Een op de drie huishoudens kan overstromingsschade niet betalen, ook na vergoeding door de verzekering en compensatie, waarschuwt het Centraal Planbureau (CPB) in een rapport. Hoewel in Nederland de kans op een overstroming nog steeds klein is, neemt het risico toe door klimaatverandering - en daarmee ook de kosten voor overheden en verzekeraars.
Maar ook die van huishoudens dus, omdat niet alles door de verzekering wordt gedekt of door de overheid gecompenseerd. Die kosten, bijvoorbeeld omdat een verzekeraar de dagwaarde terugbetaalt en niet de nieuwwaarde, kunnen oplopen tot bedragen tussen de 12.000 en 65.000 euro. Niet iedereen kan dat zomaar betalen.
Gevolgen van klimaatverandering
Hoge rivierstanden, zeespiegelstijging en extreme lokale neerslag: alle drie zijn het gevolgen van klimaatverandering en alle drie leiden ze tot een verhoogde kans op overstromingen. Die kunnen leiden tot schade, en die is niet altijd te verzekeren.
Begin dit jaar sloeg een internationale verzekeraar alarm omdat natuurrampen in 2024 voor 270 miljard euro aan schade hadden veroorzaakt. Minder dan de helft van dat bedrag was verzekerd. Met het toenemende extreem weer door klimaatverandering zal verzekeren alleen maar duurder en lastiger worden. En dus leidt dat tot extra lasten voor overheden, verzekeraars en onvermijdelijk ook voor huishoudens.
Hogere premies
De grote vraag is: wie gaat dat betalen? De (lokale) overheid? Na een door valwind aangerichte ravage in Leersum sprong de Rijksoverheid niet financieel bij. De aandacht was al weer gevestigd op de overstromingen in Limburg, een paar weken later. (Media-)aandacht en omvang van een ramp spelen dus een rol bij compensatie, oordeelden onderzoekers.
Gaan alle verzekerden meebetalen via hogere premies? Dat is eigenlijk het systeem dat we nu hebben. Iedereen via belastingen of verhoogde premies laten bijdragen heeft maatschappelijke voordelen, zegt het CPB, en volgens onderzoek heeft dat ook de voorkeur van de meeste Nederlanders. Zo blijven verzekeringen in risicogebieden betaalbaar.
Maar het is geen vanzelfsprekendheid. Er zijn al landen waar regio's onverzekerbaar zijn verklaard. Ook herverzekeren wordt door de grotere schade in de toekomst lastiger. Herverzekeren houdt in dat verzekeraars zich weer bij andere verzekeraars verzekeren.
Geen keuze
Nog een nadeel: deze collectieve aanpak leidt ertoe dat individuele huishoudens minder redenen hebben om hun schade te beperken. Het CPB schrijft: "Door verzekeringspremies of hypotheekrentes naar risico te differentiëren, kunnen huishouden gestimuleerd worden maatregelen te nemen zoals een waterbestendige vloer, verhoogde elektrische installaties, drempels en dorpels." Ook oppert het CPB om wonen en bouwen in hoogrisicogebieden door prijsprikkels minder aantrekkelijk te maken.
Dat is dus ook een optie: de belasting of premie voor bewoners in een risicogebied verhogen. Enerzijds kun je stellen dat mensen kiezen om in een risicogebied te wonen en daar dus extra voor moeten betalen. Aan de andere kant kan je je afvragen of iedereen die keuze wel heeft.
Hoe zit het bijvoorbeeld met socialehuurwoningen, waarbij mensen vaak geen keuze hebben waar ze gaan wonen? Dat laatste bleek het geval in de wijk Pathmos in Enschede, waar bewoners een jaar na zware wateroverlast nog steeds hun woning niet in kunnen.
Windstoten en valwinden
Nu betaalt iedereen in Nederland mee, ongeacht het individuele risico. Tegemoetkomingen van de Rijksoverheid worden betaald vanuit de Wts, de Wet tegemoetkoming schade bij rampen, waaraan alle belastingbetalers bijdragen. En verzekeraars passen, voor zover het CPB weet, hun premies niet aan op postcode.
Maar zoals bovenstaande voorbeelden laten zien, leidt deze collectieve aanpak voor bewoners niet altijd tot de juiste aanpak. Er zijn nog steeds mensen in Enschede, Leersum en Valkenburg die hun huis niet in kunnen.
Ook vroegen onderzoekers vorig jaar om verduidelijking van die Wts: waarom valt waterschade er bijvoorbeeld wel onder en windschade niet? Terwijl in de toekomst windstoten en valwinden bij buien waarschijnlijk sterker worden door klimaatverandering.
En zoals het CPB constateert blijft er ook bij deze collectieve aanpak een mate van kwetsbaarheid, omdat niet alle schade vergoed wordt.