NOS Nieuws - Algemeen

In een jaar tijd zijn maar liefst 40 procent meer vrouwen hormoonmedicatie gaan gebruiken tegen overgangsklachten, zoals opvliegers, stemmingswisselingen en nachtzweten. Dat blijkt uit cijfers die NOS-podcast De Dag opvroeg bij Stichting Farmaceutische Kengetallen.

Huisartsen schrijven deze hormoonmedicatie veel vaker voor nu de zorgen over een groter risico op borstkanker onterecht blijken en de huisartsenrichtlijn is aangepast.

Vorig jaar gebruikten 130.000 vrouwen tussen de 40 en 60 jaar (één op de twintig in deze leeftijdsgroep) hormoonmedicatie. Dat is 40 procent meer dan in 2023, toen het aantal ook al sterk steeg. In 2022 werd de huisartsenrichtlijn voor deze medicijnen aangepast.

Beter op de kaart

De sterke toename verbaast gynaecoloog Femi Janse, voorzitter van de Dutch Menopause Society, niet. "De overgang komt steeds beter op de kaart. Vrouwen weten er steeds meer van, gaan eerder naar de huisarts met hun klachten, en die schrijft vaker hormoonmedicatie voor."

HR-consultant Anouk Potman (41) ging vorig jaar naar haar huisarts. "Ik sliep veel slechter dan normaal, had last van een wazig, wollig hoofd en kon moeilijk dingen onthouden. Dat werd steeds erger. Ik voelde me niet mezelf."

Ze vermoedde eerst geen overgangsklachten. "Ik dacht: als ik maar niet dement word." Huisarts Margrita Slagter kreeg nadat ze andere oorzaken had uitgesloten, wél het idee dat het de overgang kon zijn. "We zijn toen met hormoonmedicatie begonnen."

Na een paar maanden merkte ze dat haar klachten verdwenen. "Ik slaap beter dan ooit. Ook de wolligheid in mijn hoofd is weg."

Hormoontherapie is niet voor iedereen de oplossing, zegt gynaecoloog Janse. "Het is maatwerk. Een arts kijkt naar het hele plaatje. Ook voeding en leefstijl zijn heel belangrijk."

Toch vindt ze het een positieve ontwikkeling. "Ik denk dat heel veel vrouwen niet goed genoeg behandeld zijn in het verleden. Hormoontherapie is de effectiefste behandeling voor vrouwen met ernstige opvliegers en nachtzweten."

'Diepgewortelde angst'

Dat het lang weinig werd voorgeschreven, kwam door de onterechte vrees voor een groter risico op kanker, zegt Janse. "Meer dan twintig jaar geleden was er een grote studie naar hormoontherapie tegen hart- en vaatziekten bij vrouwen van eind zestig. Het ging om andere medicatie en een hele andere doelgroep, waarbij de uitkomsten ook nog verkeerd werden geïnterpreteerd."

Daardoor ontstond een diepgewortelde angst tegen hormoontherapie. "Dat heeft veel schade aangericht. Het is goed dat dit nu weer verandert en de huisartsenrichtlijn is aangepast in 2022."

Overgang en medicatie

De overgang begint meestal tussen het 40e en 60e levensjaar. De laatste menstruatie hebben vrouwen gemiddeld op hun 51e. Van alle vrouwen krijgt 80 procent klachten, een derde zelfs ernstige klachten. De bekendste zijn opvliegers en nachtzweten. Ook andere klachten komen vaak voor, zoals moeheid, vergeetachtigheid, concentratiestoornissen, slecht slapen, stemmingsklachten, hartkloppingen en spier- en gewrichtsklachten.

De hormoonmedicatie die artsen voorschrijven zijn bijna altijd bio-identiek. Dat zijn hormonen die moleculair gezien hetzelfde zijn als lichaamseigen hormonen als oestrogeen en progesteron. Het voordeel is dat ze goed door het lichaam worden opgenomen. Bio-identiek betekent niet dat deze hormonen natuurlijk zijn. Er is altijd een chemisch proces nodig om deze medicatie te maken.

Bij het gebruik van hormoonmedicatie voor overgangsklachten gedurende vijf jaar lang is er geen verhoogde kans op kanker. Een kleine groep vrouwen mag de medicatie niet gebruiken, bijvoorbeeld vrouwen die borstkanker hebben gehad. Er is ook medicatie zonder hormonen, maar die wordt niet vergoed vanuit het basispakket.

Sinds die aanpassing kunnen huisartsen vrouwen met klachten beter helpen. Een goede zaak, vindt de gynaecoloog, ook omdat menopauzepoli's en gynaecologen lange wachtlijsten hebben. "Lang niet iedereen hoeft naar het ziekenhuis. Het is zonde als je onnodig heel lang moet wachten."

Ook Margrita Slagter, de huisarts van Anouk Potman, vindt dat vrouwen bij de huisarts terecht moeten kunnen voor overgangsklachten. Nog niet elke huisarts is goed op de hoogte, merkt Slagter, die nascholing hierover geeft aan collega's. "Er is nog wel een inhaalslag nodig."

Herkennen van klachten

Juist dat bewustzijn is van belang, zegt ook huisarts Femke Hohmann. "Belangrijk is dat huisartsen klachten niet wegwuiven. Dat ze denken: dit kan wel eens de overgang zijn."

Hohmann en Slagter zien dat steeds meer vrouwen zelf vragen of hun klachten te maken hebben met de overgang. "Ze komen beter geïnformeerd naar de huisarts." Erkenning is heel belangrijk, zegt ze. "Of we dan wel of geen hormoonmedicatie moeten voorschrijven, is een tweede."

Goedemorgen! De NAVO komt vandaag bijeen voor een spoedzitting, nadat Estland vorige week vrijdag artikel 4 had ingeroepen vanwege schending van het luchtruim door Russische gevechtsvliegtuigen. En de eerste personen die verdacht worden van betrokkenheid bij de rellen in Den Haag, zaterdag, staan voor de politierechter.

