NOS Nieuws - Algemeen

Rusland blijft het grootste en meest directe gevaar voor de NAVO. Secretaris-generaal Rutte liet daar geen misverstand over bestaan op de persconferentie voorafgaand aan de top in Den Haag, die morgen begint.

"Mocht Rusland ons vandaag aanvallen, dan zou ons antwoord verwoestend zijn", zei Rutte nadat hij de aanwezigen had verwelkomd "in mijn thuisstad Den Haag". Hij benadrukte dat de NAVO-lidstaten de komende jaren enorme investeringen moeten doen om de dreigingen vanuit Rusland en China te kunnen weerstaan.

"De wereld is veranderd sinds 2014. Niet alleen viel Rusland Oekraïne binnen, ook hebben we een toename van het militaire apparaat gezien in Rusland en ook in China, tot een niveau dat we nooit eerder hebben gezien. Als het erop aankomt NAVO-lidstaten te verdedigen in het kader van artikel 5, moeten we zorgen dat we dat waar kunnen maken als dat moment zou komen. Dat we verenigd zijn, niet alleen in geest maar ook in de praktijk."

Oekraïne

In zijn speech zei Rutte dat de NAVO Oekraïne blijft steunen in de oorlog tegen Rusland. Zijn speech duurde ongeveer tien minuten. Na zijn toespraak beantwoordde Rutte vragen van journalisten.

Hij verzekerde de pers dat er "een onomkeerbaar pad" is voor Oekraïne naar de NAVO. "Dat is de waarheid vandaag, en donderdag, na deze top, zal dat nog steeds waar zijn. Dat Zelensky niet aanwezig is bij de sessie met alle 32 NAVO-regeringsleiders ziet Rutte niet als teken dat er minder aandacht is voor Oekraïne. "Dat we de defensie-uitgaven gaan verhogen toont hoe duidelijk we hier aan zijn gecommitteerd."

Een journalist uit Oekraïne wees op de zes doden die vannacht vielen bij een Russische droneaanval op Kyiv. Rutte zei dat dit laat zien dat het van groot belang is dat de NAVO-landen Oekraïne blijven steunen.

NAVO-bijdrage

Er kwamen ook vragen over Spanje, dat pas gisteren akkoord ging met de verhoging van de uitgaven van alle lidstaten aan defensie. Spanje kwam aan boord na de toezegging dat het land zelf mag bepalen hoeveel het gaat uitgeven om de Spaanse bijdrage aan gezamenlijk vastgestelde NAVO-doelen te behalen.

Rutte benadrukte dat hij er "absoluut van overtuigd is" dat Spanje daar net als andere landen 3,5 procent van het bbp voor zal moeten uittrekken. Daarnaast moeten de lidstaten nog 1,5 procent uittrekken voor zaken waarvan defensie profiteert, zoals cyberveiligheid en de verbetering van wegen en bruggen. Bij elkaar dus 5 procent.

Op vragen of andere landen nu ook uitzonderingen kunnen bedingen, antwoordde Rutte dat Spanje heeft toegezegd de afspraken over de verhoging van de uitgaven te tekenen en dat geen enkel land een uitzonderingspositie krijgt.

Hij noemde de nieuwe NAVO-norm van 5 procent van het bbp "een kwantumsprong die ambitieus, historisch en fundamenteel is om onze toekomst veilig te stellen".

"Ik zal u een voorbeeld geven van waar we in zullen investeren", hield Rutte de zaal voor. "Een vervijfvoudiging van de luchtverdedigingscapaciteit omdat we de dodelijke terreur van Rusland elke dag vanuit het luchtruim boven Oekraïne zien en we ons tegen dergelijke aanvallen moeten kunnen verdedigen."

Iran

Rutte gaf geen concreet antwoord op een kritische opmerking van een journalist van Al Jazeera, die stelde dat Rutte "hypocriet" is door de Russen steeds als agressor in Oekraïne te benoemen, "terwijl u het Amerikaanse bombardement in Iran niet afkeurt". In zijn algemeenheid merkte hij wel op dat "het standpunt van de NAVO over het Iraanse atoomprogramma is dat Iran geen kernwapen mag ontwikkelen".

Er kwamen meer vragen over Iran, bijvoorbeeld of de NAVO iets gaat doen als de Straat van Hormuz wordt afgesloten voor de scheepvaart. Rutte zei dat hij als secretaris-generaal van de NAVO zich op deze top vooral op andere zaken richt. "Individuele landen kunnen u vast antwoord geven, maar ik als secretaris-generaal niet."

China

Hij ging wel in op een vraag over de gespannen situatie tussen China en Taiwan. Juist vanwege die spanning zijn ook verschillende landen uit de Pacifische regio aanwezig in Den Haag, zei hij.

"We onderhouden een hechte relatie met die landen precies vanwege de militaire opbouw in China. Ze doen dat niet om mooie parades in Peking te houden. Er is een reden voor. Dus we kunnen niet achteroverleunen. We moeten allemaal bijdragen."

Zeker 27 mensen zijn aangehouden bij de poging van Extinction Rebellion om de snelweg A44 bij Abbenes te blokkeren. Onder de arrestanten zijn twee journalisten van het Leidsch Dagblad die verslag deden van de demonstratie. Zij zijn inmiddels weer vrijgelaten, laat de krant weten.

Morgen en overmorgen is de NAVO-top in Den Haag en om die reden is de A44 in de richting van die stad afgesloten. De snelweg is gereserveerd voor delegatieleden en hoogwaardigheidsbekleders die naar de top gaan. Zo komt onder meer de Amerikaanse president Trump naar Den Haag.

Geboeid en afgevoerd

De klimaatdemonstranten van Extinction Rebellion stonden in een weiland langs de snelweg en probeerden tevergeefs op de weg te komen. Agenten gaven demonstranten en aanwezige verslaggevers de opdracht weg te gaan. Wie dat niet deed, zou worden opgepakt. Een verslaggever ter plekke zag dat de twee journalisten van het Leidsch Dagblad werden geboeid en in een bus werden afgevoerd.

De gemeente Haarlemmermeer en de politie Noord-Holland zeggen dat in een noodverordening voor de NAVO-top staat dat demonstraties op of bij de A44 niet zijn toegestaan en dat ook de journalisten op grond daarvan zijn weggestuurd. In de noodverordening staat dat niemand binnen 250 meter van de A44 mag komen.

"Niemand mag in dat gebied zijn, ook journalisten niet", zegt een woordvoerder van de politie. "We begrijpen dat dit ingrijpend is, maar dit is ook een bijzondere beveiligingsoperatie. En de maatregelen gelden dus ook voor journalisten."

