NOS Nieuws - Algemeen

De politie heeft twee mensen aangehouden die in het Drentse Beilen vanuit een pizzeria drugs aan huis zouden bezorgen. Het gaat om mannen van 24 en 26 jaar.

Bij de politie waren meerdere anonieme meldingen binnengekomen van mensen die zeiden dat het restaurant naast eten ook (hard)drugs thuis bezorgde in verpakkingen van voedsel. Agenten namen zelf de proef op de som en constateerden dat dat inderdaad mogelijk was.

Het horecapand is doorzocht. De politie heeft harddrugs en verpakkingsmaterialen in beslag genomen. Volgens RTV Drenthe is ook een woning doorzocht.

Volgens het Dagblad van het Noorden wil de gemeente Midden-Drenthe (waar Beilen onder valt) het horecapand sluiten.

In Zwijndrecht zijn vier wijken als veiligheidsrisicogebied aangesteld. Dat heeft burgemeester Leon Anink besloten samen met het Openbaar Ministerie en de politie. De burgemeester maakt zich zorgen na een reeks aan geweldsincidenten in de gemeente.

De aangestelde risicogebieden zijn de Sterrenbuurt, het stationsgebied, het Develpark en de Vogelbuurt.

In de gebieden mag de politie een kleine maand preventief fouilleren. Ook komt er een extra mobiele bewakingscamera. Die plaatsen zijn uitgekozen omdat bleek dat mensen hier relatief vaker een (vuur)wapen bij zich dragen.

Escalatie van geweld

Al enkele maanden vinden er in Zwijndrecht geweldsincidenten plaats tussen jongeren uit de wijken Noord en Nederhoven. Vorige week vrijdag escaleerde de situatie toen een 17-jarige jongen werd neergestoken in de Grote Beerstraat. Hij raakte zwaargewond.

In de avond was er een grote explosie bij een woning aan de Jeroen Boschlaan. De gemeente en politie zien dat steeds vaker sommige jongeren messen, geïmproviseerde wapens of vuurwapens bij zich dragen.

Vorige week zaterdag, kort na de incidenten van vrijdag, werd al een eerste mobiele camera geplaatst aan de Jeroen Boschlaan.

Grote zorgen

"Ik maak me grote zorgen over de toename van geweld onder jongeren in het land en ook in onze gemeente. Steeds vaker worden daarbij wapens gebruikt. Dat moet stoppen", zegt Anink. "De incidenten van afgelopen vrijdag veroorzaken angst en onrust, het tast ons veiligheidsgevoel aan."

Burgemeester Anink heeft jongeren ook een 'last onder dwangsom' opgelegd. Als jongeren zich niet houden aan die gedragswaarschuwing, dan krijgen ze een boete.

Jongerengeweld

Niet alleen in Zwijndrecht is er de laatste tijd sprake van jongerengeweld. Ook Beverwijk, Heemskerk en Haarlem kwamen de afgelopen tijd veelvuldig in het nieuws vanwege heftige situaties tussen jongeren.

Recent werden daar acht mannen opgepakt. Drie van hen zitten nog vast. Twee mannen van 23 en 24 jaar worden verdacht van poging tot doodslag. Een twintigjarige man kreeg een celstraf opgelegd voor wapenbezit en poging tot bedreiging met een explosief.

Ook in Maastricht is het onrustig. Woensdag werden daar wijken onder verscherpt toezicht geplaatst na aanhoudende overlast door jongeren. Afgelopen mei escaleerde een controle door handhavers, de politie rukte massaal uit. Een maand later raakte iemand gewond bij een ernstige mishandeling in de wijk Malberg. Daarvoor werden twee mensen aangehouden.

In Amsterdam opent het nieuwe Suriname Museum vandaag de deuren. Na vier jaar van voorbereidingen geeft de tentoonstelling 'Meet Su Meet Us' een overzicht van de geschiedenis van het land.

"In een woord: geweldig", zegt Edgar Burgos, zanger van Trafassi. Hij kreeg net als andere bekende Surinaamse Nederlanders alvast een rondleiding door het museum. Journalist en voormalig nieuwslezer Noraly Beyer: "Ook iemand die niks weet van Suriname kan hier komen. Er is heel veel te zien."

In het 1300 vierkante meter grote museum in Amsterdam-Oost is onder andere aandacht voor de natuur en fauna in het land, maar ook voor de heftige geschiedenis, zoals de jarenlange slavernij en de koloniale overheersing. "We willen naast de geschiedenis ook de veerkracht van het land laten zien", zegt museumdirecteur Jan Gerards tegen stadsomroep AT5.

Slavenschip

In de kelder is een slavenschip nagebouwd waarin te zien is hoe de tot slaaf gemaakten onder erbarmelijke omstandigheden werden verscheept vanuit Afrika. Nazaten van tot slaaf gemaakten mochten daar al eerder een kijkje nemen.

Acteur Victor Bottenbley is tevens bestuurder van het Inheems Kennis Centrum. Hij is blij met de aandacht voor de inheemse bewoners van het land, zijn voorouders. In een van de zalen hangen gravures met realistische afbeeldingen van inheemsen, terwijl inheemsen vaak op een karikaturale manier werden afgebeeld.

"Dit is een van de meest pure afbeeldingen die je kunt vinden, omdat ze het echte dagelijkse leven laten zien. Ze zijn gemaakt door iemand die de inheemsen in het echt heeft gezien".

Onlosmakelijk verbonden

De bovenste verdieping toont de meer recente geschiedenis van Suriname, zoals de onafhankelijkheid vanaf 1975 en de decembermoorden van 1982, de moord op vijftien tegenstanders van het militaire regime van Desi Bouterse.

Het museum hoopt 50.000 bezoekers per jaar te trekken. Directeur Gerards: "We leven tenslotte met elkaar samen en die geschiedenis is onlosmakelijk verbonden met die van Nederland."

Voor zijn jarenlange hulp aan kinderen in Oekraïne krijgt de Tilburger Piet Spijkers (85) vanmiddag een hoge Oekraïense onderscheiding namens president Zelensky. Hij wordt benoemd tot Ridder in de Orde van Verdienste, in de eerste klasse.