Eerst het weer: vanochtend komen enkele buien voor, met name in de noordelijke regio's. Gedurende de middag wordt het droog met een mix van zon en stapelwolken. Bij een matige noordoostenwind wordt het 16 tot 18 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

De luchthavens van Kopenhagen en Oslo zijn weer open na een urenlange sluiting door drones. Het vliegverkeer op de luchthaven van de Deense hoofdstad lag sinds ongeveer 20.30 uur volledig stil, omdat er twee of drie grote drones waren gezien in de omgeving. Het is nog altijd niet duidelijk wat voor drones dit waren en waar ze vandaan kwamen.

Om 01.30 uur gaf de Deense politie een persconferentie. Daarbij werd duidelijk dat de drones vanzelf uit het gebied zijn verdwenen. De autoriteiten hebben ze niet neergehaald, zegt een woordvoerder. De politie meldt dat de situatie wordt onderzocht en werkt samen met de veiligheids- en inlichtingendienst en het leger.

Tientallen vluchten zijn geannuleerd of werden omgeleid, voornamelijk naar luchthavens in Zweden. Kopenhagen is de grootste luchthaven van Denemarken. Deense media meldden lange rijen bij informatiebalies op de luchthaven. Andere Deense luchthavens riepen extra personeel op om extra vluchten te kunnen ontvangen.

Eerder op de avond werden alle vliegtuigen in Oslo naar één start- en landingsbaan geleid. Dat gebeurde toen er iets voor 23.00 uur een drone was gespot in de buurt van de luchthaven. Het vliegverkeer verliep verder normaal, totdat om 00:30 uur opnieuw een drone werd gezien. Vervolgens werd het luchtruim gesloten.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Het Rotterdamse dierenpark Blijdorp is erin geslaagd het merendeel te redden van tientallen papegaaiduikereieren, die in juni bij smokkelaars op Schiphol werden gevonden. Uit 42 van de 51 eieren is een kuiken gekomen.

Fijne dag!

De loterij van de Drentse voetbalclub SV Borger leek een enorme domper te worden, maar het is op de valreep toch een groot succes geworden. Gisteren was de trekking, schrijft RTV Drenthe. Deelnemers konden onder andere een tweedehands Ferrari F430 winnen. De voetbalclub haalde uiteindelijk meer geld op dan het doel van 300.000 euro.

Afgelopen dinsdag was de commissie die de loterij had bedacht nog flink in mineur. De actie met de knalrode sportwagen leek af te stevenen op een fiasco. Met minder dan een week tot de trekking moesten ze nog 17.700 loten kwijt zien te raken. Ieder lot kostte tien euro.

Als dat niet lukte, zou SV Borger blijven zitten met een gat van 150.000 euro. Dinsdag was er dan ook "lichtelijke paniek", zei hoofdtrainer Arne Joling. "Vrijwilligers zijn zes maanden lang dag en nacht hiermee bezig geweest."

Het geld is bedoeld voor de bouw van hun nieuwe clubgebouw. De gemeente betaalt daaraan mee, maar de voetbalclub moet zelf ook 300.000 euro inleggen.

Euforie

Na aandacht van regionale media en vervolgens ook landelijke media ging de verkoop van de loten als een speer. Binnen twee dagen waren ze 10.000 loten kwijt en de teller bleef lopen. Gisteren sloten ze het avontuur af met een positief resultaat van 550.000 euro.

"Het is echt alleen maar blijheid, vrolijkheid en euforie", reageerde Joling. "Ik heb er eigenlijk geen woorden voor wat hier gebeurd is."

Het geld dat is opgehaald met alle loten is ruim genoeg voor de bijdrage aan hun nieuwe clubgebouw. "Maar ook om andere mooie dingen te doen voor de leden, de jonge voetballertjes en de senioren bij onze club", zegt Joling. "We overhandigen een mooie bruidsschat aan het bestuur."

'Misschien nog wel een keer'

Alle winnaars kregen maandag bericht. De prijsuitreiking is vrijdag. Het is nog even afwachten of de winnaar van de Ferrari ook daadwerkelijk wegrijdt met de wagen of kiest voor een geldprijs van 75.000 euro.

Hoewel Joling eerder zei dat hij zo'n loterij nooit weer zou doen, komt hij daar nu enigszins van terug. "Misschien doen we het nog wel een keer", zegt hij. "Het is prachtig als een groep vrijwilligers zijn nek uitsteekt." Het eindresultaat maakt hem "enorm trots".

De politie heeft maandagavond ingegrepen bij een bijeenkomst over een toekomstig asielzoekerscentrum in Noordwijk. Die vergadering van de gemeente was in een kerk aan de Voorstraat. Er was binnen plek voor ruim 200 geïnteresseerden, de rest van de mensen bleef buiten staan.

Op het plein bij de kerk verzamelden zich bijna 200 mensen. Na een tijdje werden rode rookbommen afgestoken en voor de toegangsdeur gegooid. Daarnaast werd knalvuurwerk bij de ingang en bij de andere deuren afgestoken.

Toen mensen ook eieren gooiden op twee journalisten en een politieauto en toen de ingang opnieuw werd bestookt, was de maat vol voor de politie. Iedereen die buiten stond, werd weggestuurd. Er is niemand aangehouden.

Op beelden van Hart van Nederland is ook te zien dat mensen op het plein met Nederlandse vlaggetjes zwaaiden. Verder scandeerde een deel van de menigte "Azc weg ermee".

Knallen en geklop

In de kerk werden de gemeenteraad en het publiek vanaf 19.30 uur over de azc-plannen geïnformeerd. Buiten op het plein konden mensen via een livestream meekijken.

Een ambtenaar die binnen was, meldt aan het ANP dat sommige spreekkoren, knallen en geklop op deuren binnen te horen waren. Mensen achterin de zaal merkten dat er rook naar binnen kwam. Dat leidde verder niet tot onrust of verstoring van de vergadering.

