NOS Nieuws - Algemeen

De Verenigde Staten geven Oekraïne informatie over Russische olieraffinaderijen, pijpleidingen en andere energie-installaties, zodat het Oekraïense leger die met langeafstandswapens effectiever kan bestoken. Dat meldt The Wall Street Journal (WSJ).

President Trump zou de Amerikaanse inlichtingendiensten en het Pentagon opdracht hebben gegeven deze informatie te verstrekken. Hij zou de NAVO hebben gevraagd om hetzelfde te doen.

Ook zou hij overwegen om Tomahawk-kruisraketten aan Oekraïne te leveren, op kosten van Europa.

Concrete stap

Vorige week voorspelde Trump op zijn sociale medium Truth Social, dat Oekraïne de door de Russen bezette gebieden wel eens zou kunnen terugveroveren. Hij liet zich schamper uit over de Russische prestaties op het slagveld. De Amerikaanse president stelt dat Poetin deze oorlog binnen drie weken had moeten winnen, in plaats van ruim drie jaar doelloos voort te modderen.

Vorige week was onduidelijk of Trump ook een concreet vervolg zou geven aan zijn online steunbetuiging aan de Oekraïners. Volgens de regeringsfunctionarissen die de WSJ heeft gesproken, is dit de eerste keer dat de regering-Trump zo'n concrete stap zet.

Warrig en wispelturig

Het gaat waarschijnlijk om het doorgeven van live-informatie van Amerikaanse militaire satellieten, die de Oekraïners moet helpen om beter hun doelen te raken.

Bart van den Berg, van Instituut Clingendael, vindt het lastig om deze stap te duiden als bevestiging dat Trump nu om is en zich achter Oekraïne schaart. Daarvoor vindt de ex-militair het beleid van de Trump "te warrig en wispelturig".

"Het wordt nu verkocht als iets unieks. Maar ik vraag me af of dit voor de Oekraïners achter de schermen zoveel waarde heeft", zegt Van den Berg, die eerder werkte bij het Nationaal Cyber Security Centrum in Den Haag.

Hij denkt dat de Oekraïners precies weten waar de raffinaderijen zijn. "Ze zijn dik en breed geïnfiltreerd in Rusland." Eerdere droneaanvallen hebben volgens hem bewezen, dat ze in staat zijn zeer geavanceerde operaties uit te voeren. Wat dat betreft hebben de Oekraïners ook steeds minder hulp nodig, denkt de analist, "en kunnen wij eerder veel van hen leren".

Tomahawk

Het delen van de inlichtingen is een feit, zo lijkt het. Maar president Trump heeft nog geen besluit genomen over de levering van de Tomahawk-kruisraketten. Dat overweegt hij, zei vicepresident Vance vorige week. President Zelensky vraagt al sinds het begin van de oorlog om Tomahawks. Trumps voorganger Biden wilde ze niet leveren, in verband met de kans op escalatie van het conflict.

De Tomahawk is een van de belangrijkste wapens waarmee de Amerikanen hun militaire macht uitoefenen. Met deze raket werd het startschot gegeven van de Eerste Golfoorlog in 1991, toen hij voor het eerst werd gebruikt.

De Tomahawk heeft een bereik van circa 2500 kilometer, vliegt laag over de grond met 900 kilometer per uur. Hij vindt zijn eigen weg, volgt voor vijandige luchtverdediging een onnavolgbare route en draagt een springlading van 400 kilo. Het is een wapen waarmee de Oekraïners doelen tot voorbij Moskou en Sint Petersburg zouden kunnen raken.

Maar gaat Trump ze ook echt geven? Het zou kunnen dat de Amerikaanse president met alleen al het overwegen hoopt Moskou onder druk te zetten om naar de onderhandelingstafel te komen. Met andere woorden: is hier sprake van alleen tactiek of gaat het over reële steun?

'Kneiterduur'

Mocht Trump de Tomahawks echt willen leveren, dan zal Europa daarvoor de kosten moeten dragen. En ze zijn kneiterduur, twee miljoen dollar per stuk, zegt Clingendael-analist Van den Berg. Hij betwijfelt daarom of het een verstandige aankoop is, mede omdat deze oude Amerikaanse raket volgens hem geen gamechanger is.

"Ze komen zo laat", roept hij bijna. Een paar jaar geleden zou het wél heel ingrijpend zijn geweest, denkt de analist. Nu niet meer, omdat er veel vergelijkbare wapens bij zijn gekomen, ook al blijft de Tomahawk superieur. De Frans/Britse Storm Shadow en de nieuwe Oekraïense Flamingo-raketten zijn weliswaar niet zo krachtig en komen niet zo ver, maar doen als kruisvluchtwapens in principe hetzelfde.

"De Tomahawk is een klein stapje op de escalatieladder. In het grote spel der dingen gaat hij niet zo'n verschil maken. Maar de strijd verplaatst zich wel steeds meer naar het Russische territorium, dat vormt voor de Russen een steeds groter probleem", zegt Van den Berg.

Wil

En dat raakt volgens de analist aan de kern van de oorlog op dit moment: "Beide partijen richten zich steeds meer op een strategische overwinning en niet meer op een tactische. Grondgebied interesseert ze niet, niemand kan winnen op het slagveld. Ze vallen steeds meer elkaars capaciteit om oorlog te kunnen voeren aan."

"Er zal pas onderhandeld worden, als van een van de partijen de wil wordt gebroken om te vechten. En zover is het nog niet."

De Efteling, Toverland, Duinrell, Walibi en heel veel dierentuinen; je zou zeggen, aan vertier is er al ruim voldoende in ons land. Toch komt er deze week een nieuw pretpark bij: BommelWereld in Groenlo (Achterhoek): een overdekt themapark rond de stripfiguren Ollie B Bommel en Tom Poes, van de schrijver Marten Toonder.

Initiatiefnemer is ondernemer Edwin Bomers. Het plan vergde een investering van pakweg 40 miljoen euro. Hij hoopt in het eerste jaar 100.000 bezoekers te trekken. Ter vergelijking: De Efteling heeft jaarlijks zo'n 5,5 miljoen bezoekers.

"30 à 40 miljoen, dat is best een gewaagde investering", zegt Goof Lukken, expert in de vrijetijdsindustrie en verbonden aan de Breda University: "Nederland heeft natuurlijk al een enorm aanbod op dit gebied."

Bomers - ook eigenaar van een groot vakantiepark in Groenlo - was op zoek naar een nieuwe trekpleister in de Achterhoek. "Ik zocht iets wat niet bestond. Toen kwamen we op het idee van een indoor pretpark." Er kwamen volgens hem verschillende thema's voorbij: van Piet Piraat en Kabouter Plop tot aan Ollie B Bommel.

Binnenkijken bij het nieuwe attractiepark:

"Vergeet niet: Bommel heeft veel betekend voor de Nederlandse taal. Denk maar aan uitspraken als 'geld speelt geen rol', en uitdrukkingen als 'minkukel' en 'kommer en kwel'. Er schuilt een hele geschiedenis achter deze stripheld."

Mond-tot-mond-reclame

Of BommelWereld een succes wordt? Lukken zegt daarover: "Belangrijk is: snapt de bezoeker het verhaal, het thema van het park? En in hoeverre is Olie B Bommel nog relevant in deze tijd? Kortom, komen er wel genoeg bezoekers? Er moet een goede beleving zijn, dan komt er vanzelf positieve mond-tot-mond-reclame. En die is nodig om het aantal bezoekers te laten groeien."