De onderscheiding is voor mensen die zich buitengewoon hebben ingezet op bijvoorbeeld economisch, militair of maatschappelijk gebied.

Spijkers kreeg ruim dertig jaar geleden het verzoek te helpen in het land, dat toen net onafhankelijk was geworden van de Sovjet-Unie. Bij een bezoek aan het Tsjernobyl-ziekenhuis zag hij dat hij echt iets kon betekenen voor de kinderen.

In 1996 richtte Spijkers de Stichting Humanitaire Hulp Kinderen Oekraïne op. Sindsdien helpt hij in verschillende steden oncologische ziekenhuizen en doveninstituten. "Er is bijvoorbeeld veel vraag naar scootmobielen voor kinderen die op mijnen zijn getrapt die zijn overgebleven van de Russen", legt Spijkers uit.

De onderscheiding noemt hij verrassend. Het gaat Spijkers niet om de eer, maar om de vrijwilligers, de sponsors en de hulp. "Dat is het doel, maar een schouderklopje is nooit weg."

Staatsbanket

Hij is de eerste Nederlander die in deze klasse geridderd wordt. Om dat te bereiken moeten eerst de onderscheidingen in de derde en tweede klasse uitgereikt worden. Dat gebeurde in 2010 en 2020. Tot nu toe was hij net zo hoog geridderd als minister van Defensie Brekelmans, die de onderscheiding in de tweede klasse kreeg.

De derde klasse van deze orde is aan twintig Nederlanders uitgereikt, onder andere aan burgemeester Jan van Zanen van Den Haag en voormalig burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam.

Spijkers krijgt de onderscheiding uit handen van de ambassadeur van Oekraïne. President Zelensky heeft hij nog nooit ontmoet, in tegenstelling tot alle vorige presidenten van Oekraïne. "Die is hier nog niet op staatsbezoek geweest", legt hij uit. Als Zelensky daarvoor door Nederland wordt uitgenodigd, mag Spijkers waarschijnlijk bij het staatsbanket aanwezig zijn op grond van zijn verdienste.

Morgen zal een militaire colonne met onder meer vier pantserhouwitsers dwars door Nederland rijden en daarbij mogelijk voor verkeersoverlast zorgen, zo meldt defensie in een persbericht. In het kader van de legeroefening Ferocious Bison ('woeste bizon') zal de colonne zo'n 200 kilometer afleggen, van het Brabantse Oirschot naar Stroe in Gelderland.

De precieze route wordt niet bekendgemaakt: een pantserhouwitser weegt zo'n 60.000 kilo, dus de colonne is wel gebonden aan snelwegen en N-wegen, zegt een woordvoerder. De colonne neemt niet de meest efficiënte route (dat zou zo'n 120 kilometer zijn), maar zal door het land zigzaggen.

De colonne zal met een maximumsnelheid van 60 kilometer per uur rijden en mag niet door andere weggebruikers doorsneden worden, zo waarschuwt defensie. Ook hebben andere weggebruikers geen voorrang op zebrapaden, en mag de colonne door rood rijden als het voorste voertuig door het groene stoplicht is gegaan. Andere weggebruikers moeten dan wachten.

De voorkant van de colonne is herkenbaar aan een blauwe vlag, de achterkant aan een groene.

Volgende week oefening met scherp geschut

De colonne is het eerste nieuwe wapenfeit van 11 Afdeling Rijdende Artillerie (11 AfdRA). Die legereenheid werd afgelopen zomer nieuw leven ingeblazen, na in 2013 te zijn wegbezuinigd. Door de oorlog in Oekraïne en toenemende dreiging vanuit Rusland werd besloten de Nederlandse krijgsmacht weer te versterken.

Pantserhouwitsers zijn zwaar maar verplaatsbaar geschut dat doelen op grote afstand kan raken. Om effectief te zijn moeten de houwitsers vaak verplaatsen, aldus defensie, vandaar de tocht van dit weekend. Op zondag zal de eenheid van Stroe naar 't Harde rijden, om daar komende werkweek een schietoefening te houden met echte munitie.

Dit zijn de plaatsen die de colonne dit weekend zal aandoen. De precieze route is niet bekend:

Nederland geeft een belangrijke archeologische vondst terug aan Indonesië. Het gaat om de schedelkap van Dubois, waarmee in 1891 werd bewezen dat er andere mensachtigen hadden bestaan.

Het wordt samen met 28.000 andere fossielen teruggegeven. Demissionair minister Moes heeft daar toestemming voor gegeven, na advies van de onafhankelijke Commissie Koloniale Collecties.

De fossielen zijn bekend onder de naam Dubois-collectie, vernoemd naar vinder Eugène Dubois. Deze Nederlandse wetenschapper groef de fossielen aan het einde van de 19de eeuw op in Indonesië. Behalve het schedelkapje zijn ook een kies van een homo erectus en een dijbeen een belangrijk onderdeel van de collectie.

'Javamens'

Van de resten werd aanvankelijk aangenomen dat het om apenbotten ging, maar Dubois bepaalde al snel dat ze van een uitgestorven mensensoort moesten zijn, die hij de Javamens noemde.

In de 19e eeuw werd dit gezien als de "missing link", de ontbrekende schakel in de evolutie van aap naar mens die Charles Darwin enkele jaren eerder had voorgesteld. Tegenwoordig staat deze mensensoort bekend als homo erectus, een van de vele die bestonden naast de moderne mens homo sapiens en een van zijn directe voorgangers.

Weggenomen

Volgens de commissie is de collectie fossielen nooit eigendom van Nederland geworden. Daarnaast is die van mening dat de omstandigheden waaronder de fossielen zijn verkregen het aannemelijk maken dat deze tegen de wil van de bevolking zijn weggenomen en dat de bevolking hiermee onrecht is aangedaan.

"Fossielen waren van spirituele en economische betekenis voor de lokale bevolking en er werd dwang gebruikt om vindplaatsen aan te wijzen", aldus de commissie.

De Indonesische minister van Cultuur, Fadli Zon, noemt de teruggave van de Dubois-collectie een "stap naar het helen van historische wonden". Hij zegt hiermee te hopen op "het herstel van een verstoorde keten van cultureel erfgoed".