Donderdag wordt tijdens de gemeenteraad gestemd over een motie van vier partijen tegen de komst van het azc op de Achterweg.

De zorgpremie bij DSW blijft volgend jaar gelijk. De zorgverzekeraar maakt ieder jaar als eerste de nieuwe tarieven bekend. Andere zorgverzekeraars zitten doorgaans in de buurt van deze nieuwe prijs.

De zorgpremie blijft volgend jaar 158,50 euro per maand bij DSW. De premie stijgt niet omdat er een fors overschot is in het Zorgverzekeringsfonds. Dat fonds wordt gevuld met inkomensafhankelijke premies die via werkgevers worden afgedragen. Naast de rechtstreekse zorgpremies van klanten krijgen zorgverzekeraars geld uit deze pot.

Dit jaar zit er in dat potje meer geld en blijft de premie gelijk. Als een zorgverzekeraar meer geld uit het Zorgverzekeringsfonds krijgt, is deze verplicht om hiermee de premiestijging voor de klanten te dempen.

Meevaller

DSW-directeur Aad de Groot spreekt van een eenmalige meevaller. Als deze meevaller er niet was geweest, dan had DSW de premie met zes euro verhoogd.

"De zorgkosten blijven stijgen als we niets doen," zegt de Groot, "Als de kosten stijgen, zal de premie ook alleen maar hoger worden. Het is dus niet uitgesloten dat de premie de jaren daarna weer gaat stijgen."

Uit onderzoek van Independer blijkt dat de zorgpremie harder stijgt dan andere kosten voor het dagelijks leven. Sinds 2016 is de zorgpremie met 53 procent gestegen. In diezelfde periode was de algemene prijsstijgingen, de inflatie, 33 procent.

De andere zorgverzekeraars zullen de komende weken ook hun premies bekendmaken. Uiterlijk 12 november moeten die gepubliceerd zijn.

De luchthavens van Kopenhagen en Oslo zijn urenlang gesloten geweest omdat er meerdere drones waren gezien in de omgeving. Het is niet duidelijk wat voor drones dit waren en waar ze vandaan kwamen.

Het vliegverkeer op de luchthaven van de Deense hoofdstad lag sinds ongeveer 20.30 uur volledig stil. Om 01.30 uur gaf de Deense politie een persconferentie. Daarbij werd duidelijk dat de drones vanzelf uit het gebied zijn verdwenen.

De autoriteiten hebben ze niet neergehaald, zegt een woordvoerder. De politie meldt dat de situatie wordt onderzocht en werkt samen met de veiligheids- en inlichtingendienst en het leger.

Het vliegveld in Oslo ging enkele uren later open. Gisteravond werd daar twee keer een drone gesignaleerd. Het luchtruim was daarom gesloten, maar inmiddels vindt het vliegveld de situatie veilig genoeg om het vliegverkeer te hervatten.

Of er een verband is tussen de drones op de twee luchthavens is niet duidelijk. Daar zijn op dit moment geen aanwijzingen voor, zegt de Noorse politie tegen NRK. De politie is ook aanwezig in Oslo en probeert de drone en de bestuurder te vinden. De Noorse autoriteiten werken samen met de Deense om te bepalen of er een verband is.

Doordat beide luchthavens dicht waren, werden tientallen vluchten geannuleerd of omgeleid, voornamelijk naar luchthavens in Zweden. Kopenhagen is de grootste luchthaven van Denemarken. Deense media meldden lange rijen bij informatiebalies op de luchthaven. Andere Deense luchthavens riepen extra personeel op om extra vluchten te kunnen ontvangen.

Hoewel beide luchthavens weer open zijn, wordt er nog wel gewaarschuwd voor vertragingen en annuleringen.

De Franse president Macron heeft bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York de Palestijnse staat erkend. Daarmee sluit Frankrijk zich aan bij onder meer het Verenigd Koninkrijk, Canada en Australië, die dit weekend besloten om daartoe over te gaan.

"We moeten alles doen wat binnen onze macht ligt om de mogelijkheid van een tweestatenoplossing, Israël en Palestina die naast elkaar leven in vrede en veiligheid, open te houden", aldus Macron. "Frankrijk erkent de Palestijnse staat", zei hij vervolgens, waarna luid applaus volgde.

Macron bedankte een hele groep westerse landen die de afgelopen dagen in samenspraak de Palestijnse staat erkende. Dat zijn naast het VK, Canada en Australië ook België, Portugal, Luxemburg, Malta, Andorra en San Marino.

De gecoördineerde stap is symbolisch; de landen hopen Israël hiermee verder onder druk te zetten om het genocidale geweld in Gaza te beëindigen. De meeste lidstaten van de VN erkennen de Palestijnse staat al langer.

Boycot

De Franse president is vanavond samen met Saudi-Arabië voorzitter van een speciale sessie bij de VN om over een einde aan de oorlog in Gaza en een tweestatenoplossing te praten. Israël is niet aanwezig en ook de Verenigde Staten boycotten de sessie.

De president van de Palestijnse Autoriteit, Mahmoud Abbas, is niet aanwezig vanwege een Amerikaans inreisverbod voor hem en zo'n tachtig andere Palestijnen.

De Israëlische regering zegt dat een Palestijnse staat niet aan de orde is. Het erkennen van de Palestijnse staat ondermijnt volgens Israël de kans op een vreedzame oplossing voor de oorlog in Gaza. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio zei eerder deze maand dat ook de VS andere landen gezegd heeft dat erkenning "meer problemen veroorzaakt".

De Israëlische VN-ambassadeur Danny Danon zei in New York dat het land volgende week onder leiding van premier Netanyahu zal bespreken wat de Israëlische reactie op de erkenningen zal zijn. "Over deze zaken had in de toekomst onderhandeld moeten worden tussen Israël en de Palestijnen", zei hij al wel.

Zo'n 250 huishoudens in Nijmegen hebben uren zonder stroom gezeten door een brand in een elektriciteitshuisje. De brand brak rond 18.30 uur uit aan het Daniëlsplein, schrijft Omroep Gelderland. Vanochtend vroeg was er weer stroom.

