NOS Nieuws - Algemeen

In Zuid-Korea zijn drie mensen om het leven gekomen door verstikking in een autofabriek. Het gaat om drie onderzoekers die in de zuidoostelijke stad Ulsan een rijtest uitvoerden bij Hyundai. Hoe het drietal om het leven is gekomen wordt nog onderzocht.

Volgens de Zuid-Koreaanse media werden de drie onderzoekers bewusteloos in een testlab van de fabriek aangetroffen. Ze werden naar het ziekenhuis gebracht en zijn daar uiteindelijk doodverklaard.

Persbureau Yonhap meldt dat de onderzoekers zijn gestikt doordat ze giftig gas in een afgesloten ruimte inademden.

Hyundai heeft gereageerd op het incident en zegt "diepbedroefd" te zijn. Ook zegt het bedrijf dat het volledig zal samenwerken met de lokale autoriteiten in het onderzoek naar de doodsoorzaak.

Bij het Friese Witmarsum is een onderdeel van een middeleeuws Vikingzwaard gevonden. Het Fries Museum in Leeuwarden spreekt van een unieke vondst: nooit werd zo'n onderdeel in Nederland aangetroffen. Wereldwijd is er maar één soortgelijk fragment bekend, dat minder intact is gebleven.

Het gaat om een koperen pommelkap, het uiteinde van het gevest van een zwaard. Het is versierd met dierkoppen als wilde zwijnen en moet in het verleden verguld zijn geweest. Het stamt uit de 10e eeuw.

"Het is echt een prachtig voorwerp", zegt conservator Diana Spiekhout van het Fries Museum. "Als je dit aan iemands schede had zien hangen dacht je echt: wauw, wat een pronkstuk."

Flinke toon

Het voorwerp werd begin mei door Sander Visser met een metaaldetector gevonden in een akker bij het Friese dorp, op 20 centimeter diepte. Hij en een vriend stonden op het punt naar huis te gaan, na een dag speuren die wat kleinigheden als een 16e-eeuws muntje, een knoop en een loodje had opgeleverd.

"En toen kwam pats-boem een flinke toon binnen", herinnert hij zich het moment dat zijn metaaldetector een signaal oppikte. "Maar je weet het nooit, 95 van de 100 keer is het troep. Zo'n signaal heb je ook weleens bij treklipjes onder de grond."

Dit keer had hij echter snel door iets bijzonders in handen te hebben. "Ik wist dat dit geen bonk metaal was, de vorm met de dierenkoppen was goed zichtbaar. Ik zag dat het een zwaardpommel was, alleen wist ik toen nog niet dat het eentje uit de Vikingperiode was."

Visser is enorm blij met zijn vondst:

Hij begon te bevroeden hoe uniek zijn vondst was toen hij met andere liefhebbers foto's deelde van zijn opgraving. "Een vriend ging helemaal uit zijn plaat. Hij zei: 'Je gaat hem niet zelf schoonmaken, je moet naar een specialist toe'. Die is twee dagen met de microscoop bezig geweest om hem op de juiste manier te conserveren."

Ook zwaardexpert Spiekhout was enthousiast toen de beelden haar bereikten. Zij is al een tijdje bezig met een inventarisatie van zwaarden uit het middeleeuwse Frisia, dat bestond uit het Nederlandse kustgebied, de omgeving rond Utrecht en de Oost-Friese kust van Duitsland.

"Het is voor Nederland echt een superzeldzaam voorwerp. Dit kom je maar een keer in de zoveel tijd tegen", reageert ze. "We hopen altijd op dit soort vondsten."

Belangrijke schakel

"Ik zie dit stuk echt als een belangrijke schakel tussen de Friese wereld en die van de Vikingen", zegt Spiekhout. "We kunnen nu onderzoek doen en mooi het verhaal vertellen van de Vikingen, maar ook over het gebruik van wapens in Noordwest-Europa."

De specifieke versieringen wijzen er bijvoorbeeld volgens Spiekhout op dat zwaarden indertijd menselijke eigenschappen werden toegedicht, zoals Excalibur van koning Arthur of de familiewapens uit Game of Thrones.

"Ze hadden een grote symbolische waarde en zullen ook duurder zijn geweest, zeker als hij zijn status had bewezen in gevechten. Het waren belangrijke voorwerpen die doorgegeven werden, als erfstuk of als geschenk tussen twee leiders bijvoorbeeld."

Blijft de vraag waar de rest van dit zwaard is gebleven. Ligt het nog in de Friese grond verborgen, of is de pommel er duizend jaar geleden al afgehaald? Het blijft speculeren, zegt Spiekhout.

"Dit stuk is bewust van het zwaard gehaald, hij is zeg maar gescalpeerd. Iemand kan hem hebben vermaakt, maar misschien is hij ook wel veroverd, dat is ook een spannend idee. Er zijn verschillende scenario's mogelijk."

Plannen voor verder archeologisch onderzoek zijn er nog niet, maar Visser wil nog eens verder gaan speuren. "Er kan nog iets in de bodem zitten. We hebben met de boer afgesproken dat wij als enige mogen zoeken."

Vikingseries

De vondst opende ook voor Visser een nieuwe wereld. "Vikingvondsten zijn zo zeldzaam in Nederland dat ik er niet zo mee bezig was. Ik ben me er nu pas in gaan verdiepen. Afgelopen tijd heb ik allemaal Vikingseries en -films gezien en dan vooral gelet op de zwaarden en hun versierselen."

Toch had hij er geen moeite mee om afstand te doen van zijn schat. Hij krijgt een bronzen replica en is trots dat zijn pommel straks te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden en daarna naar het Fries Museum gaat.

"Het is leuk voor mijn vitrine, maar het is veel mooier als hij tentoongesteld wordt voor het publiek. Dat streelt me enorm."

Vandaag verschijnt Wie praat, die gaat, het nieuwe boek van Astrid Holleeder, de zus van de Amsterdamse crimineel Willem Holleeder. Ze getuigde sinds 2015 meermaals tegen haar broer. De gevolgen voor haar eigen leven en die van haar familie zijn groot.

De Amsterdamse crimineel zit een levenslange gevangenisstraf uit, maar Astrid Holleeder (58) leeft ook een geïsoleerd bestaan, vertelt ze. Sinds haar getuigenissen zit ze ondergedoken. De veroordeling van Holleeder (66) was vooral gebaseerd op de belastende verklaringen van haar en haar zus Sonja.

Hierdoor hebben haar kinderen en die van Sonja ook met dreiging te maken. Astrid Holleeder schrijft in haar nieuwe boek over hoe dat is en wat het met haar omgeving doet.

De voortdurende dreigementen van Willem waren juist reden voor haar om tegen hem te getuigen. "Dat was omdat Wim toen duidelijk maakte dat Sonja kon tossen om het leven van haar kinderen", zegt Astrid Holleeder in het NOS Radio 1 Journaal.

