot Wassink. "Doorverwijzen naar opvangplekken in andere steden kan niet, want ook landelijk zijn er inmiddels minder dan 35 bedden beschikbaar en is de bezettingsgraad 99,8 procent."

Er staan momenteel 120.820 Oekraïners geregistreerd in Nederland. Van hen verblijven er 93.770 in de gemeentelijke opvang. Per juli zouden daar in totaal 107.000 opvangplekken moeten zijn, maar momenteel staat de teller op 93.970 bedden. De bezettingsgraad van de gemeentelijke opvangplekken is al maanden nagenoeg 100 procent.

Landelijk probleem

Gemeenten schreven vrijdag aan de Tweede Kamer "weinig steun vanuit het kabinet" te ervaren en hebben kritiek op de in hun ogen te lage vergoeding voor de opvang. Het leidt ertoe "dat men huiverig is om nog extra opvangplekken te organiseren", aldus de VNG. Ook houdt de vereniging er rekening mee dat er nog meer Oekraïners naar Nederland zullen komen door de "onzekere geopolitieke situatie".

Oekraïners die voor de oorlog in hun land zijn gevlucht vallen onder de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) en hebben daarom recht op onderdak en onderwijs in Nederland. Die regeling geldt nog tot 4 maart 2026. Gemeenten moeten, naar draagkracht en grootte, voor opvangplekken zorgen en krijgen daarvoor een geldbedrag per vluchteling.

Ruim 27.000 van de in Nederland geregistreerde Oekraïners verblijven niet in de gemeentelijke opvang; zij huren een zelfstandige woning of verblijven bij vrienden of een gastgezin. Ook niet-geregistreerde Oekraïners kunnen in Nederland zelfstandig een woning betrekken en werken, maar zij kunnen dan geen aanspraak maken op bijvoorbeeld zorg, onderwijs en leefgeld.

"Een deel kan zich redden", beaamt een woordvoerder van Groot Wassink. "Maar doordat gemeenten in heel Nederland Oekraïense ontheemden niet meer kunnen opvangen, verdwijnt deze kwetsbare groep uit beeld."

Gemeenten krijgen minder geld

De vergoeding die gemeenten krijgen voor een opvangplek ging begin dit jaar omlaag van 61 naar 44 euro per dag. Daarmee is het met name voor kleinere gemeenten vrijwel onmogelijk om nog opvangplekken te realiseren zonder er zelf geld op toe te moeten leggen, zeggen lokale bestuurders.

Voor driekwart van de deelnemende gemeenten liggen de werkelijke kosten per opvangplek tussen de 55 en 60 euro per dag, schrijven de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag) in hun brief. "Voor een stad als Den Haag betekent dit een tekort van 4 miljoen euro per jaar. Het Rijk schendt daarmee bewust en onwettig de afspraak dat gemeenten afdoende bekostigd worden voor de taken die zij krijgen."

Verdubbeling hulpvragen

Het Rode Kruis Nederland ziet dat vluchtelingen uit Oekraïne steeds vaker een beroep doen op de hulporganisatie. In december en januari klopten meer dan 200 Oekraïners aan voor hulp bij opvang. In februari waren dat er meer dan 400.

"Daarvan gaven achttien mensen aan dat ze minimaal een nacht op straat hebben doorgebracht", zegt woordvoerder Daniëlle Brouwer. "Dat is ook echt een stijging ten opzichte van de maanden daarvoor."

Het Rode Kruis kan mensen in een zeer kwetsbare positie een hotelovernachting bieden voor maximaal drie nachten. "Maar dat is natuurlijk niet de oplossing", zegt Brouwer. "Dat is aan de landelijke overheid."

Amsterdam deed tot voor kort nog zijn best om "op zijn Van der Burgs" Oekraïners onder te brengen bij andere gemeenten, zegt Groot Wassink, verwijzend naar de aanpak van de staatssecretaris van Asiel in het vorige kabinet. Maar dat is sinds 5 maart vrijwel onmogelijk geworden, omdat er nergens meer vrije plekken zijn, zegt de wethouder.

Doorstroombedden bezet

Amsterdam heeft 24 'doorstroombedden' voor vluchtelingen die net in Nederland zijn aangekomen. Zij kunnen die gebruiken in afwachting van een plek in een andere gemeente. De bedden zijn sinds 4 maart allemaal bezet en het is volgens de gemeente onwaarschijnlijk dat er op korte termijn bedden vrijkomen.

"We kijken wat we kunnen doen voor de meest kwetsbaren, maar we zien vaak geen andere mogelijkheid dan mensen die zich melden te weigeren met de boodschap dat zij zelf moeten zorgen voor onderdak", zegt wethouder Groot Wassink.

Morgen debatteert de Tweede Kamer over de opvang van Oekraïners.