Het Leidsch Dagblad schrijft zelf dat de journalisten geen politieperskaart bij zich hadden en dat dat "waarschijnlijk" verband houdt met de aanhoudingen. De politie wil dit tegenover de NOS niet bevestigen. Met een politieperskaart kunnen journalisten verslag doen van bijvoorbeeld demonstraties en rellen in door de politie afgezette gebieden.

'Niet de manier'

De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) is niet te spreken over de gang van zaken. Dat de politie journalisten wegstuurde en ze dreigde op te pakken, is "precies zoals we het niet willen" zegt algemeen secretaris Thomas Bruning van de NVJ. "Journalisten moeten hun werk kunnen doen."

PersVeilig, een meldpunt voor geweld en agressie tegen journalisten, zegt dat de politie journalisten ongemoeid moet laten "als ze kunnen laten zien dat zij professioneel journalist zijn". "We weten inmiddels dat journalisten met demonstranten worden afgevoerd en verhoord", zegt Peter ter Velde van PersVeilig. "Dat is niet de manier om met journalisten om te gaan."

Demonstranten probeerden tevergeefs via de sloot op de afgesloten snelweg te komen:

De Oekraïense president Zelensky houdt morgen een toespraak in de Tweede Kamer. Dat gebeurt op uitnodiging van een meerderheid van de Kamerleden, na een initiatief van GroenLinks-PvdA. Zelensky is deze week in Nederland in verband met de NAVO-top in Den Haag.

Het is de derde keer dat de president Nederlandse parlementariërs toespreekt. In maart 2022 ging dat via een videoverbinding. Een jaar later kwam Zelensky op 4 mei naar de Eerste Kamer voor een gezamenlijke vergadering van de Staten-Generaal.

Ook morgen gaat het om een gezamenlijke bijeenkomst van Eerste en Tweede Kamerleden. De toespraak begint rond 16.00 uur. Om daarvoor ruimte te maken in het schema van de Tweede Kamer komt het wekelijkse vragenuurtje morgen te vervallen.

Twee dagen na de Amerikaanse aanval op nucleaire installaties en andere doelen in Iran, zit het regime in Teheran klem. Niets doen is geen optie, maar alle mogelijkheden om terug te slaan zijn vol risico's.

Als Iran te hard terugslaat, riskeert het land een escalatie van de strijd tegen de militair veel sterkere Verenigde Staten. Als het land ervoor kiest om met Amerika te onderhandelen, zal dat worden gezien als een knieval en kan het regime gaan wankelen.

"Iran moet terugslaan voor zijn imago, maar wil niet dat de situatie uit de hand loopt", zegt Paul van Hooft, defensiedeskundige bij denktank Rand Europe.

Tijdrekken

De Iraanse buitenlandminister Araghchi zei dit weekend dat Amerika een "dikke rode lijn" heeft overschreden met "verstrekkende" en "eeuwigdurende gevolgen". Toch blijft een concrete vergelding voorlopig uit.

In plaats daarvan rekt Iran tijd met diplomatieke bewegingen. Araghchi vloog zaterdag naar Geneve voor een ontmoeting met Europese ambtgenoten en EU-buitenlandchef Kallas. De Europeanen riepen Iran en de VS op om terug naar de onderhandelingstafel te gaan.

Vandaag zocht Araghchi steun bij Irans strategische partner Rusland. President Poetin keurt de Amerikaanse en Israëlische aanvallen op Iran ondubbelzinnig af, maar gaat Rusland Iran verder te hulp schieten?

"Ik denk niet dat Rusland zich met het conflict tussen Iran en de VS gaat bemoeien", zegt expert Van Hooft. "Poetin heeft beperkte middelen en is niet op zoek naar een confrontatie met Amerika. Hij heeft Trump aan zijn kant nodig om te krijgen wat hij wil in Oekraïne."

Het ziet ernaar uit dat Iran alleen op verbale steun kan rekenen uit het buitenland. Voor een militaire reactie op de aanval is het land op zichzelf aangewezen. Maar wat zijn de meest voor de hand liggende vergeldingsopties?

1. Een aanval op Amerikaanse doelen in het Midden-Oosten

Er zijn 40.000 Amerikaanse militairen gestationeerd op ongeveer twintig locaties in de regio. Dat maakt de VS kwetsbaar. Maar de zogenoemde proxy's van Iran - bondgenoten als Hezbollah, Hamas en de Houthi's - zijn de laatste tijd hard getroffen door Israël en dus veel minder in staat om namens Iran op te treden. Dat maakt het regionale bereik van Iran een stuk minder groot.

Deskundige Van Hooft ziet nog een probleem voor Iran: "De Israëlische inlichtingendiensten zijn de geheime Iraanse communicatiekanalen diep binnengedrongen. Als de leidinggevenden besluiten om terug te slaan, zullen ze vrezen dat hun doelen bij de Israëli's al lang bekend zijn."

2. Oliehandel verstoren door Straat van Hormuz af te sluiten

Iran kan hiermee de oliemarkt in het hart raken. Ongeveer 20 procent van alle olie in de wereld wordt vervoerd via de Straat. Europa zou hierdoor extra hard worden getroffen, maar wereldwijd zouden de olieprijzen door het dak gaan.

Van Hooft denkt dat Iran hier ook problemen voor zichzelf ziet. "Als je de Straat van Hormuz afsluit, raak je ook de Golfstaten en China. Daardoor zou Iran alle steun van die bondgenoten verliezen."

3. Meer van hetzelfde

Blijft over wat al langer gebeurt. Iran kan de raketoorlog over en weer tegen Israël blijven voeren. Het land heeft ook veel ervaring met cyberoorlog en kan proberen Amerikaanse systemen plat te leggen.

Geen van beide keuzes zal worden gezien als harde vergelding, en zwakte uitstralen is het laatste wat Teheran wil. Te meer omdat president Trump inmiddels op zijn sociale medium Truth Social heeft geopperd dat het tijd is voor regimeverandering in Iran.

Dat kan worden gezien als een signaal aan Iraniërs om in opstand te komen tegen de machthebbers. Ondertussen durven steeds meer Iraniërs op sociale media de spot te drijven met de autoriteiten. Zo gaat op sociale media in Iran een foto rond van een man die met een doorzeefde pan op zijn hoofd door Teheran loopt. 'Iron Dome' staat erop, een verwijzing naar de zwakke luchtverdediging van Iran.

Een mogelijk scenario is dat Iran terugslaat, maar tegelijk via geheime kanalen met de Amerikanen afspreekt dat het bij een enkele, niet dodelijke tegenaanval blijft. En dat de twee landen daarna terugkeren naar de onderhandelingstafel.

Zo is het ongeveer gegaan na de Amerikaanse liquidatie van Qasem Soleimani, de leider van de Iraanse Revolutionaire Garde, in 2020. Maar het verschil met toen is dat Trump nu een harde eis stelt: Iran moet compleet stoppen met het verrijken van uranium. Met Amerikaanse en Israëlische verwijzingen naar een nieuw Iraans regime is het maar de vraag of Iran tot zo'n concessie is bereid.