Moeder-dochterrelatie

En ook haar eigen dochter, tv-kok en presentatrice Miljuschka Witzenhausen, wordt nu bedreigd en beveiligd. "Dat is het laatste jaar zo, maar we hebben daar altijd rekening mee gehouden. We weten hoe hij is. We zagen ook de dreiging die hij uitsprak richting Royce de Vries, de zoon van Peter R. de Vries. Dat gebeurde nadat Peter over hem had verklaard dat hij thuis was bedreigd door Holleeder. Toen verplaatste hij de dreiging uit wraak naar Royce."

De dreiging gericht op haar dochter heeft veel impact. "Dan voel je je als moeder ontzettend tekortschieten. De overheid doet niets, dus ik moest haar voor mijn eigen gevoel beschermen, maar ik kon dat niet zo adequaat als justitie dat zou kunnen. Dus ik was overal waar zij was en probeerde de boel in de gaten te houden."

Dat eiste zijn tol in de relatie met haar dochter. "Je wordt natuurlijk gek van je moeder, die overal opduikt en haar veiligheid in de waagschaal stelt voor jouw veiligheid. In het boek lees je hoe dat je moeder-dochterrelatie uitholt."

Zelf moet ze altijd alert zijn en niets is meer vanzelfsprekend, zegt ze. "De gewone dagelijkse dingen, zoals samenwerken met collega's, boodschappen doen of afspreken met vriendinnen zijn allemaal risicomomenten."

Afgestompt

Soms zijn die risico's het waard, zegt Holleeder, maar het brengt ook anderen in gevaar. "En voor mezelf kan ik alles goed inschatten en organiseren, maar ik weet niet wat de ander doet. Ik ga ook niet zeggen 'je mag niet over mij praten', want dan worden mensen bang. Dat maakt het ingewikkeld en op een gegeven moment geef je dat op."

Nu is het contact met de buitenwereld teruggebracht naar een kleine kern van familieleden. "Het maakt je ook een ander mens. Ik maak wel veel mee, maar het zijn nooit leuke dingen. Ik kan niet vertellen over een gezellig feestje waar ik ben geweest of een museumbezoek. Ik ben behoorlijk afgestompt en niet leuk gezelschap. Ik weet niet meer hoe het is om over leuke dingen te praten. Ik doe dit al tien jaar."

De eerste sneeuw van het seizoen is een feit: in het noorden van Nederland zijn sneeuwvlokken gevallen. De temperatuur daar ligt rond de 2 graden. De sneeuw is in Drenthe en het zuiden van Groningen zichtbaar op gras, daken en auto's, maar blijft niet lang liggen.

Volgens Weeronline valt de eerste sneeuw gemiddeld gezien op 7 december. Vorig jaar kleurden delen in het oosten van Nederland op 27 november al wit.

De komende dagen worden er meer sneeuwbuien verwacht en trekt de koude lucht over de rest van het land. Dan kan er op meerdere plekken in Nederland sneeuw vallen.

De sneeuw blijft niet onopgemerkt:

Genoeg groen in de stad is goed voor het welzijn van de bewoners, en maakt steden tegelijkertijd beter bestand tegen oververhitting door klimaatverandering. Maar veel steden hebben nog veel te weinig groen, blijkt uit een nieuw internationaal onderzoek.

Zo bieden Amsterdam en New York hun bewoners nauwelijks schaduw onder bomen, blijkt uit de resultaten. Een stad als Singapore heeft dat veel beter voor elkaar: daar beschikt 75 procent van de woningen, kantoren en scholen over voldoende verkoelend bladerdak.

In de studie werden acht wereldsteden - Amsterdam, New York, Buenos Aires, Melbourne, Sydney, Denver, Singapore, en Seattle - met elkaar vergeleken op basis van de zogenoemde 3-30-300-regel. De resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke vakblad Nature Communications.

Om de temperatuur in steden voldoende naar beneden te krijgen is eigenlijk zelfs 40 procent bladerdak nodig, blijkt uit andere studies. "Die 30 procent is dus echt het absolute minimum, en veel steden halen dat niet eens", zegt stadsplanoloog Thami Croeser, een van de onderzoekers.

Dankzij de aanwezigheid van parken scoort Amsterdam wel weer goed op de bereikbaarheid van groenvoorzieningen, een aspect waarop New York en Buenos Aires weer slecht scoren. Ook zijn vanuit de helft van de Amsterdamse woningen, kantoren en scholen minimaal drie volwassen bomen te zien.

Bekijk op deze interactieve kaart hoe Amsterdam scoort op het groen.

"Een interessante studie", vindt Cecil Konijnendijk, bedenker van de 3-30-300-regel. Het is voor zover hem bekend een van de eerste studies waarin de regel wordt gebruikt om steden internationaal te vergelijken.

De resultaten verrassen hem niet heel erg, maar laten wel het belang zien van groen en bomen in de nabijheid. "In dat opzicht zijn er echt nog stappen te maken. Dat weten we, en die ambitie is er ook", zegt Konijnendijk.

"New York wil naar 20 procent boomkroonbedekking. Amsterdam is ook bezig met groen beleid, en beraadt zich op toepassing van de 3-30-300-regel. 78 procent van de Nederlandse gemeenten past de regel al toe, of is dat van plan."

Opmars

Die cijfers laten zien dat de simpele vuistregel van Konijnendijk aan een behoorlijke opmars bezig is. In 2021 bij een glaasje wijn bedacht in Barcelona, inmiddels op bijna alle continenten opgepakt. Vanzelfsprekend zouden al die steden en gemeenten ook zonder de 3-30-300-regel wel een groenbeleid hebben, maar de vuistregel wordt in toenemende mate wereldwijd als een nuttig hulpmiddel gezien.

Tegelijkertijd benadrukt Konijnendijk dat de regel niet zaligmakend is. Meer groen leidt bijvoorbeeld niet automatisch tot meer biodiversiteit. "Je kunt aan alle voorwaarden van de regel voldoen met één enkele boomsoort. Maar dat wil je natuurlijk niet."

Daarnaast zegt de 3-30-300-regel ook niets over water en ruimte, twee andere elementen die kunnen bijdragen aan het welzijn van de bewoners en de klimaatbestendigheid van de stad. "Maar die zou je natuurlijk onder kunnen brengen in de parken en groenvoorziening", zegt Konijnendijk.

Andere blik

Onderzoeker Thami Croeser denkt dat we ook op een andere manier naar steden moeten gaan kijken. "We moeten de ruimte voor gebouwen en wegen niet langer als permanent zien. Een deel van die ruimte kan ook hergebruikt worden voor groenvoorziening." Volgens Croeser zijn bomen nu vaak nog een sluitpost in het beleid en worden ze vaak weggehaald als basisontwerp van wegen.