De politie zette de omgeving ruim af. Inmiddels is de brand geblust en zijn de wegen weer open voor het verkeer.

Een ijssalon maakt het beste van de situatie en deelt gratis ijs uit aan bewoners. "Het is niet anders", zegt eigenaar Hamid. "Jammer, maar kan gebeuren."

Fortnite in de supermarkt

En zo staat de salon vanavond aardig vol. Het licht doet het niet, maar met behulp van de zaklamp op zijn telefoon, kan Hamid toch de juiste ijssmaak scheppen. "Gratis en voor niets. Hopelijk gebeurt dit niet elke keer, dan maak ik alleen maar verlies. Maar nu het nog weg kan, kan ik het beter gratis geven aan mensen."

De stroomstoring kwam voor een bezoeker van de ijssalon op een verkeerd moment: "Ik zat een potje Fortnite te spelen in de Lidl", vertelt hij. "De wifi viel uit en ik heb alles verloren. Als de stroom het weer doet, ga ik meteen gamen."

Noodaggregaat

Volgens netbeheerder Liander trof de storing ruim 1800 huishoudens. Rond 21.00 uur had het grootste deel weer stroom.

De inschatting was dat de stroomstoring voor de overige 258 huishoudens rond 03.00 uur vannacht opgelost zou zijn. Dat werd iets later. Voor die huishoudens was een tijdelijk noodaggregaat geregeld.

De brandweer is nog bezig met de laatste bluswerkzaamheden bij het elektriciteitshuisje. Het is nog niet bekend waardoor de brand kon ontstaan.

Jimmy Kimmel verschijnt deze dinsdag weer op de Amerikaanse televisie. Dat heeft Disney, de eigenaar van zender ABC, besloten. De talkshowhost van het programma Jimmy Kimmel Live werd vorige week voor onbepaalde tijd van de buis gehaald nadat hij opmerkingen had gemaakt over de moord op Charlie Kirk.

Disney zegt dat het programma van Kimmel van de buis is gehaald "om te voorkomen dat de gespannen situatie verder oploopt ten tijde van een emotioneel moment in ons land". Het bedrijf zegt dat Kimmels opmerkingen "slecht getimed en daarom ongevoelig" waren. Disney heeft gesprekken met Kimmel gevoerd. Dat heeft geleid tot de afspraak om het programma weer uit te zenden.

Kimmel deed vorige week maandag uitspraken die slecht vielen bij Donald Trump en zijn aanhangers. Zo suggereerde hij in zijn openingsmonoloog dat het kamp van Trump een slaatje wilde slaan uit de moord op Kirk. "De MAGA-bende probeerde uit alle macht de moordenaar van Charlie Kirk te omschrijven als allesbehalve een aanhanger van hen, en ze doen er alles aan om er politiek punten mee te scoren", zei Kimmel.

Een van de grootste eigenaren van lokale televisiestations in de VS had gezegd het programma na de uitspraken van Kimmel niet meer te willen uitzenden. Het hoofd van telecomwaakhond FCC, een aanhanger van Trump, had gedreigd met maatregelen.

Ophef

De beslissing om het programma van de buis te halen, leidde tot flink wat protest. Meer dan vierhonderd sterren ondertekenden een brief waarin op grond van de vrijheid van meningsuiting bepleitten het besluit ongedaan te maken. Onder anderen Robert De Niro, Ben Affleck, Jennifer Aniston, Selena Gomez, Lin-Manuel Miranda, Tom Hanks en Meryl Streep drongen er op aan "om onze grondwettelijk beschermde rechten te verdedigen en te behouden".

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft tien nieuwe astronauten geselecteerd. In het tienkoppige gezelschap bevinden zich zes vrouwen. Daarmee bestaat voor het eerst een meerderheid van een nieuwe astronautenlichting van NASA uit vrouwen.

De aspirant-ruimtevaarders werden geselecteerd uit meer dan 8000 sollicitanten. Zij maken nu deel uit van het selecte groepje NASA-astronauten, dat slechts uit 370 ruimtevaarders bestaat.

De nieuwe astronauten zijn tussen de 34 en 43 jaar oud. Zeven van hen hebben ervaring bij de Amerikaanse krijgsmacht. Zij hebben veelal technische achtergronden, zoals werktuigbouwkunde tot wiskunde.

"De tien mannen en vrouwen die hier vandaag zitten, tonen aan dat er in Amerika, ongeacht je oorsprong, geen grenzen zijn aan wat een vastberaden dromer kan bereiken, zelfs in de ruimte", zegt Sean Duffy, waarnemend directeur NASA.

De astronauten krijgen nu eerst lessen en trainingen, onder meer in robotica, ruimtegeneeskunde en het werken aan boord van het internationale ruimtestation ISS. Als ze hun tweejarige opleiding hebben afgerond, mogen ze wetenschappelijk onderzoek uitvoeren aan boord van een ruimtestation.

De zeehond die begin deze maand in Utrecht en vorige week in Amsterdam werd gespot, heeft haar ronde door Nederland voortgezet. Want ook dit weekend werd het dier weer gezien, ditmaal in Aalsmeer.

De 13-jarige jongens Siem en Mitch zagen de zeehond zaterdag zwemmen in een sloot tussen de Ringvaart en de Uiterweg. "Siem vertelde ons helemaal trots dat hij haar had gezien", zegt zijn moeder tegen regionale omroep NH.

Het gezin is vaak op vakantie op Vlieland, vertelt ze, en daar zijn zeehonden regelmatig te zien. "Dat hij er zo dicht bij huis ook eentje heeft gespot, vindt hij helemaal geweldig."

Zondag werd het dier iets verderop in de Westeinderplassen gezien door een kitesurfer. "We stonden oog in oog. Hij keek me aan en zwom naar me toe. Vlak voor de watertoren dook hij onder", schrijft de surfer op Facebook.