Zesde keer

Het is de zesde keer dat Nederland op basis van een advies van de Commissie Koloniale Collecties vondsten teruggeeft aan een land. Zo werden begin dit jaar nog 113 bronzen beelden teruggegeven aan Nigeria.

De Dubois-collectie is van grote waarde voor wetenschappelijk onderzoek. Naturalis en Indonesische wetenschappers werken al jaren intensief samen in onderzoek naar de fossielen. In 2022 vroeg Indonesië officieel om teruggave aan Nederland.

Wanneer de fossielen daadwerkelijk teruggaan, is nog niet bekend. Volgens Moes is daar eerst nog meer onderzoek voor nodig. "We gaan samen met Naturalis en de Indonesische partners met dezelfde zorgvuldigheid aan de slag om de overdracht goed te regelen. Indonesië en Nederland vinden het belangrijk dat het wetenschappelijk onderzoek met deze collectie verder gaat."

De Dubois-collectie krijgt hoogstwaarschijnlijk een plaats in het nationale museum van Jakarta, aldus Zon. "Daar zal de collectie elke dag toegankelijk zijn voor publiek."

Een inwoner van Zeewolde staat versteld van de vraag naar zijn 3D-geprinte fluitjes. Dennis Hoegen Dijkhof deelt ze gratis uit in zijn gemeente, om het gevoel van veiligheid onder vrouwen en meisjes vergroten. Maar dat de vraag zo groot zou zijn, had hij niet kunnen bedenken.

Twee mannen in Naarden begonnen met het printen van de SOS-fluitjes na de gewelddadige dood van Lisa (17) uit Abcoude. Het inspireerde Dijkhof om zijn 3D-printer er ook overuren voor te laten draaien. In een week tijd heeft hij er 500 geprint.

Geschrokken

Hij begon met 150 fluitjes, maar er waren veel meer reacties van mensen die vroegen of ze er een konden halen. "Eerlijk gezegd schrok ik daarvan", zegt Hoegen Dijkhof. Hij wilde ze in eerste instantie vanuit huis weggeven, maar de vraag bleek daarvoor te groot. De distributie is nu verplaatst naar een cafetaria in het centrum.

"We krijgen telefoontjes en berichtjes met de vraag of ze er nog zijn. Er komen mensen binnen die ik normaal nooit zie. Ze komen echt voor het fluitje", zegt de cafetaria-eigenaar. "We zijn er een beetje van geschrokken."

Enorm kabaal

Hoegen Dijkhof erkent dat de fluitjes de oorzaken van onveiligheid onder vrouwen niet wegnemen. "Een claxon in je auto maakt je auto ook niet veilig. Maar het kan wel een waarschuwing geven in een bepaalde situatie waardoor je wel veilig bent. Ik hoop dat het fluitje daaraan kan bijdragen. Het maakt een enorm kabaal."

De inwoner hoopt dat anderen met een 3D-printer het initiatief overnemen.

Een 43-jarige Amerikaan is schuldig bevonden aan een reeks moorden in de staat Arizona. In 2017 doodde Cleophus Cooksey Jr. in drie weken tijd acht mensen, onder wie zijn moeder en stiefvader.

De moorden begonnen kort nadat Cooksey was vrijgelaten uit de gevangenis voor de dodelijke beroving van een stripclub. Eerste slachtoffers waren twee twintigers die op 27 november 2017 dood werden aangetroffen in hun auto.

Enkele dagen daarna werd een 31-jarige beveiliger op weg naar huis gedood. De dader stal ook het handvuurwapen van de man.

Geweerschoten

Daarna volgden nog twee willekeurige moorden en een verkrachting die fataal afliep. Cooksey liep tegen de lamp toen buren op 17 december de politie belden omdat ze geweerschoten bij hem thuis hadden gehoord. Agenten vonden daarop de lichamen van zijn moeder en stiefvader (56 en 54) bij hem thuis.

Het van de beveiliger gestolen wapen werd bij een huiszoeking aangetroffen. Ook bleek Cooksey een halsketting van de man te dragen. Zijn DNA kwam bovendien overeen met sporen die na de verkrachting waren gevonden.

Cooksey blijft ontkennen en heeft nooit een motief gegeven voor het geweld. De strafmaat wordt later bekend, de rechter kan hem de doodstraf opleggen.

Hackers zetten na een cyberaanval een Britse kinderopvang onder druk met berichten aan gedupeerde ouders. Ze hopen dat de ouders het bedrijf dwingen losgeld te betalen voor de buitgemaakte gegevens.

Cybercriminelen kregen bij een aanval op opvangketen Kido gegevens in handen over de kinderen die er staan ingeschreven, zoals persoonsgegevens, foto's en contactinformatie van de ouders. Als bewijsmateriaal hebben de hackers tien profielen van kinderen openbaar gemaakt.

Het bedrijf heeft achttien vestigingen in het Verenigd Koninkrijk, en nog meer in de VS en India.

'Laaghartig'

De BBC sprak met ouders die per mail benaderd zijn door de hackers, een nieuwe groep onder de naam Radiant. In een reactie aan de omroep zeggen de criminelen ook gebeld te hebben met cliënten van Kido. Experts spreken van een laaghartige escalatie om zo de druk op te voeren.

Een ouder die zich Mary noemt zegt een mail te hebben gehad van de hackers. "Het zag er heel professioneel en goed geschreven uit, zonder spelfouten ofzo." In de mail werd uitgelegd welke gegevens er zijn gestolen.

Tegen de BBC bevestigen de hackers het contact. Ze zeggen zich niet schuldig te voelen dat ze weerloze kinderen als doelwit hebben gekozen. "We vragen geen groot bedrag", vergoelijkt de groep, die vindt "iets van compensatie voor onze pentest te verdienen". Een pentest (penetration test) is een hack die een bedrijf wijst op tekortkomingen in de beveiliging.

Patroon

Hoeveel geld de hackers eisen is niet bekend. Kido wil tegen de BBC niet reageren op de hack.

Verschillende bedrijven in het Verenigd Koninkrijk werden de afgelopen tijd getroffen door cybercriminaliteit. Zo werden de systemen van winkelketens als M&S platgelegd en werd de productie bij autofabrikant Jaguar tot stilstand gebracht.

