NOS Nieuws - Algemeen

De politie heeft in Amsterdam acht Ajax-supporters aangehouden bij rellen. Zij richtten volgens de politie vernielingen aan bij het hoofdbureau van de politie aan de Marnixstraat. Ook vernielden ze politieauto's.

De Mobiele Eenheid (ME) voerde charges uit, omdat "ondanks vele waarschuwingen een groep de confrontatie met de politie bleef zoeken", zegt een woordvoerder. Volgens de politie haalden ze stenen uit de straat, waar ze mee gooiden. Ook werd een slagboom afgebroken en naar het cellencomplex gegooid.

Op beelden is te zien hoe in het zwart geklede mensen met maskers een fiets, stenen en andere objecten tegen politiebusjes gooien.

'Ongelofelijk triest'

De gemeente Amsterdam heeft geen goed woord over voor de Ajax-fans die vanmiddag vernielingen aanrichtten bij het politiebureau. "Ongelofelijk triest dat deze zogenaamde Ajax-supporters zich zo hebben misdragen in onze stad", zegt locoburgemeester Marjolein Moorman. "Hiermee bewijst deze groep zogenaamde supporters voetbal en Ajax geen dienst."

Ajax-supporters trokken op naar een politiebureau:

De groep demonstreerde aanvankelijk op het nabijgelegen Leidseplein tegen de politiestakingen waardoor Ajax vandaag voor de tweede keer een competitiewedstrijd mist. Op het Leidseplein werden trams tegengehouden door groepen fans. Er werd op de ramen geslagen.

De Amsterdammers zouden thuis tegen FC Utrecht spelen, maar die wedstrijd werd afgelast omdat er geen politie beschikbaar was. Agenten voeren actie voor een vroegpensioenregeling.

Moorman heeft er geen enkel begrip voor dat "trams met nietsvermoedende passagiers zijn belaagd, vernielingen zijn aangebracht aan het hoofdbureau van politie en zwaar vuurwerk is afgestoken". "Iedereen wil dat voetbalplezier voorop staat, maar dit gedrag laat zien dat het helaas niet zonder politie-inzet kan. Terwijl we de politie zo hard nodig hebben voor andere zaken", zegt ze.

De onderhandelingen tussen het kabinet en de vakbonden over het vroegpensioen zijn voorlopig gestrand. De vakbonden hebben een eerste voorstel van het kabinet afgewezen. En het kabinet is nog niet van plan de bonden tegemoet te komen. Dat betekent dat de acties van de vakbonden, zoals stakingen bij de politie en in het openbaar vervoer, voorlopig doorgaan.

De Regeling voor Vervroegd Uittreden (RVU) loopt tot en met 2025, voor daarna is er nog niets geregeld. Via de RVU kunnen mensen met een zwaar beroep maximaal drie jaar lang voor de pensioengerechtigde leeftijd een uitkering van zo'n 1500 euro krijgen.

In de Oostenrijkse deelstaat Neder-Oostenrijk kan het stuwmeer Ottenstein am Kamp elk moment overstromen. Het crisisteam in de regio verwacht dat het water in de loop van de middag over de muur van het meer zal stromen. Het leger staat klaar om hulp te verlenen.

In de omgeving van het meer wordt een vloedgolf verwacht. "De situatie zal zeker verslechteren", zegt de burgemeester van het plaatsje Gars, stroomafwaarts van de rivier de Kamp. In de hele deelstaat zijn bewoners van 1100 huizen geëvacueerd. De deelstaat in het noordoosten van het land is uitgeroepen tot rampgebied.

Midden-Europa wordt geteisterd door hevige regenval, die naar verwachting de komende dagen zal aanhouden. Gebieden in Roemenië, Polen, Tsjechië en Oostenrijk kampen met overstromingen.

Zes mensen zijn om het leven gekomen. Gisteren overleden vier mensen in Roemenië, vandaag was er ook in Polen een dodelijk slachtoffer. In Oostenrijk verdronk een brandweerman.

'Overstromingstoerisme'

Zowel de Poolse premier Tusk als de Tsjechische premier Fiala roept zijn burgers dringend op instructies van de hulpdiensten op te volgen. Sommige mensen in Tsjechië weigeren hun woning te verlaten. "Hiermee brengen ze niet alleen zichzelf in gevaar, maar ook hulpverleners die hen moeten redden als de situatie verslechtert", aldus premier Fiala van Tsjechië.

Tusk herhaalde zijn oproep aan inwoners van het gebied zichzelf in veiligheid te brengen:

Het Tsjechische leger heeft twaalf helikopters beschikbaar gesteld om te helpen bij evacuaties.

In de Tsjechische stad Opava roepen de autoriteiten mensen op het kolkende water niet op te zoeken. "Overstromingstoerisme maakt het werk van hulpdiensten nog ingewikkelder", waarschuwt een woordvoerder. Burgemeester Tomáš Navrátil zegt tegen een Tsjechische radiozender dat de situatie ernstiger is dan tijdens de laatste grote overstromingen in 1997, die bekendstaan als "de overstromingen van de eeuw".

Stroomuitval

In de regio Jeseník is de politie op zoek naar vier vermisten. Drie van hen kwamen met hun auto terecht in een rivier. De vierde vermiste werd volgens een lokale nieuwssite meegesleurd terwijl hij aan het puinruimen was.

In Tsjechië zitten een kwart miljoen mensen zonder stroom. Ook in drie districten in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen zijn meldingen van stroomuitval.

In Duitsland is de situatie relatief rustig. In de deelstaat Beieren zijn hier en daar straten en kelders ondergelopen. De verwachting is dat het water in rivieren en beken verder zal stijgen, maar er worden geen grootschalige overstromingen verwacht.

In Dresden, in de deelstaat Saksen, zijn de belangrijkste sloopwerkzaamheden van de gedeeltelijk ingestorte Carolabrug over de Elbe net op tijd klaar. Een deel van de brug ligt overigens nog wel in de rivier.

Ook in de Oostenrijkse Alpen komt het met bakken uit de hemel, maar dan in de vorm van sneeuw. In hooggelegen gebieden ligt tot wel 1,5 meter sneeuw.

In het skigebied Hochkeil in de regio Hochkönig bij Salzburg werd de "unieke kans" benut om in september al de skilift in gebruik te nemen, zo is te zien op de Facebookpagina van het skigebied.

Wel zal vanwege stijgende temperaturen het lawinegevaar in de loop van de dag toenemen, zegt de lawinewaarschuwingsdienst van Salzburg.

In de Amerikaanse stad Reno begint morgen een geheim proces over de opvolging binnen Rupert Murdochs persimperium. De mediamagnaat wil dat zijn zoon Lachlan meer zeggenschap krijgt dan diens zussen en broer. Zeg maar Succession in het echt.

Er staat veel op het spel: de 93-jarige Murdoch is een van de machtigste mannen in de mediawereld. Door zijn bedrijven News Corp en Fox is hij eigenaar van belangrijke conservatieve mediakanalen als Fox News, The Wall Street Journal en The Times.

De opvolging binnen de bedrijven werd 25 jaar geleden geregeld door het belang van Murdoch daarin onder te brengen in een stichting. Na zijn dood zouden zijn oudste kinderen Prudence, Elisabeth, Lachlan en James daarover gezamenlijk de zeggenschap krijgen.