President Bzjania van Abchazië, een soevereine regio in Georgië, is opgestapt na onderhandelingen met de oppositie. Eind vorige week drongen demonstranten het parlementsgebouw binnen uit onvrede over een omstreden verdrag met Moskou. De oppositie beschuldigde de president ervan het wetsvoorstel uit "egoïstische belangen" te willen doorvoeren en eiste zijn ontslag.

Het verdrag zou economische relaties met Rusland bevorderen, maar volgens de demonstranten - aangevoerd door de oppositie - zou dit ten koste gaan van Abchazische arbeiders. Demonstranten willen naast het ontslag van Bzjania dat het verdrag wordt ingetrokken.

'Egoïstische belangen'

Volgens de oppositie was het protest niet gericht tegen Rusland maar tegen Bzjania. "Hij probeert de relatie te gebruiken voor zijn eigen egoïstische belangen, in de hoop zijn regime te versterken."

Critici vrezen dat door het verdrag Russische vastgoedhandelaren grond opkopen. Daarmee zouden prijzen stijgen in de regio, wat nadelig kan zijn voor de inwoners van Abchazië. Vorige maand werd er al een akkoord gesloten over het voorstel, vrijdag zou dit worden geratificeerd. Na de demonstraties werd dit uitgesteld.

Akkoord met ontslag

Vrijdag weigerde Bzjania nog op te stappen maar ging uiteindelijk akkoord als de demonstranten het overheidsgebouw verlieten. "Om de stabiliteit en de constitutionele orde in het land te handhaven, neem ik ontslag", schreef de president in een verklaring.

Abchazië is een regio in de Kaukasus en wordt door een groot gedeelte van de internationale gemeenschap gezien als een autonome republiek in Georgië. In praktijk is de regio al sinds 1993 onafhankelijk. Rusland is een van de weinige landen die de onafhankelijkheid erkent en speelde een cruciale rol in de afscheiding van de regio. Nu heeft Rusland veel invloed in Abchazië en heeft een permanente militaire aanwezigheid.

In Hongkong hebben tientallen pro-democratische activisten gevangenisstraffen gekregen van vier tot tien jaar. Ze zijn veroordeeld omdat ze in 2020 betrokken waren bij het organiseren van onofficiële voorverkiezingen voor de oppositie.

Daarmee overtraden zij de omstreden 'Nationale Veiligheidswet', die door de regering in Peking is ingevoerd na de massale protesten in 2019. Volgens die regels worden activiteiten verboden die Peking ziet als separatistisch, terroristisch of als buitenlandse inmenging. Het zou stabiliteit terug moeten brengen in Hong Kong. Critici wijzen erop dat de wet gebruikt wordt om tegenstanders van de regering de mond te snoeren. Protesten in Hong Kong zijn sinds de invoering van de wet vrijwel onmogelijk.

De 47 activisten hebben zich volgens de autoriteiten schuldig gemaakt aan staatsondermijning. Ook zouden ze uit zijn geweest op het aftreden van de leider van de stad.

Jurist Benny Tai, gezien als de hoofdorganisator, heeft de langste straf gekregen. Hij is veroordeeld tot tien jaar celstraf. Eerder dit jaar werd een deel van de groep al veroordeeld. Twee activisten werden vrijgesproken. Nu hebben de andere leden van de groep hun straf te horen gekregen.

Familieleden van de activisten reageren boos en verdrietig op de uitspraak:

Vier jaar geleden organiseerde de groep van 47 politici, journalisten en activisten in de zomer onofficiële voorverkiezingen. Honderdduizenden Hongkongers gingen stemmen. Het pro-democratische kamp wilde met daarmee de beste kandidaat naar voren schuiven tijdens de officiële verkiezingen in september van 2020. Bij het organiseren van die voorverkiezingen werd al gewaarschuwd voor vervolging. Ze kwamen namelijk enkele weken nadat de 'veiligheidswet' was ingegaan.

De officiële verkiezingen zijn uiteindelijk met meer dan een jaar uitgesteld door de overheid. Daar kwam internationaal veel kritiek op. Toen de verkiezingen uiteindelijk gehouden werden, mochten alleen 'patriotten' zich verkiesbaar stellen, oftewel kandidaten die vooraf waren goedgekeurd door Peking. De opkomst was historisch laag.

De Amerikaanse regering keurt de veroordeling van de activisten af. Volgens de VS is de groep vervolgd voor hun deelname aan "normale politieke activiteiten die beschermd zijn onder de wet van Hongkong". Ze roepen de autoriteiten op om de groep vrij te laten.

Onder de veroordeelden is ook een Australisch staatsburger, Gordon Ng. Australië zegt bezorgd te zijn over de veroordelingen van Ng en de andere activisten. De Australische minister van Buitenlandse Zaken zegt bezwaar te hebben gemaakt bij de Chinese en Hongkongse autoriteiten over de toepassingen van de 'Nationale Veiligheidswet'.

De Volksbank gaat reorganiseren. De bank, die eigenaar is van de merken SNS, ASN Bank, RegioBank en BLG Wonen, schrapt komende zomer tot 750 banen. Deze beslissing moet leiden tot een structurele jaarlijkse kostenbesparing van zo'n 70 miljoen euro.

Bij de Volksbank werken 4500 mensen. Vóór 1 juli wil het moederbedrijf de reorganisatie afronden. De bank wil ook inzetten op één merk. De samenvoeging van de verschillende bankmerken start volgend jaar en zal binnen drie jaar zijn afgerond. Later dit jaar wordt de nieuwe merknaam bekendgemaakt. Dat zal een van de merknamen worden.

Daarnaast is het moederbedrijf ook van plan om een aantal vestigingen van SNS en de Regiobank te sluiten. Hoeveel dat er zullen zijn is nog niet bekend.

"We kiezen er bewust voor om nu al onze plannen te delen, ook al zijn nog niet alle details uitgewerkt", zegt bestuursvoorzitter Roland Boekhout. "In plaats van af te wachten, zetten we alvast de koers uit en ondernemen we actie waar mogelijk. Onze medewerkers, klanten en partners verdienen duidelijkheid over de stappen die we gaan nemen om een sterkere, toekomstbestendige bank te worden die voortbouwt op een breed maatschappelijk fundament."

Tot 400 nieuwe banen erbij

Om te voldoen aan de regels en wetten van de overheid om onder andere witwassen te bestrijden worden er 350 tot 400 nieuwe mensen aangenomen. Vorig jaar kreeg de staatsbank al een waarschuwing van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB), omdat het niet genoeg zou doen om witwassen en terrorismefinanciering tegen te gaan. De mensen die vallen onder het aangekondigde banenverlies kunnen, mits met de juiste specialisatie, in aanmerking komen voor een nieuwe rol. Maar gedwongen ontslagen zijn niet uitgesloten.

Voor die medewerkers is er een sociaal plan dat nog loopt tot het einde van dit jaar. En dat is een lichtpuntje zegt vakbond CNV: "Omdat de reorganisatie nu al is aangekondigd, kunnen de werknemers erop rekenen dat het sociaal plan van toepassing is. Er is dus gelukkig een goed vangnet."