Goede gezondheid

Coördinator Emmy Venema van Zeehondencentrum Pieterburen bevestigt dat het om dezelfde zeehond gaat. "We zien dat aan bepaalde kenmerken van het lichaam, zoals het vlekkenpatroon en twee kale plekken aan de rechterkant van de hals."

De zeehond kan prima overleven in binnenwateren, zegt Venema. "Het zijn opportunistische dieren. Ze eten veel verschillende soorten vis."

Omdat het dier nog altijd in goede gezondheid lijkt, grijpt het zeehondencentrum niet in. Wel roept het centrum mensen nogmaals op om uit de buurt te blijven als ze het dier spotten.

Zaterdag liep een protest tegen het Nederlandse asielbeleid compleet uit de hand. De NOS analyseerde de beelden en zag hooligans, extreemrechtse uitingen en grootschalige vernielingen.

Bekijk wie er opdoken, en waar, in deze special:

Chipfabrikant Nvidia heeft een megadeal gesloten met OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT. Dat melden de twee bedrijven in een gezamenlijke verklaring.

De Amerikaanse chipmaker gaat 100 miljard dollar steken in OpenAI. Het techbedrijf heeft toegezegd om miljoenen aan AI-chips van Nvidia te kopen.

Daarnaast komt er een nieuw datacenter en gaat Nvidia een speciale chip lanceren. Jensen Huan, de hoogste baas van Nvidia, noemt de deal "de volgende stap vooruit".

Kunstmatige intelligentie

Nvidia is het meest waardevolle beursgenoteerde bedrijf ter wereld: de aandelen zijn ruim 4300 miljard dollar waard. De chips van het bedrijf zijn nodig voor de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, waardoor het bedrijf de afgelopen jaren een enorme groei doormaakte.

OpenAI is vooral bekend van ChatGPT. Met die AI-chatdienst brak het bedrijf eind 2022 door. Inmiddels heeft OpenAI ook andere tools gelanceerd, waaronder AI-videomaker Sora.

OpenAI heeft naar eigen zeggen iedere week 700 miljoen actieve gebruikers.

Wie in Duitsland een lange treinreis maakt, mag in zijn handen knijpen als dat zonder vertraging gebeurt. Deze zomer bereikte de Deutsche Bahn (DB) een historisch dieptepunt. Slechts 56 procent van de langeafstandstreinen reed op tijd. Uitgevallen treinen tellen daarbij niet eens mee.

Verkeersminister Schnieder (CDU) heeft een masterplan voor verbetering gepresenteerd. "De trein wordt weer stipt, schoon en veilig", belooft hij. Het slechte nieuws: dat kost veel tijd. Een punctualiteit van 90 procent is alleen op de "zeer lange termijn" haalbaar.

Om dit voor elkaar te krijgen, trekt de regering tientallen miljarden euro's uit voor een "marathon aan vernieuwingen". Staatsbedrijf Deutsche Bahn wordt hervormd en krijgt een nieuwe directeur. Zij wil Duitsland "weer trots maken op het spoorbedrijf".

Het toverwoord is Generalsanierung, de strategie die DB onlangs heeft ingezet. De komende tien jaar worden ruim veertig trajecten voor hogesnelheidstreinen volledig vernieuwd. Niet langer pleisters plakken, maar alles eruit en nieuw erin.

Het gaat om deze hogesnelheidslijnen:

Op dit moment vindt zo'n modernisering plaats tussen Berlijn en Hamburg, de twee grootste steden van Duitsland. In negen maanden tijd wordt vrijwel het gehele spoor, van rails en wissels tot bovenleidingen en viaducten, opnieuw aangelegd. Sommige seinhuizen stammen nog uit het Duitse Keizerrijk (1871-1918).

Projectleider Felix Steffen laat halverwege het traject zien hoe dat eruitziet. "We snijden het spoor in stukken van zes meter en voeren het af. Even verderop wordt de spoordijk opnieuw gebouwd en daarachter zijn ze al bezig met de aanleg van het nieuwe spoor."

Het project in cijfers en in beeld:

Begin dit jaar werd de eerste 'algemene renovatie' afgerond. Voor 1,5 miljard euro werd het traject tussen Frankfurt en Mannheim vernieuwd, waar één op de zeven langeafstandstreinen overheen rijdt. De eerste resultaten zijn positief: na honderd dagen zijn er 27 procent minder vertragingen.

Belangrijk nadeel : er rijden maandenlang geen treinen bij een Generalsanierung. Reizigers laten dat gelaten over zich heen komen. "Het kan niet slechter dan nu", lacht een man op een Berlijns station. "Twee, drie uur vertraging is inmiddels normaal", verzucht een student. "De afgelopen jaren is het steeds verder achteruitgegaan."

Te veel op één spoor

De stereotype Duitsle pünktlichkeit gaat niet op voor Deutsche Bahn. In binnen- en buitenland is het Duitse spoor berucht. Zo gebruikt ProRail Duitsland als schrikbeeld van wat er kan gebeuren als in Nederland bezuinigd wordt op het spoor.

De crises bij DB zijn omvangrijk. Het bedrijf kampt met miljardenverliezen, achterstallig onderhoud en een overbelast netwerk. "Er is te lang te weinig gedaan en het verkeerde is te lang gedaan", luidt de samenvatting van spoorweghoogleraar Birgit Milius van de Technische Universiteit Berlijn.

Ter voorbereiding op een beursgang - die er nooit kwam - werd het bedrijf economisch aantrekkelijk gemaakt, vertelt Milius. "Dure onderdelen, zoals wissels en inhaalsporen, werden verwijderd. Dat kan als alles perfect gaat, maar het loopt mis bij storingen." Het staatsbedrijf werd ook nauwelijks gestimuleerd werk te maken van vernieuwing, zegt ze.