Conservatieve koers

In de tussentijd groeide Murdochs zoon Lachlan echter uit tot de gedroomde opvolger van zijn vader, aangezien hij diens conservatieve ideeën deelt. De andere nazaten gelden als meer progressief. Vorig jaar schoof senior daarom zijn oudste zoon naar voren als nieuwe voorzitter van Fox en News Corp. Daarnaast werd in het geheim gewerkt aan het terugdringen van de invloed van de andere drie.

Uit gelekte documenten blijkt dat Murdoch vreest dat een gezamenlijke leiding zou leiden tot onenigheid onder zijn kinderen en daarmee tot een waardedaling van het bedrijf. Ook zou een conservatieve koers winstgevender zijn en moet Lachlan volgens hem daarom de vrije hand krijgen.

Probleem van Murdoch is dat de voorwaarden van zo'n stichting in principe niet gewijzigd kunnen worden. Alleen als de miljardair kan aantonen dat hij niet "te kwader trouw handelt" kan daar een uitzondering op worden gemaakt. Hij moet dan bewijzen dat de rechten van al zijn kinderen niet geschonden worden en hij niemand onheus voortrekt. Prudence, Elisabeth en James zullen betogen dat daar juist wel sprake van is.

Protest tegen geheimhouding

De rechtszaak dient vanaf maandag in Reno onder de naam Trust Doe 1, omdat de familie gevraagd heeft om privacy in de zaak. Meerdere mediabedrijven als persbureau AP, The New York Times en CNN pleiten ervoor om die geheimhouding op te heffen.

Volgens de mediabedrijven is het belang voor de maatschappij namelijk te groot om hierover buiten het oog van de samenleving beslissingen te nemen. Ze wijzen erop dat Murdochs mediabedrijven duizenden werknemers tellen, miljoenen mensen van nieuws voorzien en een grote politieke speler zijn in zowel de media als de politiek.

Succession

Het succes van de in Australië geboren Murdoch begon zeventig jaar geleden toen hij in zijn moederland een kleine krant van zijn vader overnam. Door een versoepeling in de mediawet kon hij vanaf de jaren 80 meerdere krantentitels verwerven, waarna zijn interesse zich ook uitbreidde naar televisiezenders. In 1996 lanceerde hij Fox News, dat een uitgesproken rechts geluid bracht in het Amerikaanse medialandschap.

De opvolgingsperikelen van de steenrijke zakenman vormden in 2018 de inspiratie voor de succesvolle tv-serie Succession met Brian Cox in de hoofdrol van patriarch. Bedenker Jesse Armstrong wilde aanvankelijk een film maken over de Murdochs, maar koos er uiteindelijk voor het verhaal in fictie te vertellen als commentaar op macht, kapitalisme en familiebanden.

Dinsdag presenteert Ursula von der Leyen hoogstwaarschijnlijk haar nieuwe Europese Commissie. Maar nog altijd is onzeker welke plek Wopke Hoekstra daarin krijgt. Nederland hoopt in ieder geval op "een stevige positie" in Brussel. Dat zei premier Schoof toen hij Hoekstra in juli naar voren schoof als kandidaat-Eurocommissaris.

Over een paar dagen zal blijken of die wens wordt ingewilligd. De afgelopen weken werd Hoekstra getipt als Eurocommissaris Handel, een invloedrijke plek. Maar die positie lijkt aan Nederland voorbij te gaan, zo valt op te maken uit gesprekken met betrokkenen. In plaats daarvan zou Tsjechië er met die buit vandoor gaan.

Ingewijden houden er nu rekening mee dat Hoekstra zijn huidige klimaatactieportefeuille houdt. De oud-CDA-minister draait in deze Commissie al bijna een jaar mee als vervanger van Frans Timmermans, die terugkeerde naar de Nederlandse politiek.

Breken met EU-regels

Schoofs wens om als Nederland een prominente plaats in de nieuwe Commissie te bezetten is begrijpelijk, gezien de forse Brusselse ambities van Den Haag. De regeringspartijen beloven om in Brussel "met de vuist op tafel te slaan" en op belangrijke Europese dossiers als landbouw en asiel uitzonderingen (opt-outs) te gaan regelen. Nederland, zo hoopt het kabinet, kan daardoor bestaande EU-afspraken die als knellend worden ervaren naast zich neerleggen.

Komende week al stuurt de regering zo'n uitzonderingsverzoek voor asiel naar Brussel, zei Schoof vrijdag. Ook wil minister Faber (PVV) een asielcrisis uitroepen om de asielinstroom in te perken. Maar van het bestaan van een crisissituatie moet ze eerst nog de Europese Commissie overtuigen.

Juist omdat Nederland zware onderhandelingen op het terrein van migratie en landbouw met de Commissie voorziet, heeft Nederland laten weten beslist niet de portefeuilles Migratie of Landbouw te willen. Bij dergelijke onderhandelingen zou het lastig zijn als de eigen Commissaris op die gebieden namens Europa met Nederland in discussie moet gaan.

Informatievoorsprong

Hoewel van een Eurocommissaris neutraliteit wordt verwacht, is het in de Brusselse praktijk bekend dat een land met een Eurocommissaris die "dicht bij het vuur zit" daarvan toch profiteert: de lijntjes met Von der Leyen zijn korter, de informatievoorsprong is groot.

Met Timmermans had Nederland lange tijd (2014-2023) een machtige Eurocommissaris die ook als eerste vicevoorzitter van de Commissie optrad. Maar die rol lijkt er voor Hoekstra niet in te zitten.

Als kabinetschef van Hoekstra wordt VVD'er Han ten Broeke genoemd, die als Tweede Kamerlid jarenlang buitenlandwoordvoerder van zijn partij was. Hij is nu voorzitter van de BOVAG en directeur van het Haags Centrum voor Strategische Studies en hij zou CDA'er Esther de Lange, nu nog Hoekstra's rechterhand, gaan vervangen. Het CDA zit niet in het huidige kabinet. Met een VVD'er op een belangrijke plek in Brussel houdt het kabinet meer zicht op wat daar allemaal gebeurt.

'Koningin Ursula'

De namen van de kandidaat-Eurocommissarissen uit alle 27 EU-landen zijn inmiddels bekend. Maar er is er maar één die bepaalt wie op welke post belandt, 'koningin Ursula', zoals de bijnaam luidt van de Duitse Commissievoorzitter die aan haar tweede mandaat van vijf jaar begint. En dus blijft het nagelbijten voor Hoekstra tot zij het resultaat van het leggen van haar personele puzzel bekendmaakt.

Maar ook daarna is die nieuwe Commissie nog geen uitgemaakte zaak. De voorgestelde Eurocommissarissen moeten eerst nog "op de grill" in het Europees Parlement waar ze tijdens hoorzittingen worden ondervraagd.

Ook kan het gebrek aan vrouwen in de voorgestelde Europese Commissie nog leiden tot veranderingen. Als de Europarlementariërs niet overtuigd zijn van de geschiktheid van een kandidaat, kunnen ze die afkeuren en moet de lidstaat met een nieuwe naam komen.

Zachtzinnig gaan die hoorzittingen er meestal niet aan toe; bij het samenstellen van de vorige Commissie, vijf jaar geleden, kregen drie kandidaat-Eurocommissarissen geen goedkeuring van de Europarlementariërs.