Regen en ongelukken hebben geleid tot de drukste ochtendspits van het jaar, meldt de ANWB. Rond 08.00 uur stond er ruim 1100 kilometer file door heel het land.

In totaal stond het verkeer op dat moment op meer dan 200 plekken stil. Zo was het op de A1 over 58 kilometer aanschuiven op zeven plekken en leidden vertragingen op de A4 op zes plekken tot totaal 73 kilometer file.

Dinsdag kent altijd al een drukke ochtendspits, maar vanwege het slechte weer door het hele land had de ANWB al gewaarschuwd dat het deze ochtend nog erger kon worden. Op verschillende plekken gebeurden ongelukken, waarbij soms meerdere voertuigen betrokken waren.

Ook vanavond

Ook voor vanavond verwacht de ANWB weer veel drukte op de weg, omdat de regen aanhoudt op een dag vol forensen. Overigens zijn er na de avondspits nog enkele wegafsluitingen wegens werkzaamheden.

De drukste ochtendspits tot nu toe dit jaar was op 1 oktober, toen er 1087 kilometer file stond. In de avond van 21 mei stonden er nog net iets meer files op de rijkswegen en provinciale wegen, 1171 kilometer door de flinke regenval.

De afgelopen dagen was het wel vaker druk op de wegen. Naast de gebruikelijke factoren speelde daarbij ook de spoorwegstaking door ProRail-personeel mee.

De Amerikaanse reisschrijver en uitgever Arthur Frommer is op 95-jarige leeftijd overleden. Als samensteller van budgetvakantiegidsen veranderde hij de manier waarop Amerikanen en de rest van de wereld op vakantie gingen. Met zijn Europe on 5 dollar a day legde hij uit dat luxueuze hotels en sterrenrestaurants niet per se nodig waren om een fijne vakantie te hebben. Liever niet misschien zelfs.

In zijn overlijdensbericht zegt zijn dochter en opvolger Pauline dat Frommer reizen "democratiseerde". "Hij liet de gemiddelde Amerikaan zien dat iedereen ver kan reizen en de wereld beter begrijpen."

Frommer groeide tijdens de Grote Depressie op in de Amerikaanse staat Missouri in een arm gezin. Flaneren aan de Riviera of reizen in de Orient Express lag buiten zijn bereik, maar vanwege de Koude Oorlog wilde Uncle Sam wel zijn retourtje Europa betalen: omdat hij door zijn Poolse vader en Oostenrijkse moeder Russisch en Frans sprak, werd hij naar Duitsland gestuurd voor de militaire inlichtingendienst.

De ervaringen die hij in zijn vrije tijd opdeed met stedentrips legde hij voor medesoldaten vast in het boekje The GI's Guide to Traveling in Europe, dat hij in eigen beheer uitgaf. Voor 50 cent gaf bijvoorbeeld hoteltips, internationale treintijden en menuvertalingen in zeven talen. Toen de oplage van 5000 in recordtijd uitverkocht was, begreep hij dat hij een nieuwe markt had aangeboord.

"De meeste Amerikanen was geleerd dat je een buitenlandreis maar één keer in je leven maakte, zeker naar Europa. Ze kregen te horen dat het gevaarlijk was om niet in een vijfsterrenhotel te slapen of ergens anders te eten dan de beste restaurants. Ik wist dat dat onzin was."

Om gewone burgers te kunnen voorlichten reisde hij in dertig dagen tijd vijftien Europese steden af. "Ik stond om 04.00 uur op en rende door de straten op zoek naar goede, goedkope hotels en restaurants." De 5 dollar per dag die hij ervoor overhad, zou door inflatie tegenwoordig ruim 50 dollar zijn.

Het leidde bijvoorbeeld in Amsterdam tot zijn tips om te lunchen met een simpele uitsmijter ('out-smay-ter'), trams boven taxi's te verkiezen en gratis het Begijnhof te bezoeken, volgens hem de meest betoverende plek van de stad, "een oase van schoonheid die 90 procent van de toeristen mist".

Frommer redeneerde dat zijn manier niet alleen goedkoper was, maar reizigers ook een meer authentieke ervaring bood. "Wie wil de salons vol roze porselein van de Europese luxehotels ondergaan? De walsen en geplande picknicks in Biarritz?", vroeg hij zich hardop af in het voorwoord van een latere editie. "De toerist die goedkoop reist blijft het meest relaxt. Die ziet de Europese kant van Europa."

Het boekje sloeg aan en al snel verschenen er ook edities voor Amerika zelf, Mexico en legio andere bestemmingen. Wel moest door inflatie de titel geregeld worden aangepast: 5 dollar werd 15 dollar, 25, 50. Toen er in 2007 geen dagplan meer kon worden samengesteld voor minder dan 100 dollar, besloot de uitgever dat de titel zijn zeggingskracht had verloren. Een editie voor bijvoorbeeld 110 dollar kwam er dus nooit.

Van 'arrogant chauvinisme' naar 'betere wereldburgers'

Door een serie overnames dreigden de reisgidsen in 2012 zelfs helemaal te verdwijnen, omdat de nieuwe eigenaar Google er geen markt meer voor zag. Hoewel hij al hoogbejaard was besloot Frommer met zijn dochter Pauline de serie weer in eigen hand te nemen. "Nooit gedacht dat ik op deze leeftijd nog zo hard zou werken."

Toch vond hij het de moeite waard, omdat Frommer ervan overtuigd was dat verre reizen een mens beter maken. "Iedereen vindt eigen land en cultuur altijd superieur, maar reizen rekent af met dat arrogante chauvinisme."

"Door te reizen stel je jezelf bloot aan ideeën, manieren van leven, geloofsovertuigingen en filosofieën die je meest gekoesterde overtuigingen uitdagen", redeneerde hij. "Het vaagt afstanden weg en maakt je een beter wereldburger, verlangend naar vrede."

Na zestig jaar reizen en bezoeken aan meer dan honderd landen, overleed Frommer thuis, omringd door zijn geliefden, aan de complicaties van een longontsteking.

Goedemorgen! In Den Haag staat Schiphol tegenover meerdere milieuorganisaties vanwege de natuurvergunning die de luchthaven vorig jaar kreeg. En de Oekraïense president Zelensky spreekt het Europees Parlement toe op de duizendste dag van de oorlog in zijn land.

Eerst het weer: de temperatuurverschillen in het land zijn aanzienlijk vandaag: in het zuiden wordt het zo'n 8 tot 11 graden en zijn er perioden met regen. In het noorden en oosten zakt de temperatuur richting het vriespunt en valt er een tijdje natte sneeuw.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Dit is er vannacht gebeurd:

Lang niet alle leerlingen in de tweede klas van het voortgezet onderwijs hebben het leesniveau om goed te kunnen doorleren. Dat concludeert de Inspectie van het Onderwijs in de eerste nationale peiling van de leesvaardigheid van leerlingen in het tweede jaar van het voortgezet onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs (vso).