Tegelijk met profvoetballer Quincy Promes hebben de Verenigde Arabische Emiraten nog een andere Nederlandse verdachte uitgeleverd. De man wordt verdacht van ondergronds bankieren en zat afgelopen vrijdag in hetzelfde vliegtuig uit Dubai naar Nederland.

Het Openbaar Ministerie maakte vandaag bekend dat ook deze 44-jarige verdachte op verzoek van Nederland is gearresteerd en uitgeleverd. Hij wordt gezien als de leider van een ondergrondse bank, die miljoenen aan crimineel geld verplaatste. Daarnaast verdenkt het OM de man van betrokkenheid bij een transport van bijna 300 kilo cocaïne.

Zijn zaak staat los van die van Promes, die in Nederland nog een straf van ruim zeven jaar cel open heeft staan, onder andere voor drugshandel. Wel heeft Nederland hen dus tegelijkertijd opgehaald in Dubai.

Berichtendienst

De vermoedelijke bankier werd daar al bijna twee jaar geleden aangehouden, maar nu pas overgedragen. De opsporingsdiensten kwamen hem op het spoor na de hack van berichtendienst Sky ECC, die door criminelen werd gebruikt om te communiceren. Ook twee broers van de man worden verdacht.

Ondergronds bankieren is een systeem waarbij contant geld in het ene land wordt ingeleverd en in het andere land wordt uitgekeerd. Zo kunnen criminelen hun misdaadgeld buiten het officiële bankensysteem houden. De bankiers krijgen hiervoor een commissie en houden onderling bij wie nog wat krijgt.

De 44-jarige verdachte heeft zowel de Libanese als de Nederlandse nationaliteit. De rechtszaak tegen hem en zijn broers staat gepland voor eind augustus.

De man die gistermiddag uit het water werd gehaald bij de Rijkerswoerdse Plassen, tussen Elst en Arnhem, is overleden. Volgens de politie gaat het om een 26-jarige Arnhemmer.

Duikers van de brandweer haalden de man aan het einde van de middag uit het water. Hij was gaan zwemmen, onder water verdwenen en daarna niet meer gezien.

Een omstander sloeg alarm en ging gelijk op zoek, maar kon de man niet vinden in het troebele water. Duikers van de brandweer wisten de man wel uit het water te halen. Hij overleed in het ziekenhuis, schrijft Omroep Gelderland.

Vier dodelijke slachtoffers

Hulpdiensten in Gelderland moesten afgelopen weekend nog twee keer uitrukken voor zwemmers in nood. Op zaterdag verdronk een jongen van 16 in Emst. In de Waal bij Ochten kwam een 29-jarige man uit Fijnaart om het leven.

In de Maas bij Lomm in Limburg verdronk gisteren een 31-jarige man uit Polen. De politie gaat uit van een noodlottig ongeval.

Op het Japanse Okinawa is de slag om het eiland herdacht, die kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog werd uitgevochten tussen Amerika en Japan. Exact tachtig jaar geleden gaven de Japanners zich over, na maandenlange felle gevechten.

De gouverneur van Okinawa zei bij de herdenking dat het belangrijk is om het verhaal over de slag en de blijvende impact te blijven vertellen, vooral in een tijd waarin de geopolitieke spanningen toenemen.

"Het is onze missie, als mensen die in het heden leven, om de realiteit en de lessen die we hieruit leren te bewaren en door te geven aan toekomstige generaties", zei gouverneur Tamaki bij de ceremonie op de plek waar de slag eindigde en een herdenkingsmonument staat. Ook premier Ishiba woonde de herdenking bij.

De slag om Okinawa was een van de hevigste en bloederigste WO II-gevechten tussen Japan en de VS. De Japanners verdedigden het eiland fel. Voor de Amerikanen was het eiland een springplank voor een eventuele invasie van de vier Japanse hoofdeilanden.

Okinawa ligt op zo'n 600 kilometer te zuidenwesten van het zuidelijkste hoofdeiland Kyushu.

Er vielen bij de slag naar schatting zo'n 200.000 doden in krap drie maanden tijd. Met afstand de meeste slachtoffers - ruim 188.000 - waren Japanners, onder wie een groot aantal burgers. Het Japanse leger dwong hen onder meer om te vechten en zelfmoord te plegen. Dat leidde tot gruwelijke taferelen.

Kamikaze-aanvallen

Ook voerden de Japanners op grote schaal kamikaze-aanvallen uit, om zo de Amerikanen - die fors in de meerderheid waren met zowel materieel als militairen - tegen te houden. Dat lukte uiteindelijk niet, maar zowel op zee, land als in de lucht werd er zwaar gevochten met forse verliezen aan beide kanten.

Krap twee maanden later kondigde keizer Hirohito de Japanse capitulatie aan, nadat de Amerikanen de steden Hiroshima en Nagasaki hadden gebombardeerd met atoombommen.

Na de oorlog hielden de Amerikanen Okinawa tot 1972 in bezit. Nog altijd heeft de VS meerdere militaire bases op het eiland. Er zijn tienduizenden Amerikaanse militairen gestationeerd.

Opruiende uitspraken

De herdenking van de slag komt kort nadat de Japanse premier Ishiba zijn excuses aanbood aan de gouverneur van Okinawa, omdat een van de partijgenoten van Ishiba opruiende uitspraken had gedaan over de inscriptie op een herdenkingsmonument op het eiland.

Dat monument is opgericht voor de studenten die aan het einde van de slag omkwamen of zelfmoord pleegden. De partijgenoot van Ishiba, Nishida, zei dat met de inscriptie de "geschiedenis wordt herschreven", door het Japanse leger de schuld te geven van de dood van de studenten en de Amerikanen aan te wijzen als bevrijders van Okinawa.

Verder waren volgens Nishida, die in zijn land al vaker ophef veroorzaakte met soortgelijke uitspraken over het Japanse oorlogsverleden, de geschiedenislessen over Okinawa "een zooitje". Okinawa-gouverneur Tamaki noemde de uitspraken van Nishida een "schandalige" verdraaiing van de geschiedenis.

"Verschroeiende hittegolf", "oranje waarschuwing", "leven in een openluchtoven" kopten Franse kranten afgelopen weekend. De temperaturen in een groot deel van Frankrijk bereikten een bijzonder vroege piek, een paar dagen achter elkaar. In zestien departementen gold code oranje vanwege extreme hitte.

Dit weekend begon de zomer officieel, en in Frankrijk werd meteen de eerste hittegolf van het jaar genoteerd. Er werden temperaturen gemeten tot aan 39 graden. En dat is vroeg.

De Franse hittegolf volgt bovendien op een opmerkelijk droog voorjaar. Zo was de maand mei in het noordwesten van Europa de droogste sinds recordjaar 1976, maakte de Europese klimaatdienst eerder bekend.