In Nederland kregen hackers gegevens in handen van tienduizenden patiënten na een inbraak in de systemen van een medisch lab. De daders zeiden die gegevens te hebben gewist nadat er volgens hen losgeld was betaald.

De politie heeft twee 17-jarige jongens aangehouden voor spionage, meldt De Telegraaf. De vader van een van de jongens zegt dat zijn zoon wordt verdacht van het uitvoeren van hackopdrachten in Den Haag, mogelijk voor Rusland.

De verdachte zou afgelopen augustus een route langs Europol, Eurojust en de Canadese ambassade hebben gelopen. Daarbij zou hij een zogenoemde 'wifi-sniffer' hebben gebruikt, een apparaat of app die netwerken in de omgeving in kaart brengt of data onderschept.

De opgepakte jongens zouden zijn benaderd via Telegram door een pro-Russische hacker. Het Openbaar Ministerie wil vanwege de jonge leeftijd van de verdachten en het onderzoeksbelang niet ingaan op de zaak, schrijft de krant.

Het OM bevestigt alleen dat de jongens zijn aangehouden en zijn voorgeleid aan de rechter-commissaris. Een van hen moet veertien dagen langer vastzitten, en de ander kreeg huisarrest.

'Baantje bij supermarkt'

De vader zegt tegen de krant dat zijn zoon maandagmiddag huiswerk aan het maken was toen de deurbel ging en zeker acht mannen met bivakmutsen het huis binnenstormden. Ze hadden een huiszoekingsbevel en renden doelgericht naar boven, waarna de jongen werd meegenomen. Sindsdien zit zijn tienerzoon vast.

De vader kon naar eigen zeggen nooit vermoeden dat zijn zoon zou worden geronseld voor een spionageklus voor de Russen. "Hij gaat niet uit, heeft een baantje bij een supermarkt en vertoont geen enkele neiging om de wereld te verkennen." De jongen van 17 wordt omschreven als een fanatieke gamer en handig met computers, met een fascinatie voor hacken.

De twee verdachten konden worden aangehouden na een tip van de AIVD. Het zou de eerste zaak in Nederland zijn waarin minderjarigen worden geronseld door een buitenlandse mogendheid.

Goedemorgen! De Israëlische premier Netanyahu zal naar verwachting vandaag spreken op dag vier van de Algemene Vergadering van de VN. En KLM staat voor de rechter vanwege een staking van het grondpersoneel.

Eerst het weer: De dag begint zonnig. In de loop van de dag steeds meer bewolking en vooral in het oosten kans op wat regen. Het wordt vandaag maximaal 17 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Voormalig FBI-directeur en prominent Trump-criticus James Comey wordt strafrechtelijk vervolgd na druk van de president. Hij wordt aangeklaagd voor het afleggen van valse verklaringen en obstructie van de rechtsgang. Comey zou in 2020 valse getuigenissen hebben afgelegd over zijn rol in het onderzoek naar mogelijke beïnvloeding van de presidentsverkiezingen in 2016.

Met de aanklachten voldoet justitie aan een eis van president Trump. Die had justitie opgedragen zijn politieke vijanden te vervolgen. Comey kan tot vijf jaar gevangenisstraf krijgen.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

In Capelle aan den IJssel hebben nabestaanden stilgestaan bij de dood van de 15-jarige Jerryson door een politiekogel. Hij werd zondag doodgeschoten nadat hij betrokken was geweest bij de diefstal van een fatbike. Zijn pleegmoeder hield een toespraak:

Fijne vrijdag!

Wie zijn mentale problemen bij ChatGPT neerlegt, loopt grote kans om te worden doorverwezen naar hulplijn 113. Die instantie is bedoeld voor mensen die kampen met suïcidale gedachten, maar ChatGPT adviseert ook om te bellen bij veel lichtere mentale problemen.

ChatGPT verwijst zelfs vaker naar 113 dan naar de psycholoog of geestelijke gezondheidszorg, blijkt uit data-onderzoek van NOS Stories. De organisatie achter 113 ziet zelf sinds deze zomer ook een toename van mensen die ChatGPT noemen als reden om te bellen.

Vermeldingen van 113 komen veel vaker voor in GPT-5, de nieuwste versie van het model achter ChatGPT. Oudere versies doen dat veel minder snel en vaak zelfs helemaal niet.

"Mensen die helemaal geen suïcidale gedachten hebben, kunnen wij eigenlijk niet helpen", zegt Maryke Geerdink, klinisch psycholoog en hoofd hulpverlening bij 113. Dat kan averechts werken, omdat de kans dan een stuk kleiner is dat mensen nog een keer hulp zoeken.

"Mensen zetten een stap en zoeken hulp, en meteen krijgen ze te horen dat dit niet de juiste plek is omdat ze niet aan zelfdoding denken. Dan is het risico dat ze denken: laat maar, blijkbaar is mijn probleem niet belangrijk genoeg."

Waar moederbedrijf OpenAI aanvankelijk de kritiek kreeg dat ChatGPT te weinig deed om gebruikers te helpen, en bijvoorbeeld meedacht over methoden voor zelfdoding, lijkt de chatbot nu juist te voorzichtig te zijn.

11.000 antwoorden

NOS Stories voerde geautomatiseerd honderden gesprekken met ChatGPT, over verschillende thema's. In totaal genereerde de chatbot 11.000 verschillende antwoorden, via verschillende versies van het zogenoemde large language model achter ChatGPT.

Elke keer als je ChatGPT een vraag stelt, komt er net een ander antwoord uit, en de adviezen van de chatbot zijn dus deels ook willekeurig. Dat betekent dat 113 soms wel en soms niet wordt genoemd: deels afhankelijk van toeval, maar ook van de vraag.

Yasemin (14) heeft gemerkt hoe ChatGPT 113 aanbeveelt. Na de scheiding van haar ouders zocht ze mentale steun bij de chatbot. Ze kreeg naar eigen inschatting vijf of zes keer het advies om eventueel 113 te bellen.

"Hij neemt alles heel letterlijk. Als je bijvoorbeeld zegt dat je het niet meer aankunt, dan vraagt hij meteen of je jezelf iets wil aandoen." Ze heeft het advies genegeerd. "Ik schrok ervan, maar ik kon er niet zoveel mee."