Zo'n 600 schoolkinderen en hun begeleiders uit de Achterhoek mochten er deze week alvast een kijkje nemen. Zij reageren enthousiast. "Wij kunnen best zo'n attractie gebruiken hier in de Achterhoek", aldus één van de schoolbegeleidsters.

Ollie B Bommel oubollig?

Op de vraag of het thema Ollie B Bommel niet een beetje oubollig is, zegt ze: "Er zijn lespakketten ontwikkeld, speciaal voor de groepen 7 en 8. Zij kunnen dan op school lessen volgen waarin ook wordt verteld over de literatuur rond deze stripfiguren. En aansluitend kunnen ze dan dit park bezoeken. Daar is dus erg goed over nagedacht."

Het is jaren geleden dat in ons land voor het laatst een pretpark werd gebouwd. Dat was in 2015, Yumble in Roermond. Het liep uit op een debacle. Amper vier maanden na de opening werd faillissement aangevraagd. Een investering van 22 miljoen euro ging in rook op.

De oprichters zeiden nog dat de attracties net zo goed waren als die in De Efteling. Yumble verwachtte in het eerste jaar 300.000 tot 350.000 bezoekers. "Dat soort verwachtingen zijn achterlijk," zei Wessel Wit, verslaggever bij pretparksite Looopings, toen al tegen de NOS. "Pretpark Toverland begon bijvoorbeeld ook slecht, en deed er 10 jaar over om een goede naam neer te zetten."

Bij een steekpartij in een woning in Purmerend is gisteravond een 50-jarige vrouw uit Amsterdam om het leven gekomen. Een 53-jarige man is buiten de woning aangehouden.

Gistermiddag rond 17.40 uur kreeg de politie een melding van een steekincident in een huis aan de Beethovenstraat. Agenten troffen daar de man aan en hielden hem aan. Binnen vonden zij de overleden vrouw.

Compleet in shock

De man is de bewoner van het huis, zeggen omwonenden tegen regionale omroep NH. Een buurtbewoner kwam kort na het steekincident thuis en zag de man staan in de voortuin. "Hij zat onder het bloed en leek compleet in shock."

De politie kan niet bevestigen dat de man de bewoner van het huis is. Over de relatie tussen hem en het slachtoffer wordt ook nog niets bekendgemaakt.

De politie onderzoekt nog wat er gebeurd is. Het huis is afgezet.

Dodelijke steekpartij

Vanochtend vroeg overleed in Lent bij Nijmegen ook een vrouw door een dodelijke steekpartij. Ze werd door agenten zwaargewond aangetroffen op straat, waarna ze in het ziekenhuis overleed.

Een paar uur na het steekincident werd een man aangehouden. Hij wordt verdacht van betrokkenheid bij haar dood. Over de relatie tussen de twee zegt de politie nog niets.

De Britse actrice Patricia Routledge is op 96-jarige leeftijd overleden. Zij was vooral bekend van haar rol als Hyacinth Bucket uit de Britse sitcom Keeping Up Appearances. In Nederland werd de show uitgezonden onder de titel Schone Schijn.

Haar management schrijft: "We zijn diepbedroefd om het overlijden van Dame Patricia Routledge, die vanmorgen vredig in haar slaap is overleden, omringd door liefde."

"Zelfs op 96-jarige leeftijd is haar passie voor haar werk en voor het contact met livepubliek nooit afgenomen. Nieuwe generaties kijkers weten haar nog steeds te vinden via haar geliefde televisierollen", gaat de verklaring verder.

Hoogtepunten uit het eerste seizoen van Schone Schijn:

De titel 'dame' is een Britse, vrouwelijke eretitel. Routlegde ontving die in 2017 voor haar liefdadigheidswerk en theaterkunsten, toen de Britse nieuwsjaars-onderscheidingen werden uitgedeeld. De mannelijke variant van de eretitel is 'sir'.

Routlegde was in haar hoofdrol te zien tussen 1990 en 1995 bij de BBC. De actrice werd twee keer genomineerd voor een BAFTA TV Award. In 1991 won ze een British Comedy Award voor haar rol.

Naast haar televisiecarrière was ze te zien in verschillende films en speelde ze ook in toneelstukken. Routledge is nooit getrouwd geweest en had geen kinderen. In een interview zei ze ooit dat ze daar niet bewust voor heeft gekozen. "Het leven is gewoon zo gelopen, ik was zo druk met acteren."

Noot van de redactie:

In een eerdere versie van dit artikel stonden citaten uit een boodschap die Patricia Routledge zou hebben geschreven vlak voor haar 95ste verjaardag in februari 2024. De brief gaat veel rond op sociale media en wordt ook door de Britse krant The Independent geciteerd. Enkele uren na publicatie zijn er sterke twijfels gerezen over de betrouwbaarheid van die brief. De betreffende alinea's zijn daarom uit het artikel verwijderd.

De zwaarste verdenking tegen de pleegouders van het Vlaardingse pleegmeisje is komen te vervallen. Het Openbaar Ministerie acht poging tot doodslag niet langer bewezen. De verdenkingen van zware mishandeling en vrijheidsberoving blijven staan, maakte het OM bekend op de laatste voorbereidende zitting van de zaak.

Het pleegmeisje kwam vorig jaar mei met botbreuken en hersenschade in het ziekenhuis terecht. Het OM dacht eerder te kunnen bewijzen dat de pleegouders haar van de trap hadden geduwd. Daar komt het OM van terug door een rapport van het Nederlands Forensisch Instituut.

Daarin staat dat het meisje van de trap kan zijn geduwd, maar dat het hersenletsel net zo waarschijnlijk op een andere manier kan zijn ontstaan. Daarom vervalt de aanklacht van poging tot doodslag.

"Dit is voor de biologische moeders van de pleegkinderen heel heftig", zegt Bart Visser van Namens de Familie. Hij staat de moeders bij van de verschillende kinderen die in het pleeggezin hebben gezeten. Eerder bleek dat het zusje van het pleegmeisje en twee Syrische broertjes ook mishandeld zijn door de pleegouders.

"Het is juridisch best uit te leggen, maar emotioneel is het onverteerbaar", vervolgt Visser. "De moeder van het pleegmeisje heeft haar kind zwaar verwond in het ziekenhuis zien liggen. Als twee mensen haar dat aan hebben gedaan, is het in de ogen van de moeder een poging om iemand dood te maken."

Pleegouders in de zaal

De pleegouders waren voor het eerst zelf in de rechtszaal, beiden helemaal in het zwart gekleed. Met hun aanwezigheid hebben ze gehoor gegeven aan een oproep van de rechtbank, die de verdachten wilde zien voor de inhoudelijke behandeling in november.

"Het spijt me dat we hier moeten zitten", zei de 38-jarige pleegvader John van den B. "Ik betreur wat er is gebeurd, voor het pleegmeisje, mijn vrouw en alle anderen. Tegelijkertijd is er een eenzijdig beeld, bijvoorbeeld in het politieonderzoek, maar daar wil ik later pas meer over zeggen." Pleegmoeder Daisy W. wilde vandaag niet reageren.

Beide pleegouders hebben een ernstige persoonlijkheidsstoornis, heeft het Pieter Baan Centrum vastgesteld. De pleegmoeder heeft onder andere een gebrek aan empathie en heeft narcistische, theatrale en bordeline trekken. De pleegvader heeft een agressiestoornis, vooral met de behoefte om macht te ervaren.

De kans op herhaling bij de omgang met kwetsbare kinderen is groot. Tbs met dwangverpleging is voor beide ouders daarom de beste optie, zei de officier van justitie.

