"Kinderen kunnen tegenwoordig bij wijze van spreken eerder swipen dan lopen of fietsen." Dat zegt jeugdarts Vasanthi Iyer, een van de ondertekenaars van de brandbrief waarin artsen, wetenschappers en deskundigen de politiek oproepen om met leeftijdsregels te komen voor het gebruik van smartphones en sociale media.
Al jaren is er discussie over het smartphone-gebruik onder kinderen. "Maar we merken dat het heel moeilijk is om het gebruik in bedwang te houden", zegt Iyer, die ook voorzitter is van de Stichting Netwerk Zicht op Buiten. "Vooral omdat erover praten geen middel blijkt te zijn."
In de brandbrief wijzen de artsen op de gevolgen voor de gezondheid van kinderen van het overmatig gebruik van smartphones en socialemediaapps. "Die effecten blijken groot op zowel fysiek als mentaal vlak."
Iyer wijst erop dat kinderen er slechter door slapen. "Dat brengt ook weer allemaal problemen met zich mee. Ze willen mee blijven doen met de rest en niks missen. Ook 's nachts krijgen ze nog berichten. En wanneer ze wakker worden moet eerst de 'administratie' bijgewerkt worden van berichten die gemist zijn."
Iyer doet veel onderzoek naar de gevolgen voor de ogen van overmatig schermgebruik. Ze wijst erop dat bijziendheid een steeds groter probleem wordt bij jongeren. "Hoe jonger kinderen beginnen met schermpjes, hoe eerder ze bijziend kunnen worden. Straks hebben we een hele generatie die slechtziend is." Ze wijst erop dat kinderen al op heel jonge leeftijd in aanraking komen met schermen, die vaak als zoethouder worden ingezet door de ouders.
Ook positieve kanten
Voor de negatieve effecten van telefoons en sociale media op kinderen is de laatste tijd extra veel aandacht, met name aangezwengeld door bezorgde ouders verenigd in het initiatief 'Smarthonevrij Opgroeien'. Die effecten zijn er, erkent ook de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NvvP)), vooral in de kwetsbare periode van 11 tot 14 jaar. Zo kunnen kinderen slaapproblemen krijgen, online worden gepest of negatief gedrag als eetstoornissen bij elkaar stimuleren.
Maar diezelfde sociale media "bieden ook kansen", schrijft de NvvP in een brief die zij vorig jaar samen met onder meer het Trimbos-Instituut schreef. "Ze kunnen bijdragen aan identiteitsontwikkeling, spel, inspiratie en sociale verbondenheid. En ze kunnen voor subgroepen ook een sociale plek zijn om bij sociale angst zichzelf te ontdekken of om gelijkgestemden te ontmoeten, bijvoorbeeld lhbtqia+"
Leeftijdsgrenzen hebben ook nadelen, waarschuwt de psychiatersvereniging. Het risico is dat jongeren onvoldoende vaardigheden opdoen om 'mediawijs' te zijn als ze eenmaal op smartphones en sociale media mogen.
Rol van de ouders
Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam die een grote groep jongeren volgden, concludeerden dat verreweg de meeste jongeren niet of nauwelijks invloed van het gebruik van sociale media ondervinden. Voor 10 procent pakt het positief uit, en voor 10 procent niet.
Zij pleiten ervoor om goed te kijken wie er nou precies kwetsbaar voor zijn en wie niet. Het kwetsbaarst lijken jongeren die los van hun telefoongedrag angstig zijn of last hebben van stress, die gepest worden en die de neiging hebben om zichzelf te vergelijken met anderen.
In de brandbrief van de artsen wordt nu de politiek opgeroepen om met leeftijdsregels te komen. Maar net als de NvvP en de onderzoekers van de UvA erkennen zij dat ook ouders een belangrijke rol spelen. "We zijn al langere tijd met ouders in gesprek en er zijn zeker goede initiatieven", zegt Iyer. "Het moet en-en zijn. Ouders merken dat het goed is om grenzen te bepalen en het onderwerp bespreekbaar te maken."
Meerderheid voor verbod
In maart van dit jaar stemde een meerderheid van de Tweede Kamer voor een leeftijdsgrens voor het gebruik van sociale media. Daarbij zou een leeftijd van 15 jaar gehanteerd moeten worden. Maar hoe en door wie dat gehandhaafd moet worden, is nog niet duidelijk. Staatssecretaris Karremans van Jeugd werkt nu aan een plan.
In Australië geldt sinds eind vorig jaar een verbod op sociale media voor kinderen tot 16 jaar. Het is het eerste land ter wereld waar de overheid leeftijdsbeperkingen voor sociale media heeft opgelegd. Ook in andere landen, waaronder Noorwegen, wordt er gesproken over een minimumleeftijd voor het gebruik van sociale media.