113 Zelfmoordpreventie heeft OpenAI gevraagd om de adviezen te nuanceren. Het bedrijf gaf in een reactie tegenover de hulplijn aan dat het de feedback "zou delen met interne teams" die bezig zijn met het verbeteren van zijn chatbot.

In een reactie gaat moederbedrijf OpenAI niet in op vragen van de NOS, maar reageert het in algemene bewoordingen. "We hebben de afgelopen weken maatregelen aangekondigd om tieners beter te beschermen", schrijft een woordvoerder.

Ook baat

Psychologen wijzen overigens ook op de voordelen van chatbots. Zo kunnen mensen met beginnende mentale problemen en mensen die op een wachtlijst staan voor een behandeling, baat hebben bij gesprekken met een chatbot.

Wel bestaat daarbij het risico dat ze daardoor minder gesprekken met andere mensen hebben, en worden meegezogen in de wereld van de chatbot. Er zijn zelfs psychoses bekend na intensief gebruik van chatbots.

Overigens is hulpinstantie 113 wel blij dat ChatGPT doorverwijst als het wél om gedachten over zelfdoding gaat. "En als mensen bellen die we zelf niet kunnen helpen, verwijzen we ze wel door naar een organisatie die iets kan met hun hulpvraag."

Als er sprake is van duidelijk suïcidale gedachten, verwijst voorganger GPT-4o ook naar 113: in 98 procent van de gevallen, tegen 100 procent van de gevallen door GPT-5.

Opvallend is dat GPT-5 ook vaak verwijst naar 112 of de huisarts, in veel gevallen de huisartsenpost. Wie bijvoorbeeld aangeeft dat het mentaal niet lekker gaat, krijgt soms de suggestie om 112 te bellen "bij concreet gevaar". Of dat betekent dat mensen ook vaker 112 bellen, is onbekend: de politie weet dat niet.

Hulp nodig?

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

Maak je je zorgen over psychische klachten bij jezelf of anderen? Neem dan contact op met de hulplijn van MIND via 0900-1450 of via www.mindhulplijn.nl

Verantwoording

Voor dit onderzoek voerde NOS Stories zes verschillende gesprekken via de zogenoemde API van OpenAI, met verschillende modellen: GPT-4.1, GPT-4o en GPT-5. Elk gesprek bestond uit vier tot zes vragen en voerden we honderd keer, in dezelfde volgorde, met uitzondering van GPT-5: die voerden we 100 keer met de standaard-instelling voor redenatie, en 100 keer met de redenatie-instelling 'hoog'.

De antwoorden analyseerden we handmatig met steekproeven en geautomatiseerd met zoekwoorden, inclusief varianten: dus als we zochten op "psycholoog", dan ook op "psychologe" en "psychologen".

De gesprekken voerden we ook 25 keer met de GPT4- en 5-implementaties die OpenAI zelf gebruikt in ChatGPT. Er waren geen fundamentele verschillen tussen de nieuwste modellen die OpenAI gebruikt en de onderliggende modellen die via de API kunnen worden aangesproken.

Voormalig FBI-directeur James Comey wordt strafrechtelijk vervolgd na druk van president Trump. De aanklacht wordt gezien als een poging af te rekenen met een politieke vijand van Trump: Comey was uitgesproken kritisch over hem.

De oud-FBI-baas wordt ervan beschuldigd in 2020 valse verklaringen te hebben afgelegd over zijn rol in het parlementaire onderzoek naar mogelijke pogingen om de presidentsverkiezingen van 2016 te beïnvloeden. Dat onderzoek draaide toen om mogelijke banden tussen toenmalig presidentskandidaat Donald Trump en Rusland.

Daarnaast wordt Comey aangeklaagd voor obstructie van de rechtsgang. Als hij schuldig wordt bevonden, kan hij tot vijf jaar gevangenisstraf krijgen. Het is de eerste keer ooit dat een FBI-directeur strafrechtelijk wordt vervolgd.

Druk op justitie

Afgelopen zaterdag droeg president Trump minister van Justitie Pam Bondi via sociale media op zijn politieke vijanden te vervolgen. In dat bericht noemde hij ook Comey bij naam, naast de aanklager die Trump vervolgde voor fraude en de Democratisch politicus die de impeachment tegen hem leidde.

"Pam," riep Trump zijn justitieminister publiekelijk bij de les, "we kunnen niet meer wachten, onze reputatie en geloofwaardigheid gaan eraan. Ze hebben me twee keer geprobeerd af te zetten en vijf keer aangeklaagd, voor niets. Het recht moet zijn beloop krijgen, nu!!!!"

Weggewerkt

Binnen het ministerie van Justitie was zeker niet iedereen overtuigd van de zaak tegen Comey. De aanklager die erover moest beslissen, Erik Siebert, vertrok vorige week onder druk vanuit het Witte Huis omdat hij een aanklacht niet vond passen. Trump verving hem daarop door zijn voormalig persoonlijk advocaat, Lindsey Halligan.

"Niemand staat boven de wet", schreef Pam Bondi op X vlak na het nieuws over de aanklachten. Ze noemde de naam Comey daarbij niet.

In een videoboodschap laat Comey weten de aanklacht dieptriest te vinden, maar dat hij vertrouwt op het federale rechtssysteem. "Ik ben onschuldig, dus laten we een proces voeren en het vertrouwen behouden". Volgens nieuwszender CNN zal Comey zich vanochtend melden bij de autoriteiten.

Meer onderzoeken

Het ministerie van Justitie doet ook onderzoek naar andere tegenstanders van Trump, onder wie de procureur-generaal van New York Letitia James en John Bolton. Bolton was tijdens Trumps eerste termijn de Nationale Veiligheidsadviseur. Hij werd in 2019 door Trump ontslagen en werd daarna een fel criticus van Trump.

Rudy Bouma, correspondent Verenigde Staten:

"Trump kan Comeys bloed wel drinken. Hij noemt de voormalige FBI-directeur "afval" en "één van de slechtste mensen die het land ooit gekend heeft" en schreef dat Comey "schuldig als de hel" zou zijn. Comey werd in 2017 ontslagen nadat hij een onderzoek had geleid naar Russische inmenging bij de presidentsverkiezingen van 2016.

