Spionage, exportverboden en handelsoorlogen. Door de grotere geopolitieke dreigingen nemen ook voor bedrijven de risico's toe. Toch doen bedrijven te weinig om zich tegen die risico's te beschermen, blijkt uit onderzoek van Instituut Clingendael.
De onderzoekers keken hoe bedrijven omgaan met economische veiligheid. "Dat betekent dat je weerbaar bent tegen risico's die ontstaan door geopolitieke dreigingen", zegt onderzoeker Maaike Okano-Heijmans van Clingendael. "Denk aan president Trump die ineens met tarieven komt, of onderdelen die niet meer komen zoals we met Nexperia hebben gezien."
Waar komen spullen vandaan
De onderzoekers keken naar bedrijven met zogeheten sleuteltechnologieën, bijvoorbeeld in de chipindustrie, kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie. Hoewel negen op de tien bedrijven zeggen dat ze risico's zien voor hun economische veiligheid, nemen ze niet allemaal maatregelen.
Zo zegt 61 procent van de bedrijven dat hun toeleveringsketens kwetsbaar zijn. Bij een oorlog of handelsconflict kan het bijvoorbeeld gebeuren dat een bedrijf niet meer aan belangrijke onderdelen kan komen. Toch heeft maar 38 procent van de ondervraagde bedrijven maatregelen genomen om dat risico te verkleinen.
"Al die toeleveringsketens zijn enorm complex", zegt Okano-Heijmans. "Bedrijven zouden kunnen kijken waar ze hun spullen vandaan halen en zorgen dat het uit verschillende landen komt. Al je eieren in één mandje leggen is nooit een verstandig idee, en zeker niet in deze geopolitieke situatie."
Ook praten bedrijven volgens de onderzoekers te weinig over de risico's. "Een keer per maand is niet genoeg in deze tijd."
'Bij ons zit het ingebakken'
Een bedrijf dat wel dagelijks bezig is met economische veiligheid is Quantware in Delft. Dat bedrijf ontwerpt en fabriceert chips die in quantumcomputers gaan. "Quantumcomputers kunnen dingen uitrekenen die gewone computers niet kunnen", zegt CEO Matthijs Rijlaarsdam. "Daardoor kunnen sterkere batterijen gemaakt worden, chemische processen worden verbeterd, maar er zijn ook veel nationale veiligheidstoepassingen."
Het bedrijf is 4,5 jaar geleden opgericht. "Bij ons zit het ingebakken omdat de risico's begonnen toe te nemen toen wij startten. Tien jaar geleden was dit nog veel minder een issue. Daarnaast maken wij zeer sensitieve technologie. Het beschermen van onze kennis is voor ons vanaf dag 1 een heel groot onderwerp geweest."
Wat voor concrete maatregelen het bedrijf neemt kan Rijlaarsdam - vanwege de veiligheid - niet zeggen. "Maar het gaat om alles: aan wie we onze producten verkopen, het opleiden van personeel, hoe we gegevens opslaan."
Concurrentiepositie
Ook bij de vraag waar hun nieuwe fabriek gebouwd wordt speelt economische veiligheid een grote rol, vertelt hij. "We willen dat bijvoorbeeld alleen doen in een land waar de regels over intellectueel eigendomsrecht vergelijkbaar zijn met Nederland."
Ondanks de risico's is het volgens Rijlaarsdam vooral belangrijk om dit soort bedrijven te laten groeien. "Economische veiligheid gaat vooral over de de concurrentiepositie van Nederland. Uiteindelijk moeten we wel iets hebben om te kunnen beschermen."
Er zijn ook bedrijven die al langer bezig zijn met bescherming tegen risico's. Drinkwaterbedrijven, bijvoorbeeld. "Als vitale sector moesten wij altijd al voorbereid zijn op het ergste", zegt een woordvoerder van de brancheorganisatie. Drinkwaterbedrijven zouden zijn voorbereid en er liggen plannen klaar om te zorgen dat er altijd water uit de kraan komt, zegt ze.
Tientallen vragen
Maar lang niet alle bedrijven zijn voorbereid, blijkt uit het onderzoek en vaak weten bedrijven ook niet waar ze informatie over economische veiligheid kunnen krijgen. In 2023 heeft het ministerie van Economische Zaken daarom het Ondernemersloket Economische Veiligheid opgericht waar bedrijven met vragen terecht kunnen.
Maar volgens het onderzoek weet maar een derde van de ondervraagde bedrijven van het bestaan af. Dat blijkt ook uit het aantal bedrijven dat het loket geholpen heeft: tientallen vragen zijn er sinds de oprichting binnengekomen. "Het kan altijd beter, er is absoluut nog veel te winnen", zegt een woordvoerder.
De vragen die ze krijgen zijn vaak specifiek en komen uit sectoren met hoogwaardige technologie. "Een bedrijf heeft bijvoorbeeld een bijeenkomst in een bepaald land en de vraag is of ze apparatuur mee mogen nemen."
Belastingvoordelen
Het is vaak - onterecht - geen prioriteit, ziet het ondernemersloket, al neemt de aandacht wel toe. "Veel bedrijven in deze sectoren zijn start-ups. Als je net bent gestart, wil je liever niet je geld steken in cybersecurity of andere maatregelen. Maar het gaat om het beschermen van je kroonjuwelen, je ondernemersvrijheid en jouw kennis." Volgens het ondernemersloket is dit voor veel bedrijven relevant.
Volgens Clingendael zou de overheid bedrijven meer moeten ondersteunen bij het nemen van maatregelen, bijvoorbeeld door belastingvoordelen te geven en te investeren in kennis over dit onderwerp.