Rijksmonumenten zijn vaak eeuwenoude gebouwen zoals kerken en kastelen, maar binnenkort komt er een aantal bij die veel minder oud zijn. Dat maakte de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vandaag bekend.
Vergeleken met de oude rijksmonumenten zijn de vandaag voorgedragen 'objecten', zoals ze in jargon heten, piepjong. Ze krijgen nu een beschermde status omdat er zo veel wordt gesloopt dat de rijksdienst bang is dat er belangrijke objecten verloren gaan.
De genomineerde bouwwerken werden gebouwd tussen 1965 en 1990, een tijdvak dat de rijksdienst 'Post 65' noemt. "Je kijkt vervolgens heel inhoudelijk naar die periode, naar wat die heeft betekend voor Nederland", vertelt Eva Wijdeveld, die werkt als adviseur architectuurhistorie voor de dienst.
Het bestuderen van die periode leverde een aantal thema's op die toen belangrijk waren, zoals burgeractivisme, aandacht voor het milieu en een veranderende religieuze beleving. De lijst van 'objecten' die bij die thema's passen, werd gemaakt door erfgoedverenigingen, gemeenten, burgers en deskundigen.
Verspreid over Nederland
Meer dan de helft van alle bebouwing in Nederland stamt uit die tijd, dus het was "een flinke klus" om uit een lange lijst uiteindelijk vijftien bouwwerken te kiezen, zegt Wijdeveld. "De lijst had makkelijk heel veel langer kunnen worden."
De rijksdienst heeft ook gekozen voor objecten die verspreid over Nederland liggen. "Je wil niet dat niet alles in Amsterdam ligt, maar ook bijvoorbeeld een object in Hengelo."
Niet iedereen die de genomineerde bouwwerken ziet, zal gelijk overtuigd zijn van hun schoonheid. Toch vinden het ministerie van Cultuur en de rijksdienst het belangrijk dat ze behouden blijven. "Omdat het iets vertelt over hoe Nederland in die periode van 1965 tot 1990 was vormgegeven."
Neem bijvoorbeeld De Kasbah, een wooncomplex in Hengelo uit 1973. De woningen werden ontworpen door Piet Blom, bekend van de kubuswoningen in Rotterdam. "Echt een voorbeeld van experimentele woningbouw", zegt Wijdeveld.
Het verhaal van Nederland
"In de periode daarvoor, de wederopbouw, werd heel snel heel veel gebouwd, omdat er veel woningen nodig waren." Daardoor werd een belangrijk aspect van wonen uit het oog verloren: het samenleven met elkaar. Met de komst van nieuwe, experimentele woonvormen werd daar in die tijd volop over nagedacht, aldus Wijdeveld. "In De Kasbah is dat echt gelukt."
Er is niet alleen woningbouw uitgekozen om rijksmonument te worden, want een watertoren, landschapskunstwerk, de eerste moskee met minaret en station Lelystad Centrum behoren ook tot de genomineerden. "Ze vertellen het verhaal van Nederland en worden beschermd, zodat ze behouden blijven voor toekomstige generaties", aldus de rijksdienst.
Dat is geen overbodige luxe. "Iedereen kan het zien in z'n omgeving", legt Wijdeveld uit. "Ontwikkelingen zoals verduurzaming en transformaties van bebouwing gaan razendsnel. Er wordt veel gesloopt en vervangen." Daarom moet er nu wat gebeuren om te voorkomen dat gebouwen die belangrijk zijn, verloren gaan.
Tot 2012 kwamen gebouwen pas in aanmerking om rijksmonument te worden als ze ouder waren dan vijftig jaar. "Dat hebben we inmiddels losgelaten. Gebouwen worden soms al na 30 jaar gesloopt en je hebt ook de tijd nodig om iets te gaan waarderen."
Voor of tegen stemmen
De komende tijd start de rijksdienst de zogeheten aanwijzingsprocedure. Mensen die voor of tegen de voorgestelde nieuwe monumenten zijn, kunnen er nog hun mening over geven. De verwachting is dat de vijftien objecten over een half jaar officieel rijksmonument zijn.
Later volgen er meer bouwwerken, in totaal 150 stuks. "Liefst willen we natuurlijk veel meer, maar dit is het begin", zegt Wijdeveld. De rijksdienst hoopt met de nominaties ook gemeenten te inspireren om jonge gebouwen en andere objecten te beschermen. "Daarmee zeggen we ook: let er op wat je weg doet, want weg is weg."