In de tweede klas van havo en vwo en de tweede klas van het vso is het leesniveau van leerlingen op niveau, maar "op het vmbo basis- en kader-niveau (b/k) en op het praktijkonderwijs zien de resultaten er niet goed uit". Naast het bevorderen van meer lezen raadt de Inspectie meer aandacht aan voor het Nederlands bij andere vakken en "diepere aandacht" voor leesvaardigheid tijdens de lerarenopleiding.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Australië is in de ban van keizerspinguïn Gus, die begin deze maand opeens opdook op een strand bij de plaats Denmark, in het zuidwesten van Australië. Het dier had zo'n 3500 kilometer afgelegd vanuit Antarctica, waar de grootste pinguïnsoort ter wereld leeft.

Het was voor zover bekend de eerste keer dat een keizerspinguïn de Australische kust heeft bereikt. Het is niet duidelijk waarom Gus de reis heeft ondernomen. Het dier was ondervoed en sterkt op dit moment weer aan met behulp van een dierverzorger. Later wordt er een besluit genomen of hij weer naar Antarctica wordt gebracht.

Fijne dinsdag!

Straks om 11.00 uur spreekt president Zelensky van Oekraïne via een videoverbinding het Europees Parlement toe. Een extra vergadering: het is duizend dagen geleden dat Rusland de grootschalige invasie tegen Oekraïne begon. In Brussel is iedereen benieuwd: welke toon slaat Zelensky aan, wat wordt zijn belangrijkste boodschap?

Want zijn toespraak komt op het moment dat door de hoofdrolspelers hardop gesproken wordt over een staakt-het-vuren tussen Rusland en Oekraïne. Op het diplomatieke vlak is veel beweging.

Zelensky sprak in een interview dit weekend over een einde aan de oorlog in 2025, de Duitse bondskanselier Scholz belde voor het eerst in ruim twee jaar met de Russische president Poetin en na maandenlang aandringen uit Kyiv lijkt Amerika toestemming te geven om langeafstandsraketten in te zetten, waarmee Oekraïne doelen diep in Rusland kan bereiken.

De veranderde koers komt niet uit het niets. Met de herverkiezing van Donald Trump is de voortzetting van de Amerikaanse steun aan Oekraïne zeer onzeker geworden.

Achter de schermen klinken al langer duidelijk geluiden van oorlogsmoeheid uit delen van de Europese Unie. De EU gaf de afgelopen duizend dagen veel hulp aan Oekraïne, zelfs meer dan Amerika. Dat was vooral financiële steun, bijvoorbeeld om het land economisch draaiende te houden. Als het gaat om militaire steun levert Amerika juist veel meer.

Als de Amerikaanse steun wegvalt, zou de EU zijn bijdrages ruwweg moeten verdubbelen om dat op te vangen. Het is zeer de vraag of daartoe de politieke bereidheid bestaat.

Officieel is in de opstelling van de EU niets veranderd. Veruit de meeste partijen in het Europees Parlement willen Oekraïne blijven helpen. Europarlementariërs aan de uiterste rechter- en linkerkant koersen vooral op onderhandelingen over vrede.

In het Europees Parlement is voor de '1000 dagen-toespraak' van Zelensky een 'fotobooth' ingericht. Europarlementariërs kunnen op de foto met een bord "Wij steunen Oekraïne zo lang als nodig", in alle 24 officiële EU-talen. Die kunnen ze vandaag online zetten, als uiting van steun aan het land.

"Bij Zelensky zullen we weer applaus zien en solidariteit", zegt Dirk Gotink van NSC. "Dat is het makkelijke deel. Het moeilijke deel is als EU blijven leveren, zowel financieel als militair. Maar wat hebben we te bieden? Bijna 7 van de 10 gevechtsklare militairen in Europa zijn Amerikaans".

Een Europarlementariër van een van de middenpartijen die niet bij naam genoemd wil worden zegt: "Elke belofte van de Unie in de trant van 'de EU zal Oekraïne desnoods alleen wel op de been houden' is een valse belofte. We kunnen niets zonder Trump. Vandaag wordt dus vooral een gedenkmoment, verder niets."

Hoe anders was dat bijna duizend dagen geleden, toen Zelensky ook het parlement toesprak, vlak na de grootschalige Russische invasie. De spanning toen was om te snijden. Velen vroegen zich af of de president een week later nog in leven zou zijn, of door de Russen vermoord of verdreven.

Murw gebeukt

Toen was de zaal overvol, veel Europarlementariërs droegen blauw-gele kleding in de kleuren van de Oekraïense vlag om hun solidariteit te tonen. De Oekraïense tolk die de woorden van de president in het Engels vertaalde raakte overmand door emoties. Snikkend bracht hij de boodschap van Zelensky over.

Veel EU-taboes sneuvelden in de bijna drie jaar dat de oorlog duurt. Miljoenen Oekraïense vluchtelingen werden opgevangen, de unie gaf voor het eerst in haar bestaan wapensteun en er kwamen veertien sanctiepakketten tegen Rusland. Maar die daadkrachtige en eensgezinde houding staat inmiddels onder druk.

Was Zelensky destijds nog het hoofdprogramma, inmiddels lijkt zijn aanwezigheid in Brussel verplaatst naar de coulissen. Een optreden van de Oekraïense president is al lang niet meer "prime time". "Het Europees Parlement is murw gebeukt, de spanningsboog verslapt", zegt een andere Europarlementariër.

Een enkele Europarlementariër stelt openlijk dat hij wil ophouden met de steun aan Oekraïne, zoals de Italiaan Leoluca Orlando van de Groenen. Tegen de partijlijn in zegt hij dat steun volgens hem averechts werkt en de oorlog alleen maar verlengt. Hij noemt de Europese Unie daarom Oekraïnes "grootste vijand".

De afgenomen belangstelling voor Zelensky was ook zichtbaar op de laatste Europese top in Brussel. De Oekraïense president werd voorafgaand aan de top nog wel met de gebruikelijke eerbied ontvangen, maar de prioriteit lag voor de Europese regeringsleiders daarna bij lange gesprekken over migratie.

Die houding leidt tot frustratie bij de Baltische staten, die grenzen aan Rusland. "Onze strategie voor Oekraïne tijdens de eerste duizend dagen is mislukt", concludeert de Litouwse minister van Buitenlandse Zaken Landsbergis.

"We wilden vrede voor elkaar krijgen via de-escalatie, maar daar moet iets anders voor in de plaats komen. We moeten handelen vanuit kracht en wapens. Alle voorbehouden moeten van tafel".

Lang niet alle leerlingen in de tweede klas van het voortgezet onderwijs hebben het leesniveau om goed te kunnen doorleren. Dat concludeert de Inspectie van het Onderwijs in de eerste nationale peiling van de leesvaardigheid van leerlingen in het tweede jaar van het voortgezet onderwijs en voortgezet speciaal onderwijs (vso).