Het is overigens nog niet helemaal zeker dat de Commissievoorzitter haar ploeg dinsdag in Straatsburg kan presenteren. Lidstaat Slovenië moet zijn kandidaat nog formeel goedkeuren, het is onduidelijk of dat vóór dinsdag lukt.

Op het Kanaal tussen Frankrijk en Groot-Brittannië zijn zeker acht migranten om het leven gekomen. Ze probeerden Groot-Brittannië te bereiken.

Volgens de lokale autoriteiten was de boot met 59 opvarenden overvol. Het ging aan het begin van de nacht mis, toen de boot nog maar net van de Franse kust was vertrokken. De boot zou zijn gescheurd op de rotsen.

Baby in het ziekenhuis

Zes mensen, onder wie een baby van tien maanden, liggen in het ziekenhuis. Overlevenden worden opgevangen in een sporthal in het Noord-Franse kustplaatsje Ambleteuse. De opvarenden komen onder meer uit Eritrea, Syrië, Afghanistan en Iran.

Eerder deze maand kwamen twaalf migranten om het leven op het Kanaal toen hun boot op weg naar Engeland kapseisde. Het was het dodelijkste bootongeluk in het Kanaal van dit jaar.

Tot nu toe zijn er dit jaar zeker 43 migranten op het Kanaal om het leven gekomen of vermist geraakt. Daarmee is 2024 nu al het dodelijkste jaar sinds 2018.

Er worden veel pogingen gedaan om het Kanaal over te steken. De Franse kustwacht zegt dat er zaterdag achttien migrantenboten in de gaten werden gehouden en dat er in de nacht van vrijdag op zaterdag 200 schipbreukelingen uit het Kanaal gered. Daarbij was een aantal boten "in zeer slechte staat".

Duikers hebben dit weekend kilo's lood opgeruimd dat in zee lag voor de kust van Zoutelande. Het gaat om lood dat achterblijft na het sportvissen. In de sportvisserij wordt al jaren gesproken over het stoppen met het gebruik van lood.

Sportvissers gebruiken lood om hun lijn te verzwaren. Als lijnen breken, belandt het lood op de bodem van de zee. Sportvisserij Nederland wilde in 2018 al helemaal af van vislood. Er zijn alternatieven voor lood in de sportvisserij (bijvoorbeeld steen, glas of ijzer). Wel zijn die vaak duurder en groter.

Vijf kilo op twee meter

Hoeveel lood er precies in de Nederlandse sloten, meren en zeeën ligt, is niet bekend. Vijf duikers verzamelden op verzoek van stichting Gezond Water lood langs de Zeeuwse kust. Duiker Roel van der Mast heeft op twee vierkante meter bodem zo'n vijf kilo lood bijeengeraapt, schat hij. "Dit kun je langs de hele kust doen", zegt hij tegen Omroep Zeeland.

De duikers herkennen het lood aan de draadjes die nog boven het zand uitsteken, omwikkeld door zeewier.

Lood is schadelijk voor mens en milieu. "Helaas is het in de sportvisserij nog steeds niet verboden. Wij willen laten zien dat er heel veel ligt en dat het schoongemaakt zou moeten worden", aldus Ton de Jonge van Gezond Water.

In Venezuela zijn gisteren zes buitenlanders opgepakt, omdat ze het plan zouden hebben gehad om het land "te destabiliseren" en president Maduro te vermoorden. De arrestaties werden door de minister van Binnenlandse Zaken bekendgemaakt in een persconferentie op de staatstelevisie.

Het gaat om drie Amerikanen, twee Spanjaarden en een Tsjech. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken meldde gisteravond dat er een Amerikaanse militair is opgepakt en dat er onbevestigde berichten zijn over de arrestatie van twee andere Amerikanen. De Spanjaarden hebben volgens Venezuela banden met de Spaanse inlichtingendiensten. De Spaanse regering ontkent dit, melden Spaanse media.

'Complot'

Volgens de Venezolaanse regering zitten de zes in een complot van de Amerikaanse inlichtingendienst CIA om de regering omver te werpen en meerdere leiders in het land te vermoorden.

Het is een beschuldiging die vaker vanuit Venezuela te horen is. Maduro is sinds 2013 aan de macht en zegt al jaren dat de Verenigde Staten hem proberen weg te krijgen via sancties en geheime operaties.

In een verklaring schrijft het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken: "Elke claim van Amerikaanse betrokkenheid bij een complot om Maduro omver te werpen is categorisch onjuist. De Verenigde Staten blijven een democratische oplossing voor de politieke crisis in Venezuela steunen."

Spanningen lopen op

De bekendmaking van de arrestaties komt twee dagen nadat het Amerikaanse ministerie van Financiën sancties had opgelegd aan zestien bondgenoten van Maduro. Amerika beschuldigt hen van belemmering van de stembusgang bij de Venezolaanse presidentsverkiezingen in juli en mensenrechtenschendingen.

Eerder deze week erkende het Spaanse parlement oppositiekandidaat González als winnaar van die verkiezingen. Nadat de Venezolaanse justitie had aangekondigd dat er een aanhoudingsbevel was voor González, vluchtte hij naar Spanje. De Spaanse premier Sánchez wenste hem in een gesprek "een warm welkom". Een Spaanse minister beschuldigde Maduro ervan dat hij een dictatuur voert. Dat was voor Venezuela reden om zijn ambassadeur in Spanje terug te halen.

Aanhangers van Maduro zijn woedend over de rol van Spanje en riepen op tot het verbreken van de economische en diplomatieke banden met Spanje.

Fraude

Volgens de kiescommissie heeft Maduro de verkiezingen van 28 juli gewonnen met 52 procent van de stemmen. De oppositie heeft echter, tot verrassing van de regering, de hand weten te leggen op 80 procent van de telbladen van de stemmachines. Daaruit komt het beeld naar voren dat González twee keer zoveel stemmen kreeg als Maduro.

Ook de Verenigde Staten zijn ervan overtuigd dat de regering van Maduro heeft gefraudeerd en hebben González als verkiezingswinnaar erkend.

Protesten neergeslagen

Ondanks de internationale veroordelingen over het gebrek aan transparantie riep het Venezolaanse hooggerechtshof Maduro in augustus uit tot winnaar van de verkiezingen. Het hof bestaat voor een groot deel uit Maduro-loyalisten en gaat vrijwel nooit tegen de belangen van de president in. Protesten tegen de uitslag werden hard neergeslagen. Zeker 23 mensen kwamen daarbij om het leven. In de eerste tien dagen na de verkiezingsuitslag zijn ten minste 1500 mensen opgepakt.

Er staat geen cultuurparagraaf in het regeerprogramma, maar al langer is duidelijk wat het kabinet met de sector wil: er minder geld aan uitgeven en er meer geld aan overhouden (subsidies omlaag, btw omhoog). De sector zelf vreest als gevolg van deze maatregelen een kaalslag.

Een puur economische benadering van cultuur voelt wellicht wat ongemakkelijk omdat het hoofddoel van bijvoorbeeld theater, concerten of musea niet economisch is. Toch is het interessant om door een economische bril naar de sector te kijken. Het gaat vaak over wat kunst en cultuur kosten, maar wat levert het eigenlijk op?

