Wij gaan samen het land beter maken, zei de Duitse bondskanselier Olaf Scholz drie jaar geleden. Vol goede moed stapte de SPD-leider met de Groenen en de liberale FDP in een regering. De vierde coronagolf dwong de leiders op afstand van elkaar te poseren, maar uit hun woorden sprak dat de drie partijen dicht bij elkaar stonden. Er was vertrouwen, en enthousiasme.
Duitsland had net afscheid genomen van Angela Merkel, die zestien jaar lang het land bestuurde, maar volgens critici problemen niet daadwerkelijk aanpakte. De nieuwe stoplichtcoalitie, genoemd naar de partijkleuren van de drie, zou het allemaal anders gaan doen. Die 'vooruitgangscoalitie' stortte gisteravond voortijdig in, met het vertrek van de FDP.
Alles op de schop
Ambitieus waren ze zeker. Het regeerakkoord uit 2021 bevatte maar liefst 453 concrete plannen en beloftes, zo telden politicologen. Dat was ruim het dubbele van de laatste regering van Merkel; het regeerakkoord van 2013 had zelfs 'maar' 188 plannen. Van grote pensioenhervormingen tot het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd: alles moest op de schop.
De regering ging voortvarend te werk, en veel van die plannen zijn gelukt. Halverwege de regeerperiode was volgens onderzoek twee derde van de plannen uitgevoerd of in uitvoering. Scholz zei dit voorjaar dat misschien wel 90 procent van het coalitieakkoord deze regeerperiode voltooid wordt.
Zo werd het minimumloon verhoogd, een nieuwe hogere werkloosheidsuitkering ingesteld en huursubsidies hervormd - belangrijk voor de sociaaldemocratische SPD. De Groenen kunnen zich tevredenstellen met nieuwe klimaatwetgeving en miljardeninvesteringen in de infrastructuur. Voor de FDP was het belangrijk om de staatsschuld beperkt te houden. Verder vallen de legalisering van wiet en de invoering van een goedkoop ov-abonnement op.
Het oordeel van de kiezer is echter genadeloos. Uit onderzoek van de Bertelsmann Stichting bleek dat slechts 12 procent van de Duitsers gelooft dat de regering de meeste beloftes van het regeerakkoord zal nakomen. In recent opinieonderzoek zei slechts 3 procent te geloven dat de huidige regering goed is voor het land.
Een groot probleem was de communicatie. Het waren de mislukkingen, gebroken beloftes en vooral onderlinge verschillen die de aandacht trokken. Ministers vochten openlijk interne conflicten uit, met sneren naar elkaar in interviews of gelekte, belastende informatie. Meer en meer werd het 'jeder gegen jeden', ieder voor zich.
Veel van de conflicten hingen samen met de grote verschillen tussen de FDP en de SPD/Groenen. De liberalen vonden klimaatmaatregelen te duur, te snel gaan of te dwingend; ook vonden ze pensioenhervormingen te riskant en asielplannen te zwak. Ook zouden de SPD- en Groenen-ministers te weinig doen om typische FDP-speerpunten te verwezenlijken, zoals het terugdringen van bureaucratie.
De meeste problemen zijn terug te voeren op geld. FDP-leider Lindner wilde als minister van Financiën koste wat het kost vasthouden aan de 'schuldenrem', met grote gevolgen voor de investeringsplannen van links. Toen bleek dat een 'coronapot' van 60 miljard euro niet voor klimaatplannen mocht worden gebruikt, ging Lindners hand strenger op de knip. Met toenemende spanningen tot gevolg.
Tel daar de economische neergang, inflatie en recessie bovenop. In peilingen en tussentijdse verkiezingen incasseerden de drie partijen verlies na verlies. De FDP moet, bungelend onder de kiesdrempel, zelfs vrezen voor het voortbestaan. De rechtse partij in een centrumlinkse regering keerde zich daarom steeds nadrukkelijker met nieuwe voorstellen tegen het regeringsbeleid. De druppel vormde een gelekt document van Lindner vol economische plannen, die de haren van SPD'ers en Groenen omhoog lieten staan.
Dit zijn de reacties van Scholz en Lindner gisteravond:
Campagne begonnen
De FDP-voorstellen werden direct weggewuifd door de SPD en Groenen, maar Lindner bleef eraan vasthouden. Scholz zag zich naar eigen zeggen daarom gedwongen de minister te ontslaan. Daarna stapte de hele partij op, behalve minister Wissing van Verkeer.
Het moddergooien is al begonnen: Lindner is "egoïstisch", "niet te vertrouwen" en "respectloos", volgens Scholz. De SPD-leider kwam juist met "slappe, ambitieloze voorstellen", aldus Lindner. De SPD en Groenen zeggen dat ze graag hadden doorgeregeerd, en schuiven alle schuld van een politieke crisis te midden van een instabiele wereld in de schoenen van Lindner.
De campagne is begonnen, maar eigenlijk was die al maanden bezig. Vermoedelijk in maart gaan Duitsers vervroegd naar de stembus.