In de tweede klas van havo en vwo en de tweede klas van het vso is het leesniveau van leerlingen op niveau, maar "op het vmbo basis- en kader-niveau (b/k) en op het praktijkonderwijs zien de resultaten er niet goed uit".

Matthijs van den Berg, directeur Kennis en Informatiebeleid van de inspectie, maakt zich grote zorgen. "Eigenlijk heeft een groot deel van het vmbo halverwege hun opleiding nog onvoldoende leesniveau", vertelt hij in het NOS Radio 1 Journaal.

"Het is voor het eerst dat er nu ook een nationaal beeld is van de leesvaardigheid op middelbare scholen. We moeten niet vergeten dat dit een grote groep is. De helft van alle leerlingen gaat naar het vmbo, daar weer de helft van zit op die beroepsgerichte leerweg."

Leesniveaus worden in Nederland gemeten aan de hand van fundamentele niveaus en streefniveaus. Niveau 1F is het fundamentele leesniveau, niveau 2F is nodig om zelfstandig maatschappelijk te kunnen functioneren en om mee te komen op de middelbare school. Uit het onderzoek blijkt dat de meeste tweedejaars leerlingen van het praktijkonderwijs en het vmbo-b/k niveau 1F nog niet hebben bereikt.

In Nederland volgt ongeveer een kwart van alle middelbare scholieren het praktijkonderwijs of vmbo basis- of kader-niveau. "Van de meerderheid van deze groep Nederlandse leerlingen is de leesvaardigheid dus niet goed genoeg. Dit vraagt om een verbeterde aanpak", schrijft de inspectie.

Van den Berg: "Twee derde van de leerlingen van het basis- en kaderniveau leest nog niet op het meest fundamentele niveau. Als je dat niet hebt, is het niet alleen lastig voor je vervolgopleiding. Het is het niveau dat je überhaupt nodig hebt in de maatschappij."

Als voorbeelden noemt Van den Berg het begrijpen van een brief van de overheid, het lezen van een bijsluiter van medicatie of een vacaturetekst begrijpen. "Over dat basale niveau hebben we het, een grote groep jongeren komt daar nog niet aan."

In de tweede klas havo/vwo en vso lezen de meeste leerlingen op of boven 2F-niveau, blijkt uit het onderzoek. Een meerderheid van de vmbo-g/t-leerlingen ('gemengd' en 'theoretisch') in de tweede klas leest op of boven 1F-niveau, blijkt uit de peiling. Deze niveaus passen volgens de inspectie bij het leerjaar.

De inspectie waarschuwde de laatste jaren al meermaals voor het verslechteren van de basisvaardigheden. Het internationale trendonderzoek PISA (Programme for International Student Assessment) concludeerde vorig jaar dat Nederlandse scholieren van 15 jaar slecht scoren op het gebied van lezen. Het niveau ging in een paar jaar tijd snel achteruit, zo bleek.

Boeken lezen op school

De inspectie oppert een aantal "aanknopingspunten" om het leesniveau te verbeteren. Daarvoor kregen ze advies van een groep experts. Leerlingen moeten veel lezen, dus het lezen van boeken op school wordt aangeraden. "Leeskilometers maken", noemt de directeur van de Inspectie het. "Het ontbreekt nu aan leesmotivatie en leesplezier. Dat moeten we verbeteren."

Minder voor de hand liggend is het advies om meer aandacht te besteden aan leesvaardigheid bij andere vakken. Docenten Nederlands en die van andere vakken moeten vaker samen optrekken om dat te realiseren, is de suggestie.

Op de lerarenopleiding moet "diepere aandacht" voor leesvaardigheid komen, vindt de inspectie. Het verplicht lezen van jeugdliteratuur zou daar onderdeel van moeten zijn.

In Nieuw-Zeeland zijn tienduizenden mensen de straat op gegaan om zich uit te spreken tegen de aanpassing van een eeuwenoud verdrag. Met de wijziging zouden de rechten van de Maori's volgens de demonstranten worden afgezwakt.

De rechts-conservatieve coalitiepartij ACT wil een nauwere interpretatie van het Waitangi-verdrag uit 1840. Hierin is de relatie tussen destijds de Britse Kroon en de Maori's vastgelegd. Het verdrag is discriminerend tegenover burgers die geen Maori zijn, stelt David Seymour, leider van ACT.

Die voorgestelde verandering heeft waarschijnlijk niet genoeg steun om te worden doorgevoerd. Toch braken er protesten uit. Seymour zaait volgens demonstranten verdeeldheid tussen Maori's en niet-Maori's.

Waarden behouden

Bij het parlement waren meer dan 40.000 mensen aanwezig. "Ik ben hier voor mijn kleinkinderen, mijn kinderen en hun kinderen", zei Hoana Hadfield uit Wellington tegen persbureau Reuters. "Ik denk dat het belangrijk is dat we onze kaupapa behouden, dat zijn onze waarden als Maori en onze cultuur. Het is heel belangrijk voor ons om een culturele identiteit te hebben."

Zo werd op straat gedemonstreerd:

Sommige demonstranten waren gekleed in traditionele kledij, met veren hoofddeksels en mantels. Anderen droegen T-shirts met daarop 'Toitu te Tiriti' (Eer het Verdrag).

Eerder dit jaar kwam het plan al naar buiten om het verdrag te herzien. Ook toen waren er protesten om dat te voorkomen.

Rusland heeft zijn veto uitgesproken over een VN-resolutie waarin werd opgeroepen tot een onmiddellijk staak-het-vuren in Sudan. In april vorig jaar braken gevechten uit tussen het Sudanese leger en paramilitaire troepen.

Sindsdien zijn volgens de Verenigde Naties 11 miljoen mensen hun huizen ontvlucht. Meer dan 25 miljoen mensen zouden hulp nodig hebben.

De resolutie was opgesteld door het Verenigd Koninkrijk en Sierra Leone. Hierin werd opgeroepen om "onmiddellijk de vijandelijkheden te staken en te goeder trouw een dialoog aan te gaan om stappen te ondernemen om het conflict te de-escaleren, met als doel om zo snel mogelijk een nationaal staakt-het-vuren overeen te komen". Ook werd gevraagd om het gesprek aan te gaan om humanitaire hulp te faciliteren.

Rusland was het enige land dat tegen stemde. Het land vindt dat het Verenigd Koninkrijk zich bemoeit met interne, Sudanese zaken.

'Ware aard Rusland'

De Britse minister van Buitenlandse Zaken Lammy noemde het veto "gemeen, laag en cynisch". Volgens Lammy toonde het veto "opnieuw de ware aard van Rusland". "Ik vraag de Russische vertegenwoordiger, in zijn volledige bewustzijn - daar zittend op zijn telefoon - hoeveel Sudanezen moeten er nog vermoord worden? Hoeveel vrouwen moeten er nog verkracht worden? Hoeveel kinderen moeten er nog zonder eten zitten voordat Rusland in actie komt?"