Voordat we daarin duiken, is het goed om te weten dat Nederlanders veel cultuur consumeren: tussen de 85 en 95 procent van de Nederlanders bezoekt volgens de Cultuurmonitor jaarlijks 'iets cultureels'. 60 tot 65 procent van de Nederlanders is zelf een beoefenaar van cultuur, als amateur of professioneel.

Werknemers

In de culturele sector lopen verschillende definities door elkaar heen. In dit artikel (en de grafieken) gaat het om de subcategorie kunst en cultureel erfgoed. Daaronder vallen onder meer toneel, dans, musical, musea, muziek, festivals, monumenten en archieven.

Later komen subsidies aan bod waar het ook over een andere subcategorie van cultuur gaat, namelijk media en entertainment. Daaronder vallen films, boeken, bibliotheken, omroepen, kranten, bioscopen, pretparken en dierentuinen.

60 procent van de mensen werkzaam in kunst en cultureel erfgoed werkt als zzp'er.

Bovenstaande cijfers zijn eigenlijk niet volledig, omdat mensen werkzaam in bijvoorbeeld de boeken- en filmwereld niet zijn meegenomen. Ook vrijwilligers zijn niet terug te zien.

"Terwijl de sector sterk op hen leunt", zegt Bastiaan Vinkenburg, kunst- en cultuuronderzoeker bij Bureau Berenschot. "Zeker op plekken waar weinig budget is en in bepaalde kunstuitingen zoals poppodia, bibliotheken en musea." In Nederland werkt 6 procent - 1 miljoen mensen - als vrijwilliger bij culturele instellingen.

Daarbij kan je de werkgelegenheid oprekken, zegt Jeroen Bartelse, directeur van zalencentrum Tivoli Vredenburg in Utrecht en voorzitter van branchevereniging Kunsten '92.

"Er zit een hele economie om ons heen. Taxichauffeurs of het ov die mensen naar huis brengen, de restaurants en cafés, de mensen verantwoordelijk voor de op- en afbouw, de lichttechnici, kostuumontwerpers, financiële dienstverlening, toeleveranciers, ga maar door."

Maar cijfers over die dienstverlening in relatie tot cultuur zijn lastig te geven, want de dienstensector is natuurlijk niet afhankelijk van cultuur alleen.

Naast deze instellingen zijn er ook 45 filmtheaters, 133 bibliotheekorganisaties en 800 bibliotheekvestigingen.

In grote steden, waar kunst en cultuur sterker vertegenwoordigd zijn, werken veel mensen in de culturele sector. Onderstaande cijfers gaan alleen over kunsten en cultureel erfgoed.

Inkomstenbronnen

De cultuursector heeft vier grote inkomstenbronnen: publiek (kaartjes), privaat (donateurs, vriendenverenigingen, sponsoring, private fondsen, loterijen), overheid (Rijk, provincies, gemeenten) en neveninkomsten (horeca, merchandise, diensten).

De cijfers lopen tot 2019, het jaar voor de coronapandemie uitbrak. Tijdens de pandemie daalden de inkomsten vanuit het publiek en stegen die vanuit het Rijk. In 2010-2013 zijn de bezuinigingen van het kabinet-Rutte I zichtbaar:

Ongeveer de helft van het geld (exclusief filmsector, archieven en bibliotheken) komt van het Rijk en gemeenten, in de vorm van subsidies. Tegelijk maakt niet elke culturele instelling, kunstenaar of gezelschap daar gebruik van.

De totale inkomsten van de cultuursector zijn jarenlang nagenoeg gelijk gebleven, ondanks inflatie - daar is nauwelijks voor gecorrigeerd.

Er zijn drie belangrijke subsidiestromen: die van het Rijk, van de gemeenten en van de provincies. Het Rijk heeft via het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) 1,3 miljard euro te verdelen:

Verder gaat er vanuit het Rijk geld naar:

Daarnaast besteden gemeentes (afbeelding 2) en provincies (afbeelding 3) geld aan kunst en erfgoed. Zij krijgen geld van het Rijk via het gemeentefonds en het provinciefonds en kunnen zelf bepalen welk deel hiervan wordt besteed aan cultuur.

Bijdrage aan de economie

De creatieve sector zorgt voor werkgelegenheid en dus voor belastingafdracht en geld dat mensen kunnen uitgeven. Omdat de lonen in de sector achterbleven, werd een 'Fair Practice-code' opgericht om sectorbreed afspraken te maken over eerlijke betaling van de makers.

Bartelse: "Vergoedingen waren steeds meer gaan achterlopen. Zzp'ers in deze sector verdienen gemiddeld 35 procent minder dan elders." Met de kabinetsplannen vreest de sector dat dit onder druk komt te staan.

Kunst en cultureel erfgoed droegen in 2022 5,5 miljard euro bij aan het bruto nationaal product, dat is 0,64 procent (exclusief muziekindustrie, film en boeken).

Bezuinigingen

Hoewel cultuur dus niet expliciet wordt genoemd in de regeerplannen, zijn er wel degelijk financiële maatregelen die effect zullen hebben. Afgelopen woensdag stond in een rapport uit de sector zelf dat deze ingrepen voor alle inkomstenbronnen (publiek, privaat, subsidie) gevolgen zullen hebben. Het onderzoek gaat uit van jaarlijks 200 tot 350 miljoen euro minder inkomsten, terwijl de sector "al geen vet op de botten heeft."

Er is ook gekeken naar de btw-verhoging. Die zal niet voor 5 tot 6 procent minder bezoekers leiden, zoals het kabinet heeft becijferd, maar 9 tot 12 procent. Er is volgens de onderzoekers onvoldoende rekening gehouden met eerdere prijsstijgingen van kaartjes door corona, de nasleep van de pandemie, inflatie, loonstijgingen en gestegen energiekosten.

Het ministerie van OCW moet een miljard euro bezuinigen, onduidelijk is nog waar dat gaat gebeuren. De kansspelbelasting gaat omhoog, wat minder geld vanuit loterijen betekent.

Daarbij verwachten gemeenten en provincies in 2026 een begrotingstekort van 1,1 miljard euro, een dieptepunt. Omdat er geen wettelijke plicht is aan cultuurbeleid te doen, vreest de sector dat cultuur aan het kortste eind zal trekken.

Een berucht voorbeeld is Bergen op Zoom, waar coronasteungeld voor cultuur werd besteed aan reorganisatie en salarissen van topambtenaren. Ook wordt het niet indexeren van subsidies door sommigen als bezuiniging bestempeld.

Dinsdag op Prinsjesdag moeten de financiële maatregelen van het kabinet duidelijk worden.

Eerder onderzoek laat de effecten van de btw-verhoging zien:

De eigenaar van een tabakswinkel in het plaatsje Uzès in Zuid-Frankrijk vond vrijdagochtend een opmerkelijke brief in zijn brievenbus. De schrijver bood zijn excuses aan dat hij "als kleine jongen" snoep had gestolen. In de envelop zat een briefje van 50 euro als terugbetaling.

"Ik schrijf u deze brief om mijn excuses aan te bieden en een fout te herstellen die ik in mijn jeugd heb gemaakt", zo begint de brief. "Toen ik een kleine jongen was, heb ik een handvol snoepjes gestolen uit uw tabakswinkel. Het spijt me dat ik van u heb gestolen en ik wens het beste voor u, uw dierbaren en uw bedrijf." De brief is niet ondertekend.

