Tientallen lichamen van burgers verspreid over de straten, de een met boodschappentassen in de hand, de ander naast een fiets. Beelden van gruwelijkheden in de Oekraïense stad Boetsja gingen drie jaar geleden de wereld over. Ondanks het vele bewijsmateriaal is slechts een handvol daders veroordeeld.
Kort na de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 namen de Russen enkele voorsteden van Kyiv in, waaronder Boetsja. Inwoners die in de ogen van het Russische leger een snelle doortocht naar Kyiv in de weg stonden, moesten dit met de dood bekopen. De Russen werden teruggedrongen, maar ze lieten een spoor van verwoesting achter.
De beelden die na de bevrijding van Boetsja naar buiten kwamen schokten de wereld. Meerdere lichamen lagen met hun handen op hun rug gebonden op straat. Onderzoek wees uit dat veel slachtoffers daar zo weken hebben gelegen. Volgens de Oekraïense openbare aanklager zijn de Russen alleen al in de regio rond Boetsja verantwoordelijk voor 1800 doden.
'Zuivering'
Het Kremlin zei vrijwel direct dat de wreedheden in scène waren gezet, maar verschillende onderzoeken die sindsdien zijn uitgevoerd door uiteenlopende organisaties komen tot eenzelfde conclusie: de moorden kwamen voort uit een doelbewuste strategie. In onderschepte telefoongesprekken noemden Russische soldaten de campagne in de Oekraïense regio een "zuivering" van de zogenoemde "nazi's".
De Russische geheime diensten hadden lijsten opgesteld met daarop namen van mensen die mogelijk bij het Oekraïense leger zaten. Russische militairen gingen de deuren langs en iedereen die niet door hun keuring kwam, werd geëxecuteerd. Velen werden eerst gemarteld.
In Boetsja lagen tientallen doden in de Joeblanskastraat, die na het drama door inwoners "de weg des doods" werd genoemd. Oekraïense onderzoekers houden Russische parachutisten van het 234e regiment verantwoordelijk voor deze moorden. The New York Times kwam in december 2022, aan de hand van telefoongegevens, documenten, interviews en duizenden uren video tot dezelfde conclusie.
Oekraïens onderzoek hiernaar heeft al geleid tot de veroordeling van een commandant van het regiment, Artyom Tarjejev. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de dood van Iryna Filkina. Een foto van haar levenloze lichaam, naast haar fiets en met felroodgelakte nagels, ging de wereld over.
Maandag werd de bevrijding van Boetsja herdacht. Op een bijeenkomst na afloop, waar ook Europese vertegenwoordigers bij aanwezig waren, zei de Oekraïense president Zelensky dat Rusland schuldig is aan ten minste 183.000 oorlogsmisdaden sinds het begin van de invasie. "Er moet gerechtigheid komen om te voorkomen dat het kwaad zich verder verspreidt. Druk op Rusland en sancties zijn nodig."
Bij verstek veroordeeld
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne lopen er tal van onderzoeken naar vermeende oorlogsmisdaden door de Russen. De meeste onderzoeken worden uitgevoerd in Oekraïne zelf, door Oekraïense aanklagers. Zij krijgen hierbij hulp van internationale juristen en forensische teams.
De Oekraïense openbaar aanklager, Oleksi Chomenko, zei tijdens de herdenking dat Oekraïense autoriteiten tot nu toe 178 Russen hebben aangeklaagd voor oorlogsmisdaden in Oekraïne.
21 daders zijn daadwerkelijk veroordeeld en zitten vast in Oekraïne. Daarbovenop zijn nog ruim honderd Russen bij verstek veroordeeld. Chomenko zegt dat Oekraïne er "onvermoeibaar aan werkt de daders voor het gerecht te brengen".
Ook het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag doet onderzoek naar de betrokkenheid van Russische kopstukken bij oorlogsmisdaden in Oekraïne. Twee jaar geleden vaardigde het ICC een arrestatiebevel uit tegen de Russische president Poetin, met als hoofdreden de ontvoering van Oekraïense kinderen naar Rusland. Om dezelfde reden staat er een arrestatiebevel uit tegen Maria Lvova-Belova, de Russische commissaris voor kinderrechten.
Vorig jaar heeft het Strafhof ook arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen twee Russische legerleiders. Het ICC verdenkt hen er onder andere van opdracht te hebben gegeven voor aanvallen op burgerdoelen in Oekraïne.
De kans dat deze topfunctionarissen daadwerkelijk achter de tralies belanden, is zeer klein. Rusland erkent het Internationaal Strafhof niet en Poetin kan nog altijd reizen naar landen die het ICC ook niet erkennen. Afgelopen september bezocht hij Mongolië, dat wel is aangesloten bij het ICC, maar desondanks geen gevolg gaf aan het arrestatiebevel.
Speciaal tribunaal
Na de herdenking in Boetsja riep de Europese delegatie op tot de oprichting van een "speciaal tribunaal voor de misdaad van agressie tegen Oekraïne".
EU-buitenlandchef Kaja Kallas voegde daar later aan toe dat het bewijs voor de oorlogsmisdaden in Boetsja voor zichzelf spreekt. "We weten precies wie de daders zijn. Met de technologie die we vandaag de dag tot onze beschikking hebben, is het onmogelijk dat dit onbestraft blijft."