Destijds had Trumps veiligheidsadviseur Michael Flynn ongeoorloofde contacten met Russische functionarissen, maar Trump zou hebben geprobeerd Comey te laten stoppen met dat onderzoek. Later lekten aantekeningen over die gesprekken naar de pers. De huidige aanklacht tegen Comey zou hier mogelijk op slaan, maar dat wordt niet expliciet vermeld in de tenlastelegging.

Binnen het ministerie van Justitie en het Openbaar Ministerie waren er aanzienlijke twijfels over de vraag of er voldoende bewijs is voor strafbare feiten tegen Comey en een ander doelwit van Trump, procureur-generaal Letitia James. James heeft eerder Trump succesvol vervolgd voor fraude met zijn bedrijf in New York. De tijd begon te dringen: de feiten tegen Comey zouden volgende week dinsdag verjaren. Halligan beschikt niet over ervaring met dit soort complexe strafzaken."

In Washington wordt de aanklacht als een partijdige aanval op Comey gezien. Democratisch Senator Warner spreekt van gevaarlijk machtsmisbruik door de president. "Donald Trump wil ons rechtssysteem gebruiken om critici te straffen en monddood te maken."

Oud-aanklager Neama Rahmani legt aan persbureau AP dat juist Trumps publieke aanvallen op Comey in diens voordeel kunnen werken. "Doordat hij de druk opvoerde op minister Bondi en Justitie kunnen zijn advocaten betogen dat het om een gerichte vervolging gaat. Zijn verdediging kan betogen dat zijn grondrechten zijn geschonden en hij vervolgd wordt vanwege zijn politieke overtuiging of kritiek op de president."

Bij een schietincident in Sneek is een 32-jarige man omgekomen. Een 33-jarige vrouw is in kritieke toestand overgebracht naar het ziekenhuis. De politie gaat uit van een incident in de relationele sfeer.

De politie denkt de man op de vrouw heeft geschoten en daarna zichzelf van het leven heeft beroofd.

113

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten erover helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

De zwaargewonde vrouw en de overleden man werden rond 21.30 uur gevonden op de galerij van een flat aan de Furmerusstraat. De politie heeft ter plekke sporenonderzoek gedaan en een vuurwapen gevonden.

De politie probeert te achterhalen wat er precies gebeurd is. De politie zal nog spreken met getuigen in de buurt en camerabeelden onderzoeken. Omdat de verdachte is overleden, wordt er niemand vervolgd.

Geen verband met steekincident

Op de galerij van dezelfde flat vond afgelopen april ook een fataal steekincident plaats. Een 39-jarige vrouw kwam toen om het leven. De politie zegt dat er geen verband is met het incident van gisteravond.

Volgens Omrop Fryslân is er een speciale post ingericht bij de flat waar inwoners in gesprek kunnen gaan met de woningbouwvereniging en handhavers.

De intimidatie van Nicaraguanen door het regime van Daniel Ortega en Rosario Murillo vindt op grote schaal en tot ver buiten de landsgrenzen plaats. Dat schrijft het mensenrechtenbureau van de Verenigde Naties in een rapport dat deze week is gepubliceerd.

Op basis van interviews met honderden getuigen en slachtoffers wordt in het rapport een beeld geschetst dat een weinig verrassend, doch ontluisterend inkijkje geeft in de meest gesloten dictatuur van Latijns-Amerika. Tienduizenden Nicaraguanen zijn het land de afgelopen jaren ontvlucht, maar zijn nog altijd doelwit van repressie.

Bedreiging en intimidatie

Van honderden Nicaraguanen is de nationaliteit ontnomen, en tegen een nog groter aantal zijn inreisverboden ingevoerd. Anderen kunnen hun paspoort niet meer verlengen. Achtergebleven familieleden worden daarnaast bedreigd door milities of politieagenten, met name als Nicaraguanen in het buitenland zich kritisch uitlaten over het regime in hun thuisland. Zelfs in Europese landen, als Spanje en België, worden gevluchte Nicaraguanen nog lastiggevallen door informanten van het Nicaraguaanse regime.

Maar het geweld tegen gevluchte Nicaraguanen gaat verder dan alleen intimidatie. Zeker zes dissidenten zijn de afgelopen jaren in Costa Rica, het buurland van Nicaragua waar veel mensen heen zijn gevlucht, neergeschoten. De VN meldt specifiek de moord op Roberto Samcam, die in juni 2025 werd doodgeschoten in de Costa Ricaanse hoofdstad San José. Samcam was een criticus wiens nationaliteit twee jaar eerder al was afgepakt.

Afgegleden naar een dictatuur

Het brede scala aan mensenrechtenschendingen waar de VN over schrijft, lezen als een beknopte samenvatting van de bijna twintig jaar dat Daniel Ortega het Midden-Amerikaanse land bestuurt. Sinds Ortega in 2007 president werd van het land, is Nicaragua afgegleden tot een dictatuur. Opeenvolgende verkiezingen zijn gemanipuleerd, van de scheiding van machten in het land is niets meer over.

Critici zijn vastgezet of hebben het land ontvlucht, paramilitaire milities en een uitgebreide inlichtingendienst zorgen voor controle van de bevolking. En door een reeks grondwettelijke hervormingen is Rosario Murillo, de vrouw van Ortega, nu "co-president" van het land, en volgens experts de eigenlijke leider en machtigste persoon van het land.

Door de aanhoudende repressie van het Nicaraguaanse regime is er ook weinig over van oppositie en verzet tegen Ortega en Murillo. Vrije pers is er niet meer, een pluriform politiek landschap ook niet. De laatste grootschalige protesten tegen het regime vonden plaats in 2018. Deze betogingen werden echter met harde hand neergeslagen, met ruim 300 doden als gevolg. Honderdduizenden Nicaraguanen ontvluchtten het land hierna. Sinds die protesten en de daaropvolgende repressie hebben Ortega en Murillo systematisch al hun (mogelijke) tegenstanders, in zowel binnen- als buitenland, geprobeerd aan te pakken.