"Het voelt als reiziger niet zo, maar het spoor is overbelast", vervolgt de hoogleraar. Vaak delen goederen-, langeafstands- en lokale treinen hetzelfde spoor. Een kostenbesparing uit het verleden. Landen als Frankrijk, Spanje en Italië kennen een omvangrijk gescheiden hogesnelheidsnetwerk, maar in Duitsland belandt de 'snelle' ICE-trein vaak boemelend achter een stoptrein.

Het is nu te laat om een apart hsl-netwerk op te bouwen, denkt Milius. "Op korte termijn heb je meer aan nieuwe technieken, meer inhaalmogelijkheden en een slimmere dienstregeling." Zij juicht de Generalsanierungen daarom toe, maar plaatst ook een kanttekening. "De normale werkzaamheden, ook op andere trajecten, mogen niet vergeten worden."

Deadlines

Alles wordt op dit moment aangegrepen om de dienstregeling betrouwbaarder te maken. In meerdere grote steden worden kopstations, waarbij treinen moeten keren, verbouwd tot stations met doorgaande lijnen. Dat gaat gepaard met flinke kosten- en deadline-overschrijdingen. Zo had het project 'Stuttgart21', zoals de naam doet vermoeden, al lang af moeten zijn.

Een hardnekkig probleem is het personeelstekort, zowel onder machinisten en conducteurs als in de bouw. Daardoor vallen de renovaties nu al duurder uit en kosten ze meer tijd. "Het gaat nog lang duren voordat de trein weer stipt op tijd rijdt", verwacht Milius.

Op het Berlijnse station hebben reizigers er een hard hoofd in. "Ik betwijfel of het nog goedkomt in mijn leven", aldus een vijftiger. "Je moet gewoon goed voorbereid op reis gaan", zegt een ander. "Zorg voor een plan B, plan C én plan D. Of vertrek een dag eerder als je naar de andere kant van het land moet."

Vanaf morgen krijgen alle 17-jarigen post van Defensie op de deurmat, met daarin een QR-code om online een enquête over het leger mee in te vullen.

Doel van de vragenlijst is om het "dienmodel en daarmee de schaalbare krijgsmacht als geheel te ondersteunen", schrijft staatssecretaris Gijs Tuinman vandaag aan de Tweede Kamer.

De jongeren wordt met multiplechoicevragen gevraagd hoe ze graag hun vrije tijd besteden en wat ze belangrijk vinden in hun werk.

Ook krijgen ze de vraag welk krijgsmachtdeel hun het meeste aanspreekt als ze bij Defensie zouden werken. Verder worden er vragen gesteld over werkmotivatie, gedrag en fitheid.

Bij de opleiding Mbo-Verpleegkundige aan het ROC Mondriaan in Delft reageren studenten:

"Een verdere opschaling van het personele bestand is noodzakelijk in geval van een crisis- of oorlogssituatie of in de aanloop daarnaartoe", schrijft Tuinman.

Defensie wil tot 2030 groeien van een kleine 80.000 mensen naar zo'n 100.000 mensen, van wie een groot deel als reservist. "Mogelijk verdubbelt dat aantal daarna nog", schreef Tuinman eerder aan de Tweede Kamer. Momenteel zijn er 44.000 beroepsmilitairen, 27.000 burgerpersoneelsleden en 8.500 reservisten.

Het idee voor de enquête kwam uit Zweden. Daar zijn jongeren verplicht hem in te vullen en geldt de opkomstplicht. Hier is het invullen van de vragenlijst vrijwillig.

Mogelijk wordt dit in een later stadium wel verplicht. De staatssecretaris spreekt van een 'escalatieladder', waarop de laatste stap de herinvoering van de opkomstplicht zou zijn.

Dienstplicht

In Nederland geldt nog steeds een dienstplicht voor mensen van 17 tot 45 jaar. Maar dienstplichtigen worden niet meer opgeroepen, de opkomstplicht is sinds 1997 uitgesteld.

Wel krijgt iedereen die 17 jaar wordt, een brief over de inschrijving voor de dienstplicht, net als mensen die tot hun 35ste Nederlander worden. In de brief aan de ongeveer 200.000 17-jarigen zit voortaan een QR-code die verwijst naar de Defensie-enquête.

Vanwege privacywetgeving mag Defensie niet zomaar een enquête sturen. De staatssecretaris hoopt volgend jaar, na een wetswijziging, de enquête te sturen naar een veel grotere groep jongeren tussen 17 en 27 jaar. Zij krijgen hoe dan ook de dienstplichtbrief, en een enquête meesturen als bijlage mag wel.

Het ministerie vertrouwt er voorlopig op dat de krijgsmacht met "een vrijwillig model" van voldoende personeel kan worden voorzien. Dit komt doordat de animo om militair te worden de laatste tijd toeneemt, en de uitstroom afneemt.

Defensiespecialist Peter Wijninga van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) noemt de enquête een goede eerste stap, maar betwijfelt of de plannen van Defensie genoeg zijn.

"Ik ben bang dat wat er nu aan instrumentarium is, te weinig gaat opleveren om de ambitie op zo'n korte termijn te realiseren. Als je deze ambities wil realiseren moet je het op z'n minst hebben over de herinvoering van de opkomstplicht."

'Om de hete brij heen draaien'

Maar dit is een impopulair onderwerp. "Ik denk dat politieke partijen daar hun handen niet aan willen branden omdat ze denken dat dat in Nederland te gevoelig ligt. Dus draait men om de hete brij heen."

Wijninga noemt het lastig om in Nederland mensen verplichtingen op te leggen. "Zelfs de enquête durft men niet verplicht te stellen op dit moment, dus het is maar de vraag is wat de respons wordt en of dat een goede indicatie wordt voor de inzetbereidheid van de Nederlandse jeugd."

Volgens staatssecretaris Tuinman is de vrijwillige enquête voor de 17-jarigen voorlopig voldoende. "Mochten de maatregelen niet voldoende zijn, dan zijn daar twee redenen voor", zegt hij. "Of de dreiging vanuit Rusland wordt zo groot dat we moeten versnellen. Of de groei van Defensie op het gebied van personeel blijft ver achter. Dat is nu allebei niet het geval."