Rusland noemde deze kritiek "een uitstekende demonstratie van het Britse neokolonialisme". Het Sudanese ministerie van Buitenlandse Zaken was blij met het veto van Rusland. Dit was volgens het ministerie "een uiting van respect voor de soevereiniteit van staten en het internationaal recht, en steun voor de onafhankelijkheid en eenheid van Sudan en zijn nationale instellingen".

Eerder dit jaar maakte de NOS deze uitlegvideo over de oorlog in Sudan:

Het Amerikaanse ministerie van Justitie wil via de rechter Google-moederbedrijf Alphabet dwingen om zijn internetbrowser Chrome te verkopen. Dat meldt persbureau Bloomberg op basis van bronnen.

Chrome heeft naar schatting twee derde van de wereldwijde browsermarkt in handen. De browser maakt doorgaans gebruik van Google Zoeken en verzamelt informatie die kan worden gebruikt voor advertenties op Google.

Wanneer Alphabet de browser moet verkopen, wordt de online zoekmarkt en de opkomende industrie omtrent kunstmatige intelligentie (AI) opnieuw vormgegeven. Google reageert dat het ministerie van Justitie "een radicale agenda" heeft "die verdergaat dan juridische kwesties in deze zaak".

Monopolie

De gang naar de rechter zou een nieuwe stap zijn in de strijd van de Amerikaanse overheid tegen het monopolie van Big Tech. In augustus oordeelde een rechter dat Google op illegale wijze gebruik heeft gemaakt van zijn monopoliepositie op internet. Het bedrijf ging volgens de rechter te ver om ervoor te zorgen dat de zoekmachine de standaard is op smartphones en computers.

Concurrentie was volgens de rechter op illegale wijze tegengewerkt. Justitieminister Garland sprak van "een overwinning voor het Amerikaanse volk". Google liet weten tegen de uitspraak in beroep te gaan.

De politie zet een opvallende stap om mensen te waarschuwen voor nepwebshops. De website pakjedealsnu.nl lijkt bedrieglijk echt, maar is in werkelijkheid een actie van de politie om mensen attent te maken op de risico's van online kopen zonder goed te controleren of er oplichters aan het werk zijn.

Om bezoekers te lokken, maakt de politie op sociale media als Facebook en Instagram al twee weken reclame voor de nepwebshop. 12.000 bezoekers bezochten de website, zeker 600 van hen probeerden ook echt iets te kopen.

Dat is ook niet zo gek. De spelcomputers, stofzuigers, mobieltjes en andere elektronica worden met een flinke aanbieding aangeboden. Maar als iets te mooi is om waar te zijn, is dat meestal ook zo, ook al ziet een website er nog zo betrouwbaar uit.

Waarschuwing

Wie een bestelling in het mandje plaatst, krijgt een waarschuwing dat hij of zij opgelicht zou zijn als pakjedealsnu.nl een echte malafide webshop was geweest.

De 'klant' krijgt ook uitleg hoe hij een nepwebshop kan herkennen. Zo zijn onrealistisch lage prijzen op zich al een waarschuwing, zegt de politie. Maar je kan ook met het KvK-nummer - dat een webshop hoort te hebben - op de site van de Kamer van Koophandel controleren of het bedrijf echt bestaat.

Aankoopfraude

De politie zag aankoopfraude in de afgelopen vijf jaar flink toenemen. In 2020 deden bijna 12.000 mensen aangifte. Ze werden voor gemiddeld 172 euro opgelicht. Op 31 oktober van dit jaar waren al ruim 15.000 aangiften binnen, met een gemiddelde schade van 234 euro.

Dat de politie juist nu voor online oplichting waarschuwt, is geen toeval. Op 29 november is het Black Friday, op 2 december Cyber Monday, op 5 december natuurlijk Sinterklaas en dan moeten de kerstdagen nog komen. Juist in deze periode zijn mensen op zoek naar koopjes en juist dan slaan fraudeurs hun slag, waarschuwt de politie.

Finland en Duitsland maken zich grote zorgen over het plotseling uitvallen van een onderzeese telecomkabel tussen beide landen. De 1200 kilometer lange glasvezelverbinding tussen Helsinki en Rostock gaf om 03.00 uur Nederlandse tijd plotseling geen signalen meer door. Dat kan volgens de Finse cyberveiligheidsorganisatie Cinia alleen het werk zijn van een "externe kracht", hetzij door opzet, hetzij door een ongeluk.

Met de sabotage van de Nord Stream-gaspijpleidingen in 2022 nog vers in het geheugen wordt onmiddellijk aan opzet gedacht. "Onze Europese veiligheid wordt niet alleen bedreigd door de Russische agressie tegen Oekraïne, maar ook door hybride oorlogsvoering door boosaardige actoren", zeggen de ministeries van Buitenlandse Zaken van Finland en Duitsland in een gezamenlijke verklaring.

De kabel is even ten zuiden van het Zweedse eiland Öland beschadigd of doorsneden. Er is geen explosie waargenomen. Volgens Cinia kost het vijf tot vijftien dagen om de schade te herstellen.

Daar vlakbij ligt een kabel die van Zweden naar Litouwen loopt. Die is volgens de Litouwse beheerder sinds zondagochtend al beschadigd. Zweden onderzoekt wat daar aan de hand is. "Het is van cruciaal belang om duidelijk te krijgen waarom we op het moment twee kabels in de Oostzee hebben die niet gebruikt kunnen worden", zei de Zweedse minister van Defensie tegen de omroep SVT.

Vorig jaar raakten in de Oostzee meerdere telecomkabels en een gasleiding beschadigd. De Finse politie denkt dat een Chinees containerschip de boosdoener was. Op de zeebodem werd een anker gevonden dat zeer waarschijnlijk van dat schip afkomstig was. De Finnen hebben niet gezegd of er opzet in het spel is geweest.

President Biden wil 100 miljard dollar uittrekken voor noodhulp aan slachtoffers van de orkanen Helene en Milton in de VS. Hij heeft dit verzoek ingediend bij de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden.

Bij de twee verwoestende orkanen kwamen ruim 250 mensen om het leven. Volgens Biden, die nog twee maanden heeft voordat Donald Trump de macht overneemt, is er veel meer hulp nodig voor de slachtoffers dan tot nu toe is geleverd.

"Leden van mijn regering en ik zijn door Florida, Georgia, North Carolina en South Carolina gereisd om gezinnen, ondernemers, boeren, hulpverleners en lokale functionarissen te ontmoeten", schrijft Biden in een brief aan Huisvoorzitter Johnson. "Daar heb ik uit eerste hand vernomen wat er nodig is van de federale overheid om er volledig bovenop te komen."