Stap voor stap

Het 11-jarige pleegmeisje verblijft in een revalidatiecentrum. Haar hersenen functioneren door het hersenletsel op het niveau van een peuter, werd vandaag bekend.

Het pleegmeisje kwam zwaargewond in het ziekenhuis. Bijvoorbeeld doordat ze in een kooi met elektrische draden eraan, zou zijn gestopt, zegt het OM. Ook zou ze geen eten, drinken en medische hulp hebben gekregen. Uiteindelijk woog het meisje 20 kilo, terwijl ze 1,34 meter lang was.

Ondanks de verwondingen, gaat het steeds beter met haar. Ze kan enkele woorden spreken en zelfstandig stukjes lopen. Inmiddels gaat ze twee dagen per week naar een zorgboerderij.

Vervolging van anderen

Een belangrijke vraag rondom de zaak was of individuele hulpverleners vervolgd zouden worden. Dat gaat niet gebeuren, heeft het OM besloten. Ook de pleegzorg- en jeugdbeschermingsorganisatie zullen niet strafrechtelijk worden vervolgd.

Duidelijk is dat hulpverleners en organisaties fouten hebben gemaakt, bleek uit een inspectierapport. Maar opzet is moeilijk aan te tonen. "En de lat voor vervolging ligt heel hoog", aldus een persofficier van justitie.

De voorbereidende fase in de zaak tegen de Vlaardingse pleegouders is nu klaar. De inhoudelijke behandeling is op 6 en 7 november.

Na die inhoudelijke behandeling verschijnt een documentaire over de zaak van het Vlaardingse pleeggezin, maakte de EO vandaag bekend. De biologische moeders van de pleegkinderen en andere betrokkenen komen daarin aan het woord.

Groot-Brittannië heeft Sarah Mullally benoemd tot de aartsbisschop van Canterbury. Zij wordt daarmee de eerste vrouwelijke leider van de Church of England.

De 63-jarige Mullally wordt ook het ceremoniële hoofd van zo'n 85 miljoen anglicaanse gelovigen wereldwijd. De benoeming van een vrouw brengt volgens experts het risico met zich mee van verdeeldheid met enkele meer conservatieve takken van de kerk, bijvoorbeeld in Afrikaanse landen.

De nieuwe leider staat erom bekend dat ze zich sterk maakt voor een open en transparante cultuur in de kerk, met ruimte voor meningsverschillen en andere verschillen.

Wat is de Church of England?

De Church of England is bij wet de nationale kerk van Engeland, wat betekent dat deze een officiële rol heeft in de samenleving. Het is ook de moederkerk van de wereldwijde Anglicaanse Gemeenschap. De Britse koning of koningin is het formele hoofd van de kerk, terwijl de aartsbisschop van Canterbury de feitelijke leider is.

De kerk behoort tot het protestantse christendom. Hij is ontstaan bij de Engelse Reformatie in de 16e eeuw, toen de Engelse kerk zich losmaakte van de Rooms-Katholieke Kerk.

Mullally was sinds 2018 de 133ste anglicaanse bisschop van Londen. In het verleden was ze verpleegkundige.

Ze zei ooit tegen een tijdschrift dat er grote overeenkomsten zijn tussen verpleegkunde en priesterschap: "Het draait allemaal om mensen, en om naast mensen te staan tijdens de moeilijkste momenten in hun leven".

Misbruikschandaal

Door hervormingen die elf jaar geleden werden doorgevoerd, werd het mogelijk dat een vrouw het hoogste ambt binnen de Church of England bekleedt. Door de benoeming van Mullaly tot 106de aartsbisschop van Canterbury is een einde gekomen aan een van de mannenbolwerken in het Britse openbare leven.

De Church of England had sinds november vorig jaar geen leider meer, toen Justin Welby aftrad vanwege een doofpotaffaire rond kindermisbruik.

Bij confrontaties tussen de politie en jonge demonstranten vielen in de Marokkaanse stad Lqliaa deze week drie doden. In heel Marokko demonstreren jongeren al dagen. Ook in andere landen gingen jongeren afgelopen tijd massaal de straat op, waarbij veiligheidsdiensten eveneens hard ingrepen. Wat steekt er achter deze mondiale protestgolf?

In zeker zeven landen waren recent jongerenprotesten. Of er echt een internationale golf aan jongerenprotesten gaande is, is volgens socioloog en hoogleraar sociale verandering en conflict Jacquelien van Stekelenburg moeilijk te bepalen. "Wel gelden protesten vaak als inspiratiebron voor protesten elders. Dat zagen we bijvoorbeeld bij de Arabische Lente en Fridays For Future - waarbij scholieren spijbelden voor het klimaat."

Volgens Van Stekelenburg dachten mensen toen: "Hey, wij hebben eenzelfde probleem, en die protesten hebben veel sociaal-politiek effect, dat willen wij ook!'"

Via sociale media kunnen mensen makkelijk emoties uiten en razendsnel protesten organiseren. "Een boodschap kan heel snel en goedkoop over een grote groep mensen worden verspreid. Vroeger, via kranten, was dat effect veel minder", vertelt de socioloog.

'Jonge mensen gaan vaker de straat op'

Het valt op dat jongeren ook in Nederland steeds meer de straat op gaan om hun onvrede te uiten. In de periode 2020-2023 zei 44 procent van de 18- tot 25-jarigen dat zij de afgelopen vijf jaar hadden deelgenomen aan één of meer politieke acties, blijkt uit onderzoek. In de jaren 2012-2019 was dit 38 procent. Van Stekelenburg noemt die 44 procent "een heel hoog percentage".

Demografie kan een rol spelen. In veel landen waar protesten nu oplaaien, wonen relatief veel jongeren. In Nepal is bijna de helft van de bevolking jonger dan 25, in Marokko iets meer dan 40 procent en in Madagaskar zelfs 60 procent.

Als er relatief veel jongeren zijn heeft dat gevolgen. "Aan de ene kant biedt het kansen, er zijn namelijk veel mensen die kunnen werken", vertelt CBS-onderzoeker Luuk Hovius. "Aan de andere kant is er juist een groot risico op weinig kansen voor deze jonge mensen, als er te weinig banen zijn."

In landen als Marokko, Madagaskar en Kenia is de werkloosheid onder jongeren schrikbarend.

Van Indonesië tot Nepal en van Madagaskar tot Peru

De redenen waarom jongeren in verschillende landen de straat op gaan lopen uiteen, maar er zijn ook overeenkomsten. In veel landen zijn de protesten gericht tegen corruptie en in de ogen van jongeren onterechte bezuinigingen. Ook voelen jongeren overal dat hun toekomstperspectief onder druk staat.

Eind augustus gingen duizenden jongeren de straat op in de Indonesische hoofdstad Jakarta, om hun boosheid te uiten over bezuinigingen in het onderwijs en de zorg.

Begin september braken er protesten tegen een socialemediaverbod en corruptie uit in Nepal, waar 72 mensen bij om het leven kwamen. Onder meer het parlementsgebouw werd in brand gestoken.

Halverwege september protesteerden Gen Z'ers tegen corruptie bij de Filipijnse overheid. Overstromingen waren de druppel die de emmer deed overlopen. Een getroffen Filipijn zei tegen de BBC: "Ik werk hard, ik geef niet te veel uit en er wordt maandelijks belasting van mijn salaris ingehouden. Dan kom ik erachter dat miljarden aan belastinggeld worden opgestreken door corrupte politici."

