Een langslepende belastingkwestie met in de hoofdrol een van de bekendste zakenmannen van Italië kreeg gisteren een voorlopig einde: John Elkann, telg uit Fiat-familie Agnelli, krijgt een taakstraf van tien maanden aan zijn broek. Ook moet hij liefst 183 miljoen euro terugbetalen aan de Italiaanse fiscus.
Het is een zaak die een van de bekendste en rijkste families van Italië tot op het bot heeft verdeeld. Elkann is de bestuursvoorzitter van de Frans-Italiaanse automultinational Stellantis, het bedrijf dat in 2021 ontstond na een fusie van Fiat-Chrysler en PSA Peugeot.
In de deal die Elkann gisteren sloot met justitie, worden zijn broer Lapo en zus Ginevra van verdere rechtsvervolging ontslagen.
Familievermogen
De zaak draait om de erfenis van Elkanns grootmoeder, Marella Caracciolo. Zij overleed in 2019 en liet een vermogen na van een slordige miljard euro. Dat vermogen werd ooit opgebouwd door Fiat-icoon Gianni Agnelli, de man van Marella en dus de opa van Elkann.
Doordat oma Caracciolo officieel in Zwitserland woonde, hadden de gebroeders Elkann het vermogen via het Zwitserse recht geplaatst in een trust op de Bahama's. Daardoor waren de gebroeders Elkann ervan overtuigd dat zij geen erfbelasting hoefden te betalen aan de Italiaanse staat.
De Italiaanse justitie dacht daar anders over. Hoewel Elkanns grootmoeder officieel in Zwitserland woonde, was dat adres fictief en woonde ze in werkelijkheid gewoon in Italië. Dus moesten de Elkanns 'gewoon' 4 procent van dat immense vermogen als erfbelasting aan de Italiaanse staat betalen.
'Geen erkenning van schuld'
Het Openbaar Ministerie in Turijn beschuldigde de familie van fraude, eiste 284 miljoen euro en dreigde met strafvervolging. De zaak kwam gisteren tot een ontknoping, toen de advocaten van de Elkann-broers een deal sloten met justitie om die vervolging, en dus eventueel een gevangenisstraf, te voorkomen.
De woordvoerder van de familie zei direct dat de deal geen erkenning was van schuld, "zelfs niet stilzwijgend of gedeeltelijk". John Elkann verklaarde dat deze beslissing "de snelle definitieve afsluiting is van een pijnlijke zaak".
Vete
De erfeniskwestie is ook aanleiding van een langlopende ruzie tussen Margherita Agnelli, dochter van Gianni Agnelli, en haar drie kinderen John, Lapo en Ginevra. Zij zwengelde de strafzaak in Turijn aan en tussen haar en de drie Elkanns lopen ook nog twee civiele zaken: een in Italië en een in Zwitserland.
"De zaak is nog niet afgelopen", zo reageerde Margherita strijdbaar op de deal in Turijn. "John is schuldig."
Volgens de rechtse krant Il Giornale is het akkoord het bewijs dat Margherita gelijk had en dat er wel degelijk een frauduleus plan bestond om de fiscus om de tuin te leiden. "De stukken puilen uit van verwijzingen naar John Elkann", schrijft de krant. "Zijn afkorting, JE, wordt vaak geciteerd als voortzetter van de plannen van zijn opa om een buitenlands kapitaal te creëren."
Gianni Agnelli
De Italiaanse politiek is opvallend stil over deze kwestie. Het vermogen waarvan de Italiaanse overheid een deel wil, en nu ook krijgt, is het persoonlijk vermogen van Gianni Agnelli, Elkanns grootvader en de man die van autoconcern Fiat een miljardenbedrijf maakte.
Al in de jaren 80 van de vorige eeuw kocht hij andere Italiaanse automerken als Lancia en Alfa Romeo op en bracht die onder de vleugels van de grootste autobouwer van Italië. Daarmee stond Agnelli, die door zijn rechtendiploma de bijnaam l'Avvocato had, aan de wieg van wat nu Stellantis is.
Gianni Agnelli was in de jaren 60 en 70 een internationaal bekend figuur. Hij was een playboy die zijn dure horloges over het manchet van zijn overhemd droeg, zodat die net onder de mouw van zijn jasje vandaan piepten. Hij was ook een beroemdheid in de sportwereld als eigenaar van onder meer voetbalclub Juventus en Formule 1-team Ferrari.
De familie Agnelli was in die tijd de ongekroonde koninklijke familie van Italië. Zij bepaalden het ritme in hun thuisstad Turijn: restaurants en cafés gingen vroeg dicht, omdat de Fiat-medewerkers weer op tijd in de fabriek moesten zijn. Ook hadden ze toegang tot de hoogste politieke kringen in Rome.
Om het gezicht van de Agnelli's nog enigszins te redden, gaat kleinzoon John Elkann nu tien maanden lang "maatschappelijk nuttig werk" verrichten. Wat dat werk precies gaat inhouden, is nog niet helemaal duidelijk. Zeer waarschijnlijk zal hij zich de komende maanden melden in een verzorgingshuis of in een opvangcentrum voor drugsverslaafden.
