Iets meer dan anderhalve maand hebben D66, CDA en VVD om eruit te komen. Tot 30 januari hebben de drie partijen de tijd voor de volgende fase van de formatie, onder leiding van de nieuwe D66-informateur Rianne Letschert. Dat bleek vandaag in het debat over het verslag van afzwaaiend informateur Buma.
Hij raadt de partijen aan samen een akkoord te schrijven, en tegelijk "in een vroeg stadium" te praten met andere partijen. Of het "regeerbasisakkoord" dan leidt tot een minderheids- of meerderheidscoalitie, ligt nog open. Wat betreft Buma wordt er na januari een kabinet geformeerd.
'Schetsen'
De afgelopen weken zijn Jetten van D66 en Bontenbal van CDA al tot een gezamenlijk stuk gekomen. Nu is het dus de beurt aan VVD om zich erin te mengen. VVD-leider Yesilgöz prees in het debat het "harde werk" van de twee andere partijen. Een aantal punten uit de "schetsen" van D66 en CDA onderschrijft Yesilgöz; ze noemde de plannen voor woningbouw, stikstof en defensie.
Maar onder meer op migratie, integratie, buitenlandbeleid, veiligheid en financiën ziet de VVD nog ruimte voor verbetering. Verder zei ze dat het stuk van D66, CDA en VVD niet helemaal "dichtgetimmerd" hoeft te worden. "We kunnen ook een aantal zaken aan de Tweede Kamer laten."
'Permanente formatie'
GroenLinks-PvdA-leider Klaver zei in de Kamer nog maar eens dat hij het oneens is met de keuze van informateur Buma. Hij vreest dat de gesprekken van D66, VVD en CDA uitdraaien op een minderheidskabinet. "Dit zorgt voor een permanente formatie de komende jaren en dat leidt tot permanente onzekerheid."
JA21-leider Joost Eerdmans vindt het "een gemiste kans" dat zijn partij niet meepraat met D66, CDA en VVD over een "centrumrechtse coalitie", al komt die met 75 zetels in de Tweede Kamer net tekort voor een meerderheid. Wat hem betreft was die coalitie - ook de favoriet van VVD-leider Yeşilgöz - de inzet. "We zouden het op zijn minst moeten proberen."
'Logisch advies'
Overigens bleek in het debat bij geen enkele partij enthousiasme voor een minderheidskabinet. Toch is het nog steeds goed mogelijk dat het de uitkomst wordt van de formatie, want werkbare meerderheidsopties zijn er dit moment niet, concludeerde Buma.
D66-leider Jetten, die het voortouw heeft in de formatie, herhaalde op zijn beurt nog maar eens dat hij liever ook met GL-PvdA had gesproken, maar dat de VVD-blokkade dat onmogelijk maakt. Jetten zei wel achter zijn keuze te staan om nu met VVD te gaan praten, omdat hij vaart wil houden. Ook CDA-leider Bontenbal noemde de volgende stap niet ideaal, maar vindt het desondanks onontkoombaar, omdat er geen alternatief is.
Zorg en sociale zekerheid
In het debat uitten verschillende andere partijen inhoudelijke zorgen over plannen uit het D66-CDA-stuk. Onder meer PVV, SP en GL-PvdA vrezen bezuinigingen op zorg en sociale zekerheid. "De Nederlander zal moeten bloeden", was de conclusie van PVV-leider Wilders. Zijn partij staat buitenspel in de formatie, omdat een groot deel van de Kamer niet met de PVV wil regeren.
D66-leider Jetten gaf toe dat in het formatiedocument niet uitgebreid is stilgestaan bij de sociale zekerheid en de zorg. "Ik denk dat dat een opdracht is voor de volgende fase van de formatie."
Klassieke vrijheden
ChristenUnie en de SGP vroegen in het debat aan de formerende partijen om terughoudendheid met voor hen belangrijke thema's. Partijleider Bikker van de ChristenUnie vindt het belangrijk om "aan de slag" te gaan op grote thema's als de zorg en stikstof. Maar ze vroeg om "niet op elkaars tenen te gaan staan", bijvoorbeeld als het gaat om onderwijsvrijheid, waar gisteren discussie over ontstond.
SGP-Kamerlid Van Dijk koppelde de bereidheid tot samenwerking van zijn partij expliciet aan keuzes van een coalitie op christelijke thema's. De SGP gaat niet meewerken aan "belangrijke dossiers" als tegelijkertijd "klassieke vrijheden of de bescherming van het ongeboren leven worden afgebroken", benadrukte hij.
"We zullen een aantal suggesties uit dit debat meenemen", beloofde Jetten aan het eind. Vanaf nu heeft de nieuwe informateur Letschert dus ruim vijf weken om met dit alles tot een akkoord te komen. Overigens gaat daar nog wel een week of twee vanaf, omdat er wordt gedacht aan een formatiepauze van Kerstavond tot Oud en Nieuw.