Deze week volgden anti-regeringsprotesten in Madagaskar, waarbij minstens 22 doden vielen. Ook hier waren veelal jonge demonstranten te zien. "We willen leven, niet alleen overleven", stond op protestborden.

In de Peruaanse hoofdstad Lima lieten jonge betogers deze week hun stem horen, en ook hier raakten demonstranten gewond. De organisatie noemde het protest "de Gen Z-mars", wederom bedoeld tegen een corrupte overheid. En ook in Kenia waren er recent anti-regeringsprotesten.

De protesten hebben allemaal een eigen aanleiding, maar zoals socioloog Van Stekelenburg zegt, "ze inspireren elkaar".

Wat is Gen Z?

Generatie Z wordt ook wel Gen Z of Zoomers genoemd. De leden van deze generatie zijn geboren tussen 1997 en 2012.

Mensen uit deze generatie zijn opgegroeid in een wereld waar smartphones, sociale media en internet vanzelfsprekend zijn.

De generatie valt tussen de Millennials (1981-1996) en generatie Alfa (2013-2024).

"Met de komst van sociale media wordt een individueel probleem makkelijk en snel een collectief probleem", zegt Van Stekelenburg. "We delen onze gevoelens, waardoor we sneller een collectieve verontwaardiging voelen."

Gen Z is bovendien opgegroeid met een bijna constante stroom aan crisisbeelden van klimaat, oorlog of ongelijkheid. "Die constante stroom versterkt onze gevoelens. Als je je sterk identificeert met een groep maak je je grotere zorgen om een issue. Je ervaart emoties sterker, ook groeps-gebaseerde emoties", zegt Van Stekelenburg.

Er komt toch weer een monument voor de 12-jarige jongen uit Haaksbergen die in 2021 omkwam bij een ongeluk met een klaphamer. Op de plek van het ongeluk stond jarenlang een monumentje, maar dat moest worden weggehaald omdat omwonenden bezwaar hadden gemaakt. Nu heeft de gemeente aan de ouders laten weten dat er een nieuw monument mag komen.

De 12-jarige Bram werd op Oudejaarsdag dodelijk in de borst getroffen door rondvliegende stukjes metaal van een klaphamer. Een ander kind raakte zwaargewond. Een klaphamer wordt gebruikt om bijvoorbeeld magnesiumpoeder te laten ontploffen.

De jongens keken toe hoe een buurtbewoner de klaphamer bediende, schrijft RTV Oost. Die man kreeg een taakstraf van 240 uur en een voorwaardelijke celstraf van drie maanden.

Ophef

Na het ongeluk werden bloemen en knuffels neergelegd op de plek waar het gebeurde. De ouders van Bram maakten daar een gedenkteken van, met onder meer een portretfoto van hun zoon.

Met de jaren ontstond ophef over het monument. Diverse buurtbewoners wilden er vanaf en drongen er bij de gemeente op aan om het weg te halen. Ze wilden niet dagelijks geconfronteerd worden met het dodelijke ongeluk. Ook zou de plek van het monument gevaarlijk zijn, omdat het langs een autoweg staat. Onder de tegenstanders zat ook de man met de klaphamer, die nog altijd tegenover de plek van het ongeluk woont.

'Heilige plek'

De klagers kregen gelijk en de gemeente droeg de ouders op het monument te verwijderen. Dat gebeurde in mei vorig jaar.

Voor de ouders van Bram was dat een moeilijk moment. Ze stapten daarom naar de rechter om de beslissing van de gemeente aan te vechten. "Deze plek is heilig voor ons", zei de vader van Bram tijdens de zitting. "Hier is immers waar Bram zijn laatste adem heeft uitgeblazen."

Waardig monument

Het echtpaar zei er begrip voor te hebben dat omwonenden niet dagelijks zicht willen hebben op het monumentje, en stelden dat het ook een kleinere variant kan zijn. Bijvoorbeeld een plaquette of stoeptegel. Maar de omwonenden zagen dat niet zitten.

Tijdens de zitting werd afgesproken dat de gemeente Haaksbergen een maand de tijd zou krijgen om te kijken of er toch een compromis mogelijk was. Dat is gelukt: zonder dat de rechter er verder aan te pas moet komen, komt er nu toch weer een monument op de plek van het ongeluk.

"Eindelijk hebben we gerechtigheid en stopt deze strijd", zegt de vader. "We zijn al volop bezig met het ontwerp, want dit gaat een waardig monument worden."

Het aantal doden na het instorten van een school in Indonesië is opgelopen tot negen, melden de autoriteiten. Er wordt nog gezocht naar ruim vijftig leerlingen onder het puin. Veertien slachtoffers worden aan hun verwondingen behandeld.

De leerlingen naar wie nog wordt gezocht zijn voornamelijk jongens tussen 13 en 19 jaar oud. Over de identiteit van de doden is nog niets naar buiten gebracht. Gisteren lag het dodental nog op vijf. Ruim honderd mensen zijn gered.

Hulpdiensten gaan ervan uit dat er nog meer doden gevonden worden. Familieleden hebben reddingswerkers toestemming gegeven om met zwaar materieel te zoeken naar hun vermiste kinderen. De kans bestaat dat de lichamen van de leerlingen daarbij beschadigd raken, zegt de rampendienst.

Gebedsruimte ingestort

De gebedsruimte van de islamitische school in het oosten van Java stortte maandag in. Twee verdiepingen kwamen naar beneden. Op dat moment waren zo'n 160 mensen in het gebouw aanwezig. In het ingestorte deel zaten voornamelijk jongens die deelnamen aan het middaggebed. De meisjes waren aan het bidden in een ander deel van het gebouw.

Reddingswerkers zoeken al dagen naar overlevenden. In de zoektocht zijn tunnels gegraven. De zoektocht is extra moeilijk omdat het puin voor een deel uit grote betonnen platen bestaat.

Mustafa Marghadi, correspondent Zuidoost-Azië:

"Op lokaal niveau worden veel van dit type privéscholen met privaat geld gebouwd, van locals. En dus met weinig technische kennis en overzicht, die wel vanuit de nationale overheid komt bij publieke gebouwen. Dus vooral bij verbouwingen kan het misgaan.

Deskundigen wisten dat je niet zoveel cement op dat gebouw moest storten. Maar blijkbaar was er ter plekke niet genoeg kennis om dat te voorkomen. Het ministerie van Religieuze Zaken zegt nu extra aandacht te geven aan de veiligheid van dit soort private moslimscholen, zogenoemde pesantren."

De Japanse bierbrouwer Asahi kampt met ernstige tekorten door een cyberaanval. De meeste fabrieken van de Asahi Group in Japan liggen stil sinds maandag het bestel- en leveringssysteem werd getroffen door de aanval.

Grote Japanse retailers hebben klanten gewaarschuwd dat er tekorten aan Asahi-producten kunnen ontstaan. De Japanse supermarktketen FamilyMart heeft gemeld dat Asahi tijdelijk de levering van haar producten heeft opgeschort. Volgens FamilyMart is er "geen vooruitzicht op hervatting" ervan.

Het bedrijf meldt dat een gebottelde theedrank gemaakt door Asahi naar verwachting snel schaars of uitverkocht zal zijn. Supermarkten als 7-Eleven, Lawson en Life Cooperation komen met vergelijkbare waarschuwingen.

Asahi is de grootste bierbrouwer van Japan. Het is ook eigenaar van bierbrouwer Grolsch en bekende merken als Peroni en Fullers. Ongeveer de helft van de omzet komt uit binnenlandse verkoop. De brouwer is vooral bekend om zijn Super Dry-bier, maar maakt ook frisdranken en voedingsproducten. Daarnaast levert het bedrijf huismerkproducten aan supermarkten in Japan.