Noodfonds

Zo'n 40 miljard dollar zou moeten gaan naar een noodfonds. Dat bestaat al, maar komt volgens Biden veel geld tekort. Nog eens 24 miljard dollar is bestemd voor boeren die vee hebben verloren of schade hebben opgelopen. De rest van het geld moet wat Biden betreft gaan naar de reparatie van infrastructuur en hulp aan getroffen plaatsen.

Deze video van 10 oktober laat de ravage zien na orkaan Milton in Florida:

Johnson zal het voorstel bestuderen en komt later met een inhoudelijke reactie. Het Amerikaanse Congres zit momenteel in een tussenfase. Op 20 januari wordt Trump geïnaugureerd. Bij de verkiezingen hebben de Democraten hun meerderheid in de Senaat verloren. En in de nieuwe samenstelling van het Huis behouden de Republikeinen de meerderheid. Het is nog onduidelijk wat dat betekent voor Bidens verzoek.

Flink aan kracht ingeboet

De meeste slachtoffers vielen bij orkaan Helene, die in september over de VS trok. Het was de dodelijkste orkaan sinds Katrina in 2005. Bij die storm en opeenvolgende overstromingen kwamen destijds ruim 1800 mensen om het leven. Voor de slachtoffers van de natuurramp trok de overheid destijds 90 miljard dollar uit aan noodhulp.

Kort na Helene werd de VS begin oktober getroffen door orkaan Milton. Vooraf had president Biden gewaarschuwd dat dit de zwaarste storm van de eeuw kon worden. Uiteindelijk had de orkaan flink aan kracht ingeboet voordat hij aan land kwam, maar evengoed werd voor vele tientallen miljarden aan schade geregistreerd.

Sinds de verkiezingsoverwinning van Donald Trump in de VS groeit het socialemediumplatform Bluesky razendsnel. In de afgelopen 24 uur verwelkomde het maar liefst een miljoen nieuwe gebruikers. Veel van hen voelen zich niet meer thuis op X van Elon Musk, omdat de Zuid-Afrikaanse tech- en ruimtevaartondernemer dat platform zou hebben ingezet om invloed uit te oefenen op de Amerikaanse verkiezingen.

Aanvankelijk werd Bluesky gefinancierd en opgericht door Twitter zelf, onder leiding van Twitter-medeoprichter Jack Dorsey. In 2022 nam Elon Musk Twitter over en veranderde de naam in X. Dorsey verliet het bestuur van het inmiddels onafhankelijke Bluesky eerder dit jaar.

Op het eerste gezicht is het platform nauwelijks te onderscheiden van Twitter - inclusief een lichtblauw logo - maar er zijn wat verschillen. Waar de standaardtijdlijn van X volgens een algoritme werkt, is de feed van Bluesky chronologisch. Dat betekent dat een gebruiker enkel berichten ziet van accounts die hij volgt, waarbij het laatst geplaatste bericht bovenaan komt de staan.

'Het vriendelijke X'

"Op X krijgen extreme geluiden heel veel aandacht, bijvoorbeeld omdat ze boosheid en dus veel reacties oproepen", zegt Claes de Vreese, hoogleraar in politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam, in het radioprogramma Nieuws en Co.

"Dat soort berichten worden vervolgens rondgepompt door het algoritme, waardoor nog meer mensen het zien. Dat probleem heb je bijvoorbeeld niet op Bluesky." Daarnaast worden de berichten die strijdig zijn met de huisregels van het platform weggehaald.

Om die redenen wordt Bluesky door sommige gebruikers ook wel "het vriendelijke X" genoemd. "Het is wel de vraag of dat zo blijft als de site heel populair wordt", vertelt De Vreese. "Het groeit nu wel heel snel, dus het kan weleens een uitdaging worden om dat te modereren."

Schrijver en presentator Özcan Akyol stapte over naar Bluesky, omdat hij merkte dat berichten op X steeds beledigender werden:

Toen Musk Twitter kocht zei hij dat hij dat onder andere deed omdat het platform in zijn ogen te politiek geworden was. "Maar vervolgens heeft hij X omgebogen in een onderdeel van de Trump-campagne", zag De Vreese. "Het werd dus politieker dan ooit."

Musk liet het algoritme aanpassen om te zorgen dat zijn eigen account meer mensen bereikt. Met dat account - waar je als X-gebruiker nauwelijks omheen kan - deelt hij regelmatig ongefundeerde complottheorieën, zoals de racistische en antisemitische omvolkingstheorie.

Daarnaast veranderde ook de toon op X nadat Musk het had overgenomen. Afgelopen januari schreef Nieuwsuur over aanzwellende kritiek op het platform. Er zou nauwelijks gemodereerd worden, waardoor gebruikers het aantal racistische en haatdragende berichten flink zagen toenemen. "Het is gevuld met zo veel drek en negativiteit, dus er was ook een zoektocht naar alternatieven", zei De Vreese. Ook de hoeveelheid desinformatie lijkt te zijn toegenomen.

"Musks opstelling tijdens de verkiezingen was voor veel mensen uiteindelijk de druppel om over te stappen", aldus De Vreese. "Dat heeft geleid tot een golf, die inmiddels de wereld over aan het gaan is." Het platform heeft nu bijna 20 miljoen gebruikers. Schattingen over het aantal actieve gebruikers van X lopen uiteen, maar het zijn er zeker honderden miljoenen per maand.

Officieus ministerie

Musk was sterk zichtbaar tijdens Trumps verkiezingscampagne. Hij speechte bij campagnebijeenkomsten van Trump en deelde miljoenen uit aan Amerikanen die zich registreerden als kiezer. Ook spekte hij de Republikeinse campagnekas met tientallen miljoenen dollars.

De Tesla-baas zal naar verwachting ook een rol spelen tijdens Trumps presidentschap. Hij moet een soort officieus ministerie gaan leiden, een dienst met de naam Department Of Government Efficiency, afgekort DOGE, een verwijzing naar zijn cryptomunt Dogecoin. Volgens Trump gaat het om een externe organisatie die de overheid efficiënter moet laten functioneren en zuiniger moet maken.

Mastodon en Threads

Sinds de overname van X hebben meer techbedrijven geprobeerd om een alternatief voor Twitter te lanceren. Bekende voorbeelden zijn Threads - het socialemediaplatform van Meta - en Mastodon. Ook die bedrijven profiteren van de vele gebruikers die zich op X niet meer thuisvoelen.

Volgens De Vreese is de markt groot genoeg voor X en de alternatieve platforms, maar hij constateert dat er ook een gevaar schuilt in de "versnippering". "Als bij de verschillende platforms bepaalde groepen mensen actief zijn, houd je uiteindelijk misschien platforms over waarop iedereen het met elkaar eens is. Het is wel een democratische uitdaging als het helemaal uiteen valt. Het zou uiteindelijk misschien beter zijn als er één platform is met goede moderatie, maar waar wel mensen met verschillende meningen actief zijn."