Schoonmaak van de partijtop

Ook (voormalige) loyalisten van het regime en zelfs familieleden van Ortega en Murillo worden doelwit, zo schreef The New York Times deze week. Maar liefst vier leden waarmee Ortega zijn Sandinistische Partij oprichtte, in de jaren 70 toen hij nog een rebellenleider was die het opnam tegen de toenmalige dictatuur geleid door Anastasio Somoza, zijn de afgelopen maanden opgepakt.

Deze hooggeplaatste oud-partijgenoten, onder wie Humberto Ortega, de broer van president Ortega, kregen huisarrest of werden gearresteerd op basis van onduidelijke aanklachten, zoals "verraad". Het waren in sommige gevallen mensen die uitgesproken loyaal waren geweest aan het regime: zo zit Nestor Moncada Lau, als voormalig veiligheidsadviseur een van de hoofdverantwoordelijken voor de onderdrukking van de protesten in 2018, al sinds augustus vast. Ook Bayardo Arce, die vijftig jaar lang aan de zijde van Ortega bleef, ondanks diens autocratische koers, is inmiddels gearresteerd.

De schoonmaak aan de top van de partij van Ortega zou werk zijn van de 74-jarige Rosario Murillo. De gezondheid van de 80-jarige Ortega zou broos zijn en door kopstukken uit het veiligheidsapparaat, het leger en de regeringspartij vast te zetten zou Murillo haar eigen toekomst veilig willen stellen. Verwacht wordt dat Laureano Ortega, een van de zonen van het echtpaar en professioneel operazanger, het stokje na Murillo overneemt.

Of het ooit tot vervolging van leiders van het Nicaraguaanse regime komt, is sterk de vraag. In het rapport door de VN wordt benadrukt dat het land zich vrijwel volledig internationaal heeft geïsoleerd door zich terug te trekken uit internationale organisaties, waaronder de VN-Mensenrechtenraad. Alleen met China, Rusland en Iran worden nog nauwe banden onderhouden.

Demissionair premier Schoof heeft in zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de nadruk gelegd op het belang van de organisatie.

"Zonder de VN zouden er geen ontwapeningsverdragen zijn, geen Internationaal Gerechtshof", zei Schoof. "Zonder de VN - die vaak de enige organisatie is die in staat is om hulp te bieden op de moeilijkste plekken op aarde - zouden miljoenen mensen verstoken zijn van voedsel."

De Amerikaanse president Trump bekritiseerde de VN eerder deze week nog in felle bewoordingen. Zo sprak hij zijn twijfels uit over het instituut, dat volgens hem te weinig heeft gedaan om oorlogen in de wereld te beëindigen.

Schoof onderstreepte juist het belang van de VN in een veranderende wereldorde: "De wereld is veranderd. Internationale relaties zijn veranderd en de manier waarop we samenwerken is veranderd. Maar dit kan maar tot één conclusie leiden: dat we moeten meeveranderen."

'Gruwelen in Gaza'

Volgens Schoof is de bescherming van de internationale rechtsorde het allerbelangrijkste. Ook wees hij op de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, de hongersnood in Sudan en "de gruwelen die zich in Gaza afspelen".

"Iedere dag zien we meer hartverscheurende beelden uit de regio", zei Schoof over de oorlog in Gaza. "Beelden die we nauwelijks voor mogelijk hielden. Beelden die ons begrip en geloof in de mensheid tarten. Er is maar een antwoord: deze oorlog, dit lijden, moet nu stoppen."

Schoof zei de Israëlische regering aan te blijven sporen om zijn koers daar drastisch veranderen. "De annexatie van de Westelijke Jordaanoever en Gaza-stad is onacceptabel en we veroordelen elke stap in deze richting."

De recente erkenning van de Palestijnse staat door meerdere westerse landen de afgelopen tijd liet hij echter onbesproken. Nederland erkent de Palestijnse Staat nog niet.

President Trump is akkoord met de TikTok-deal tussen de Verenigde Staten en China. Met de ondertekening van een presidentieel besluit maakt hij de weg vrij voor om een deel van de app in Amerikaanse handen te krijgen, al heeft China nog niet gereageerd.

Zonder deze deal zou TikTok in de Verenigde Staten verboden worden. Details ontbreken nog maar volgens Trump is ook de Chinese leider Xi Jinping akkoord. Vorige week vrijdag belden de twee leiders elkaar. In dat gesprek ging het onder andere over TikTok.

Eerder deze maand zei het Witte Huis al dat er een overeenkomst was gesloten over de verkoop van de activiteiten van TikTok in de VS door het Chinese moederbedrijf ByteDance. Die zouden nu voor een groot deel in handen komen van Amerikaanse investeerders, waaronder softwareconcern Oracle en Silver Lake. De data van Amerikaanse gebruikers zouden nu ook op een Amerikaanse cloudservice worden opgeslagen.

China heeft nog niet officieel gereageerd op eventuele afspraken. Ook nu is er nog geen officiële reactie vanuit Peking, of van moederbedrijf ByteDance. Over het prijskaartje dat Trump nu noemt, 14 miljard dollar, wordt nog gezwegen.

Verbod wegens veiligheid

Begin vorig jaar kondigde toenmalig president Biden in de VS een verbod op TikTok aan. Er waren grote zorgen over de privacy van de gebruikers van de app en over de nationale veiligheid; China zou via TikTok gevoelige informatie van Amerikaanse gebruikers kunnen verzamelen en Amerikanen kunnen beïnvloeden. In januari dit jaar ging de app tijdelijk op zwart.

Bidens opvolger Trump stelde vervolgens alles in het werk om de app toch in de lucht te houden. De voorwaarde daarvoor was dat TikTok een Amerikaanse eigenaar zou krijgen of een eigenaar die de zorgen over de nationale veiligheid zou wegnemen. Trump verleende dit jaar meerdere keren uitstel voor de verkoop van de Amerikaanse activiteiten.

TikTok heeft zo'n 170 miljoen Amerikaanse gebruikers. De Amerikaanse president heeft zelf ook een account. Hij heeft 15 miljoen volgers op zijn persoonlijke account. Het Witte Huis lanceerde vorige maand ook een officieel TikTok-account.