Bij een opstand in een gevangenis in Ecuador zijn veertien mensen gedood, onder wie een gevangenisbewaarder. Ook raakten zeker veertien mensen gewond en ontsnapten meerdere gevangenen. De politie zegt nog niet te weten hoeveel er zijn ontkomen. Inmiddels zijn zeker 13 gedetineerden alweer ingerekend.

De politie wijst een groep van de bende Los Lobos aan als verantwoordelijke voor het bloedbad. Zij zouden in de gevangenis slaags zijn geraakt met een andere bende. Los Lobos betekent "de wolven" in het Spaans. De Verenigde Staten heeft de bende tot terroristische organisatie bestempeld.

De rellen vonden afgelopen nacht plaats in een gevangenis in de havenstad Machala, in het zuiden van Ecuador. Gevangenen zouden verschillende wapens hebben gebruikt. "Ze schoten met geweren in de gevangenis", zei een lokale politiechef.

Bommen en granaten

Lokale media schrijven dat omwonenden een schietpartij hoorden. De politie en gevangenisbewaarders reageerde op de meldingen, waarna sommigen van hen zijn vastgehouden en uiteindelijk ook een cipier is gedood. Meerdere politieagenten raakten gewond.

De gedetineerden gooiden ook met "bommen en granaten", aldus de politiechef. Door de impact van de explosieven zijn de muren beschadigd. Gevangenen konden door een gat uit de gevangenis ontsnappen.

Inwoners eisen al langer dat de bewuste gevangenis verdwijnt uit het centrum, volgens tv-zender Ecuavisa. De afgelopen jaren wordt het Zuid-Amerikaanse land regelmatig geteisterd door bloedige gevangenisopstanden. Inmiddels zijn er honderden gevangenen omgekomen als gevolg van bendegeweld in de gevangenissen.

Correspondent Latijns-Amerika Nina Jurna:

"Tot voor kort stond Ecuador bekend als een van de veiligste landen van Latijns-Amerika, maar het is de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de grootste doorvoerhavens van cocaïne richting Europa en de Verenigde Staten, waar de vraag naar drugs al jaren toeneemt. Rivaliserende drugsbendes bestrijden elkaar.

Vaak doen ze dat ook in gevangenissen, waar leden van specifieke kartels - zoals vaker in Latijns-Amerika het geval is - in gescheiden gevangenisvleugels opgesloten zitten. Onderling geweld en afrekeningen zijn geen uitzondering. De rechtse president Daniel Noboa, een bondgenoot van Trump, wil drugscriminaliteit keihard aanpakken.

Deze gevangenisopstand laat zien voor welke uitdaging Ecuador staat om de kartels en het explosieve geweld in het land onder controle te krijgen."

Dit weekend is een veulen geveild voor een recordbedrag van 402.000 euro op Flanders Veulenveiling in het Belgische Oudsbergen. Het dier is gewild vanwege zijn bijzondere vacht. Hij is wit en bedekt met donkerbruine stippen, een uitzonderlijke combinatie voor een springpaard.

Het dier kreeg de toepasselijke naam C-Bra, omdat hij op een zebra lijkt. Van tevoren werd verwacht dat het veulentje ongeveer 20.000 euro zou opbrengen. Dat is de gemiddelde prijs voor een springveulen, een paard dat wordt gefokt voor de springsport.

De veiling zaterdagavond duurde een half uur. Het ging lange tijd over en weer tussen een Duitse bieder en een Olympische ruiter uit de Verenigde Arabische Emiraten. De bieder uit de Emiraten won met een bod van 402.000 euro. Dat is een recordbedrag voor een springveulen op de veiling. Het vorige record stond op 360.000 euro, behaald in 2022 toen het veulen Das Machine werd geveild.

'Puur geluk'

C-Bra werd in juni geboren bij de Belgische dierenkliniek Het Bokt van fokker en dierenarts Steven Dhont. Dat het diertje een bijzondere vacht heeft, is volgens hem puur geluk. "Dat dit er eentje zou worden met een volledig witte vacht en donkere vlekken, had niemand kunnen voorspellen", zegt hij tegen VRT Nieuws.

Het diertje kreeg vorige week internationaal veel aandacht toen hij op de exclusieve Belgische veilingsite werd geplaatst. "Toen hij verscheen, activeerden meer dan duizend mensen de biedknop", schrijft de veilingsite. "De telefoonlijnen waren zo druk dat we hulp moesten krijgen om biedingen af te wijzen."

C-Bra blijft voorlopig nog bij zijn moeder, omdat hij nog heel jong is. "De koper heeft stallen op verschillende locaties. Het zou dus best kunnen dat hij gewoon in Europa blijft, maar dan in een stal van de eigenaar", zegt fokker Dhont tegen Het Laatste Nieuws. Hij hoopt de koper snel te ontmoeten.

De opbrengst van de veiling zal Dhont investeren in de bouw van een nieuwe paardenkliniek. "Alles wat we doen, draait om het welzijn van paarden. Dat blijft onze focus."

De Oosterschelde is tientallen sepia's rijker. De inktvissoort werd de afgelopen jaren gekweekt bij het Zeeuwse Deltapark Neeltje Jans, om de populatie in het wild een handje te helpen.

Want die neemt al langer sterk af. Duikers die jaren geleden nog tientallen sepia's konden spotten, zien er nu met geluk een handvol. De sepia trekt weg uit onze wateren, onder meer vanwege stijgende watertemperaturen als gevolg van de klimaatverandering.

Maar ook doordat de bodem harder wordt, bijvoorbeeld door het gebruik van staalslakken, kunnen sepia's zich moeilijker in het zand ingraven. En daarnaast bereiken er steeds minder de Oosterschelde om te paren, vertelt directeur Nicole Totté van Deltapark Neeltje Jans. "Ze worden in België en Frankrijk nog echt gezien als een delicatesse en er zit geen visquotum op."