Werken aan herstel

Het bedrijf heeft dertig fabrieken in Japan. Asahi meldde eerder deze week dat alleen de binnenlandse activiteiten zijn getroffen door de aanval. Het bedrijf zei toen de oorzaak te onderzoeken en te werken aan het herstel van de werkzaamheden. Een geschatte tijdlijn kon het bedrijf niet geven.

Correspondent Japan Anoma van der Veere:

De aanval op Asahi laat zien hoe kwetsbaar Japan is nu steeds meer bedrijven grote, gekoppelde computersystemen gebruiken. Die systemen zijn handig en besparen kosten, maar maken bedrijven ook kwetsbaarder. Eén grootschalige aanval kan meteen de hele keten van productie, transport en klantenservice stilleggen.

Voor een land dat sterk afhankelijk is van snelle leveringen en strakke samenwerking tussen leveranciers, kan dat snel een probleem worden dat de hele economie raakt.

De aanval op Asahi is daarom meteen een nationaal probleem. Vergelijkbare eerdere aanvallen raakten belangrijke sectoren: van voedsel en technologie tot de culturele sector. Als dergelijke problemen lang aanhouden, kan dat niet alleen het vertrouwen van consumenten schaden, maar ook Japans reputatie als betrouwbare handelspartner aantasten. Zeker nu Japanse bedrijven, zoals Asahi, ook veel buitenlandse merken in handen hebben.

Onder druk van de Tweede Kamer heeft demissionair minister Heinen (Financiën) toegezegd iets te doen aan wat bekend is komen te staan als de 'buffelboete'. Een ruime meerderheid stemde voor een motie van GroenLinks-PvdA en NSC om dit bij het belastingplan te repareren.

De term 'buffelboete' is bedacht door vakbond FNV. Die ontdekte dat een groep mensen er dit jaar op hun loonstrookje niet op vooruitging. Het gaat om mensen die in deeltijd werken en maximaal 26.000 euro verdienen. Volgend jaar gaat deze groep onder de streep opnieuw meer belasting betalen.

Volgens Heinen is de lastenverlichting voor volgend jaar vooral bedoeld om de middeninkomens te helpen. Toch gaat hij nu mee in de wens van de Kamer om fiscale verschuivingen door te voeren. "Als een kleine groep niet kan profiteren, moeten we daarnaar kijken", zegt Heinen bij de inloop van de ministerraad.

600 of 185 euro?

Volgens de FNV gaat het om 800.000 mensen, maar dat is volgens Heinen overdreven. Hij wijst erop dat heel veel mensen er alsnog op vooruitgaan, omdat hun loon stijgt en ook het kindgebonden budget en de huurtoeslag omhooggaan. Hoeveel mensen er dan wel op achteruitgaan, is niet bekend.

Ook gaan er verschillende bedragen rond. Volgens de FNV gaan mensen er volgend jaar 600 euro per jaar op achteruit, het ministerie van Financiën komt op maximaal 185 euro.

Nieuwe Kamer beslist opnieuw

De reparatie kost volgens GroenLinks-PvdA en NSC 600 miljoen euro. De partijen willen dat compenseren door de inkomstenbelasting en de arbeidskorting voor iedereen iets aan te passen. Volgens Heinen wordt door het "geschuif met heffingskortingen" het belastingstelsel wel weer complexer.

Her herstel van de 'buffelboete' moet doorgevoerd worden in het Belastingplan, dat pas na de verkiezingen wordt behandeld. In de nieuwe Tweede Kamer moet dus opnieuw een meerderheid voor deze wijziging zijn.

De Hoge Raad zegt dat het demissionaire kabinet zelf moet beslissen over de export van F-35-onderdelen naar Israël. Vorig jaar februari besloot het gerechtshof dat Nederland moest stoppen met de uitvoer van de onderdelen naar Israël. De Nederlandse regering legde zich hier niet bij neer en stapte naar de Hoge Raad.

Volgens de Hoge Raad is het Hof op de stoel van de minister gaan zitten. De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp moet opnieuw naar de vergunning voor de export van F-35-onderdelen kijken en daarbij de humanitaire component meenemen, zegt de Hoge Raad.

Het besluit moet binnen zes weken genomen worden. In elk geval tot die tijd wordt de uitvoer niet hervat. Minister Van Weel (Buitenlandse Zaken) laat in een reactie weten dat het ook daarna "niet voor de hand ligt" om de export te hervatten. "We zijn heel restrictief op dit moment, natuurlijk vanwege de verschrikkelijke humanitaire situatie in Gaza", zei hij na de ministerraad.

Vergunning

Nederland levert F-35-onderdelen aan meerdere landen. Hiervoor is een exportvergunning vereist, omdat het militaire goederen zijn. De toenmalige minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp verleende in 2016 voor onbepaalde tijd een vergunning.

De onderdelen voor de straaljagers werden als gevolg hiervan ook geëxporteerd naar Israël. Na de terreuraanval van Hamas op 7 oktober 2023 heeft de minister de verleende vergunning opnieuw beoordeeld en besloten die in stand te houden.

Oxfam Novib, Pax Nederland en The Rights Forum spanden daarop een zaak tegen de Staat aan. De mensenrechtenorganisaties verloren een kort geding, maar werden in hoger beroep in het gelijk gesteld.

Sinds half februari 2024 is de uitvoer van F-35-onderdelen naar Israël daardoor niet toegestaan.

Ernstige schendingen

De Hoge Raad vindt dat het Hof zijn bevoegdheden te buiten is gegaan.

Het hof oordeelde dat de minister niet heeft getoetst of een duidelijk risico op ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht bestond, en kwam vervolgens zelf tot de conclusie dat dat risico er was.

Dat laatste vindt de Hoge Raad te ver gaan. In plaats daarvan had de minister de opdracht moeten krijgen om de vergunning opnieuw te beoordelen. Nu krijgt de minister die opdracht alsnog.

Als de minister vaststelt "dat een duidelijk risico bestaat dat de uit te voeren goederen gebruikt worden bij het begaan van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht", mag hij het gebruik van de vergunning niet langer toestaan, aldus de Hoge Raad.

Van Weel is blij dat de rechter de bal weer bij de politiek legt. "Het creëert voor de toekomst ook helderheid: wie gaat hier over: de rechter of de staat? Dat is van belang, want buitenlandbeleid neemt altijd heel veel factoren in overweging en daar moet je ook verantwoording over kunnen afleggen."

'Liever gehad dat het vandaag klaar was'

Oxfam Novib-directeur Michiel Servaes sprak na afloop over een gemengd oordeel van de Hoge Raad. Hij noemt het teleurstellend dat de hoogste rechter het eerdere oordeel van het Hof niet laat staan en de bal weer bij de regering legt.

"Tegelijkertijd zegt de Hoge Raad ook dat de regering de vergunning beter moet toetsen op mensenrechtenschendingen dan ze eerder gedaan hebben", zegt Servaes. Hij verwacht dan ook "met de oorlogsmisdaden en de genocide die we allemaal zien" dat het exportverbod van kracht blijft.

"Maar ik had liever gehad dat het vandaag al klaar was."

Boven het militaire terrein in Elsenborn, in het oosten van België, zijn vannacht vijftien drones waargenomen, meldt de VRT.

