Sinds de Russische invasie van Oekraïne is het luchtruim van NAVO-landen meermaals geschonden, maar voor het eerst moesten NAVO-landen daadwerkelijk militair ingrijpen. Een golf van Russische drones vloog in de nacht van dinsdag op woensdag het Poolse luchtruim binnen. Volgens de Poolse premier Tusk werden zeker vier drones uit de lucht geschoten. Ook Nederlandse F-35-straaljagers kwamen in actie.
Polen deed een beroep op artikel 4 van de NAVO, wat inhoudt dat er een spoedoverleg tussen lidstaten wordt ingelast. Volgens de Poolse premier Tusk is er geen reden om te stellen dat Polen nu in oorlog is, maar is het land wel "het dichtst bij een gewapend conflict sinds de Tweede Wereldoorlog".
Al snel werd door ministers uit onder meer Duitsland, Polen en Nederland gesteld dat het hoogstwaarschijnlijk om een doelbewuste provocatie ging. Volgens EU-buitenlandchef Kallas waren er "aanwijzingen" voor opzet.
Rutte voorzichtiger
NAVO-secretaris-generaal Rutte drukte zich voorzichtiger uit. Hij veroordeelde het "roekeloze en gevaarlijke handelen" van Rusland. Maar toen hem werd gevraagd of er sprake was van opzet, zei hij te wachten op de uitkomsten van een onderzoek. Bronnen binnen de NAVO zeggen tegen de NOS dat de kans klein is dat het om een fout ging.
Hoe de president van het belangrijkste NAVO-land, de Verenigde Staten, naar de situatie kijkt, is nog een raadsel. President Trump plaatste dusver slechts een kort bericht op sociale media, waarin hij vroeg waarom Rusland het Poolse luchtruim schendt. Hij veroordeelde het Kremlin niet.
Kijk hier naar een reconstructie van de verdediging van het Poolse luchtruim met Nederlandse F-35's:
Het Russische ministerie van Defensie verklaarde dat de drones die het heeft afgevuurd "niet voor Polen waren bedoeld". Daarna werd gesteld dat de drones helemaal niet genoeg bereik hadden om zo diep in Polen terecht te komen. Warschau probeert om de Oekraïne-oorlog verder te laten escaleren door Rusland te beschuldigen van een gewelddaad, zo stelt het Kremlin.
Rusland-bondgenoot Belarus stelt dat de drones "van koers waren geraakt" nadat ze waren "gejamd". Dat is een methode om de werking van drones te verstoren.
'Provocatie en test'
Defensiespecialist Patrick Bolder van het Haagse Centrum voor Strategische Studies noemt zowel de verklaring van Rusland als die van Belarus onzin. "De Oekraïners en de NAVO-landen hebben radars waarmee precies te zien is welke route de drones afleggen", legt hij uit. De adviseur van de Oekraïense president Zelensky deelde foto's waarop te zien is welk pad de drones hebben afgelegd. "Het is niet te ontkennen dat de drones in de buurt van de Russische provincie Koersk zijn afgevuurd."
Dat de drones door middel van 'jamming' uit koers zijn geraakt, zoals Belarus beweert, is ook ongeloofwaardig, zegt Bolder. "De Russen hebben inmiddels zoveel ervaring met drones dat ze niet meer afhankelijk zijn van alleen satellietinformatie." Volgens Bolder stuurt het Kremlin bewust uiteenlopende verklaringen de wereld in, om zo de waarheid te verdoezelen.
En dus is het in zijn ogen glashelder: "Bij zo'n groot aantal drones kun je niet meer spreken van een ongeluk. Het gaat om een provocatie en een test vanuit Rusland: hoe treedt de NAVO op als Rusland het luchtruim schendt?"
Zeeën aan informatie
Defensiedeskundige Rob de Wijk kan nog niet zeggen of het om een provocatie of een ongeluk gaat. "Maar hoe dan ook levert dit Rusland zeeën aan informatie op", stelt hij. "Het zegt alles over hoe de NAVO op zo'n situatie reageert: dat artikel 4 wordt ingeroepen, hoe de luchtafweer werkt. Ik denk dat de Russen daar heel blij mee zijn."
Als uiteindelijk ook de NAVO tot de conclusie komt dat het om een doelbewuste actie van Rusland gaat, zou dat neerkomen op een oorlogsdaad, stelt zowel Bolder als De Wijk. Bolder: "Dat betekent niet gelijk dat we in oorlog zijn, maar je moet wel actie ondernemen."
Bronnen zeggen tegen de NOS dat de NAVO-landen de militaire leiding al hebben gevraagd om te onderzoeken welke opties er zijn om maatregelen te nemen tegen Rusland. Bolder noemt onder meer scherpe veroordelingen en het ontbieden van ambassadeurs als opties.
De Wijk gaat verder. Als het om een bewuste actie gaat, kun je niet reageren met een sanctiepakket, stelt hij. "Dan moet gekeken worden of artikel 5 van de NAVO moet worden geactiveerd." Daarom vindt hij het goed dat Rutte terughoudend reageerde. "Ik denk dat alle NAVO-landen hopen dat het niet om een provocatie gaat. Het laatste wat je wilt, is dat je moet reageren."