'Kers op de taart'

Om de dieren terug te brengen naar hun natuurlijke habitat in Zeeuws water, zijn ze in de afgelopen jaren gekweekt door Neeltje Jans. Dat begon zo'n drie jaar geleden. Volgens het Deltapark is het kweken van sepia's een unicum in Europa.

Duikers zetten de sepia's afgelopen weekend uit in de Oosterschelde:

Onder de uitzetters afgelopen weekend zat ook dierverzorger Madelon van der Maas. Voor haar is dit de "kers op de taart", vertelt ze bij Omroep Zeeland. "Hier hebben we de afgelopen twee jaar naar toegewerkt."

De hoop is dat de dieren snel wennen aan hun nieuwe omgeving en daarna zullen paren om te vermenigvuldigen. Zo moet de populatie langzaam maar zeker uitbreiden.

En daar kan Neeltje Jans in de toekomst ook nog bij helpen: er liggen nog zeker tweehonderd eitjes in het aquarium. Als die zijn uitgekomen, worden die jongen ook de natuur in gebracht.

Veertien mensen moeten morgen voor de politierechter verschijnen voor hun betrokkenheid bij de rellen bij het Malieveld afgelopen zaterdag. Dat heeft het Openbaar Ministerie bekendgemaakt.

De veertien verdachten zijn tien mannen, een vrouw en drie minderjarigen, afkomstig uit het hele land. Ze worden verdacht van geweld tegen politieambtenaren en -voertuigen. Hun leeftijd varieert van 16 tot 60 jaar. Drie verdachten zijn minderjarig. Zij worden op een besloten zitting voorgeleid aan de kinderrechter.

Het OM heeft 27 zaken beoordeeld van mensen die nog vastzaten. De veertien zaken die voorkomen zijn doorverwezen naar een zogeheten supersnelrechtzitting. Zeven verdachten worden morgen voorgeleid aan de rechter-commissaris, die kijkt of hun voorarrest verlengd moet worden. Volgens het OM is in deze gevallen meer onderzoek nodig.

In zes andere gevallen is ook meer onderzoek nodig volgens het OM, maar zij zijn inmiddels vrijgelaten. Anderen kwamen al eerder op vrije voeten, meestal met een boete.

De politierechter

De politierechter behandelt alle soorten strafzaken waarvoor maximaal een jaar gevangenisstraf kan worden geëist tegen een meerderjarige. Het is een alleensprekende rechter, uitspraken zijn vrijwel altijd aan het einde van de zitting.

Bij de rellen, die ontstonden tijdens een demonstratie tegen immigratie, raakten politiemensen en journalisten gewond. Ook werden twee politieauto's in brand gestoken en vernielingen aangericht.

Burgemeester Van Zanen sprak zaterdagavond van ongekend geweld, en zei dat groepen hooligans doelbewust de confrontatie met de politie zochten.

Politici in Den Haag reageren vandaag vol afschuw. "Extreem heftig geweld" zegt BBB-leider Van der Plas, maar de term "politiek geweld" gaat haar te ver. "Mensen maken zich zorgen om problemen in het land, maar wat hier zaterdag gebeurde waren groepen voetbalhooligans die maar op één ding uit waren: ze kwamen om te rellen." Het is aan de politiek, van links tot rechts, vindt Van der Plas, om niet verder te polariseren en "goed te gaan luisteren naar burgers in dit land".

'Allemaal verantwoordelijk'

CDA-leider Bontenbal denkt wel dat er sprake was van politiek geweld, maar vindt het onverstandig om dat "aan één politieke partij te hangen". "We zijn allemaal verantwoordelijk voor hoe we het politieke debat vormgeven. Het gaat niet om één uitspraak, maar uitspraken doen er wel toe. Maar het blijft uiteindelijk ook zo dat iemand die een steen door een partijkantoor gooit of iets in de fik steekt daar allereerst zelf verantwoordelijk voor is."

"Politici maken elkaar steeds vaker voor vijand uit, en dat is niet goed", zegt ChristenUnie leider Bikker, die het geweld ook "buiten alle orde vond". "Er is een veenbrand gaande, en als we hier in de politiek elkaar ook weer enorm de maat gaan nemen, ben ik bang dat het verder ontvlamt".

VVD-leider Yesilgöz sprak in talkshow Pauw & De Wit haar afschuw uit over het geweld tegen agenten en journalisten en zei een groeiend probleem met extreemrechts geweld te zien. Volgens haar is er sprake van een "volgende fase" in wat "we al jaren zien gebeuren". Ze riep verder de politiek op "een front" te vormen.

Een meerderheid in de Tweede Kamer wil een debat over de rellen houden. Naar verwachting vindt dat eind deze week plaats.

De digitale vertrekborden van NS schakelen vanaf oktober over naar een zogenoemde donkere modus. De schermen tonen nu nog donkerblauwe letters op een witte achtergrond, straks zijn dat witte letters op een donkerblauwe achtergrond, meldt de vervoerder.

Zowel de borden op perrons als in stationshallen gaan in de donkere modus. Reizigers kennen deze modus mogelijk van hun smartphone of tablet.

Volgens NS zijn de schermen op die manier beter zichtbaar voor mensen met een visuele beperking. "Onderzoek wijst bijvoorbeeld uit dat de nieuwe borden beter leesbaar zijn voor kleurenblinde mensen", zegt een woordvoerder tegen persbureau ANP. Sommige buitenlandse treinvervoerders gebruiken om die reden al een donkere modus.

Bovendien verbruiken de schermen in een donkere modus minder stroom. De nieuwe lay-out bespaart 5 procent energie ten opzichte van de huidige situatie, aldus de woordvoerder. De NS heeft in totaal 3600 schermen op stations hangen.

Vertragingen

Mogelijk worden na de introductie nog kleine aanpassingen gedaan aan de donkere modus. Dan gaat het bijvoorbeeld om het lettertype en de grootte van tekens, om de leesbaarheid verder te verbeteren. Vertragingen worden straks waarschijnlijk in gele letters weergegeven, meldt het AD.