Grap

De eigenaar van de winkel, Alexandre Goncalves De Oliveira, zegt tegen radiozender France Bleu dat hij in eerste instantie dacht dat het een grap was. "Maar het briefje van 50 bleek echt te zijn."

De Oliveira vraagt zich af of de gulle gever een vaste klant is van de tabakswinkel. "Misschien weten we op een dag het antwoord."

Hij zegt het gebaar te waarderen. Het geld heeft hij verdeeld over zijn drie dochters.

In Haïti zijn minstens 25 doden gevallen bij een explosie van een tankwagen. Tientallen anderen hebben ernstige brandwonden opgelopen.

Het ongeluk gebeurde vlak bij de kuststad Miragoane. De Haïtiaanse premier Garry Conille heeft de plek bezocht en noemde het een "verschrikkelijk tafereel". In een verklaring heeft hij toegezegd dat slachtoffers en hun families hulp van de overheid krijgen.

Volgens ooggetuigen vond de explosie plaats nadat de benzinetank van de vrachtwagen werd geraakt door een ander voertuig, waarna er benzine lekte. Mensen verzamelden zich vervolgens bij de truck om de brandstof op te vangen.

"Er waren veel mensen. Degenen die dicht bij de vrachtwagen stonden, werden weggeblazen", aldus een ooggetuige tegen een lokale nieuwszender.

Onherkenbaar verbrand

De explosie gebeurde gisteren rond 07.00 uur 's ochtends lokale tijd. Autoriteiten in het departement Nippes, waar het ongeluk gebeurde, zeiden eerder dat zestien lichamen onherkenbaar verbrand waren.

De meeste gewonden zijn per helikopter vanaf de rampplek vervoerd naar plekken waar ze medische hulp kregen.

Haïti wordt al maanden geteisterd door bendegeweld. Bijna 600.000 mensen zijn op de vlucht geslagen. Een internationale politie- en legermacht van de VN is in het land aanwezig om de orde te herstellen. Kenia heeft de leiding over die politiemissie.

Waar betaaldparkeerszones in 2018 nog zo'n 540 vierkante kilometer besloegen, was dat in 2022 gegroeid naar 660 vierkante kilometer. Dat blijkt uit gegevens van de verkeersdatabase Mobiliteitsspectrum.

Mede doordat je op meer plekken moet betalen om te parkeren, zijn Nederlanders jaarlijks meer kwijt aan parkeervergunningen en publieke parkeerplaatsen. In 2023 gingen gemeenten in hun begrotingen per inwoner uit van gemiddeld 63 euro aan parkeeropbrengsten, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Gecorrigeerd voor de (hoge) inflatie is dat een stijging van 14 procent in vijf jaar. Parkeergarages van commerciële bedrijven vallen er buiten.

De parkeerheffingen zijn voor gemeenten een worsteling: ze moeten drukte in de stad in goede banen leiden, maar kampen ook met grote weerstand tegen parkeertarieven.

In veel gemeenten nog gratis parkeren

De stijging van gemeentelijke parkeerinkomsten gaat niet overal gelijk. De grootste toename is in Zuid-Holland, waar de heffingen per persoon drie keer zoveel stegen als gemiddeld. In vijf provincies was daarentegen juist sprake van een daling. Deze provincies hebben veel gemeenten die nog helemaal geen kosten voor parkeren rekenen. Daar gingen bewoners er ten opzichte van de inflatie dus op vooruit.

De gemeenten Zandvoort, Harlingen en Amsterdam begrootten de hoogste parkeerinkomsten. In Harlingen, waar veel toeristen parkeren voor de boot naar Terschelling en Vlieland, zijn de heffingen de afgelopen jaren het meest gestegen.

In onderstaande kaart zie je de stijgingen van parkeerheffingen per inwoner in alle provincies. Verderop in dit artikel vind je een interactieve kaart van gemeenten.

Invoering of uitbreiding van betaald parkeren gaat doorgaans niet zonder slag of stoot. Zo werden in Haarlem en Katwijk uitbreidingsplannen massaal weggestemd via referenda. In Den Haag, waar betaald parkeren komende jaren over de hele stad wordt uitgerold, volgt binnenkort mogelijk een vergelijkbare stemming.

Tegenstanders van betaald parkeren spreken vaak van een "melkkoe" voor gemeenten. Maar gemeenten heffen de parkeertarieven doorgaans niet voor de lol, stelt verkeersonderzoeker Giuliano Mingardo van de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Het is een worsteling voor gemeenten, want je kan nooit iedereen tevreden stellen. Tegenstanders reageren vaak ook uit pure emotie: de auto staat voor veel mensen gelijk aan vrijheid."

'Gratis parkeren bestaat niet'

Het argument dat gemeenten met betaald parkeren de kas willen spekken, gaat volgens Mingardo niet op: "Als parkeren gratis is, moet iedereen meebetalen. Want onderhoud en handhaving kosten ook geld, dat dan met andere belastingen moet worden betaald. Gratis parkeren bestaat dus niet."

Relatief gezien zijn de tarieven volgens Mingardo ook niet zo hoog. "Kijk maar naar de grondprijzen in Amsterdam", zegt hij. Met 630 euro per jaar voor gemiddeld vijf vierkante meter parkeerruimte, komen vergunninghouders er goedkoop vanaf vergeleken met de vierkantemeterprijs van woningen.

Een andere parkeermythe die Mingardo wil ontkrachten, is dat betaald parkeren het autogebruik altijd terugdringt: "Het doel is reguleren. Bewoners krijgen een vergunning voor een laag tarief. Aanvankelijk komen er minder bezoekers en neemt de parkeerdruk af, maar dat effect wordt in de tijd minder. Men went aan betalen."

Bij de gestegen parkeeropbrengsten spelen ook nog twee andere factoren mee: hogere parkeertarieven en intensiever gebruik van parkeervakken. Volgens centrumparkeren.nl stegen de tarieven in grote steden van 2018 tot 2022 met 6 procent (inflatiegecorrigeerd).

Ook moeten Nederlanders gemiddeld meer auto's parkeren: het aantal auto's per inwoner steeg met 4 procent, volgens CBS-cijfers, naar een halve auto per persoon. Opmerkelijk is dat Nederlanders - ondanks de extra auto's - minder vaak rijden: het aantal ritjes per inwoner daalde juist met 5 procent.

Al met al vindt Mingardo de uitbreiding van betaald parkeren een logische ontwikkeling: "Het autobezit groeit. Als een bepaald gebied te druk wordt, moet je het reguleren. Je begint met een maximale parkeertijd, maar dat is vaak niet genoeg en dan komt er een prijs. En die gaat omhoog. In heel Europa gaat het zo. Je begint vaak in de binnenstad, en dan ontstaat een olievlekeffect."

Goedemorgen! Vandaag gaan Ajax-fans demonstreren tegen het niet-doorgaan van wedstrijden vanwege stakingen. Daarnaast maakt het Gala van het Nederlands Theater voor het eerst geen onderscheid meer tussen mannen- en vrouwenrollen bij de toneelprijzen.