Waterstress

De Franse nationale weerdienst Méteo France stelt nu dan ook een groot tekort aan neerslag vast, vooral in de noordelijke helft van het land. "Deze hittegolf verergert de droogte, die inmiddels wijdverspreid is. De vegetatie is verzwakt. De waterstress voor planten loopt dit jaar in veel gebieden voor op vorig jaar."

Méteo France ziet dat hittegolven steeds vaker voorkomen en ook de periode waarbinnen hittegolven voorkomen rekt steeds verder op. De vroegste, net iets eerder dan die van afgelopen weekend, was die van juni 2022; in september 2023 kwam er opmerkelijk laat nog een hittegolf.

Net als bij ons is het vandaag in Frankrijk op de meeste plekken weer wat afgekoeld. Maar later in de week wordt in het zuiden opnieuw extreme hitte verwacht.

Nederland

In Nederland was het warme weer van de afgelopen dagen nog niet 'genoeg' om aan de hittegolfeisen te voldoen. Wel namen evenementen dit weekend allerlei hittemaatregelen. En ook hier hebben we een bijzonder droog voorjaar achter de rug.

In de grafiek van het neerslagtekort, die bijgehouden wordt door het KNMI, tikken we vandaag de lijn van recordjaar 1976 aan. In het westen van het land is het neerslagtekort het grootst. De verwachting is dat dat tekort de komende dagen iets minder wordt.

Spanje

Ook Spanje heeft de eerste hittegolf van het jaar al achter de rug. Wat daar opvalt, is dat er deze maand al zeven keer een temperatuur boven de 40 graden is gemeten. Verwacht wordt dat er snel nog meer van die dagen volgen. Tot enkele decennia geleden kwam dat in juni niet voor.

De maand juni is normaliter de meest gematigde van alle zomermaanden. Een natte bodem kan bovendien de warmte nog wat temperen. De grootste hitte komt meestal voor tussen half juli en half augustus.

Bij het festival op de Ring in Amsterdam van afgelopen weekend zijn een verkeersbord en hectometerpaaltjes gestolen. Dat bevestigt een woordvoerder van Rijkswaterstaat na berichtgeving van RTL Nieuws.

Volgens Rijkswaterstaat gaat het om naar schatting dertig voorwerpen, waarvan het grootste gedeelte bestaat uit hectometerpaaltjes, maar ook een bord met de maximale snelheid van 100 kilometer per uur.

Rijkswaterstaat zegt dat er voorafgaand aan het weekend foto's zijn gemaakt van de situatie op de ringweg en dat gisteren na afloop hetzelfde is gedaan. Daaruit bleek dat de paaltjes en het bord weg waren.

Tijdens festival Op de Ring werd onder meer een hardloopwedstrijd gehouden en vonden huwelijken en optredens plaats:

Ter ere van het 750-jarig bestaan van de stad Amsterdam was afgelopen zaterdag een deel van de A10 afgesloten voor het festival. Er waren naar schatting zo'n 200.000 mensen bij, nadat de ticketuitgifte in aanloop naar het weekend chaotisch was verlopen.

Op beelden op sociale media was al te zien dat mensen met borden en paaltjes rondliepen tijdens het festival. De woordvoerder van Rijkswaterstaat baalt van de situatie. "Het is een kostenpost. Dit hoort niet als je als festivalganger ergens te gast bent."

Hoeveel de kosten precies bedragen, is nog niet duidelijk. Ook is nog niet duidelijk of Rijkswaterstaat aangifte gaat doen vanwege de verdwenen borden.

100 kilometerbord vervangen

Voordat de ringweg gistermiddag weer openging voor het verkeer is gecontroleerd of dat veilig kon. Volgens Rijkswaterstaat bleek dat het geval, ondanks de verdwenen hectometerpaaltjes. Wel is het 100 kilometerbord direct vervangen.

De Franse overheid heeft bijna 6 miljard euro uitgegeven voor de Olympische Spelen die vorig jaar zomer in Parijs plaatsvonden. Dat staat in een eerste officiële raming van de Franse rekenkamer.

De rekenkamer meldt dat de uitgaven voor de organisatie alleen 2,77 miljard euro omvatten. Daarnaast is er aan infrastructuur nog eens 3,19 miljard euro uitgegeven.

In het verslag van de rekenkamer zijn ook de commentaren van de organisatoren van Parijs 2024 opgenomen. Zij betwisten de ramingen en stellen dat sommige uitgaven niet aan de Spelen kunnen worden toegeschreven.

Economische voordelen

Tony Estanguet, voormalig hoofd van het organiserend comité, zegt dat de rekenkamer heeft nagelaten "om de enige vraag te onderzoeken die zinvolle informatie zou kunnen opleveren voor het publieke debat". Dat is volgens hem de vraag hoeveel er zou zijn bespaard als de Spelen niet in Parijs waren gehouden.

"Het valt niet te ontkennen dat dit bedrag veel lager zou zijn dan de 6 miljard die de rekenkamer momenteel noemt", zegt hij. "Het organiserend comité schat dat dit bedrag niet hoger ligt dan 2 miljard euro, terwijl de verwachte economische voordelen van de Spelen naar verluidt drie tot vijf keer dat bedrag omvatten."

Ontbrekende gegevens

Het voorlopige verslag van de rekenkamer is gebaseerd op gegevens die beschikbaar waren op 31 maart 2025. De onderzoekers zeggen dat ze vanwege ontbrekende gegevens niet hebben kunnen analyseren wat de positieve of negatieve effecten op de economische activiteit of belastinginkomsten zijn geweest.

De publicatie van de raming van de rekenkamer hangt samen met de Olympische Winterspelen van 2030 die ook aan Frankrijk zijn toegewezen.

De Verenigde Staten zijn in de Israëlische oorlog met Iran gestapt. President Trump verbreekt hiermee een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes, want hij zou de 'vredespresident' worden die oorlogen beëindigt en geen nieuwe avonturen in het buitenland begint. Waarom heeft hij dan toch Iraanse doelen aangevallen en op basis waarvan heeft hij deze beslissing eigenlijk genomen?

In deze extra lange podcast vertelt oud-militair en hoogleraar krijgswetenschappen Martijn Kitzen over de zogenoemde operatie Midnight Hammer en de uitzonderlijke inzet van Massive Ordnance Penetrator-bommen (de 'bunkerbusters').

Hoe effectief zijn die, welke schade hebben ze aangericht en: wat lag er nou daadwerkelijk op de drie locaties in Iran die zijn aangevallen? Ook spreekt Kitzen over de (on)mogelijkheid om met louter militaire middelen een atoomprogramma uit te schakelen.