Volgens de omroep stond er op het militaire terrein toevallig een testopstelling om drones waar te nemen. "Die opstelling heeft de drones ook kunnen vastleggen", zegt defensie-journalist Jens Franssen van de VRT tegen de NOS. De drones zouden vanuit België naar Duitsland zijn gevlogen. "Daar heeft de Duitse politie van Düren ze waargenomen."

Duitsland heeft de waarneming aan de Belgische Defensie gemeld, aldus Franssen. Maar de informatie zou niet zijn gemeld aan de minister, die het te horen kreeg van de journalist.

Waar de drones vandaan kwamen en wie ze bestuurde is niet duidelijk. Defensie in België onderzoekt de zaak. Franssen sluit niet uit dat Belgische militairen zelf aan het oefenen waren met drones. "De kans is zeer klein, maar ik sluit het niet uit."

Oefenterrein

De militaire basis ligt bij de grens met Duitsland en zo'n 50 kilometer ten zuiden van de Nederlandse grens. Het is een militair gebied van 28 vierkante kilometer. Op het terrein bevindt zich een trainingskamp. Er worden onder meer schietoefeningen gehouden.

Volgens Franssen is het gebied technologisch niet direct interessant. "Er zijn vooral bossen, bomen, modder en everzwijnen." Bij andere bases in België is volgens hem meer te halen. "De luchtmachtbasis van Kleine-Brogel, waar Amerikaanse kernwapens liggen, zou een voor de hand liggender doelwit zijn."

Afgelopen weken zijn geregeld onbekende drones waargenomen in Europa, vooral bij luchthavens. Het gebeurde onder meer in Denemarken, Noorwegen en de Noord-Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein.

De Duitse minister van Binnenlandse Zaken Dobrindt noemde de drones een bedreiging. Hij wil daarom een 'droneverdedigingscentrum' opzetten. Europese leiders spraken er deze week over in Kopenhagen.

De levering van digitale informatieborden bij bushaltes in Overijssel, Flevoland en Gelderland heeft opnieuw vertraging opgelopen. De borden hadden ruim drie jaar geleden al in gebruik moeten zijn, maar zijn er nog steeds niet.

Reizigers in de drie provincies moeten het bij de meeste bushaltes nog doen met verouderde borden. De schermen vallen regelmatig uit of hebben last van storingen. Het einde van de technische levensduur is bereikt.

In Flevoland zijn veel borden zelfs nog van papier, schrijft Omroep Flevoland. Er moeten in totaal 1685 panelen worden vervangen voor zogeheten DRIS-displays (Dynamische Reis Informatie Systemen). Die zijn moderner en duurzamer.

De provincies trokken eerder gezamenlijk zo'n 16 miljoen euro uit voor het vervangingsproject. Van de bijna 1700 borden die nodig zijn, zijn er tot nu toe 514 werkend opgeleverd in Gelderland en Overijssel. In Flevoland is nog niets vervangen.

Boetes

Het contract met de leverancier die het in eerste instantie zou regelen, is opgezegd. De provincies plaatsten de order bij Surtronic in 2021. Eind 2022 moest het project afgerond zijn, maar die deadline werd niet gehaald.

Volgens de provincies was de leverancier "niet in staat om afspraken in de overeenkomst na te komen". Volgens Surtronic probeerden de provincies na de ondertekening van het contract en na het vaststellen van de prijs, de eigendomsrechten van de technologie in handen te krijgen.

De provincies hebben de leverancier aansprakelijk gesteld en wil dat hij boetes betaalt, maar dat is nog niet gebeurd. Er loopt een gerechtelijke procedure tussen de partijen, schrijft RTV Oost.

Geen nieuwe aannemer

De provincies hebben een nieuwe aanbesteding uitgeschreven. Maar die leverde geen geschikte aannemer op.

De provincies doen "zo snel mogelijk" een nieuwe poging om een bedrijf te vinden dat de borden kan plaatsen. De oude modellen worden in ieder geval tot het einde van het jaar in de lucht gehouden.

In veel landen zijn pro-Palestijnse betogers gisteravond de straat opgegaan nadat Israël de activistenvloot met hulpgoederen voor Gaza had tegengehouden. Onder meer in Australië, Tunesië, Frankrijk, Spanje, Italië en Nederland werd gedemonstreerd.

In de nacht van woensdag op donderdag werden ruim veertig schepen die naar Gaza voeren op internationale wateren geënterd door Israël. Hierbij werden meer dan vierhonderd opvarenden aangehouden. Ook een Nederlands schip maakte onderdeel uit van de vloot.

Vele duizenden betogers

In Spanje protesteerden vele duizenden mensen in Barcelona en Madrid. In Barcelona greep de politie in toen betogers een snelweg wilden blokkeren. In de Spaanse hoofdstad verliep de demonstratie vreedzaam, al werden aan het einde charges uitgevoerd tegen demonstranten die weigerden te vertrekken.

In Parijs kwamen duizenden mensen bijeen op de Place de la République. Veel betogers droegen Palestijnse vlaggen. Demonstranten werden uiteindelijk met traangas uit elkaar gedreven, meldt de Franse zender BFMTV.

In het centrum van Sydney verzamelden zich een paar honderd man. De Australische publieke omroep ABC meldt dat betogers op de grond gingen liggen om verkeer tegen te houden. Toch werden er geen aanhoudingen verricht.

Rellen in Italië

In Italië liepen meerdere protesten uit op ongeregeldheden bij stations. In Florence, Bologna en Trento werd het treinverkeer stilgelegd.

Vooral in Bologna ging het er heftig aan toe en ontstonden rellen. De militaire politiedienst zette traangas in om te voorkomen dat demonstranten het station bereikten. Er werd met stenen, verkeersborden, rookbommen en flessen gegooid.

Ook in Nederland was gisteravond bij een pro-Palestijns protest volgens de politie een grimmige sfeer. Op en rond station Den Haag Centraal werden ruim 200 betogers aangehouden.

In de Italiaanse stad Bologna liep het pro-Palestijnse protest uit op rellen:

In Tsjechië wordt vandaag en morgen gestemd voor een nieuw parlement. Een oude bekende, de populistische oud-premier Andrej Babis, gaat met zijn oppositiepartij ANO ruim aan kop in de peilingen. Zijn beloftes: belastingen omlaag, klimaatmaatregelen van tafel en minder militaire steun aan Oekraïne.

Om dat waar te maken, is Babis waarschijnlijk afhankelijk van radicale partijen op de flanken. Zowel het radicaal-linkse Stacilo als de radicaal-rechtse SPD lijkt te groeien. De SPD eist referenda over het EU- en NAVO-lidmaatschap en wil Oekraïense vluchtelingen het land uit zetten. Mede hierom volgen buurlanden, én Oekraïne, de verkiezingen met spanning.

Op zijn afsluitende campagne-evenement wuift Babis vragen over zijn Oekraïnestandpunt weg. "Jullie journalisten vragen altijd hetzelfde", zegt hij tegen de NOS. "Natuurlijk steun ik Oekraïne, maar op dit moment verdienen sommige mensen miljarden euro's over de rug van Oekraïners."

Op het podium haalt hij uit naar de "luie" buitenlandse journalisten, die hem "altijd alleen maar naar Rusland en Poetin vragen". Babis verzekert de kiezers ervan dat hij niet pro-Russisch is. Daarna steekt hij een tirade af tegen de "socialisten en groene gekken in Brussel". Gejuich bij zijn aanhangers, die Trumpiaans-rode petjes dragen met de tekst 'sterk Tsjechië'.