Eerst het weer: wolkenvelden, af en toe zon en droog. Maxima tussen 17 en 19 graden. Er waait een zwakke tot matige westelijke wind, kracht 2 tot 3.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. En hier zie je waar wordt gewerkt aan het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Het noodweer in Midden-Europa leidt in meerdere landen tot grote overlast. In Oostenrijk zijn nu 42 gemeenten aangeduid als rampgebied, terwijl dat er gisteravond nog 24 waren. In Tsjechië en Polen worden overstromingen gemeld.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Op Open Monumentendag was in de buurt van Arnhem voor het eerst de brandtoren op het Rozendaalse Veld te beklimmen, maar niet iedereen durfde het aan:

Fijne zondag!

Bij de GGD heerst onrust over de bezuinigingsplannen van zorgminister Agema. Met een structurele bezuiniging oplopend tot 300 miljoen euro koerst zij volgens de leiding van de GGD op een afbraak van de infectieziektebestrijding. Dat is een cruciale taak van de GGD, waarvoor de capaciteit juist was uitgebouwd na de ervaringen in de coronapandemie.

"Het is alsof we kort na de watersnoodramp van 1953 de bouw van de Deltawerken opeens stop zouden zetten met het argument: 'Het heeft al een tijdje niet meer gestormd'", zegt André Rouvoet, voorzitter van de landelijke koepel GGD GHOR Nederland.

GGD Utrecht vreest dat het personeel moet laten gaan als de bezuinigingen doorgaan:

Hij staat niet alleen. Ook het RIVM, dat samen met de GGD grote gezondheidscrises moet voorkomen, zegt grote zorgen te hebben over de voorgenomen bezuinigingen. En de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft premier Schoof in een brief om opheldering gevraagd.

Al voor corona tekorten

De OVV kan de bezuinigingen moeilijk plaatsen. "Eens te meer nu de lessen die uit de coronacrisis getrokken zijn niet alleen ten goede komen aan pandemische paraatheid, maar in bredere zin ook aan een betere voorbereiding op andere langdurige crises met grote maatschappelijke impact."

Terechte kritiek, aldus Milo de Moraes, manager infectieziektebestrijding bij GGD regio Utrecht. "Het is niet zo dat we pas tijdens de pandemie door onze hoeven zakten. Al voordat corona begon hadden we tekorten aan personeel en middelen. Bijvoorbeeld bij een mazelenuitbraak kostte ons dat zoveel capaciteit dat we aan andere kerntaken niet toekwamen. Met andere woorden: de basis was niet eens op orde."

Inmiddels hebben onderzoekers allerlei evaluaties geschreven die de ervaring van De Moraes bevestigen. Deze rapporten zijn eensgezind: de GGD'en zijn onmisbaar. Ze moeten worden omgevormd tot sterke organisaties met genoeg personeel, die elkaar met een landelijk netwerk kunnen vinden bij een grote crisis.

Het vorige kabinet nam deze aanbeveling ter harte en reserveerde structureel 300 miljoen euro. De infectieziektebestrijding begint nu op basisniveau te komen. Er zijn in termen van fulltimebanen 148 artsen, epidemiologen, verpleegkundigen en niet-medische medewerkers aangenomen. En er staan 73 extra coördinatoren op de planning met het oog op de bestrijding van pandemieën.

Die coördinatoren zijn onmisbaar voor de landelijke crisisorganisatie die de GGD'en nu gezamenlijk met het RIVM opbouwen: de Landelijke Functionaliteit Infectieziekten (LFI). Hier moet alle kennis over de aanpak van grote crises worden verzameld en up-to-date gehouden. Als er weer een pandemie uitbreekt is de LFI dé organisatie waarmee de zorgminister de regie moet voeren over de strijd tegen het virus.

Berucht was in de coronapandemie het stroperige overleg tussen overheids- en zorgorganisaties over wie er moest gaan vaccineren: huisartsen of de GGD? Terwijl in heel Europa al werd gevaccineerd moest Nederland nog beginnen. Bij de LFI, die in 2026 operationeel moet zijn, liggen in de toekomst de draaiboeken klaar voor snellere actie.

Goed datasysteem ontbrak

Daarnaast ontbrak tijdens de pandemie een goed datasysteem. Lange tijd bleef onduidelijk hoeveel mensen waren besmet. Genomen coronamaatregelen waren niet altijd de juiste. Het RIVM en de GGD kregen daarom van het vorige kabinet tot en met 2027 ruim 200 miljoen euro om een goed informatiesysteem op te zetten.

Rouvoet van GGD GHOR denkt dat het daardoor bij een volgende pandemie mogelijk is om gerichter maatregelen te nemen, waardoor een lockdown misschien niet nodig is.

Maar bij de GGD vrezen ze dat de miljoenennota die dinsdag openbaar wordt het begin van het einde van de infectieziektebestrijding is. Want waarom een LFI opbouwen als je daar geen middelen voor hebt? De verwachting is dat het recent aangenomen personeel binnen een paar jaar weer moet vertrekken.

Haagse bronnen bevestigen de voorgenomen bezuinigingen in de begroting van VWS. Uitbreiding van het personeel bij de GGD gaat niet door. Zo blijkt uit stukken die de NOS heeft ingezien dat de 'specifieke uitkering' van de GGD wordt verlaagd en de inzet op kennis, innovatie en versterking wordt verminderd.

Risico's nemen met gezondheid

Ook plannen voor wetenschappelijk onderzoek en het verder opleiden van personeel zullen door de voorgenomen bezuinigingen niet doorgaan. Dan gaat het om zaken als het "verbeteren van de modellering van infectieziektenuitbraken en bijvoorbeeld opschaling van de IC-capaciteit", zo valt te lezen in de stukken.

"Het is onverantwoord", zegt Rouvoet. "Het negeren van de lessen van de coronapandemie en bewust bezuinigen op pandemische paraatheid betekent dat men bewust risico's wil nemen met de gezondheid van onze burgers."

Het noodweer in Midden-Europa leidt in meerdere landen tot grote overlast. In zowel Polen als Oostenrijk is een dode gemeld. Hulpdiensten komen op sommige plekken moeilijk bij mensen in nood.

Na een bijeenkomst met het crisisteam meldde de Poolse premier Donald Tusk vanochtend dat in het zuidwesten een persoon is verdronken. In het gebied, aan de grens met Tsjechië, brak vannacht een dam door. Het is onduidelijk of de persoon is overleden als gevolg van de doorbraak. Tusk herhaalde zijn oproep aan inwoners van het gebied zichzelf in veiligheid te brengen:

In de deelstaat Neder-Oostenrijk, ten noorden van Wenen, is een brandweerman om het leven gekomen. "We rouwen diep om hem", zegt gouverneur Johanna Milk-Leitner tegen de pers. "We beleven moeilijke, dramatische uren in Neder-Oostenrijk. Voor velen zullen dit de moeilijkste uren van hun leven zijn."

Rampgebied

De hele deelstaat is inmiddels uitgeroepen tot rampgebied. Talloze beken zijn buiten hun oevers getreden en op sommige plaatsen bestaat het risico op aardverschuivingen. De brandweer heeft daar afgelopen nacht meerdere mensen geëvacueerd die vastzaten in hun huizen. In Wenen zijn uit voorzorg enkele metrolijnen gesloten.