De organisator van het Eurovisie Songfestival, de European Broadcasting Union (EBU), wil eerder een besluit nemen over de deelname van Israël. Dat zei songfestivalcommentator Cornald Maas vanavond in de talkshow Eva.

Het besluit wordt genomen via een stemming onder de deelnemende landen. Hoe die wordt georganiseerd is nog niet duidelijk.

Eerst zou in december worden besloten of Israël mag meedoen. Nu is het plan om begin november te stemmen, al dan niet anoniem, zegt Maas.

De EBU heeft een brief aan alle deelnemende omroepen gestuurd, zegt Maas. Het Oostenrijkse persbureau APA heeft die brief in handen. Omroep AVROTROS bevestigt aan de NOS een uitnodiging te hebben ontvangen voor de stemming.

De Israëlische omroep KAN hoopt dat het Eurovisie Songfestival "zijn culturele en niet-politieke identiteit behoudt". Verder wil Israël dat bij de stemming in november een driekwart meerderheid geldt.

Deelname Nederland

Deze maand werd al duidelijk dat Nederland niet meedoet aan het Eurovisie Songfestival als Israël ook weer meedoet. Dat geldt ook voor verschillende andere landen.

Volgend jaar is de 70ste editie van Eurovisie Songfestival in Wenen. De finale is op zaterdag 16 mei in de Wiener Stadthalle, de grootste concerthal in Wenen.

'Extra teleurstellend'

Israël reageerde teleurgesteld op het nieuws dat Nederland het Songfestival boycot als Israël deelneemt. Izchak Sonnenschein, jarenlang het hoofd van de Israëlische Songfestival-delegatie, zei tegen Nieuwsuur dat de Nederlandse boycot harder aankwam dan die van andere landen.

"Spanje en Ierland zijn traditiegetrouw vaker 'tegen' Israël", zei Sonnenschein. "Maar Nederlanders werden hier gezien als vriend. Juist daarom voelt dit extra teleurstellend."

Spotify wil artiesten beter beschermen tegen misbruik van AI (kunstmatige intelligentie). Daarom neemt de muziekstreamingdienst maatregelen.

Het afgelopen jaar zijn er al 75 miljoen 'spamnummers' verwijderd. Dat zijn nummers waarmee bijvoorbeeld met behulp van AI artiesten worden geïmiteerd of die worden geüpload om zoekresultaten te beïnvloeden. Het kan ook gaan om liedjes die nagenoeg hetzelfde zijn als van een bestaande artiest en heel vaak worden geüpload.

De afgelopen twaalf maanden was er sprake van "een explosie van AI-tools", staat in een verklaring. De streamingdienst stelt dat AI-technologie zich snel ontwikkelt. Daarom zal Spotify regelmatig met nieuw beleid komen. Zo moet voorkomen worden dat mensen AI gebruiken om luisteraars te misleiden, schrijft de muziekapp, of om authentieke artiesten te dwarsbomen.

Stemklonen

Vandaag zijn nieuwe maatregelen aangekondigd. Zo zijn er nu strengere regels om imitatie van artiesten en het klonen van hun stem aan te pakken. "Dit beschermt artiesten beter en geeft ze duidelijkere mogelijkheden om hun verhaal te doen. Vocale imitatie is alleen toegestaan in muziek op Spotify als de geïmiteerde artiest toestemming heeft gegeven."

Als tweede komt er deze herfst een nieuw systeem om 'spam-muziek' te filteren. Dat systeem identificeert uploaders en nummers waarmee AI misbruikt wordt. "We markeren ze en stoppen met het aanbevelen ervan." Dat betekent bijvoorbeeld dat een nummer niet meer in afspeellijsten komt te staan.

AI of geen AI?

Ook zal Spotify onder meer platenlabels vragen om het gebruik van AI openbaar te maken via de muziekcredits. "Zodra deze informatie via labels, distributeurs en muziekpartners is ingediend, geven we deze in de app weer."

Een liedje een AI-label geven zal niet gebeuren, omdat het bij het gebruik van AI-tools het gaat om een breed scala. Het is niet een kwestie van wel of niet, legt de streamingdienst uit. Artiesten kunnen kiezen om AI te gebruiken voor bepaalde onderdelen van hun producties en voor andere weer niet.

"De muziekindustrie heeft een genuanceerde benadering van AI-transparantie nodig," vindt Spotify, "en wil niet gedwongen worden om elk nummer te classificeren als 'dit is AI' of 'dit is geen AI'."

Hoe werkt AI?

Met kunstmatige intelligentie (vaak afgekort tot AI uit het Engelse artificial intelligence) 'leert' een computerprogramma om iets te doen of te maken aan de hand van voorbeelden. AI-bedrijven geven het programma voorbeelden, zoals liedjes van een artiest, zodat het die kan herkennen. Dit heet het 'trainen' van kunstmatige intelligentie. Zodra dat is gelukt, kan je het AI-programma de opdracht geven om iets te maken dat lijkt op die voorbeelden.

De politie heeft ingegrepen bij een demonstratie voor het gemeentehuis in Doetinchem tegen de komst van een asielzoekerscentrum. Agenten voerden charges uit toen vuurwerk en stenen naar de mobiele eenheid (ME) werden gegooid. Zeven mensen zijn aangehouden.

Voor het gemeentehuis verzamelden zich honderden betogers, terwijl binnen een raadsvergadering plaatsvond over de opvang van asielzoekers. Het plein was al afgezet met dranghekken en camera's waren geplaatst. Volgens Omroep Gelderland waren er zeker tien ME-busjes.

De raadsvergadering vond om veiligheidsredenen achter gesloten deuren plaats, en was te volgen via een livestream. De gemeenteraad besloot vanavond dat er een tijdelijke azc-locatie komt die de komende drie jaar zo'n honderd asielzoekers moet herbergen.

Vorige week werd eveneens gedemonstreerd bij het gemeentehuis. Toen werden eieren gegooid en werd vuurwerk afgestoken. Raadsleden verwezen in de vergadering van vanavond naar die ongeregeldheden. "Demonstreren is een recht, maar geweld plegen hoort daar niet bij," zei een van hen. "Binnenlopen, dreigen en schreeuwen is niet de oplossing."