Alles duurder

Tsjechië wordt sinds 2021 geregeerd door een coalitie van vijf (en later vier) middenpartijen, die zijn verenigd in hun afkeer van Babis. Onder leiding van premier Fiala stapte Tsjechië van het Russische gas af, werden honderdduizenden Oekraïners opgevangen en werd de begroting op orde gebracht. Dat ging gepaard met bezuinigingen, waarvoor met name Fiala's Spolu-partij wordt afgestraft.

"Alles is duurder geworden, maar mijn inkomsten zijn hetzelfde gebleven", verzucht bouwvakker Marek Kasperan op een terras in het provinciestadje Chrudim. De schuld ligt deels bij de Oekraïners, zegt hij. "Zij zijn goedkoper dan wij. En als de oorlog voorbij is, blijven ze. Dus het is lastig voor ons."

Tsjechië vangt per hoofd van de bevolking de meeste Oekraïners op. De opvang is eigenlijk een succesverhaal: 70 procent van de vluchtelingen heeft een baan gevonden, vooral in sectoren waar tekorten bestonden. Volgens de regering leveren de Oekraïners meer op dan de opvang kost. Maar daar heeft bouwvakker Kasperan geen boodschap aan.

Pragmatische zakenman

Babis sloot zijn campagne af in een buitenwijk van Praag. Met springkussens voor kinderen, kosteloze medische checks voor ouderen en koffie voor de rest. De aanhangers vertrouwen Babis vooral vanwege zijn economische plannen. "Hij wil van alles een beetje doen, dat vind ik goed", zegt Katarina uit Praag.

Babis belooft inderdaad veel: lagere belastingen en energierekeningen, hogere salarissen en eerder met pensioen. Over de haal- en betaalbaarheid twijfelt kiezer Paul Traub niet. "Hij komt tenminste met ideeën. De huidige regering breekt alleen af."

De rijke zakenman Babis wil het land leiden als een bedrijf, zegt Anna Shavit, onderzoeker aan de Karelsuniversiteit en eerder actief in Babis' campagneteam. "Dat pragmatisme wordt gewaardeerd." Over belangenverstrengeling en slepende corruptiezaken maakt kiezer Michal zich geen zorgen. "Als premier verdient hij minder dan als CEO, dus ik geloof juist dat hij dit uit overtuiging doet."

Impasse

Babis laat zich niet leiden door een duidelijke ideologie. Waar zijn partij eerder op Europees vlak tot de liberalen hoorde, behoort ANO nu tot de rechts-radicale fractie van Wilders, Le Pen en Weidel. Toch gaat hij niet zo ver als de Hongaarse premier Orbán of de Slowaakse buurman Fico. "Hij richt zich echt op het Westen, maar wil ook de pro-Russische kiezers trekken", zegt Shavit, die hem eerder een Trumpist noemt.

De onderzoeker raadt 'Brussel' aan om Babis niet te isoleren. "Als de EU niet open voor hem staat, kan hij in de andere hoek worden gedreven."

De stemlokalen sluiten morgen om 14.00 uur. Daarna zal blijken van welke coalitiepartners Babis afhankelijk zal zijn. Vervolgens worden de schijnwerpers gericht op president Pavel, die de keuze voor een regering en premier niet automatisch accepteert. Zo kunnen de belangenverstrengelingen van Babis een mogelijk obstakel zijn, net als ministers die voor een EU- of NAVO-referendum zijn.

Daarnaast speelt nog mee dat de huidige regeringspartijen een zeer ruime meerderheid in de senaat hebben. Dat maakt ingrijpende hervormingen, zoals in Hongarije en Slowakije, lastiger. De kans is groot dat het gepolariseerde Tsjechië voor lange tijd in een politieke impasse belandt. En dat wil geen enkele kiezer.

Een vrouw is vanochtend vroeg overleden na een steekincident in Lent, in de gemeente Nijmegen. De politie meldt dat een aantal uren na het steekincident een man is aangehouden. Hij wordt verdacht van betrokkenheid bij haar dood.

De politie kreeg gisteravond een melding van een steekincident aan de Kinksstraat. Agenten troffen daar een zwaargewonde vrouw aan. Ze werd naar het ziekenhuis gebracht, waar ze is overleden aan haar verwondingen.

Over de identiteit van het slachtoffer en de verdachte wil de politie nog niets zeggen. Ook zegt de politie nog niets over de relatie tussen de twee.

Goedemorgen! De Hoge Raad oordeelt of het exportverbod op F-35-onderdelen van gevechtsvliegtuigen naar Israël in stand moet blijven en Sean 'Diddy' Combs krijgt in de rechtbank van New York zijn straf te horen.

Eerst het weer: bewolkt met eerst alleen wat lichte regen. Het wordt 14 graden bij een matige zuidenwind. Later nemen de windkracht en regen toe.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

In Den Haag zijn bij een pro-Palestinabetoging 205 mensen opgepakt, meldt de politie. Ze zijn allemaal aangehouden in de omgeving van het Centraal Station. Betogers voerden actie in de hal van het station, op het perron en een deel ging ook op het spoor staan. Het treinverkeer lag daardoor urenlang stil.

De politie spreekt van een grimmige sfeer en van "grensoverschrijdende acties". Een van de arrestanten is opgepakt voor het beledigen van de politie en het gebruik van geweld tegen agenten. Eén agent raakte gewond. Er werd actie gevoerd om aandacht te vragen voor de activisten van de Gaza-vloot die door Israël werden opgepakt.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Go Ahead Eagles vierde gisteravond feest. Want voor het eerst won de club uit Deventer een wedstrijd op een Europees hoofdtoernooi. In Athene versloeg het Panathinaikos met 1-2. Voorlopig is het de eerste Nederlandse club met een zege in Europa dit seizoen. Reden voor euforie bij de spelers en de fans samen in Griekenland.

Fijne vrijdag!

Onder toeziend oog van bevriende staatshoofden en koningshuizen doet de Luxemburgse groothertog Henri rond 10.00 uur met een simpele handtekening in het Groothertogelijk Paleis afstand van de troon. Een uur later wordt in het Luxemburgse parlement zijn zoon Guillaume beëdigd. Daarmee komt een einde aan een regeerperiode van een kwart eeuw, waarin de groothertog vaker negatief het nieuws haalde dan hij had gewild.

De 70-jarige Henri kondigde in december in zijn kersttoespraak zijn afscheid aan. Volgens hem was het een "natuurlijk" moment om opzij te stappen. Met zijn 25-jarige regeerperiode zat hij wel korter op de troon dan zijn vader Jean, die in 2000 na 36 jaar abdiceerde.

Anders dan de regeerperiode van Jean, die Luxemburgers herinneren als een tijdperk vol stabiliteit en rust, kende die van Henri een paar grote crises. Historicus Kemal Rijken, auteur van een boek over koningshuizen in Europa, noemt de regeerperiode van de scheidend groothertog dan ook "rommelig, voor Luxemburgse begrippen".

Zo werd al vroeg duidelijk dat het niet boterde tussen de moeder van Henri, groothertogin Joséphine-Charlotte, en Henri's vrouw María Teresa Mestre, telg uit een gegoede Cubaanse familie die was weggevlucht voor het Castro-regime. Ze was flamboyant, niet van adel en had ook niet direct vrede met een stille rol op de achtergrond. Rijken legt uit dat María Teresa daarmee in zo'n beetje alles afweek van haar schoonmoeder, die vanwege haar stoïcijnse voorkomen "de ijzeren groothertogin" werd genoemd.

In 2005, na de dood van Joséphine-Charlotte, schuurde het opnieuw. Toen bleek dat de familie van plan was kroonjuwelen te verkopen. Daar stak de regering uiteindelijk een stokje voor.

