Kritisch zijn op overheid steeds moeilijker, waarschuwt College voor de Rechten van de Mens
Maatschappelijke organisaties die kritisch zijn op de overheid krijgen het steeds moeilijker in Nederland. Daarvoor waarschuwt het College voor de Rechten van de Mens (CRM), de onafhankelijke toezichthouder op mensenrechten in Nederland. Vooral de laatste jaren is de situatie verslechterd.
Als een van de oorzaken wijst het CRM naar een aantal wetsvoorstellen die het recht om te demonstreren of te organiseren inperken. Het wetsvoorstel Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties geeft bijvoorbeeld veel vrijheid aan burgemeesters en het OM. "Door deze ruime discretionaire bevoegdheden te creëren voor burgemeesters ontstaat het risico op willekeurige, discriminerende en politiek gedreven besluiten", aldus het CRM.
Ook wijst het college op "stigmatiserende taal" die in de politiek wordt gebruikt voor maatschappelijke organisaties. Doordat dat politici betogers bestempelen als 'beroepsvandalen, onruststokers, anarchisten of terroristen' worden organisaties bij voorbaat verdacht gemaakt en wordt het moeilijker om je uit te spreken, aldus CRM.
'Verontrustende toon'Het College voor de Rechten van de Mens noemt in het verslag Hongarije, waar de afgelopen tien jaar bijna de helft van de mensenrechtenorganisaties is verdwenen. Voorzitter Rick Lawson: "We zeggen niet dat Nederland al Hongarije is. Daar moeten we ver vandaan blijven. Maar de signalen zijn er wel: wetten die demonstraties inperken, verminderen van financiering voor maatschappelijke organisaties en politici die zich laatdunkend over die organisaties uitlaten."
Het CRM haalt bijvoorbeeld de weigering aan van voormalig minister Marjolein Faber (PVV) om vrijwilligers van het COA een lintje te geven. "Met de aanvankelijke weigering van de lintjes is een verontrustende toon gezet: maatschappelijke inzet die indruist tegen regeringsbeleid wordt niet gewaardeerd."
Bezuiniging ontwikkelingshulp
De zorgen van het CRM zijn deels gebaseerd op onderzoek onder maatschappelijke organisaties zelf. Een van die organisaties is vredesorganisatie Pax. "We maken ons serieus zorgen", zegt directeur Rolien Sasse.
Haar organisatie wordt onder andere geraakt door bezuinigingen op ontwikkelingshulp. In die bezuiniging is ook meegenomen dat NGO's geen geld meer mogen ontvangen om te lobbyen in Nederland. En dat is kwalijk volgens Sasse: "Als maatschappelijke organisaties zijn wij vrij om dat te doen. Het is juist ook onze taak als tegenmacht."
Ook maakt Sasse zich zorgen over de verharde toon in Den Haag en het gebrek aan steun voor haar organisatie. Zo werd een medewerker door Israël bestempeld als "sleutelfiguur" in een aan Hamas gelieerd netwerk: "Terwijl dit totale onzin was." Niet lang daarna werd er een motie aangenomen in de Tweede Kamer die oproept om organisaties die volgens Israël banden hebben met Hamas te onderzoeken en mogelijk als terroristisch te bestempelen.
Dreigen
De verdachtmaking van de Pax-medewerker leidde tot serieuze bedreigingen. Sasse ziet dat dit soort gebeurtenissen niet zonder gevolgen zijn. "Mensen zijn sneller bang dat er repercussies komen. De sfeer is dat het intimiderend kan zijn om een bepaalde mening te uiten. In het verleden was dat echt anders."
Ze benadrukt tegelijkertijd dat haar organisatie zich blijft uitspreken. "We hebben expliciet besloten dat we blijven zeggen wat we vinden, maar dat wordt wel minder makkelijker."
Ook Anne-Floor Dekker van het Nederlands Gender Platform Wo=Men maakt zich zorgen. Haar organisatie wordt geraakt door de bezuinigingen op ontwikkelingshulp. "We waren er niet op voorbereid dat vrouwenrechten zo hard zouden worden aangepakt door dit kabinet."
Volgens Dekker zorgen uitspraken van politici er ook voor dat het werk moeilijker wordt. "Je moet niet onderschatten hoeveel dat ertoe doet. Er zijn organisaties die wij vertegenwoordigen die hele vervelende telefoontjes hebben gehad. Leden vertellen ook dat mensen binnen komen lopen en beginnen te dreigen. Je merkt dat medewerkers daardoor onder druk staan."
Hoopgevende signalen
Ondanks de zorgen zijn er ook hoopgevende signalen, benadrukt Rick Lawson van CRM. "We zien ook dat steeds meer burgers het opnemen voor het maatschappelijk middenveld. Mensen die zelf gaan doneren, of die zich uitspreken. Als je bijvoorbeeld kijkt naar wat er gebeurde na de afschuwelijke moord op Lisa, toen kwam er heel veel los."
Ook benadrukt hij dat maatschappelijke organisaties nog steeds sterk georganiseerd zijn in Nederland.