Verwacht wordt dat de Donau in Oostenrijk gaat overstromen. Dat gebeurt normaal gesproken maar eens in de dertig jaar. Ook het stuwmeer Ottenstein am Kamp, in het noorden van het land, dreigt te overstromen. Volgens bondskanselier Nehammer wordt de situatie steeds erger. Het leger staat klaar om hulp te verlenen.

Helikopter

In het noordoosten van Tsjechië zijn duizenden mensen geëvacueerd. In de regio Jeseník is de politie op zoek naar vier vermisten. Drie van hen kwamen met hun auto terecht in een rivier. De vierde vermiste zou volgens een lokale nieuwssite zijn meegesleurd terwijl hij aan het puinruimen was.

De burgemeester van de gelijknamige stad Jeseník zegt tegen een plaatselijke nieuwssite dat alles onder water staat. "Het water neemt ook auto's mee. De brandweer heeft geen kans meer om mensen te helpen die nu om evacuatie vragen. Zelfs de helikopter kan niet vliegen vanwege het weer. Bewoners die dat kunnen, moeten hun toevlucht zoeken op hogere verdiepingen."

In Roemenië kwamen gisteren zeker vier mensen om het leven door overstromingen. Dorpen liepen daar onder water:

Ook uit Duitsland komen de eerste berichten van wateroverlast door het noodweer. In de zuidelijke deelstaat Beieren zijn straten overstroomd en kelders ondergelopen.

Voorzichtig goed nieuws kwam er uit Dresden. Afgelopen woensdag stortte daar de Carolabrug in, waarbij veel puin in de rivier terechtkwam. De vraag was of de sloopwerkzaamheden afgerond konden worden voordat het noodweer aankwam.

Volgens Der Spiegel zijn de belangrijkste werkzaamheden eerder dan gepland voltooid. De brandweer verwachtte daar tot vanavond druk mee te zijn. Een deel van de brug ligt nog wel steeds in de Elbe.

Het uitzonderlijke weer in Midden-Europa wordt veroorzaakt door het water in de Middellandse Zee, dat al maanden heel erg warm is. Al dat vocht is met een grote boog uiteindelijk in het midden van Europa terechtgekomen tussen twee hogedrukgebieden in", zegt weerman Peter Kuipers Munneke. "Dat betekent dat het lagedrukgebied nergens heen kan. Het ligt daar ingeklemd, ook nog eens tussen bergen, het blijft dus maar doorregenen."

In Almelo is gisteravond een man om het leven gekomen bij een aanrijding met een trein. Een tweede persoon raakte gewond.

Het ongeval gebeurde in de buurt van station De Riet. Beide slachtoffers werden naar het ziekenhuis gebracht. Een 31-jarige man uit Almelo bezweek daar aan zijn verwondingen. Over de identiteit van het tweede slachtoffer is niets bekendgemaakt.

Het incident gebeurde bij de spoorwegovergang ter hoogte van de Anemoonstraat. Het was een trein van NS die als bestemming Den Haag had.

Slachtofferhulp

Een politiewoordvoerder zegt tegen omroep Oost dat het vaststaat dat het om een ongeluk gaat. Er stonden meerdere mensen bij de overgang. Twee van hen zijn om onbekende redenen onder de spoorboom doorgegaan en aangereden. Aan mensen die het ongeluk hebben zien gebeuren is slachtofferhulp aangeboden.

De politie onderzoekt wat er precies is gebeurd. Door de aanrijding reden er een tijdje geen treinen tussen Almelo en Hengelo.

De Italiaanse aanklager in Palermo heeft zes jaar cel geëist tegen vicepremier Matteo Salvini. Hij wordt ervan verdacht dat hij in 2019, toen hij nog minister van Binnenlandse Zaken was, niet toestond dat een schip met migranten zou aanmeren op het eiland Lampedusa.

Aan boord van het schip waren 147 vluchtelingen, die van de Middellandse Zee waren gered. Door de weigering van Salvini moesten ze bijna drie weken op zee dobberen tot ze aan land konden gaan. Dat gebeurde pas nadat justitie beslag had laten leggen op het schip, omdat het beleid van Salvini in strijd was met het internationale recht.

Salvini noemt de eis "dwaas": "Zes jaar gevangenisstraf voor het blokkeren van het schip en het verdedigen van Italië en de Italianen? Het beschermen van Italië is geen misdaad en ik zal nooit opgeven."

Meloni steunt Salvini

Salvini is de leider van de rechts-populistische partij Lega en staat bekend als fel anti-migratie. Hij is inmiddels minister van Infrastructuur in de regering-Meloni.

Meloni schaart zich achter Salvini: "Het is ongelooflijk dat een minister van de Italiaanse Republiek zes jaar cel riskeert voor het uitvoeren van zijn werk door de grenzen van het land te verdedigen."

Wanneer er een definitieve uitspraak komt in de zaak is nog niet duidelijk.

In Maarheeze, in Noord-Brabant, is een dode gevonden in een auto. De politie houdt rekening met een misdrijf.

Het lichaam werd gevonden in een auto aan de Fazantlaan, aan de rand van een bos. De auto had een Belgisch kenteken. De politie zegt dat er uitgebreid sporenonderzoek wordt gedaan.

Een omwonende zegt tegen het Eindhovens Dagblad dat de auto er al sinds donderdag stond. Gisteren besloot ze door het raampje te kijken, toen die er nog steeds bleek te staan. "Op de achterbank lag een blauwe plastic zak, dicht getapet. Het leek alsof er een lichaam in zat."

De krant schrijft dat het slachtoffer een man is. Meer details zijn nog niet bekend.

In het noordwesten van Nigeria zijn bij een bootongeluk zeer waarschijnlijk 64 mensen om het leven gekomen. Op de houten boot zaten boeren die onderweg waren naar hun landbouwgrond in de buurt van de stad Gummi.

Door onbekende oorzaak kapseisde het schip. De lokale autoriteiten zetten snel een reddingsactie op touw, maar na drie uur waren slechts zes van de zeventig opvarenden uit het water gehaald. Er wordt nog wel gezocht.

Het is de tweede keer in korte tijd dat het op deze plek misgaat. Elke dag steken meer dan 900 mensen de rivier over om hun land te gaan bewerken. Er zijn maar twee boten beschikbaar, die vaak overvol het water opgaan.

Nadeem Manjouneh is Angela Merkel nog altijd dankbaar. Hij ontvluchtte in 2015 de oorlog in Syrië, voer met een gammele boot naar Europa en begon een nieuw leven in Duitsland. Naast hem kwamen dat jaar één miljoen mensen naar Duitsland.

Met haar fameuze uitspraak "Wir schaffen das" liet bondskanselier Merkel mensen zoals Nadeem zich welkom voelen. "Ik was door de oorlog ontworteld geraakt, maar kon in Duitsland als een boom opnieuw aarden." De Duitse bodem was in die jaren vruchtbaar, zegt hij. "Ik heb me heel welkom gevoeld, absoluut."

Die welkomscultuur heeft in Duitsland in korte tijd plaats gemaakt voor een tegenovergestelde publieke opinie over migratie. "Wir schaffen das" is omgeslagen in "Wir schaffen das nicht". Ruim driekwart van de Duitsers wil een ommekeer in het asielbeleid, blijkt uit opinieonderzoek van de ARD. Zelfs onder kiezers van de Groenen is de helft voorstander van een Asylwende, zodat minder mensen naar Duitsland komen.