Amerika-deskundige Casper Thomas gaat in op de politieke implicaties. Trump heeft het Congres niet geraadpleegd, binnen zijn eigen partij wordt getwijfeld of deze stap verstandig was, hij heeft adviezen van de eigen veiligheidsdiensten over het Iraanse atoomprogramma terzijde geschoven en onduidelijk is of er een strategie aan deze aanvallen ten grondslag ligt.

Is er wel een plan of is dit in feite een soloactie van de president?

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Presentatie en montage: Elisabeth Steinz

Redactie: IJsbrand Terpstra

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag 20 minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en De Rooy: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door de NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.

Het atoomcomplex bij Fordo is opnieuw aangevallen, melden Iraanse staatsmedia. De ondergrondse nucleaire faciliteit werd afgelopen weekend ook al door de Verenigde Staten gebombardeerd. Rond het middaguur bevestigde Israël de bombardementen vandaag te hebben uitgevoerd.

Volgens het hoofd van de VN-atoomwaakhond Rafael Grossi heeft het Amerikaanse bombardement van afgelopen weekend waarschijnlijk grote schade aangericht. "Gezien de zwaarte van de gebruikte bommen en de extreme gevoeligheid voor trillingen van de centrifuges, zal er zeer omvangrijke schade zijn ontstaan", zei hij.

Het complex in Fordo zit diep onder de grond. Amerika gebruikte bij die aanval zogeheten bunker busters; zware bommen die tot diep in de grond doordringen voordat ze ontploffen. Welke wapens er bij de aanval vandaag zijn gebruikt, is niet duidelijk.

Evin-gevangenis geraakt

Israël voerde vandaag opnieuw aanvallen uit op Teheran. Daar is de poort van de beruchte Evin-gevangenis verwoest. Op door de NOS geverifieerde beelden is te zien dat er een groot gat is geslagen in het complex, waar veel politieke gevangenen zitten.

Het Israëlische ministerie van Defensie bevestigt de aanvallen en zegt dat er ook een hoofdkwartier van de Basj doelwit was, een onderdeel van de Iraanse Revolutionaire Garde. Minister Katz spreekt van aanvallen met een "ongekende kracht".

Volgens het Iraanse persbureau ILNA en nieuwszender Al Jazeera zijn in Teheran een universiteitsgebouw en een gebouw van de staatstelevisie geraakt van waaruit live-uitzendingen worden gemaakt. Het is nog niet duidelijk hoeveel slachtoffers bij de nieuwe aanvallen zijn gevallen.

Iraanse drones en raketten

Andersom heeft Iran vanochtend ook weer Israël gebombardeerd, volgens Iraanse staatsmedia met tientallen drones. Ook zouden er raketten zijn gebruikt, die volgens Israël grotendeels door de luchtverdediging onschadelijk zijn gemaakt.

De Israëlische zusterorganisatie van het Rode Kruis zegt dat er in het noorden en midden van het land projectielen zijn neergekomen. Voor zover bekend zijn er geen slachtoffers gevallen.

Nederlandse militairen weg

De Nederlandse landmacht meldt dat 70 van de 145 Nederlandse militairen van 11 Luchtmobiele Brigade die in Irak waren gestationeerd, onderweg zijn naar Nederland. Ze zijn inmiddels aangekomen in Jordanië. Volgens demissionair minister van Defensie Brekelmans reizen ze later vandaag door naar Nederland.

De Nederlanders, die in Irak onder anderen NAVO-adviseurs vervoeren en beveiligen in en rond de hoofdstad Bagdad, hadden eigenlijk enkele dagen geleden al moeten vertrekken omdat hun missie erop zit. Ze konden niet weg, omdat het luchtruim van Irak is gesloten vanwege de oorlog tussen Israël en Iran.

Een aantal prominente PvdA'ers zegt het partijlidmaatschap op vanwege een voorstel voor een wapenembargo tegen Israël en de onrust die erover is ontstaan. Oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet, oud-Kamerlid Lutz Jacobi en oud-wethouder Reshma Roopram hebben hun lidmaatschap opgezegd.

In totaal hebben 350 PvdA'ers en 140 leden van GroenLinks hun lidmaatschap opgezegd, zo maakt het partijbureau van de PvdA bekend. Tegelijkertijd hebben zich afgelopen weekend bij beide partijen elk ruim 1000 nieuwe leden gemeld. Hoeveel mensen daarvan lid zijn (geworden) van beide partijen is niet bekend; het aantal zogenoemde dubbellidmaatschappen wordt niet geteld.

De Kamerfractie van GroenLinks-PvdA stelde vorige week voor in de Kamer om een tijdelijk volledig wapenembargo in te stellen. Daarmee zou ook de levering van onderdelen voor de luchtverdediging van Israël worden gestopt, de zogenoemde Iron Dome.

Het voorstel leidde tot beroering, binnen en buiten de partij. In de Tweede Kamer haalde het voorstel geen meerderheid. Op het congres in Nieuwegein van afgelopen zaterdag schaarde een grote meerderheid zich er wel achter.

'Onfatsoenlijk'

Rond het gezamenlijke congres van PvdA en GroenLinks liepen de spanningen op rond het onderwerp. Een ruime meerderheid van de leden stemde op het congres in met het wapenembargo; een motie van een aantal PvdA'ers onder wie Verbeet om het plan te verwerpen werd weggestemd.

Verbeet is ongelukkig met hoe het eraan toe ging. Ze schrijft in haar opzeggingsbrief aan PvdA-voorzitter Esther-Mirjam Sent dat ze zich "niet meer thuis" voelt bij de partij vanwege de "onfatsoenlijke gang van zaken".

Volgens Verbeet zijn er met het embargovoorstel willens en wetens "Joodse en niet-Joodse partijgenoten" diep geraakt en bang gemaakt. Ook is er volgens haar niet ingegrepen op het congres toen er "boe" werd geroepen naar degenen die tegen een wapenembargo waren. "Ik ben diep gekwetst en verbijsterd dat niemand van u ingreep. Of was dit misschien de bedoeling?"

'Gejoeld en weggezet'

Roopram en Jacobi zegden hun lidmaatschap om vergelijkbare redenen op. "De Partij van de Arbeid is dood", schrijft Roopram, die wethouder was in Barendrecht. "Er werd gejoeld, oud-Kamervoorzitter Gerdi Verbeet werd weggezet", zei Jacobi gisteren tegen De Telegraaf. "Ik heb voor mijzelf besloten: ik wil hier écht niet meer bij horen."

De drie opstappers zijn overigens ook allemaal tegen de ophanden zijnde fusie van GroenLinks en PvdA. Andere prominenten die zich tegen de Israëlkoers keerden, zoals oud-partijleider Ad Melkert en oud-voorzitter Hans Spekman, zijn nog wel lid van de partij.