Warme banden met Nederland en België

Het Luxemburgse groothertogdom onderhoudt traditioneel warme banden met de Belgische en Nederlandse koningshuizen. Sterker: het Luxemburgse groothertogdom viel tot 1890 onder het Koninkrijk der Nederlanden. Maar omdat koning Willem III bij zijn dood geen mannelijke troonopvolgers had en het in Luxemburg toen nog regel was dat een vrouw geen monarch mocht zijn, kwam er een einde aan de unie met Nederland. Vervolgens kwam er een andere tak van het Huis Nassau op de Luxemburgse troon.

Ook de familieband met het Belgische koningshuis is hecht. Zo was de moeder van groothertog Henri, Joséphine-Charlotte, het oudste kind van de Belgische koning Leopold III. Daarmee is Henri een neef van de huidige Belgische koning Filip. Beide vorstenhuizen zijn aanhangers van de conservatieve charismatische beweging in de Katholieke Kerk.

De grootste crisis kwam in 2008. Toen botste Henri vol met toenmalig premier Jean-Claude Juncker, omdat hij vanuit zijn katholieke overtuiging weigerde een wet te ondertekenen over de legalisering van euthanasie. Het leidde tot een grondwetswijziging, waarmee de macht van de groothertog werd ingeperkt.

Inmiddels mag de groothertog enkel nog wetten aankondigen. "Dat alles heeft de monarchie geen goed gedaan", zegt Rijken. "Ook niet omdat Henri kort daarna een onderscheiding in het Vaticaan in ontvangst nam voor zijn weerstand tegen de wet. Dat was wrijven in een vlek."

De afgelopen jaren kwam het groothertogdom wederom negatief in het nieuws, toen duidelijk werd dat er intern van alles mis was in het Groothertogelijk Paleis. Personeelsleden klapten uit de school over een angstcultuur onder de hofhouding, vanwege de hoge werkdruk en de dominante stijl van de groothertogin.

"Het werd echt nog een beetje gerund als een hof uit de negentiende eeuw", zegt Rijken. De onthullingen leidden in 2020 tot een onafhankelijk onderzoeksrapport, waarvan de aanbevelingen grotendeels werden overgenomen.

Inmiddels is het hof bijvoorbeeld losgetrokken van de familie en ondergebracht in het nieuwe Maison du Grand-Duc, waardoor de familie niet meer rechtstreeks het personeel aanstuurt. Maar Henri bleef zijn vrouw, die niet wilde meewerken aan het onderzoek, in het openbaar fel verdedigen. Daardoor verdween de kwestie nooit helemaal.

Dat de monarchie in Luxemburg ondanks al die voorvallen nog bestaat, heeft volgens Rijken een simpele verklaring: "Het klinkt een beetje oneerbiedig, maar Luxemburg heeft niet veel anders om mee te pronken. Het geeft zo'n klein land toch uitstraling en aanzien op het wereldtoneel. Zeker buiten Europa, waar vaak nog meer respect en ontzag is voor dit soort instituten."

Trounwiessel

Liefst drie dagen trekt Luxemburg uit voor de 'trounwiessel' van Henri naar zijn oudste zoon Guillaume, die vandaag dus begint met de officiële ceremonie waarbij de Franse president Macron en de Nederlandse en Belgische koningsparen aanwezig zijn. Zondag eindigen de festiviteiten met een katholieke mis. Daarna trekt Henri zich terug uit het publieke leven en is het aan groothertog Guillaume (Willem) V, getrouwd met de Belgische gravin Stéphanie de Lannoy en vader van een gezin met zoons van 5 en 2 jaar.

Hij studeerde in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, woonde in Londen en is een fervent hobbykok. Historicus Rijken omschrijft de 43-jarige Guillaume als een "joviale, extraverte man", die wat minder bedachtzaam lijkt dan zijn vader. Volgens hem ligt daar ook een risico. "Het kan zijn dat hij iets te extravert is, waardoor de mystiek rond de monarchie kan verdwijnen. Hij zal dus een balans moeten vinden tussen het zijn van staatschef, en die leuke, gezellige monarch."

Zo gesloten zijn als zijn gevierde opa Jean was, "een enigma" volgens Rijken, zal in de moderne tijd van internet, mobieltjes en sociale media niet lukken. Tegelijk moet hij ook niet de inschattingsfouten van zijn vader Henri maken, "want daardoor is het allemaal wat ongelukkig verlopen. Hij moet bij het zoeken naar zijn eigen stijl dus echt een tussenweg vinden."

Meer dan 300 Nederlandse en Belgische musea, festivals en theatergezelschappen werken niet meer samen met Israëlische culturele instellingen. Ze willen zich met de boycot uitspreken tegen het genocidale geweld van Israël tegen Palestijnen in Gaza en de bezetting van de Westoever, melden Trouw en de Volkskrant.

De initiatiefnemers maken wel een uitzondering. Organisaties die "niet medeplichtig zijn aan schendingen van het internationaal recht en zich ondubbelzinnig hebben uitgesproken tegen de genocide, de juridisch illegaal verklaarde bezetting en de apartheid" worden niet geboycot.

Verder is de boycot expliciet niet gericht op individuen of hun afkomst. "Dus ook niet op Joden, of op Israëli's als zodanig, maar op de medeplichtigheid van Israëlische instellingen en bedrijven aan de mensenrechtenschendingen jegens de Palestijnen."

Onder meer TivoliVredenburg in Utrecht, museum Bonnefanten in Maastricht, Theater Oostpool in Arnhem en het Nederlands Theater Festival in Amsterdam hebben zich aangesloten bij de boycot, schrijft de Volkskrant. Belgische deelnemers zijn het Museum voor Schone Kunsten Gent en de Koninklijke Vlaamse Schouwburg. Het aantal aangesloten organisaties loopt nog op.

Daarnaast hebben meer dan 750 theatermakers, musici, schrijvers en andere kunstenaars uit Nederland en België zich er individueel bij aangesloten. Onder hen zijn kunstenaar Marlene Dumas, schrijver Tom Lanoye, Dichter der Nederlanden Babs Gons, schrijver David van Reybrouck, schrijver en acteur Ramsey Nasr en zanger Dinand Woesthoff.

Symbolisch

Jeroen Bartelse van TivoliVredenburg denkt dat de boycot vooral symbolische kracht heeft. "Het gaat door het hart van een land dat zich met Europa verbonden voelt en hopelijk zet het daarom iets in beweging", zegt hij tegen de Volkskrant.

Een van de initiatiefnemers is theatercriticus Marijn Lems. In Trouw benadrukt hij dat de boycot onderdeel is van een bredere internationale beweging. "Wij sluiten hiermee aan bij initiatieven als No Music for Genocide en de boycot door acteurs. Wij willen iets op gang brengen dat een sportieve, economische, academische en politieke boycot dichterbij brengt."

De initiatiefnemers trekken ook een vergelijking met de boycot van Zuid-Afrika, "die ertoe bijdroeg dat het apartheidsbeleid van dat land ineenstortte". Ze roepen ook de sportsector, de academische wereld, bedrijven en de politiek op "de banden te verbreken".

Onder meer grote instellingen in Amsterdam als het Concertgebouw, Carré, het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum doen niet mee, meldt Trouw. "We hebben al langer de keuze gemaakt om ons niet over oorlog en politieke conflicten uit te laten, we zien daarin geen rol voor ons als museum", zegt woordvoerder Marie-José Raven van het Stedelijk Museum.