De walvis leek een aantal jaren geleden gedoemd om uit te sterven. Op het hoogtepunt van de walvisvaart doodden mensen jaarlijks meer dan 80.000 walvissen. De zeezoogdieren namen in aantal sterk af, maar sinds het verbod op de commerciële walvisvaart gaat het soorten als de bultrug voor de wind.
Niet al het nieuws over de oceanen is dus negatief, maar toch is er over de bescherming van walvissen nog genoeg te bepreken op de oceaantop die deze week plaatsvindt in het Franse Nice.
"Het is inderdaad een positief verhaal. Als we walvissen de ruimte geven, zullen ze zich herstellen", zegt Nathalie Houtman, walvisexpert van het Wereld Natuur Fonds (WWF). "Maar de bultrug is nog niet veilig." Zo krijgt hij te maken met nieuwe dreigingen, door menselijk handelen, maar ook door klimaatverandering.
Kwetsbare noordkaper
Ook veren niet alle walvissoorten even snel terug van hun dieptepunt ten tijde van de walvisvaart. Zo balanceert de noordkaper nog altijd op het randje van uitsterven. Er zijn nog enkele honderden exemplaren die leven voor de kust van Canada en de Verenigde Staten. De populatie voor de Europese kust lijkt praktisch verdwenen.
Beeld van een Noordkaper:
De noordkaper leeft aan het zeeoppervlak en dicht op de kust. Daarom heeft hij relatief veel last van scheepvaart en visserij, zegt Houtman. Klimaatverandering verergert dat, omdat de dieren door veranderingen in de stroming nog dichter bij de kust komen. "De soort gaat meer overlappen met menselijke activiteiten", zegt Houtman. "De afgelopen jaren zijn er steeds meer dieren aangevaren en verstrikt geraakt."
Walvissen krijgen niet alleen in hun voortplantings- en voedselgebieden te maken met bedreigingen, maar ook als ze trekken. Sinds een paar jaar vraagt het WWF daarom aandacht voor de bescherming van deze trekroutes. De aandacht van natuurorganisaties voor walvissen is natuurlijk niet toevallig. De iconische dieren zijn geliefd en in het kielzog hiervan moeten andere dieren en gebieden profiteren van betere bescherming.
Mysterie van de oceaan
Wetenschappers ontrafelen de migratieroutes door walvissen zenders te geven. Alle informatie daarvan heeft het WNF recent gebundeld in een nieuwe digitale kaart. Lijnen op de kaart geven aan hoe de diverse walvissoorten zich bewegen over de aarde en waar ze bedreigingen tegenkomen. Zo maakt lawaai onder water het moeilijker voor de dieren om te communiceren, worden ze op drukke scheepvaartroutes soms aangevaren en raken ze soms verstrikt in visserijlijnen.
Omdat het volgen van walvissen bewerkelijk en duur is, ontdekken wetenschappers nog altijd nieuwe routes. Zo maakte een groep Noorse wetenschappers pas dit jaar bekend wanneer mannelijke potvissen trekken en waarheen. En er zijn nog tal van blanco plekken in de kennis over de dieren. "Niemand heeft ooit de geboorte van een blauwe vinvis gezien", zegt Houtman. "We hebben alleen een vermoeden waar dat gebeurt. Het is het mysterie van de oceaan."
Als er nieuwe gegevens beschikbaar komen over walvisgedrag wordt de digitale kaart verder aangevuld. Het is goed mogelijk dat er walvissen zwemmen op plekken waar nu niets staat, omdat daar weinig onderzoek wordt gedaan. Ook kan klimaatverandering leiden tot veranderingen in de beschikbaarheid van voedsel en daarmee in het gedrag van walvissoorten.
De digitale kaart moet uiteindelijk migratieroutes van walvissen beter inzichtelijk maken en laten zien waar bedreigingen zijn. Het is bedoeld voor een breed publiek, onder wie ook politici, vissers en reders.
Moeizame voortgang
Sommige problemen waarmee walvissen kampen, zijn op te lossen zonder dat het ten koste hoeft te gaan van mensen. "In het leefgebied van de noordkaper liggen boeien die het geluid van de walvis opvangen", zegt Houtman, "en een signaal uitsturen aan scheepvaart in de buurt." En in de kreeftvisserij voor de kust van Noord-Amerika wordt gewerkt aan nieuw vistuig dat geen lijnen meer gebruikt.
De aandacht voor betere bescherming van de trekgebieden van walvissen sluit aan bij een bredere discussie over bescherming van de oceanen. Landen beloofden al eerder om in 2030 minimaal 30 procent van het oceaanoppervlak te beschermen. Een speciaal oceaanverdrag maakt het makkelijker om reservaten op volle zee in te stellen.
Hoewel er veel werd gesproken over de bescherming van de oceaan gaat de voortgang langzaam. Nog altijd is het oceaanverdrag over reservaten op volle zee niet in werking getreden. Ook de internationale samenwerking verloopt moeizaam. Toch ziet Houtman ook hoopvolle signalen. Zo wees de Dominicaanse republiek al 30 procent van zijn zee aan als beschermd gebied.