Naast het drietal is er ook een aantal minder bekende opstappers. Bij GroenLinks stopt Paola Vonk als voorzitter van de afdeling Den Bosch. Ze spreekt van een "blamage" op het congres. En de fractievoorzitter van de PvdA in de Utrechtse Staten, Hans Adriani, heeft laten weten zijn partijlidmaatschap op te zeggen.

Rob Oudkerk, voormalig PvdA-wethouder in Amsterdam, hint op de oprichting van een nieuwe partij. "Ik heb mijn lidmaatschap van GroenLinks-en-wat-er-van-de-PvdA-nog-over-is nog niet opgezegd. Dat gaat wel gebeuren. Op een door meerderen gekozen moment, met een perspectief voor de toekomst."

Het afsluiten van meerdere wandel- en fietspaden op de Veluwe heeft ertoe geleid dat enkele vogelsoorten terug zijn in het gebied. Dat blijkt uit voorlopige resultaten van Sovon, dat in opdracht van de provincie Gelderland onderzoek doet naar kwetsbare vogelsoorten in recreatiegebieden.

Rob Vogel van vogelonderzoeker Sovon kijkt naar het effect van menselijke aanwezigheid op broedvogels in Natura 2000-gebieden. "We monitoren de ontwikkeling van specifieke soorten, op plekken waar maatregelen zijn genomen én op locaties waar het gebruik nog vrij is. Door die gegevens naast elkaar te leggen, ontstaat een duidelijk beeld van wat wel en niet werkt", legt hij uit bij Omroep Gelderland.

Elke drie weken worden 's ochtends vogels geteld op dezelfde route op de Zilvensche Heide. De onderzoeker spreekt nu van "voorzichtig herstel" in het gebied, met name bij bodembroeders als de boomleeuwerik en de nachtzwaluw. "We weten dat deze vogels pas terugkeren naar hun nest als de rust is weergekeerd. In sommige gevallen proberen ze zelfs mensen bij hun broedplek weg te lokken. Door paden af te sluiten verdwijnt die verstoring en ontstaat er ruimte voor terugkeer."

Behoorlijke verandering

Boswachter Clara Wilken van Geldersch Landschap en Kastelen snapt dat de afsluitingen vervelend kunnen zijn voor bezoekers. "Voor sommige mensen is het een behoorlijke verandering. Zeker als een pad waar je al jaren wandelt ineens verboden terrein wordt. Dan voelt het alsof er een stukje van je eigen achtertuin verdwijnt."

De meeste recreanten zijn echter begripvol, zegt Wilken. "Als je mensen vertelt over de kwetsbaarheid van broedende vogels en hoe verstoring dat bedreigt, ontstaat er meestal wel draagvlak. Niet iedereen is meteen blij, maar de meeste mensen houden zich keurig aan de regels."

Het onderzoek naar de broedvogels loopt nog. De komende jaren moet duidelijk worden welke maatregelen het meest effectief zijn en voor welke soorten extra stappen nodig zijn. "Iedereen wil van de natuur genieten", zegt hij. "Maar sommige bezoekers hebben veren. En die hebben rust nodig."

Inwoners van een aantal dorpen aan de grens van Overijssel met Duitsland ervaren overlast van de toename van vrachtverkeer. De vrachtwagens vermijden de grenscontrole op de snelweg en rijden daarom door de dorpen. Dat zet de leefbaarheid onder druk, zegt burgemeester Jeroen Diepemaat van Losser.

De Duitse grenscontroles zijn in september 2024 ingevoerd, onder meer om illegale immigratie tegen te gaan. "Sinds de grenscontroles gestart zijn, merk je dat het veel verkeersdruk oplevert op de kleinere grensovergangen", zegt Diepemaat tegen RTV Oost.

"De vaste controlepost staat langs de A1, maar het verkeer zoekt een andere weg. Het verkeer gaat door Glane, door Overdinkel en door de andere overgangen bij De Lutte", zegt Diepemaat. "De wegen zijn daar minder op berekend. We hadden nou juist die A1 als mooie route om Duitsland in te gaan."

Paula Gerritsen, inwoner van Glane en lid van de dorpsraad: "Dit dorp is niet ingericht op zoveel extra verkeer", vertelt ze.

'Moeten toch wat'

De grenscontroles veroorzaken dagelijks files op de A1 en die vermijden transportbedrijven liever. "We sturen actief op het vermijden van files", zegt Jules Menheere, directeur van Vos Transport. "Als we zien dat er files staan, proberen we eromheen te rijden. Bijvoorbeeld via de N35 bij Enschede, of anders bovenlangs door Nederland en dan daar de grens over. Dus het is te doen, maar we zijn niet blij met de grenscontroles."

"We pakken meestal de alternatieve route over de N35 bij Enschede", zegt André Pluimers, directeur van Bolk Transport. "We hebben niet zoveel last van de controles, omdat we via binnendoorweggetjes bij De Lutte de grens over gaan", aldus een woordvoerder bij Mastenbroek Transport.

Burgemeester Diepemaat neemt de transportsector dat niet kwalijk. "Ze moeten toch wat", zegt hij. "De doelstelling was om de illegale immigratie tegen te gaan. Je ziet zowel in de Nederlandse als in de Duitse cijfers dat dat er eigenlijk nauwelijks uitgehaald wordt. Dus in die zin is het niet zo heel effectief."

Andere plekken

De Duitse politie noemde de grenscontroles zelf eerder wel succesvol. Zo zouden er in één maand tijd 1419 mensen tegengehouden die geen geldige papieren bij zich hadden, onder wie migranten. Diepemaat: "Maar dat gebeurt vooral aan de grens met Oostenrijk en Tsjechië, niet hier".

Het stoort Paula Gerritsen vooral dat er permanent wordt gecontroleerd op de A1, maar niet op andere plekken. Ze zou het liefst óveral grenscontroles zien, dus ook op die kleine overgangen zoals in Glane. "Dan zorg je ervoor dat mensen deze plek gaan mijden en het minder druk wordt."

Burgemeester Diepemaat: "Mijn pleidooi zou zijn: zet de capaciteit in op de grensoverschrijdende politieteams die er al zijn, zorg dat die samenwerking goed versterkt wordt en doe dat op meer plekken dan alleen op de grens bij De Lutte."

Een klok uit het Zeeuwse Goes die tijdens de Tweede Wereldoorlog op de bodem van het IJsselmeer belandde, blijkt jaren geleden te zijn gered door een inwoner van het Drentse Hijken. Hij heeft daar nu een prominente plek in de klokkenstoel gekregen.

Cees Vermeeren, voorzitter van de Stichting Klokkenstoel Hijken, deed een half jaar lang onderzoek naar de historie van de klok. Eigenlijk kon hij niet geloven dat de klok echt zo'n bijzondere geschiedenis had. "Ik dacht altijd: wat een broodjeaapverhaal. Maar nu is het voor mij honderd procent zeker", zegt de inwoner van het dorp tegen RTV Drenthe.