De instroom is te hoog en meer mensen moeten worden uitgezet, klinkt het daarom bij de centrumlinkse regering. De partij van Merkel, de CDU, pleit tegenwoordig voor permanente grenscontroles en een complete asielstop, tegen Europese regels in. En de radicaal-rechtse AfD wint lokaal verkiezingen met oproepen tot massale deportaties.

Afgehakte varkensoren

Manjouneh merkt dat er een andere wind waait in Duitsland. "Migranten krijgen overal de schuld van. Als uit onderzoek blijkt dat de kwaliteit van het onderwijs achteruitgaat, wordt er een verband gelegd met de komst van migranten, een groep die zichzelf niet kan verdedigen."

Dat gevoel wordt breder gedragen door niet-westerse inwoners in Duitsland. "Eigenlijk is het al anders sinds Merkel weg is, je voelt de verandering", zegt een winkelmedewerker in Cottbus.

Zoals "Wir schaffen das" ertoe leidde dat veel mensen zich openstelden voor nieuwkomers, zo zie je nu de anti-immigratieleuzen terug in de samenleving, zegt Manjouneh. "Zo'n boodschap wordt gespiegeld, met vijandigheid en racistische incidenten." Zo werden onlangs afgehakte varkensoren bij een kennis door de brievenbus geduwd, vertelt de Syriër.

Wanneer we op straat in de oostelijke stad Cottbus vragen wat er nog over is van de Willkommenskultur, wordt er diep gezucht. "Niets, denk ik", zegt een man vertwijfeld. "Merkel heeft goede bedoelingen gehad, maar de open grenzen hebben het land geen goed gedaan."

"Er zijn te veel mensen gekomen die we niet nodig hebben", zegt een zomers geklede inwoner van Cottbus. "Die messenstekers hebben we niet nodig." Zijn vrouw springt hem bij: "We hebben het niet geschafft, is mijn conclusie." Beiden knikken.

Maatregelen die taboe waren

Over een week zijn in de deelstaat Brandenburg, waar Cottbus ligt, deelstaatverkiezingen. De radicaal-rechtse AfD wordt daarbij mogelijk de grootste, net als twee weken geleden in Thüringen. Door geweldsincidenten en islamitische terreuraanslagen is het anti-immigratiesentiment toegenomen, vooral na de mesaanval in Solingen vorige maand.

Sindsdien heeft de landelijke regering van de SPD, de Groenen en de liberale FDP in korte tijd maatregelen aangekondigd die jarenlang taboe waren: het invoeren van grenscontroles, het uitzetten van Afghanen, het beperken van uitkeringen voor vluchtelingen en het vaker opsluiten van asielzoekers. Het tekent onder welke druk de coalitie staat om gehoor te geven aan de onvrede over het migratiedossier.

Veel onzekerheid

Tegelijkertijd klinkt er bij sommige Duitsers ook de vrees dat het debat te ver doorschiet. "Na Solingen gaat het niet over terrorismebestrijding, maar over migratie. Dat zorgt voor heel veel onzekerheid bij mensen die niets verkeerds doen", zegt Martin Kühn. Hij zet zich met zijn timmerbedrijf in Potsdam in voor de integratie van vluchtelingen. "Sinds Solingen zie ik bij hen de vraag of ze hier wel mogen blijven."

Kühn benadrukt dat Duitsland immigratie nodig heeft, vanwege het tekort aan vakmensen. "We hebben ze nodig, hoe moeilijk dat soms ook is." Dat pleidooi is bij middenpartijen weliswaar herhaaldelijk te horen, maar de nadruk ligt op het tegengaan van "irreguliere immigratie".

Hoewel Nadeem Manjouneh schrikt van de omslag, blijft hij optimistisch. "Als 30 procent op de AfD stemt, dan stemt 70 procent op andere partijen. Dat moet je niet vergeten" Nadeem gaat hoe dan ook niet weg: hij is geworteld als Duitser. "En daar ben ik trots op!"

In het gisteren gepresenteerde regeerprogramma is er veel aandacht voor het bouwen van huizen. De woningnood neemt in Nederland steeds meer toe, met een tekort van 390.000 woningen vorig jaar tot 401.000 op dit moment.

Het kabinet-Schoof is, net als het vorige kabinet, van plan 100.000 woningen per jaar bij te bouwen. Daarvoor moet 2,5 miljard euro worden geïnvesteerd in infrastructuur in nieuwe wijken, procedures moeten worden verkort en projecten die weinig stikstof uitstoten moeten voorrang krijgen.

Volgens woningmarktonderzoeker Berry Blijie duurt het gemiddeld zo'n zeven jaar voordat het plan voor een nieuwbouwwijk helemaal is gerealiseerd. Het vorige kabinet heeft al veranderingen in gang gezet. Blijie: "Er is al een forse toename ten opzichte van vijf, zes jaar geleden. De motor komt op gang."

Op dit moment worden er 70.000 woningen per jaar bijgebouwd. Als je het omzetten van kantoorgebouwen naar woningen daarbij optelt kom je op 80.000 tot 90.000 woningen. Maar opschalen duurt lang.

Wethouder Frank van Vliet (GroenLinks) van de gemeente Delft ziet dat nieuwe wijken bouwen een kwestie is van de lange adem. "Dikwijls duurt het langer dan we willen."

Hij is nu bezig met een project van een paar duizend nieuwe woningen langs de Schie. "Het bestemmingsplan is goedgekeurd door de gemeenteraad en wacht nu op goedkeuring door de Raad van State. Dat is een proces van jaren en daar zit ook een deel van de vertraging."

Of de nieuwe maatregelen van het kabinet de boel versnellen weet hij niet. "Ik denk dat het belangrijk is om vast te houden aan de plannen die je hebt. Dat zaken soms meer tijd vragen is van alle tijden."

Nieuwbouwmachine gestokt

Wanneer Nederland dan de 100.000 woningen extra per jaar haalt? Onderzoeker Blijie denkt in 2027 en 2028, waarbij hij het omzetten van kantoorpanden meerekent. "Maar elk jaar dat je het niet haalt loopt het tekort natuurlijk weer harder op." Brancheorganisatie Bouwend Nederland betwijfelt de haalbaarheid van de kabinetsplannen.

Wat de woningbouw bemoeilijkt is dat er jarenlang weinig nieuwbouw is geweest. Blijie: "Zo rond het jaar 2000 hadden we het idee: Nederland gaat niet meer verder groeien, we gaan misschien zelfs krimpen. Beleidsplannen zijn daar toen op gericht."

"Dus de nieuwbouwmachine is toen gestokt, en terwijl dat plaatsvond is de bevolkingsgroei juist op gang gekomen, met name als gevolg van migratie", aldus Blijie.

Vanaf 2010 had Nederland weer meer woningen nodig. Blijie: "Daar waren we niet klaar voor. Nu zie je hoe lang het duurt voordat die machine weer op gang komt. Dan moet je weer mensen aannemen, weer plannen maken, weer beleid gaan vormen, van Den Haag tot aan de kleinste gemeentes. Daar gaat heel veel tijd overheen."