Vermeeren ontdekte dat de klok vanaf 1930 onderdeel uitmaakte van de 47 klokken in de gemeentelijke toren van Goes. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn die allemaal weggehaald omdat de Duitse bezetters het brons wilden omsmelten voor wapens.

Boven water

Er bestaan twee verhalen over hoe de klokken uit Goes daardoor op de bodem van het IJsselmeer eindigden, ontdekte Vermeeren. "Het ene verhaal is dat een clubje mensen van het kerkbestuur naar Friesland onderweg was met vijf klokken en dat het bootje is gezonken. Het andere verhaal is dat de complete vracht met klokken al door de Duitsers gevorderd was en dat men de boot liet zinken om te voorkomen dat ze naar Duitsland gingen."

Bij de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 kwamen de klokken weer tevoorschijn, zegt Vermeeren. Twintig jaar later, in 1962, werden enkele geveild. "De Gereformeerde Kerk van Hijken heeft de klok toen gekocht."

Sindsdien luidde de Zeeuwse klok tijdens begrafenissen en de kerkgang in het Drentse dorp. Toen de kerk in 2014 sloot, is nog gekeken of de klok in de klokkenstoel kon komen te hangen. "De klok van Goes was te klein, die paste niet en is toen uit beeld verdwenen. We hebben een grotere klok aangeschaft en die hangt sinds 2016 in de stoel."

Bewaard

Een dorpsgenoot nam de klok mee toen die bij de oud-ijzerboer belandde. Toen de man vorig jaar overleed, is de klok geërfd door een andere familie in het dorp. Vanwege de 80-jarige bevrijding van het dorp besloot Vermeeren op zoek te gaan naar de klok en de bijbehorende geschiedenis.

Hij wilde heel graag dat de klok zou terugkomen in de gemeenschap. De eigenaren hebben de klok nu in bruikleen gegeven aan de stichting. Omdat de klok zo'n unieke reis heeft afgelegd, heeft hij nu alsnog een plek in de klokkenstoel van het dorp gekregen.

De klok uit Goes hangt nu in Drenthe:

Tijdens het dorpsfeest afgelopen weekend is de klok feestelijk onthuld. De klepel is vastgezet, dus luiden doet hij niet meer. "De klok werd nog wel eens als kwajongensstreek op zaterdagnacht geluid in het dorp. We willen voorkomen dat omwonenden er last van krijgen."

Vermeeren vindt niet dat de klok eigenlijk terug zou moeten naar Goes. "Wij hebben hem ooit gekocht, hij hoort hier."

Beveiligers in en rond Den Haag hebben tot nu toe al tientallen drones in beslag genomen vanwege een verbod rond de NAVO-top daar. Tot en met woensdag mag geen enkele drone de lucht in, maar niet iedereen houdt zich daaraan.

In een straal van ruim 16 kilometer rond Den Haag geldt sinds afgelopen woensdag een compleet verbod op vliegen met drones. In een kleiner deel geldt het verbod tot en met vrijdag. Hoewel je normaal ook niet zo maar overal met een drone mag vliegen, wordt er nu veel strenger gehandhaafd.

Ook professionele drones, bijvoorbeeld die waarmee luchtvaartmaatschappijen hun vliegtuigen inspecteren, moeten aan de grond blijven. Alleen drones van de politie of van Defensie mogen met expliciete toestemming de lucht in.

"Het is allemaal voor de zekerheid", zegt Katja van Bijsterveldt, luchtvaartofficier bij het Openbaar Ministerie. "Aan de buitenkant kunnen wij niet zien wat de intentie van een drone is."

'Uit de lucht schieten'

Om de apparaten op te sporen werken politie en Defensie met allerlei detectieapparatuur, zoals radars. De opsporingsdiensten weten welke drones wél toestemming hebben en kunnen dus zien welke niet in de lucht thuishoren.

Als ze er zo een vinden, wordt die weggehaald. "Natuurlijk kan dat door de dronevlieger op de schouder te tikken", legt Van Bijsterveldt uit. "Maar we kunnen ook het signaal jammen, zoals dat heet."

In dat geval wordt de frequentie tussen de drone en de controller geblokkeerd, waardoor de drone gedwongen landt. Op die manier kan ook de besturing van de drone overgenomen worden. "En in het ergste geval mogen we een drone met een vuurwapen uit de lucht schieten."

Boetes en inbeslagnames

In de meeste gevallen wordt de drone in beslag genomen, zoals nu al tientallen keren is gebeurd. De vlieger kan een boete krijgen, de drone definitief kwijtraken, en afhankelijk van de overtreding kan er ook een dagvaarding volgen.

"Op de weg is het allemaal heel duidelijk wat de beperkingen zijn," zegt Van Bijsterveldt, "maar in de lucht zijn die er ook. Het kan allemaal ontzettend onschuldig zijn, maar ook hobbyvliegers moeten hun drone gewoon even laten staan."

Bij Russische aanvallen op Oekraïne zijn negen doden gevallen en meerdere mensen gewond geraakt. De meeste slachtoffers vielen in de hoofdstad Kyiv, daar waren zes doden.

Volgens persbureau AP werden er woonwijken en ziekenhuizen geraakt door drones en raketten. Het hardst geraakt werd een appartementencomplex van vijf verdiepingen in Kyiv, dat instortte.

Zes bewoners kwamen om het leven. Uit een naastgelegen gebouw dat werd geraakt kon een zwangere vrouw gered worden.

In Tsjernihiv, ten noorden van Kyiv, werden twee mensen gedood. In Bila Tserkva, ten zuidwesten van de hoofdstad kwam nog iemand om het leven.

Zelensky: druk op Rusland opvoeren

Volgens de Oekraïense luchtmacht gebruikte Rusland 352 drones en 16 raketten afgelopen nacht. Burgemeester Klytsjko zegt te hopen dat het dodental niet verder oploopt. Reddingswerkers zijn nog aan het zoeken naar mensen onder het puin.

President Zelensky zegt dat een deel van de drones afkomstig is uit Iran en dat er ook ballistische raketten uit Noord-Korea zijn gebruikt. Hij is vandaag in Londen voor overleg met westerse 'partners'. "We zullen onderhandelen over nieuwe en krachtige stappen om de druk op Rusland op te voeren om te stoppen met deze aanvallen."

Zelensky zal daarna doorvliegen naar Nederland. Hoewel Oekraïne geen lid is van de NAVO, is hij door NAVO-baas Rutte uitgenodigd voor de top in Den Haag die morgen begint.

Tweede grote aanval

Afgelopen dinsdag werd Kyiv ook al zwaar geraakt door Russische drones en raketten. Daarbij vielen toen 28 doden, de dodelijkste aanval van het jaar op de Oekraïense hoofdstad.

Zelensky sprak toen van "puur terrorisme". In Kyiv werd een dag van nationale rouw afgekondigd.

Vluchtelingen moeten buiten de grenzen van Europa asiel aanvragen. Daarvoor pleit D66-leider Jetten in een interview met het AD. "Het huidige migratiesysteem is stuk", zegt Jetten. "Van migratie die ons overkomt, zullen we naar migratie moeten die we zelf in de hand hebben."

D66 verandert hiermee de koers over migratie. De partij wil naar een 'Canadees migratiemodel', waarbij asielaanvragen buiten de EU worden afgehandeld. Asielzoekers die zichzelf hier melden zouden dan dus niet moeten worden toegelaten.

Wel zou de mogelijkheid moeten blijven bestaan om asielzoekers uit te nodigen hierheen te komen. Dat laatste gebeurt nu al op kleine schaal via VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.

'Gevaarlijke tochtjes'

Jetten stelt dat er in Nederland al te lang tevergeefs wordt gesproken over ander migratiebeleid. "Dat is slecht nieuws voor Nederlanders die overlast ervaren van mensen die hier eigenlijk niks te zoeken hebben. Maar het is ook slecht nieuws voor vluchtelingen die vastzitten in ellenlange procedures of gevaarlijke tochtjes met bootjes over de Middellandse Zee moeten maken."

Volgens de D66-leider moeten middenpartijen als de zijne de migratiediscussie "niet overlaten aan de flanken". Hij benadrukt verder dat mensen binnen zijn partij de koerswijziging "spannend" vinden, maar tegelijk "noodzakelijk". "Want doorgaan op de huidige weg kan ook niet."

Het idee van D66 om asielaanvragen niet in de EU te behandelen is niet nieuw. In het EU-migratiepact, dat over een jaar in werking moet treden, staat ook dat asielzoekers aan de buitengrenzen gescreend moeten worden.

'Eindeloze overlast'

In 2015 kwam de VVD met een plan om asielzoekers alleen nog op te vangen in de eigen regio. Op dat idee kwam destijds kritiek, omdat het in strijd is met internationale verdragen. Het Vluchtelingenverdrag bijvoorbeeld schrijft voor dat iedereen die zich in Nederland meldt als vluchteling, een asielaanvraag moet kunnen indienen.

Volgens Jetten moet er dan ook worden gekeken naar het aanpassen van verdragen. Volgens hem is er in steeds meer landen discussie dat dit soort verdragen "rijp zijn voor modernisering".

De D66-leider erkent dat het aanpassen van verdragen veel tijd kost en pleit ervoor om in de tussentijd strenger op te treden tegen asielzoekers die overlast geven. "Aso's die eindeloze overlast veroorzaken en hier niks te zoeken hebben, moeten naar een gesloten opvang", zegt Jetten tegen AD. "Je komt wel naar een land met liberale waarden. Als je die niet respecteert, dan mag je ook rechten verliezen."

De belangrijkste vergadering tijdens de NAVO-top in Den Haag staat gepland op woensdagochtend. Dan komen alle regeringsleiders van de NAVO samen en wordt er tweeënhalf uur achter gesloten deuren gesproken.

In de marge daarvan is op dinsdag een belangrijke top binnen de NAVO-top. Dan komen de defensieministers van de NAVO-landen samen met experts en het bedrijfsleven in het zogeheten Defense Industry Forum. Belangrijkste hoofdpunt: hoe kan de NAVO beter samenwerken met de industrie.

Minister Brekelmans van Defensie is de gastheer van de top, samen met werkgeversorganisatie VNO-NCW. Er zijn meer dan 400 mensen uitgenodigd.

Grote jongens

Het defensieforum is pas sinds vorig jaar een officieel onderdeel op de NAVO-top. Heel veel aandacht kreeg de bijeenkomst toen niet. Er werd onder meer veel gesproken over steun aan Oekraïne. Ook werd er door toenmalig NAVO-baas Jens Stoltenberg een deal gesloten om meer raketten aan te schaffen.

Wat er dit keer precies op de top besproken zal worden en wie er - naast de bewindslieden - allemaal aanwezig zullen is niet bekendgemaakt. Wel wordt er aangenomen dat grote spelers uit de industrie zoals de Nederlandse scheepsbouwer Damen Shipyards en defensiebedrijf Thales aanwezig zullen zijn. Ook jongere bedrijven zoals Avy en Fiber Optics, die actief zijn in de drone-industrie, zullen een uitnodiging hebben gekregen.

Deals zullen er niet gesloten gaan worden, maar voor de defensie-industrie is het van belang om te weten waar de NAVO heen wil en waarin geïnvesteerd in moet worden. Aan de andere kant is het voor de NAVO goed om te weten wat er al op de markt is. Volgens experts is de top vooral bedoeld om banden op te bouwen, te netwerken en te kijken hoe er samengewerkt kan worden.

Meer geld naar defensie

Voor het eerst in jaren worden de defensiebudgetten flink verhoogd. Naar verwachting zullen de regeringsleiders aanstaande woensdag instemmen met het verhogen van de NAVO-norm naar vijf procent van het bruto binnenlands product. Er komt dus meer geld beschikbaar voor de defensie-industrie, wat de top interessant maakt.

"Eigenlijk zijn er een aantal dingen belangrijk", legt defensie-expert Tim Sweijs van The Hague Centre for Strategic Studies uit. "De defensieproductie moet gestimuleerd worden om gaten op te vullen. Daarbij is het van belang dat de financiering geregeld wordt."

In Nederland krijgen nog lang niet alle bedrijven die in de defensie-industrie werken gemakkelijk een lening van de bank. "Niet alleen kleine bedrijven hebben daar last van, ook grote." Banken zijn terughoudend als het gaat om defensie en wapens. Ook zijn ze bang dat het de investering niet waard is omdat de kans aanwezig is dat er op korte termijn weer vrede is en dat de defensie-industrie dan niet meer zo hard nodig is.

Sweijs legt uit dat de NAVO-lidstaten gezamenlijk militair materieel willen aankopen. Op papier een slim plan, maar het kan ook voor frictie zorgen. "Een land als Frankrijk wil natuurlijk dan zijn eigen industrie behartigen, maar dat geldt ook voor het Verenigd Koninkrijk of Duitsland. Er is dus echt een politiek spel en moed voor nodig om tot een akkoord te komen."

Een ander belangrijk punt op de top is hoe de NAVO-landen op defensiegebied hun innovatie gaan versnellen. "In Europa, maar ook de VS gaat dat heel traag", zegt Sweijs. "Iets kan zo 15 jaar duren. Terwijl we bij de oorlog in Oekraïne zien dat het maken van een zeer snelle aanpassing van groot belang is. De NAVO moet durven nieuwe systemen te ontwikkelen in plaats van alleen te vertrouwen op de systemen waar je in de twintigste eeuw ooit mee begon."